با به دنیا آمدن فرزند، پدر و مادر روش‌های متفاوتی را برای تربیت کودک خود انتخاب می‌کنند. در این مقاله، قصد داریم به سراغ سبک تربیتی والدینی برویم که معتقدند کودک باید آزاد باشد و هر چه می‌خواهد را به راحتی به دست آورد. اما این روش که در روانشناسی به عنوان سبک فرزند پروری سهل گیرانه شناخته می‌شود، چه تاثیری بر کودک دارد و چه ویژگی‌های شخصیتی را در او رشد می‌دهد؟
سبک فرزند پروری چیست؟
فرزندپروری به مجموعه رویکرد و رفتارهایی گفته می‌شود که والدین از ابتدا در برخورد با کودک خود پیش می‌گیرند. «سبک فرزندپروری» به مجموعه‌ای از شیوه‌های رفتاری والدین گفته می‌شود که الگوهای نسبتاً پایدار و قابل شناسایی در کودک ایجاد می‌کند. در تحقیقات سبک‌های فرزندپروری، اقتدار والدین یک مفهوم کلیدی است و به نوع و میزان انضباط مورد استفاده والدین در اجرای دستورات اشاره دارد.
حال در روانشناسی، به طور کلی چهار سبک برای فرزندپروری وجود دارد:
- سخت‌گیرانه
- سهل‌گیرانه
- مقتدرانه
- طردکننده
به طور کلی هر سبکی مزایا و معایب خاص خود را دارد و نمی‌توان گفت که این روش‌های تربیتی به هم برتری دارند. اما انجمن روانشناسی آمریکا (AAP) سبک مقتدرانه را به عنوان سبکی که بیشترین مزایا را برای کودک به همراه دارد پیشنهاد می‌کند.
بیشتر بخوانید:
سبک فرزندپروری سهل گیرانه به چه معنا است؟
سبک فرزند پروری سهل گیرانه یا Premessive، یکی از روش‌های تربیتی است که در آن والدین بسیار پذیرنده و مهربان هستند و کنترل و محدودیت‌های بسیار کمی را برای کودک اعمال می‌کنند. رفتار والدین در سبک سهل‌گیرانه به طور کلی دو ویژگی دارد:
- والدین همیشه در دسترس و مهربان (که برای کودک خوب است)
- عدم تمایل والدین به اعمال محدودیت (که برای کودک خوب نیست)
بنابراین می‌توانیم اینگونه بگوییم که والدین سهل‌گیر، امکانات بسیار زیادی را در اختیار کودک خود قرار می‌دهند و در مقابل قوانین و دستور‌العملی نیز برای آنها تعیین نمی‌کنند. این والدین از کودک خود انتظار رفتار بالغانه ندارند و اغلب بیش از این که والد باشند یک دوست به نظر می‌رسند. والد سهل‌گیر معمولاً با جمله «بچه‌اس دیگر!» رفتارهای کودک خود را بدون هیچ تنبیه و کنترلی توجیح می‌کنند و به اصطلاح کودک خود را «روی پر قو» پرورش می‌دهند.
تفاوت و شباهت والدین مقتدر و سهل گیر
براساس تحقیقات بامریند(Baumrind)، روانشناس رشد، والدین سهل‌گیر شباهت‌هایی با والدین مقتدر دارند. در هر دو نوع این سبک‌های فرزندپروری، والدین رفتار گرمی با کودک خود دارند. والدین سهل‌گیر و مقتدر کودک خود را از لحاظ عاطفی حمایت می‌کنند و به نیازها و خواسته‌های فرزندشان به درستی پاسخ می‌دهند.
اما، برخلاف والدین مقتدر، والدین سهل‌گیر مطالبه‌گر نیستند. آنها مسئولیت‌های زیادی را به فرزندان خود محول نمی‌کنند و کودکان را تشویق نمی‌کنند که استانداردهای رفتاری بزرگسالان را رعایت کنند. در عوض، آنها تا حد امکان به بچه‌ها اجازه می‌دهند که هرطور دوست دارند رفتار کنند.
