فرزندپروری یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین مسئولیت‌های والدین است. نحوه فرزندپروری می‌تواند تأثیر عمیقی بر شخصیت، رفتار، سلامت روانی و کیفیت زندگی فرزند در بزرگسالی داشته باشد. یکی از سبک‌های فرزندپروری که اخیراً مورد توجه بسیاری از متخصصان و والدین قرار گرفته، فرزند پروری مقتدرانه است.
در این سبک فرزندپروری، والدین همزمان نقش محبت‌آمیز و حمایت‌کننده و همچنین نقش راهنما و مرجع قاطع را برای فرزند ایفا می‌کنند. در این مقاله به بررسی جزئیات، مزایا و ویژگی‌های سبک فرزند پروری مقتدرانه می‌پردازیم و در پایان به این نتیجه می‌رسیم که این سبک فرزندپروری می‌تواند پاسخی مناسب برای چالش‌ها و نیازهای فرزندپروری در دنیای امروز باشد یا خیر.
سبک فرزند پروری چیست؟
سبک فرزندپروری به روش‌ها و الگوهای رفتاری گفته می‌شود که والدین برای تربیت فرزندان خود به کار می‌برند. چند سبک اصلی فرزندپروری عبارتند از:
- سبک مقتدرانه: ترکیبی از کنترل، انتظارات منطقی و حمایت از فرزند است.
- سبک فرزند پروری مستبدانه: کنترل شدید والدین و انتظار اطاعت مطلق فرزندان، از ویژگی‌های اصلی این سبک فرزند پروری است.
- سبک فرزند پروری سهل‌گیرانه: والدین کنترل و انتظار کمی از فرزند دارند و محدودیت‌های اندکی اعمال می‌کنند.
- سبک فرزند پروری طرد کننده: والدین درگیر فرزندپروری نیستند و به فرزندان خود توجه و حمایت کمی ارائه می‌دهند.
سبک فرزندپروری والدین نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت، رفتار و سازگاری اجتماعی فرزندان دارد.
بیشتر بخوانید:
فرزندپروری مقتدرانه به چه معناست؟
فرزندپروری مقتدرانه (Authoritative parenting) یکی از مؤثرترین و مطلوب‌ترین سبک‌های فرزندپروری است که می‌تواند منجر به پرورش کودکانی خودمختار، مسئولیت‌پذیر و شاد شود. سبک فرزندپروری مقتدرانه به این معناست که والدین، فرزندان خود را با ترکیبی از محبت و حمایت همراه با کنترل منطقی و الزامات معقول تربیت می‌کنند.
در این سبک، والدین انتظارات منطقی از فرزندان دارند و در عین حال به آنها استقلال و آزادی عمل نیز می‌دهند. قوانین و مقرراتی وضع می‌شود اما روابط گرم و صمیمانه‌ای نیز بین والدین و فرزندان وجود دارد.
والدین با درک و شناخت نیازهای فرزندان و همراهی آنها در مسیر رشد، ضمن حفظ کنترل لازم، زمینه پرورش شخصیتی مستقل و خودمختار را در فرزندان فراهم می‌کنند.
در این سبک فرزندپروری، والدین نقش فعالی در زندگی فرزندان دارند. آنها انتظارات واضح و مشخصی از فرزندان داشته و قوانینی را برای آنها تنظیم می‌کنند. اما در عین حال به نظرات و احساسات فرزندان نیز احترام گذاشته و درک و همدلی نشان می‌دهند.
در فرزندپروری مقتدرانه، ارتباطی گرم، صمیمی و حمایت‌کننده بین والدین و فرزندان وجود دارد. والدین رفتارهای مثبت فرزند را تشویق کرده و دلیل نادرست بودن رفتارهای اشتباه را توضیح می‌دهند. (منبع)
اصول و ویژگی‌های فرزندپروری مقتدرانه
سبک فرزندپروری مقتدرانه، سبکی از فرزندپروری است که با ساختار و کنترل متعادل (انعطاف‌پذیر) والدین، رابطه نزدیک و صمیمی با فرزندان، پاسخگویی به نیازهای رشدی فرزند و تشویق آنها به تلاش بیشتر مشخص می‌شود. سبک فرزندپروری مقتدرانه، طبق علوم رفتاری و تحقیقات، بهترین سبک فرزندپروری به شمار می‌رود، زیرا نتایج مثبتی بر رشد عاطفی و رفتاری کودکان دارد.
ویژگی‌های فرزندپروری مقتدرانه به شرح زیر است:
- انتظارات منطقی از فرزندان: والدین مقتدر انتظارات مشخص و معقولی از فرزندان خود دارند و معیارهای رفتاری روشنی را تعیین می‌کنند.
