سازمان WHO گزارش میدهد که 80 درصد رشد مغز کودک در 5 سال اول زندگی اتفاق میافتد؛ بنابراین شیوه درست برخورد و تربیت کودکان در این سنین اهمیت زیادی دارد. به نقل از یونیسف نیز نزدیک به 400 میلیون کودک زیر 5 سال در سراسر جهان با روشهای خشونتآمیز تربیت میشوند. این آمار نشان میدهند که شما باید رفتار و شیوه تربیتی مناسبی با فرزندان خود در سنین پیش از دبستان داشته باشید. ما در این مقاله میخواهیم درباره روش های تربیت کودک در سن پیش از دبستان صحبت کنیم.
ویژگی های رشدی و شناختی کودک پیش دبستانی
سن ۳ تا ۵ که به عنوان دوره پیش دبستانی در کودکان شناخته میشود، یک دوره پر شگفتی و چالش است. در این سن کودک یک لحظه میپرسد سنگها چطور تشکیل میشود و در حالی که شما با جدیت در حال توضیح نحوه خورد شدن کوهها هستید، فریاد میزند «حالا بیاید تا همگی تصور کنیم یک اسب شاخدار هستیم!». فرزند شما دیگر یک خردسال نیست و دوست دارد بسیاری از کارها را خودش انجام دهد. او دوست دارد خودش لباسهایش را انتخاب کند، بدون این که اطراف شما باشد با بچههای دیگر بازی کند و مستقل باشد. کودک در این سن همچنین دوست دارد به مهدکودک برود و مهارتهای اجتماعی خود را نیز تمرین کند.
چیزی که اکثر کودکان در دوره پیشدبستانی از آن لذت میبرند، یک روال ثابت برای زندگی است. تغییرات، هرچند کوچک، در این سن برای کودک میتواند استرسزا باشد و آنها را آزرده کند. در دوره پیشدبستانی، مغز کودک با سرعتی غیرقابل باور در حال رشد است و به همین دلیل کودک شما در این سن برای همه چیز به دنبال یک «چرا؟» میگردد.
در این سن کودکان همچنین یاد میگیرند با دیگران همدلی کنند. بنابراین ممکن است کودک خود را در حال دلداری دادن یا کمک کردن به کودک دیگری ببینید. با این حال، کنترل ضعیف تکانه آنها و مشکل در مدیریت احساساتشان، میتواند باعث شود تا دوست نداشته باشند وسایل خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و یا برای بازی در نوبت بایستند. (منبع)
برخی از ویژگیهای کودک پیشدبستانی عبارتند از:
- تمایل به انجام دادن بازیهای خیالی و نقش بازی کردن مثل معلم، مکانیک و ..
- پیدا کردن همبازیهای جدید
- نشان دادن همدلی
- تمایل به کمک کردن به دیگران
- پیروی از دستورالعمل های ساده
- بازی طبق قوانین و نوبت گرفتن در طول بازی
- بیشتر بخوانید: فرزند پروری چیست؟
- بیشتر بخوانید: سبک های فرزند پروری
چرا فرزند پروری دوره پیش دبستانی مهم است؟
در دوره پیش دبستانی آنچه رفتار کودک را هدایت میکند آزمایش کردن محدودیتها و کشف پاسخها است. در این سن کودک اغلب علاقه دارد تا مرزها را امتحان کند و محدودیتها را رد کند این موضوع شاید در بسیاری از موارد باعث ناراحتی شما و یا پرخاشگری کودک شود اما باید بدانید این رفتارها نیاز سن کودک است. بچههای پیش دبستانی کنجکاو هستند و به سادگی نمیدانند اگر مثلا به چیزی که داغ است دست بزنند، دم گربه را بکشند یا کودک دیگری را در زمین بازی هل بدهند چه اتفاقی میافتد.