ویژگی های سبک فرزند پروری سهل گیرانه
ویژگی سبک فرزندپروری سهل گیرانه ساده است. شاید واضح‌ترین ویژگی‌ای که می‌توان این والدین را تشخیص داد، کودکانی هستند که به آنها «بچه‌ی لوس» می‌گوییم. والدینی بسیار بامحبت و پذیرنده که نظرات فرزندشان را برای تصمیمات مهم می‌پرسند و یک کودک آزاد و مستقل را تربیت می‌کنند در روانشناسی به عنوان والدین سهل‌گیر شناخته می‌شوند. برخی دیگر از ویژگی‌های این سبک عبارتند از:
- والدین قوانینی را تعیین، اما به ندرت آنها را اجرا می‌کنند.
- به کودک درباره عواقب کارها هشدار داده نمی‌شود.
- والدین تصور می‌کنند باید کمترین دخالت را در کار کودک داشته باشند.
- بر آزادی فرزندان بیشتر از مسئولیت تاکید می‌شود.
- ممکن است والدین از رشوه دادن مانند اسباب بازی، هدایا و غذا به عنوان وسیله‌ای برای وادار کردن کودک به رفتار استفاده کنند.
والدینی که این سبک را برای فرزندپروری خود انتخاب می‌کنند، تنها زمانی وارد عمل می‌شوند که مشکل خیلی جدی وجود داشته باشد. در این روش، حتی زمانی که کودک کار بدی را انجام می‌دهد با گریه یا خواهش به راحتی امتیازات خود را پس می‌گیرد. والدین آسان‌گیر همچنین در بیشتر مواقع فرزندان خود را تشویق می‌کنند تا در مورد مشکلاتشان با آنها صحبت کنند، اما معمولاً تلاش زیادی برای اصلاح کردن انتخاب‌های ضعیف یا رفتار بد انجام نمی‌دهند.
بیشتر بخوانید:
والدین سهل گیر چه ویژگی هایی در فرزند خود ایجاد می کنند؟
در مجموع، تحقیقاتی که درباره سبک فرزندپروری انجام شده نشان داده است که تاثیرات مثبتی که این سبک در رفتار کودک دارد کمتر از تاثیرات منفی آن خواهد بود. البته ویژگی‌هایی که بر اثر تربیت در کودک ایجاد می‌شود می‌تواند با توجه به فرهنگ متفاوت باشد. به طور کلی، سه ویژگی مثبتی که آسان‌گیری والدین در کودک ایجاد می‌کند عبارت است از:
- صمیمیت والدین: والدین با این سبک فرزندپروری، پاسخگو، مهربان و خونگرم هستند و با کودک خود ارتباط خوبی برقرار می‌کنند.
- اثرات محافظتی: برخی مطالعات نشان داده‌اند که فرزندپروری سهل گیرانه همان اثرات محافظتی را در برابر رفتارهای پرخطر از جمله مصرف مواد ایجاد می‌کند که فرزندپروری مقتدرانه دارد. (منبع)
- عزت نفس: تحقیقات همچنین نشان داده است که کودکانی که با والدین سهل‌گیر بزرگ شده‌اند، عزت نفس خوبی دارند.
اگر دقت کرده باشید، اغلب کودکانی که با والدین سهل‌گیر رشد کرده‌اند، از آنجا که خود مجبور به تصمیم‌گیری و حل مشکلات بوده‌اند از اعتماد به نفس و رفاه اجتماعی بالایی برخوردارند.(منبع)
روش فرزندپروری سهل گیرانه چه معایبی دارد؟
اما به گفته روانشناسان، رویکرد آرامی که والدین سهل‌گیر در برابر فرزند خود پیش می‌گیرند، می‌تواند پیامدهای منفی زیادی در رفتار کودک داشته باشد. کودکانی که با والدین سهل‌گیر رشد می‌کنند نظم و انضباط زیادی ندارند، خودبین هستند و به دلیل نداشتن راهنما و همراه در مسیر خود احساس ناامنی دارند.(منبع)
پیامدهای منفی که روش تربیتی سهل‌گیرانه برای کودک به دنبال دارد را می‌توان به طور کلی در سه حوزه دسته‌بندی کرد و توضیح داد:
1ـ مشکلات رفتاری
کودکانی که با روش سهل‌گیرانه تربیت می‌شوند، ممکن است در بزرگسالی در نظم و انضباط خود مشکل داشته باشند. آنها ممکن است در انجام وظایفی که به آنها داده می‌شود مسئولیت‌پذیر نباشند و به تعهدات خود عمل نکنند. در برخی موارد، سهل انگاری والدین می‌تواند منجر به پرخاشگری و رفتارهای ضد اجتماعی در کودکان شود.
