هرچه کودک شما بزرگتر می‌شود، دوست دارد بیشتر مستقل باشد و با رسیدن به سن ۴ سالگی و رفتن به پیش‌دبستانی، این نیاز به اوج خود می‌رسد. بچه‌های ۴ ساله دیگر کمتر در محیط خانه وقت می‌گذرانند و بخش زیادی از زمان خود را در جامعه جدیدی به نام پیش‌دبستانی و با همسالان خود می‌گذرانند. آنها شروع به این سوال می‌کنند که چرا باید آنچه شما می‌گویید را انجام دهند، اما به اندازه کافی بزرگ هستند که وقتی دلایل را توضیح می‌دهید درک کنند. در این راهنما، به شما کمک می‌کنیم تا با دانستن اصول تربیت کودک ۴ ساله، والدین و مراقبان بهتری برای فرزندان خود باشید.
تغییرات و رشد شناختی کودک ۴ ساله
۴ سالگی را باید سن خیال‌پردازی و خلاقیت کودکان بنامیم که تغییرات مهمی را در رشد شناختی کودک ایجاد می‌کند. در روانشناسی، رشد شناخت به مجموعه فرآیندهای ذهنی اشاره دارد که درک، تفکر، حل مسئله، یادگیری و حافظه را شامل می‌شود و تربیت کودک ۴ ساله یکی از مهم‌ترین دوره‌های رشد شناختی کودک به‌شمار می‌رود. در این سن، شما خواهید دید که کودک در حال ماهر شدن در بسیاری از جنبه‌ها است و احتمالا از بسیاری از کارهای او شگفت‌زده خواهید شد. برخی از تغییرات شناختی در کودک چهارساله عبارتند از:
زبان و ارتباط
کودکان چهار ساله رشد بسیار سریعی در زبان و صحبت کردن دارد. در ۴ سالگی، کودکان پیش دبستانی صدها کلمه را می‌دانند و می‌توانند جملات ۵-۶ کلمه‌ای یا بیشتر بسازند. کودک همچنین از زبان برای ابراز احساسات خود و بیان ایده‌ها استفاده می‌کند و شما می‌توانید قصه‌های جالبی را از او در این سن بشنوید. درک مفاهیم انتزاعی مثل رنگ‌ها، شکل‌ها و اعداد نیز در این مرحله از رشد کودک تقویت می‌شود.
حافظه
با رسیدن به چهار سالگی، کودک توانایی یادآوری و صحبت کردن درباره رویدادها و اطلاعات را به دست می‌آورد. در این سن همچنین ذهن کودکان توانایی بهتری در حفظ و بازیابی اطلاعات دارد و می‌توانند داستان‌هایی که برای او خوانده‌اید را به روش خود تعریف کنند. کودک شما همچنین در این سن می‌تواند آدرس خانه و یا مکان‌های مورد علاقه خود را یاد بگیرد.
تفکر و حل مسئله
کودک چهار ساله می‌تواند مسائل ساده را حل کند و برای مسائل پیچیده راه‌حل‌های متنوعی ارائه دهد. به همین دلیل، در تربیت کودک چهار ساله والدین می‌توانند چالش‌های مختلفی را از ساده به سخت برای کودک طراحی کنند. حل مسئله همچنین به هوش کودک کمک می‌کند و می‌تواند مهارت‌های مهمی را بهبود ببخشد.
تخیل و بازی
همانند سایر مراحل رشدی کودک، در چهار سالگی نیز تخیل و بازی نقش بسیار مهمی در رشد شناختی کودکان ایفا می‌کند. کودک چهارساله توانایی خلق داستان‌ها، تصویرسازی و بازی‌های خیالی را پیدا می‌کند که نقش مهمی در تقویت خلاقیت و تفکر انتزاعی دارد. داشتن دوستان خیالی با نام‌ها و ویژگی‌های عجیب و غریب به همراه داستان‌های سراسر تخیلی یکی از بارزترین ویژگی‌های چهارسالگی به‌شمار می‌رود.