کودکان پیش دبستانی به اندازه کافی بزرگ هستند که کمی در مورد حفظ امنیت خود بیاموزند. والدین هنوز باید در این سن بر سلامت و ایمنی نظارت داشته باشند، اما زمان خوبی است که به کودکان مهارتهای اولیه را آموزش دهیم، مانند اینکه اگر زنگ هشدار دود به صدا در آمد چه کاری انجام دهید یا اگر در فروشگاه گم شدید چه کاری انجام دهید (منبع).
در اینجا، مسئولیت والدین این است تا این پاسخها را در قالب محدودیتها، مرزها و قوانین به کودکان ارائه دهد. بنابراین، میتوانیم بگوییم فرزند پروری کودک پیش دبستانی به دلیل آموزش قوانین و تعیین چهارچوبهای زندگی برای کودک بسیار مهم است. در اینجا باید به این باور اشتباه نیز اشاره کنیم که بسیاری از والدین تصور میکنند تعیین محدودیت باعث میشود خلاقیت کودک از بین برود. اما در واقع، قوانین ساختار و توضیح را به کودک میدهند و این همان چیزی است که نیاز دارد.
ایجاد محدودیتها و قوانین و اجرای مداوم آنها ساختار قابل اعتماد و قابل پیشبینی برای کودک ایجاد میکند. این باعث میشود کودک شما احساس امنیت و اعتماد کند و به شما نیز در فرزند پروری اعتماد به نفس میدهد.
اشتباهات رایج در فرزند پروری کودک پیش دبستانی
فرزند پروری کودک پیش دبستانی همانقدر که جالب و سرگرمکننده است میتواند چالشبرانگیز نیز باشد و والدین را به سادگی به اشتباه بیاندازد. اشتباهات در فرزند پروری اگرچه ممکن است ناخواسته باشند اما میتواند پیامدهای مخربی را بر روان و شخصیت کودک بگذارد. چند مورد از اشتباهات رایجی که در فرزند پروری کودکان پیش دبستانی ممکن است پیش بیاید عبارت است از:
۱ـ اجازه دادن به کودک برای تعیین قوانین
کودکان پیش دبستانی بسیار کنجکاو و خلاق هستند و دوست دارند چیزهای جدید را تجربه کنند. اما این که والدین به کودک اجازه دهند که او قوانین خانه را تعیین کند یک روش اشتباه است. باید بدانید قانونگذار خانه شما هستید و باید این قوانین را برای کودک توضیح دهد. البته، در صورتی که کودک علاقمند به این کار است میتوانید با همکاری هم، چند قانون برای خانه که همه اعضا میتوانند از آن پیروی کنند را معین کنید.
همچنین خوب است اگر در فرزند پروری کودک پیش دبستانی به کودک اجازه دهید تا در کارهای خانه مسئولیت داشته باشد و کمک کند. کودکان پیشدبستانی اغلب مشتاق کمک کردن هستند و شما میتوانید با ایجاد یک الگوی صحیح این رفتار را تا نوجوانی در کودک رشد دهید.
۲ـ تقویت رفتار بد بدون پاسخگویی به خوبی ها
کودکان اغلب در سن پیشدبستانی محدودیتها را آزمایش میکنند، و هر پاسخی که شما به رفتارهای خاص، چه بد یا خوب، بدهید، میتواند احتمال تکرار آن را افزایش دهد. بنابراین، رفتاری را که میخواهید ببینید تقویت کنید و آنچه را که نمیخواهید ببینید نادیده بگیرید.
۳ـ ناهماهنگی
یکی از مشکلاتی که در فرزند پروری پیش میآید، ناهماهنگی رفتار والدین با یکدیگر یا با خود است. شما و همسرتان باید یک سبک فرزند پروری را دنبال کنید و بدانید از کودک چه انتظاراتی دارید. همچنین رفتارهایی که انجام میدهید نیز باید با هم همسو باشند. مثلا، اگر یک بار یک اشتباه را به شدت تنبیه کنید و بار دیگر نادیده بگیرید کودک دچار سردرگمی میشود.
در صورتی که فرزندتان بداند که از او چه انتظاری دارید، میتوانید یک روال قابل اعتماد ایجاد کنید و او نیز احساس امنیت بیشتری خواهد داشت.