این کودکان از آنجا که قانونمند نشده‌اند و کنترل هیجانی را یاد نگرفته‌اند، نمی‌توانند خواسته‌های خود را به تعویق بیاندازند. بنابراین، در برابر افرادی که با خواسته آنها مخالفت می‌کنند رفتاری پرخاشگرانه دارند و باعث رنجش و ناراحتی دیگران می‌شوند.
بنابراین، مشکلات رفتاری کودکانی که با روش سهل‌گیر بزرگ شده‌اند شامل:
- خودبرتربینی نسبت به دیگران
- انتقادناپذیر بودن
- نداشتن نظم و انضباط
- رفتارهای ضداجتماعی
2ـ مشکلات تحصیلی
فرزندان والدین سهل‌گیر اغلب در مدرسه نمی‌توانند عملکرد چندان خوبی از خود نشان دهند؛ زیرا والدین به آنها آموزش نمی‌دهند که چگونه باید به تحصیلات خود اهمیت بدهند. این کودکان همچنین به دلیل این که نمی‌توانند هیجانات خود را کنترل کنند، اغلب برای متمرکز ماندن روی درس و در کلاس مدرسه مشکل دارند.
در واقع، سهل‌انگاری والدین می‌تواند منجر به عدم انگیزه در کودکان شود. کودکان والدین آسان‌گیر یاد نمی‌گیرند که برای رسیدن به اهداف خود تلاش کنند. زیرا همیشه تنها با گریه کردن، بهانه‌گیری و یا روش‌های دیگر به سادگی به خواسته خود می‌رسند.
بنابراین مشکلات تحصیلی کودکانی که با والدین سهل‌گیر بزرگ شده‌اند شامل:
- مشکل در تمرکز
- مشکل در پیدا کردن دوست
- افت تحصیلی
- نداشتن انگیزه برای پیشرفت
بیشتر بخوانید:
3ـ مشکلات عاطفی
سهل‌انگاری والدین می‌تواند منجر به اعتماد به نفس پایین، اضطراب و افسردگی در کودکان شود. این کودکان ممکن است در روابط خود با دیگران مشکل داشته باشند و در مدرسه نیز نتوانند با همسالان خود روابط دوستی شکل دهند. از آنجا که والدین این کودکان بازخورد مثبت و تشویقی به آنها ارائه نمی‌دهند، کودک اعتماد به نفس پایینی دارد. همچنین ممکن است در مورد توانایی‌های خود تردید داشته باشند و از امتحان کردن چیزهای جدید خودداری کنند.
یادگرفتن نحوه مقابله با استرس و چالش‌های زندگی همچنین می‌تواند باعث ایجاد افسردگی و بروز اختلالات اضطرابی در کودکی یا بزرگسالی شود. ناتوانی کودک در برقراری روابط و تعامل اجتماعی موثر و مشکلات در روابط نیز می‌تواند این موضوع را تشدید کند.
تحقیقات همچنین نشان داده است فرزندان خانواده‌های سهل‌گیر به دلیل ناتوانی در شناخت احساسات دیگران نسبت به همسالان خود هوش هیجانی پایین‌تری دارند.
بنابراین مشکلات عاطفی کودکانی که با والدین سهل‌گیر بزرگ شده‌اند شامل:
- نداشتن درک و همدلی در برابر دیگران
- اضطراب
- افسردگی
- هوش هیجانی یا EQ پایین
این کودکان همچنین به احتمال بیشتری مشکلاتی مانند فعالیت‌های خطرآفرین، مصرف مشروبات الکلی و اعتیاد را تجربه خواهند کرد.(منبع)
چطور سبک فرزندپروری سهل گیرانه را تغییر دهیم؟
تغییر رویه و اصلاح رفتار برای والدین سهل‌گیر کمی سخت است. برای بهبود رفتارهای کودک و نجات او از پیامدهای منفی این روش، آنها باید بتوانند کمی سخت‌گیر شوند، قوانین و مقررات را تعیین و اجرا کنند و از همه مهم‌تر این که بتوانند با ناراحتی فرزندشان کنار بیایند. در واقع، در اکثر موارد دلیلی که والدین این روش را پیش می‌گیرند این است که تحمل ناراحتی و گریه کودک خود را ندارند و بنابراین هر آنچه او می‌خواهد را برایش فراهم می‌کنند.