- کنترل منطقی: والدین نظارت کافی بر رفتار و فعالیت‌های فرزندان دارند اما کنترل‌گر نیستند و به آنها آزادی عمل می‌دهند.
- تشویق استقلال: والدین به فرزندان فرصت می‌دهند تا خودمختار باشند و در تصمیم‌گیری‌ها شرکت کنند.
- ارتباط گرم و حمایتی: والدین رابطه‌ای صمیمی و پذیرا با فرزندان برقرار می‌کنند و همواره حامی آنها هستند.
- پاسخگویی به نیازها: والدین به نیازهای عاطفی و رشدی فرزندان پاسخ می‌دهند و آنها را درک می‌کنند.
- تشویق به جای تنبیه: رفتارهای مثبت تشویق و رفتارهای نادرست با گفتگو توضیح داده می‌شود. (منبع)
خصوصیات فرزندان در خانواده‌های با سبک فرزند پروری مقتدرانه
خانواده‌های با سبک فرزندپروری مقتدرانه ممکن است ویژگی‌های مشخصی در فرزندان خود ایجاد کنند. برخی از ویژگی‌هایی که ممکن است در فرزندان این نوع خانواده‌ها مشاهده شود عبارتند از:
- اعتماد به نفس: فرزندانی که در خانواده‌ای با سبک فرزند پروری مقتدرانه بزرگ می‌شوند، معمولا اعتماد به نفس بالایی دارند.
- مسئولیت‌پذیری: این نوع خانواده‌ها معمولاً اهمیت زیادی برای یادگیری مسئولیت و انجام وظایف قائل می‌شوند، بنابراین فرزندان آنها نیز می‌توانند مسئولیت‌پذیر و در رفتارهای خود پایدار باشند.
- انعطاف‌پذیری: فرزندانی که در خانواده‌هایی با سبک فرزند پروری مقتدرانه بزرگ می‌شوند، ممکن است مهارت انعطاف‌پذیری و سازگاری با شرایط مختلف را پیدا کنند.
- احترام به مرزها و حدود: در این نوع خانواده‌ها، بر احترام به مرزها و حدود فردی و اجتماعی تاکید خاصی می‌شود. فرزندان یاد می‌گیرند که حدود و مرزهای دیگران را محترم بشمارند.
- خودکنترلی: ویژگی دیگری که ممکن است در فرزندان این نوع خانواده‌ها مشاهده شود، خودکنترلی و توانایی مدیریت احساسات و عواطف در شرایط مختلف است.
البته لازم به ذکر است که هر فرزند و هر خانواده دارای ویژگی‌ها و شرایط مخصوص به خود هستند و نتایج نهایی بر اساس ترکیبی از عوامل محیطی، فردی و خانوادگی تشکیل می‌شود. (منبع)
بیشتر بخوانید:
سبک فرزند پروری مقتدرانه چه تأثیری بر کودکان دارد؟
سبک فرزندپروری مقتدرانه زمانی که به درستی اعمال شود، می تواند تأثیرات مثبتی بر کودکان داشته باشد:
- افزایش اعتماد به نفس و خودکنترلی در کودکان: والدین مقتدر با تعیین انتظارات و قوانین مشخص، کودک را در مسیر درست هدایت می‌کنند و باعث تقویت اعتماد به نفس او می‌شوند.
- بهبود عملکرد تحصیلی: انتظارات بالا و حمایت والدین، کودک را تشویق به تلاش بیشتر می‌کند.
- رشد مسئولیت‌پذیری و استقلال: محدودیت‌ها و قوانین منطقی باعث می‌شود کودک یاد بگیرد مسئولیت اعمال خود را بپذیرد.
- روابط صمیمانه والد-فرزند: گوش دادن به نظرات کودک و ارتباط دوسویه، رابطه‌ای مبتنی بر احترام ایجاد می‌کند.
- پرهیز از رفتارهای پرخطر و ضداجتماعی: والدین مقتدر نظارت بیشتری بر کودک دارند و او را از معاشرت‌های نادرست دور نگه می‌دارند.
البته افراط در کنترل و سخت‌گیری می‌تواند آسیب‌رسان باشد. بنابراین تعادل در این سبک فرزندپروری اهمیت زیادی دارد. (منبع)
تشویق و تنبیه در این سبک فرزند پروری به چه صورت است؟
در سبک فرزندپروری مقتدرانه، تشویق و تنبیه به شکل منطقی و با هدف هدایت کودک به سمت رفتارهای مطلوب استفاده می‌شود.