توجه و تمرکز
در نهایت، کودکان ۴ ساله توانایی تمرکز بیشتری را نسبت به مراحل قبلی تجربه می‌کنند. آنها می‌توانند برای مدت طولانی‌تری به یک فعالیت مشغول شوند و توجه خود را روی یک کار متمرکز کنند. البته این زمان هنوز چندان زیاد نیست و نباید از کودک انتظار زیادی داشت.
تغییرات و رشد حرکتی کودک ۴ ساله
کودکان چهار ساله تسلط نسبتا خوبی بر روی اعضای بدن خود پیدا می‌کنند و با تعادل بیشتری حرکات خود را انجام می‌دهند. در این مرحله، مهارت‌های حرکتی ظریف و قدرت عضلات کودکان بهتر می‌شود و با تکامل سیستم عصبی و عضلانی، توانایی انجام فعالیت‌های بدنی پیچیده‌تر را پیدا می‌کنند.
برخی دیگر از تغییرات رشد حرکتی کودک چهار ساله عبارت است از:
مهارت‌های راه رفتن
کودکان ۴ ساله مهارت خوبی در راه رفتن دارند و می‌توانند به صورت متوازن و در خط مستقیم راه بروند. کودک شما اکنون می‌تواند بدون کمک قدم بزند و توانایی‌های تعادل و هماهنگی بدنی بهتری دارد. در این مرحله، کودکان مهارت هماهنگی چشم و دست کودک نیز رشد پیدا می‌کند و کودک می‌تواند اشیاء را بردارد، بازی‌های ساخت و ساز انجام دهد، نقاشی‌هایی را با خطوط بکشد و بازی‌های ساده مثل پازل حل کردن را انجام دهد.
مهارت‌های حرکتی
کودکان چهار ساله می‌توانند اسم شکل‌ها و رنگ‌ها را یاد بگیرند، جملات را با دقت بیشتری بشنوند و توانایی تمرکز بر روی وظایف بصری را پیدا می‌کنند. در این مرحله، کودکان توانایی‌های حرکتی درست مانند پریدن، پرتاب کردن و لغزیدن را نیز می‌آموزند و می‌توانند بهتر و دقیق‌تر به اهداف حرکتی خود دست پیدا کنند.(منبع)
توانایی‌های ورزشی و بازی‌های گروهی
بازی‌های گروهی یکی از فعالیت‌های مورد علاقه کوکان چهار ساله است. آنها در این سن عاشق بازی با همسالان خود هستند و دوست دارند که در بازی‌های گروهی با آنها به رقابت بپردازند. فوتبال، دوییدن‌های بی‌هدف با دوستان، لی‌لی کردن و هر فعالیت فیزیکی دیگری می‌تواند کودک را در این سن سرگرم کند.
تغییرات و رشد عاطفی کودک ۴ ساله
فرزند شما در چهار سالگی یاد می‌گیرد که چه احساساتی دارد و چطور باید آنها را از طریق روش‌های مختلفی مانند صحبت، بازی، رفتار و غیره بروز دهد. آنها در این سن دوست دارند تا دوستان بیشتری پیدا کنند و زمان بیشتری را با آنها بگذرانند. در ۴ سالگی شما می‌توانید رفتارهایی مانند عذرخواهی کردن، قانون‌پذیری و در برخی مواقع دروغ و پنهان‌کاری را ببینید و جمله‌هایی مانند «من نکردم» را در حین خرابکاری‌ها بشنوید. البته شنیدن این جملات و پنهان‌کاری‌ها نباید شما را نگران کند زیرا بخشی طبیعی از فرآیند رشد کودک است.
کودکان در ۴ سالگی توانایی درک و مدیریت احساسات را به دست می‌آورند و می‌توانند احساسات خود را با دقت بیشتری بیان کنند. البته در تربیت کودک ۴ ساله والدین باید بدانند توانایی کنترل احساسات هنوز تازه است و کودک هنوز ممکن است کج‌خلقی‌هایی را داشته باشد. بنابراین بهتر است با آموزش و راهنمایی به فرزند خود کمک کنید تا بهتری و سریع‌تر بتواند با احساسات خود کنار بیاید.(منبع)
کودک شما همچنین در این سن متوجه می‌شود دیگران چه احساساتی دارند و سعی می‌کنند با درک احساسات طرف مقابل با او همدلی کنند. برای مثال، اگر کودک تا پیش از این در برابر گریه دوست خود در بازی عکس‌العملی نداشت و به بازی خود ادامه می‌داد، اکنون دست از کار می‌کشد و با بغل کردن دوست خود تلاش می‌کند تا او را آرام کند.