4_ وقت نداشتن برای کودک
اغلب والدین همیشه مشغول کار، تمیزکاری خانه، چککردن شبکههای اجتماعی یا تماشای تلویزیون هستند؛ این باعث میشود که فرزندتان احساس کند که به او توجه کافی ندارید. این احساس بهمرور شاید باعث این شود که کودکان فکر کنند شایستگی لازم را ندارند؛ بنابراین برای فرزند خود وقت کافی بگذارید!
- بیشتر بخوانید: لجبازی کودک پیش دبستانی
- بیشتر بخوانید: اهداف فرزند پروری
- بیشتر بخوانید: خطاهای فرزند پروری
۸ نکته مهم که باید برای فرزند پروری کودک پیش دبستانی بدانید
فرزند پروری یک کار منحصر به فرد است و دستورالعمل خاصی هم برای آن وجود ندارد. این یعنی هر والدی باید بتواند با توجه به شخصیت کودک خود بهترین روش را برای تربیت به کار بگیرید. اما با این حال در اینجا، ما چند استراتژی متداول برای فرزند پروری کودک پیش دبستانی را آوردهایم که میتواند به شما کمک کند این سالهای جادویی را طی کنید و فرزندتان را در مسیر موفقیت قرار دهید.
۱ـ قانون تعیین کنید و به اجرای آن پایبند باشید
اگر میخواهید کودک منظم و قانونمندی داشته باشید، برای او محدودیتهای منطقی تعیین کنید و هر بار که از مرز عبور کرد، به همان شیوه دوباره آن را اجرا کنید. پیگیری مداوم به کودک شما احساس امنیت و ثبات میدهد. با این کار، او یاد میگیرد که اگر مشکلی دارد یا میخواهند کاری خطرناک را انجام دهد میتواند روی شما حساب کند.
۲ـ برای زندگی روتین منظمی داشته باشید
کودکان پیش دبستانی عاشق روالها هستند و داشتن یک روتین منظم در زندگی میتواند باعث پیشرفت آنها شود. بنابراین، میتوانید یک ریتم مشخص برای روزها و هفتههای خود داشته باشید. وعدههای غذایی، زمان خواب، لباس پوشیدن و رفتن به مدرسه میتواند طبق آداب خاصی انجام شود تا کودک احساس بهتری داشته باشد. هنگامی که یک کودک خردسال میتواند پیشبینی کند که در روز بعد چه اتفاقی میافتد، ممکن است تمایل بیشتری برای انجام کارها داشته باشد.
۳ـ به کودک برای انجام کارها زمان دهید
کودک شما ممکن است دوست نداشته باشد برای رفتن به مدرسه بازی خود را متوقف یا تلوزیون را خاموش کند و به تخت خواب برود. بنابراین، پیش از اتمام یک کار، سعی کنید به کودک چندین یادآور ارائه دهید یا از یک تایمر استفاده کنید تا به فرزندتان کمک کنید بفهمد که قرار است یک فعالیت پایان یابد و دیگری شروع شود. بدانید که انتقال از یک چیز به چیز دیگر میتواند برای کودک پیش دبستانی شما دشوار و ناراحتکننده باشد. پس با همدلی و صبر با کودک خود رفتار کنید تا بتوانید از این مراحل بگذرید.
۴ـ رفتار خوب را تحسین کنید
در رفتارهای کودک به دنبال مواقعی باشید که فرزندتان بدون یادآوری میگوید «متشکرم» یا اسباببازیاش را با همبازیاش به اشتراک میگذارد یا خودش بهتنهایی کفشهایش را میپوشد. در چنین مواقعی کودک را تشویق کنید و دقیقا بگویید از چه کاری خوشحال شدهاید. به عنوان مثال، بگویید «من با گفتن لطفا و تشکر متوجه شدم چقدر مؤدب بودی. این باعث افتخار من است.»