تشویق‌ها در سبک فرزند پروری مقتدرانه این ویژگی‌ها را دارند:
- تحسین و تمجید کودک برای رفتارهای مثبت
- ابراز علاقه و محبت به کودک
- اعطای امتیاز یا پاداش‌های کوچک برای دستاوردها
- برجسته کردن موفقیت‌های کودک در مقابل دیگران
- ارائه بازخورد مثبت و سازنده
تنبیه کردن در این سبک فرزند پروری، پیامدهای منطقی رفتارهای کودک را به او نشان می‌دهد:
- اخطار کلامی محکم اما آرام و بدون تحقیر کودک
- محروم کردن موقت از امتیازها یا فعالیت‌های تفریحی
- بیان نارضایتی از رفتار نامناسب بدون طرد کودک
- درخواست جبران خسارت یا عذرخواهی در صورت لزوم
- محدود کردن اختیارات برای مدتی
کلید اصلی، استفاده منطقی و متعادل از تشویق و تنبیه است تا کودک بتواند رفتار درست را یاد بگیرد. (منبع)
ارتباط بین این سبک فرزند پروری و اعتماد به نفس کودک
ارتباط بین سبک فرزندپروری مقتدرانه و اعتماد به نفس کودک به این صورت است:
- والدین مقتدر انتظارات منطقی از کودک دارند و او را تشویق می‌کنند تا برای رسیدن به اهدافش تلاش نماید. این باعث می‌شود کودک احساس کند می‌تواند موفق شود.
- والدین به کودک کمک می‌کنند تا مهارت‌ها و توانایی‌هایش را شکوفا کند. این باعث افزایش اعتماد به نفس کودک می‌شود.
- تشویق‌ها و تحسین‌های والدین باعث می‌شود کودک ارزش خود را بیشتر درک کند.
- والدین قوانین و محدودیت‌های منطقی تعیین می‌کنند تا کودک بتواند مسئولیت‌پذیر باشد. این به او کمک می‌کند تا به توانایی‌های خود اعتماد کند.
- ارتباط صمیمانه والدین و کودک باعث می‌شود کودک احساس امنیت کند و خود را بپذیرد.
بنابراین سبک فرزندپروری مقتدرانه در صورت اعمال مناسب، باعث تقویت اعتماد به نفس کودک می‌شود. البته افراط در کنترل یا انتظارات بیش از حد بالا می‌تواند منفی باشد.
بیشتر بخوانید:
تفاوت سبک فرزند پروری مقتدرانه و مستبدانه
اصلی‌ترین ویژگی‌های سبک فرزند پروری مقتدرانه به شرح زیر است:
- انتظارات والدین منطقی و متناسب با سن و توانایی کودک است.
- والدین به نظرات و احساسات کودک احترام می‌گذارند.
- قوانین با هدف هدایت کودک تعیین می‌شود، نه کنترل مطلق.
- تشویق و تنبیه‌ها منطقی و با هدف آموزش است.
- ارتباط گرم و صمیمانه والد-فرزند وجود دارد.
سبک فرزند پروری مستبدانه با ویژگی‌های زیر شناخته می‌شود:
- والدین کنترل و قدرت مطلق بر کودک دارند.
- انتظارات والدین غیرواقع‌بینانه و بیش از حد است.
- نظرات و احساسات کودک نادیده گرفته می‌شود.
- تنبیه‌های شدید و غیرمنطقی به کار می‌رود.
- ارتباط سرد و بدون صمیمیتی بین والد و فرزند وجود دارد.
- کودک احساس ترس و ناامنی می‌کند.
مزایای سبک فرزند پروری مقتدرانه
برخی از مزایا و آثار مثبت سبک فرزندپروری مقتدرانه عبارتند از:
- توانایی برقراری روابط سالم و موثر با دیگران: کودک یاد می‌گیرد چگونه با دیگران ارتباط برقرار کند، مسائل را حل کند و همدلی داشته باشد.
- پیروی از قوانین اجتماعی و کاهش رفتارهای پرخطر: کودک قوانین اجتماعی را درونی می‌کند و از رفتارهای پرخاشگرانه و خطرناک پرهیز می‌کند.
- داشتن زندگی سازمان‌یافته و منظم: والدین مقتدر با تعیین برنامه‌های روزانه و انتظار پیروی از آن، کودک را به سازمان‌دهی زندگی عادت می‌دهند.
- توانایی تصمیم‌گیری مستقل و حل مسئله: کودک یاد می‌گیرد مسائل را شناسایی و تصمیم‌گیری کند. والدین او را هدایت می‌کنند اما به کودک اجازه می‌دهند تا تصمیم‌گیری‌های متناسب با سنش را خودش انجام دهد.
- کاهش احتمال ابتلا به افسردگی و اضطراب: حس امنیت، ثبات و یادگیری مهارت‌های حل مسئله، باعث کاهش استرس و اضطراب می‌شود.
- داشتن الگوی مناسب برای فرزندپروری آینده: کودک الگوی والدین مقتدر را برای تربیت فرزندان خود به کار می‌گیرد.