برخی از تغییرات و رشد عاطفی کودک چهار ساله عبارت است از:
- در ۴ سالگی، فرزند شما احتمالاً به دیگرانی که آسیب‌دیده یا غمگین هستند دلداری می‌دهد.
- کودک یاد می‌گیرد که از خطر دوری کند و کمتر ریسک می‌کند.
- کودک دوست دارد به والدین و دیگران کمک کند.
- کودک می‌تواند رفتار خود را بر اساس موقعیت مکانی (مانند کتابخانه یا زمین بازی) تغییر دهد
توانایی درک کودک ۴ ساله از بایدها و نبایدها چقدر است؟
کودک ۴ ساله درک نسبی از آنچه می‌تواند و نمی‌تواند انجام دهد دارد. کودکان چهار ساله قادر به درک قوانین و آداب و رسوم اجتماعی هستند، اما به یاد داشته باشید که آنها هنوز در حال یادگیری هستند، بنابراین اگر در طول مسیر به راهنمایی نیاز داشته باشند، طبیعی است.(منبع) اما این که فرزند شما چه میزان درباره بایدها و نبایدها می‌داند و چقدر آنها را رعایت می‌کند به دو عامل بستگی دارد:
- تجربه و آموزش
- توسعه شناختی کودک
در واقع، هرچه شما بتوانید در تربیت کودک چهار ساله خود درباره قوانین و چهارچوب‌ها به کودک آموزش بهتری بدهید کودک نیز بهتر درباره بایدها و نبایدها می‌داند. بنابراین، تجربه‌های قبلی کودک و آموزشی که در خانه، مهدکودک یا محیط اطرافش دریافت می‌کند، تعیین می‌کنند که کودک شما تا چه حد می‌تواند در چهارچوب‌ها عمل کند.
در تربیت کودک ۴ ساله، باید توانایی‌ها و رشد شناختی کودک خود را نیز در نظر بگیرید. رشد هر کودکی منحصربه‌فرد است و ممکن است توانایی که یک کودک در ۳ سالگی به آن رسیده را کودکی دیگر در چهار سالگی کسب کند. بنابراین، ابتدا توانایی‌ها و سطح رشد شناختی کودک خود را کشف کنید و سپس متناسب با آن به آموزش بایدها و نبایدها بپردازید.
بیشتر بخوانید:
نکات مهم برای تربیت کودک ۴ ساله
۴ سالگی کودک یکی از شیرین‌ترین دوره‌هایی است که شما می‌توانید با کودکتان بگذرانید. در این سن همه چیز برای کودک در دنیای تخیل ممکن می‌شود و هیچ مرزی برای او وجود ندارد. با رسیدن کودک به ۴ سالگی باید منتظر مبل‌های خانه که به سنگ‌های گدازه‌ای تبدیل می‌شوند که باید از روی آنها پرید تا اسب یونیکورن و ده‌ها شخصیت خیالی که قرار است برای مدتی با شما زندگی کنند باشید.
بازی به کودکان پیش‌دبستانی کمک می‌کند تا احساساتی مانند خشم، غم، شادی و هیجان را بشناسند و بیان کنند. بنابراین، در این دوره تا می‌توانید با کودک خود بازی کنید. به یاد داشته باشید در بازی‌ها، رهبر کودک است و شما تنها یک بازیگر هستید؛ پس باید هرچه کودک گفت انجام دهید. همچنین بهتر است در روند بازی دخالتی نکنید تا کودک بتواند خلاقیت خود را رشد دهد.
در ادامه نکاتی مهم برای تربیت کودک ۴ ساله را با هم مرور می‌کنیم.