5- انعطافپذیر باشید
نیازهای کودکان در طول زمان تغییر میکنند. در حالی که ثبات برای تقویت استقلال در کودکان نکتهای مهم است، تشخیص نیازهای کودک و تطبیقدادن خود با آنها نیز اهمیت زیادی دارد.
این فقط کودکان نیستند که از والدین خود یاد میگیرند، گاهی والدین هم میتوانند چیزهایی را از کودک خود بیاموزند؛ بنابراین انعطافپذیر باشید و در تربیت کودک صرفاً به یک روش خاص تکیه نکنید.
6ـ به کودک حق انتخاب دهید
کودک پیش دبستانی به مرور تمایل دارد تا مستقل باشد و برخی کارها را خودش انجام دهد. این کار ممکن است شما را عصبانی کند و یا انجام کارها را به تاخیر بیاندازد. اما پیشنهاد میکنیم در فرزند پروری کودک پیش دبستانی خود برای کارهایی که انجام آنها اهمیت چندانی ندارد حق انتخاب دهید. مثلا برای کارهایی مانند این که کدام جوراب را بپوشد یا برای میان وعده چه چیزی میخواهد بخورد. این کار میتواند به کودک احساس مسئولیت بدهد.
7ـ بازی فیزیکی در فضای باز را تشویق کنید
CDC توصیه میکند که کودکان ۳ تا ۶ ساله باید حداقل یک ساعت در روز فعالیت بدنی داشته باشند. ورزش همراه با خواب کافی، میتواند برای رشد اجتماعی عاطفی بهتر، از جمله تنظیم عاطفی و توسعه همدلی مفید باشد. بر اساس مطالعه ای در سال ۲۰۲۱، بازی در فضای باز و دسترسی به طبیعت میتواند تأثیر مثبتی بر سلامت جسمانی و عادات خواب کودکان داشته باشد. بنابراین اگر زمان و امکانات لازم را دارید، سعی کنید هر روز حداقل یک ساعت کودک خود را به بیرون از منزل ببرید.(منبع)
8- احساسات کودک را ارزشمند بدانید
فرقی نمیکند فرزندتان غمگین، عصبانی یا شاد باشد، در هر حال به او و آنچه احساس میکند توجه و اعتبار ببخشید و احساسات او را تایید کنید. با این کار کودک پیش دبستانی شما احساس می کند توسط شما شنیده میشود و احساس امنیت و ثبات خواهد داشت.
به عنوان مثال، اگر کودک از رفتن دوست خود در پیش دبستانی غمگین است و میگوید دلش برای دوستش تنگ خواهد شد. به جای گفتن “اوه، تو دوستان جدیدی پیدا میکنی!” به فرزندتان بگویید که میدانید غمگین است، از دست دادن دوستان خوب سخت است، و خوشحالید که فرزندتان از گفتن این موضوع به شما احساس امنیت میکند.
9- استفاده از گوشی موبایل را محدود کنید
انجمن پزشکان اطفال آمریکا توصیه می کند که کودکان پیش دبستانی روزانه یک ساعت یا کمتر به صفحه نمایش دسترسی داشته باشند. تحقیقات نشان میدهند کودکانی که مدت زمان زیادی را جلوی صفحه اسکرین میگذرانند میتوانند مشکلاتی را از نظر شناختی، رفتاری و هیجانی تجربه کنند.(منبع) بنابراین، بهتر است مدت زمان بازیهای موبایلی یا تلوزیون را محدود کنید و بیشتر به بازیهای واقعی بپردازید.
- بیشتر بخوانید: چند راهکار برای سلام کردن کودک
کلام آخر
فرزند پروری کودک پیش دبستانی میتواند دورهای شیرین اما پر چالش باشد. کودک شما در این سن صدها سوال در ذهن دارد و میخواهد درباره همه چیز بداند. بنابراین، شما نیز باید با کودک همراه شوید و با فراهم آوردن بسترهای مناسب برای یادگیری به رشد او کمک کنید. همچنین پیشنهاد میکنیم برای اطلاعات بیشتر و آموزش راههای درست تربیتی، به یک روانشناس یا مشاور مراجعه کنید.