- رشد شخصیتی سالم و باثبات: کودک شخصیتی مستقل، مسئولیت‌پذیر و با اعتماد به نفس بالا خواهد داشت. (منبع)
روش‌های مثبت فرزندپروری مقتدرانه
اصول تربیت فرزندپروری مقتدرانه به والدین کمک می‌کند تا فرزندانی تربیت کنند که همراه با انعطاف، اعتماد به نفس، مسئولیت پذیر، منظم باشند .این روش تربیتی توانایی‌های برجسته‌تری را در کودکان ایجاد می‌کند. در این بخش به مهم‌ترین جوانب مثبت این رویکرد فرزندپروری می‌پردازیم، که عبارتند از ؛
1. آموزش مسئولیت‌پذیری:
کودکانی که با اصول تربیتی مقتدر،تربیت می‌شوند. همیشه در تصمیمات خود سعی می‌کنند بهترین تصمیم را بگیرند، زیرا این کودکان می‌دانند که مسئولیت انتخاب‌هایشان بر عهده خودشان است.
2. ارتقاء احترام:
یکی از ویژگی‌های اساسی فرزندپروری مقتدرانه، ارزش قائل‌شدن و احترام به دیگران است. این شیوه رفتار باعث می‌شود کودکان با احترام و ادب نسبت به دیگران رفتار کنند.
3. قوی‌تر شدن در برابر چالش‌ها:
والدین این کودکان می‌گذارند کودکشان با شکست مواجه شده و از اشتباهاتشان درس بگیرند. تجربه شکست به کودکان کمک می‌کند تا با انعطاف بیشتری عمل کنند و بتوانند مواجهه با چالش‌ها و مشکلات زندگی را بهتر بپذیرند. این تجربه اشتباه و مکرر امکان آموزش مهارت‌های حل مسائل را به کودکان می‌دهد و به افزایش اعتماد به نفس آنها کمک می‌کند.
4. ارتقاء مهارت‌های رهبری:
با پرورش کودکان به‌صورت مقتدرانه، آنها می‌توانند مهارت‌های تصمیم‌گیری را که یک رهبر موفق به آن نیاز دارد، بیاموزد. این کودکان توانایی تعامل موثر با دیگران را دارند و به‌خوبی می‌توانند با چالش‌های پیش رو برخورد کنند.
5. پشتیبانی در موفقیت تحصیلی:
والدین مقتدر همواره در پی موفقیت تحصیلی فرزندانشان هستند و آنها را در این مسیر حمایت می‌کنند. این پشتیبانی به این معنی نیست که والدین تمام تکالیف کودک را انجام دهد؛ بلکه کودک باید خودش تلاش کند و والدین فقط در لحظاتی که نیاز به راهنمایی دارد، به او کمک کنند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد بیشتر کودکانی که با سبک مقتدرانه بزرگ می‌شوند، در مدرسه بیشترین پیشرفت تحصیلی را دارند.
مثالی از سبک فرزند پروری مقتدرانه
مثال خوبی از سبک فرزندپروری مقتدرانه می‌تواند این باشد:
فرض کنید علی 10 ساله است و معدل ترم گذشته‌اش نسبت به ترم قبل پایین‌تر آمده است. مادر علی با او صحبت می‌کند و دلیل افت نمرات را جویا می‌شود. سپس به او می‌گوید که می‌داند علی توانایی بیشتری دارد و انتظار دارد تلاش بیشتری کند. او را تشویق می‌کند که برنامه‌ریزی بهتری برای مطالعه داشته باشد. همچنین به او پیشنهاد می‌کند که اگر در درسی مشکل دارد، از معلم یا مشاور کمک بگیرد. مادر اطمینان می‌دهد که هرچه نیاز داشته باشد، او حمایتش می‌کند.
در این مثال، مادر انتظاراتش را مشخص می‌کند ولی علی را تحقیر نمی‌کند. او را تشویق به تلاش بیشتر می‌کند و حمایت خود را ابراز می‌دارد. این رویکردی مقتدرانه است.
سخن پایانی
فرزندپروری مقتدرانه سبکی از فرزندپروری است که ترکیبی از کنترل و انتظارات منطقی و حمایت گرم و صمیمی از کودک را شامل می‌شود. والدین انتظارات واضح و معقولی از فرزند دارند و قوانین مشخصی را تنظیم می‌کنند. در این سبک فرزندپروری والدین به نظرات و احساسات فرزند احترام می‌گذارند و با او همدلی دارند. رفتارهای مثبت فرزند تشویق می‌شود و رفتارهای نادرست با تنبیه‌های اصولی، توضیح داده می‌شود. در مجموع، فرزندپروری مقتدرانه موجب پرورش فرزندانی مستقل، خودمختار و شاد می‌شود.