- با کودک به فضای باز بروید: بازی در محیط طبیعی به کودک کمک می‌کند ماجراجویی داشته باشد، توانایی‌های خود را بشناسد و محیط را بشناسد.
- با فرزندتان کتاب بخوانید: قصه گفتن، آواز خواندن و شعرهای مهد کودک، همگی صحبت کردن، تفکر و تخیل کودک را تشویق می‌کنند. این فعالیت ها همچنین به کودک شما کمک می‌کند تا خواندن را نیز بهتر بیاموزد و کلمات بیشتری بداند.
- با کودکتان آشپزی کنید: فعالیتی مانند آشپزی و کمک کردن در کارها به کودک شما کمک می‌کند تا به غذای سالم علاقه‌مند شود، لغات جدید یاد بگیرد و مفاهیم ریاضی مانند «نصف»، «۱ قاشق چایخوری» یا «۳۰ دقیقه» را درک کند.
- در خانه قوانین و مقررات منطقی تعیین کنید و روی اجرای آنها تاکید داشته باشید.
- پیامدهایی را متناسب با قوانین اجرا نشده در نظر بگیرید.
- به کودک برای تمام کردن یک فعالیت مانند بازی و آغاز فعالیت دیگر مانند خوابیدن یا مسواک زدن زمان بدهید.
چالش های والدین در تربیت کودک ۴ ساله
کودکان چهار ساله و پیش‌دبستانی، ممکن است دوست داشته باشند کارهای زیادی را خودشان انجام دهند. مثلا، به تنهایی لباس بپوشند، به حمام بروند و یا بدون حضور والدین با همسالان خود بازی کنند. حال زمانی که والدین به کودک اجازه انجام کارهایی که دوست دارد را نمی‌دهد، کودک ناراحت، عصبانی و ناامید می شود و با فریاد زدن خشم خود را تخلیه می‌کند. در این موارد، بهتر است اجازه دهید کودک آرام شود و در لحظه درباره کار بدی که انجام داده صحبت نکنید. به او اطمینان دهید که برای کمک به او و حمایت از او بدون در نظر گرفتن شرایط حاضر هستید. مهربان و دوست داشتنی باشید و سپس سعی کنید در مورد مسائل صحبت کنید.
والدین همچنین ممکن است در تربیت کودک چهار ساله خود بر سر قوانین و انجام دادن کارها مشکلاتی داشته باشند. به طور کلی، اغلب کودکان پیش‌دبستانی چندان با فرمان‌برداری موافق نیستند و در برابر قانون‌ها مقاومت می‌کنند. از این رو والدین باید درباره چرایی این قوانین برای کودک توضیح دهند و آن را به روشی که کودک بیشتر تمایل دارد تغییر دهند.
در این سن همچنین برخی موارد رشدی وجود دارد که والدین باید در کودک خود بررسی کنند و در صورت مشاهده علائم نگران‌کننده به روانشناس یا پزشک مختصص مراجعه کنند. این موارد عبارتند از:
- کودک با بچه های دیگر بازی نمی‌کند یا به شیوه‌ای بسیار تهاجمی عمل می‌کند
- کودک از خود همدلی نشان نمی‌دهد
- کودک اغلب اوقات مضطرب، ناراحت و ترسیده است
- به راحتی حواسش پرت می‌شود و نمی‌تواند متمرکز بماند
کلام آخر
اگرچه کودکان با رسیدن به سن ۴ سالگی عاقلانه‌تر رفتار می‌کنند، اما آنها هنوز بچه‌های کوچکی هستند و گاهی اوقات ممکن است پدر و مادری کردن برای آنها دشوار باشد. کودک چهارساله اکنون احساسات خود را می‌شناسد، می‌تواند با دیگران همدلی کند و درباره جهان اطراف خیال‌پردازی کند. از این رو، برای تربیت کودک ۴ ساله، والدین باید با رشد شناختی، عاطفی و جسمی کودک خود آشنا باشد تا بتوانند بهترین آموزش‌ها را در اختیار کودک خود بگذارند.