اما همانطور که خواندید، پیامدهای منفی این سبک تربیتی آنقدری عمیق است که والدین سهل گیر باید هرچه زودتر برای اصلاح روش خود فکری کنند. در ادامه قصد داریم به معرفی چند استراتژی اصلاح سبک فرزند پروری سهل گیرانه بپردازیم تا بتوانید با تغییرات درست، آینده بهتری برای فرزند خود بسازید.
1ـ قوانین و مقررات تعیین و اجرا کنید
مهم‌ترین مشکل سبک سهل‌گیر، نبود قوانین یا اجرا نشدن آنها است. بنابراین، در اولین قدم برای این که فرزند شما بداند که قرار است چگونه رفتار کند، باید به وضوح انتظارات خود را برای او توضیح دهید. به یاد داشته باشید برخی قوانین اگرچه به نظر سخت‌گیرانه می‌آیند، اما به رفتار کودک جهت می‌دهند و برای او چهارچوب‌هایی تعیین می‌کنند.
2ـ روی حرف خود بمانید!
این مرحله احتمالا سخت‌ترین تغییر و البته بزرگترین مبارزه برای والدین سهل گیر خواهد بود. شما باید سعی کنید در رفتار خود محکم و ثابت باشید، اما همچنان عاشق و مهربان بمانید. با ارائه بازخورد و توضیحات کافی به فرزندان خود کمک کنید بفهمند چرا چنین قوانینی مهم هستند و در صورت انجام نشدن چه عواقبی را می‌توانند به دنبال داشته باشند.
3ـ در کنار پاداش به رفتارهای خوب، گاهی تنبیه نیز لازم است!
ابتدا سعی کنید رفتارهای خوب کودک را شناسایی کنید و به او پاداش دهید. تقویت مثبت ابزار بسیار قدرتمندی برای اصلاح رفتار به‌شمار می‌رود و حتی تاثیر آن از تنبیه نیز بیشتر خواهد بود. اما از سوی دیگر، کودک باید بداند رعایت نکردن قوانین چه پیامدهایی را به دنبال دارد.
تنبیه، البته نه به صورت کلامی و رفتاری، می‌تواند به کودک باید و نباید را آموزش دهد. با ایجاد محدودیت‌هایی مانند اجازه نداشتن برای بازی، به کودک آموزش دهید زیر پا گذاشتن قوانین خانه چه پیامدهایی را به دنبال دارد.
بیشتر بخوانید:
4ـ یک والد مقتدر باشید
به عقیده روانشناسان، والدین خوب والدینی هستند که با کودک خود رفتارهای دوستانه‌ای دارند اما دوست کودک خود نیستند. شما باید همواره جایگاه خود را به عنوان والد حفظ کنید و در کنار عشق و محبتی که به کودک می‌دهید، باید قوانین و انتظارات خانواده را نیز در نظر داشته باشید.
همانطور که همواره می‌گویند، گاهی اوقات شاید چیزی برای کودکان ناراحت‌کننده باشد اما به نفع آنها است. این کارها به کودکان اجازه می‌دهد تا مهارت‌هایی را بیاموزند که در طول زندگی‌شان با رشد و تکامل مفید باشد.
بیشتر بخوانید:
کلام آخر
سبک فرزند پروری سهل گیرانه می‌تواند باعث مشکلات جدی در رفتار حال و آینده کودک شود. کودکانی که با این سبک تربیتی رشد می‌کنند معمولا بچه‌هایی لوس و خودبین هستند و خواسته خود را بر دیگران مقدم می‌دانند. بنابراین، اگر این روش را برای تربیت فرزند خود پیش گرفته‌اید، پیشنهاد می‌کنیم تلاش کنید سبک تربیتی خود را تغییر دهید و یا با تعیین قوانین و مقررات به کودک کمک کنید تا رفتارهای اجتماعی مهم را بیاموزد.
