مانند هر کار دیگری، فرزند پروری نیز بدون هدف امکان‌پذیر نیست. اهداف فرزند پروری را می‌توانیم به سه دسته اهداف رفتاری، رشدی و روابط تقسیم کنیم که مهارت‌های مهمی مانند:
- مسئولیت‌پذیری
- استقلال
- روابط مثبت با دیگران
- خلاقیت
و غیره را به کودک می‌آموزد. پس بیاید تا با هم بخوانیم اهداف فرزند پروری چیست و چگونه باید آن‌ها را ایجاد کرد.
فرزند پروری یا تربیت فرزند شامل مجموعه‌ای از اهداف و اصول است که والدین به منظور رشد و توسعه سالم به فرزندان خود دنبال می‌کنند.
فرزند پروری به چه معناست؟
فرزند پروری به معنای مجموعه ارزش‌ها، مفاهیم و روش‌هایی است که والدین از آن‌ها برای تربیت فرزندان استفاده می‌کنند. این فرآیند شامل اصول و قوانین، ارتباطات خانوادگی، آموزش و تربیت، توجه به نیازهای فرزندان و توانمندسازی آن‌ها در مواجهه با چالش‌های زندگی است. در واقع، فرزندپروری نه فقط به معنی تامین نیازها و مراقبت از فرزندان، بلکه به معنای پرورش کودک و ارائه آموزش‌های لازم به او برای زندگی خواهد بود. (منبع)
برخی از مواردی که در فرزند پروری جای می‌گیرد عبارتند از:
- بهبود مهارت‌های ارتباطی
- تقویت خودکنترلی و مدیریت هیجان
- توسعه مهارت‌های اجتماعی
- کشف استعدادها و هوش
- ساخت یک هویت پایدار
با داشتن اهدافی که به خوبی تعریف شده‌اند، والدین می‌توانند انرژی و منابع خود را بر آنچه واقعا مهم است متمرکز کنند. این وضوح والدین را قادر می‌سازد تا محیطی پرورشی و حمایت‌کننده فراهم کنند که بهزیستی کلی فرزندشان را ارتقا دهد. اهداف فرزندپروری همچنین به والدین کمک می‌کند تا به ویژه در زمان های چالش برانگیز با انگیزه و متعهد به نقش خود بمانند.
اهداف فرزندپروری: کلیدی برای رشد سالم و پایدار فرزند
زمینه‌های مطالعات نشان می‌دهد که اهداف فرزندپروری می‌توانند تأثیر مستقیمی بر رفتار والدین داشته باشند و این تأثیرات می‌توانند به صورت مستقیم بر فرزندان تأثیر بگذارند. در این راستا دانشمندان روانشناسی سه نوع هدف مهم در فرزندپروری را مشخص کرده‌اند:
اهداف والدمحور:
اهداف والدمحور زمانی اتفاق می‌افتد که والدین بیشتر بر رضایت و توجه خود تمرکز داشته و در تلاش هستند که فرزندانشان انتظارات آن‌ها را برآورده سازد.
اهداف کودک‌محور:
اهداف کودک‌محور زمانی مورد توجه قرار می‌گیرند که والدین به رشد، شادی و خوشبختی فرزندان خود اهمیت می‌دهند و تلاش می‌کنند تا بهترین شرایط برای رشد و توسعه آن‌ها فراهم کنند.
اهداف رابطه‌محور:
در اهداف رابطه‌محور والدین به ارتباط مثبت و سالم با فرزندانشان توجه ویژه‌ای دارند و سعی می‌کنند تعاملات مثبت و احساس وابستگی با فرزندان خود را تقویت کنند.
اهداف فرزند پروری ممکن است با توجه به فرهنگ، باورها و ارزش‌های اجتماعی خانواده متفاوت باشد.
اهداف فرزند پروری چیست و چرا اهمیت دارد؟
فرزند پروری یک فرآیند پویا است و اهداف فرزند پروری نقشه راهی برای والدین فراهم می‌کند تا بتوانند به گونه‌ای از چالش‌ها و پیچیدگی‌های تربیتی عبور کنند که تاثیر مثبتی بر آینده کودک داشته باشد.
اهداف فرزند پروری در واقع به عنوان راهنمایی برای کمک به والدین عمل می‌کند تا بتوانند آگاهانه تصمیم بگیرند و کارهایی انجام دهند که با ارزش‌ها و آرزو‌هایی که دارند هماهنگ باشد. بدون اهداف روشن، والدین ممکن است گاهی جهت درست را فراموش کنند که منجر به ناهماهنگی و سردرگمی در رویکرد فرزندپروری آن‌ها می‌شود.
به طور کلی اهداف والدین در فرزند پروری را می‌توان به سه نوع اصلی اهداف رفتاری، اهداف رشدی و اهداف روابط دسته‌بندی کرد(منبع).
بیشتر بخوانید:
1_ اهداف رفتاری
اهداف رفتاری فرزند پروری بر شکل دادن و تشویق رفتارهای خاص در کودکان متمرکز است. این اهداف در راستای ترویج عادات مثبت و جلوگیری از عادات منفی است. نمونه‌هایی از اهداف رفتاری عبارتند از:
- تشویق به اخلاق خوب و رفتار محترمانه
- ارتقاء مسئولیت پذیری
- تقویت استقلال و خوداتکایی
- آموزش مهارت‌های حل مسئله و حل تعارض
- ترویج روابط مثبت خواهر و برادر و کاهش رقابت
- تعیین مرزها و ایجاد استراتژی‌های نظم و انضباط
با تعیین اهداف رفتاری، والدین می‌توانند فرزندان خود را به سمت ایجاد رفتارها و ارزش‌های مثبت هدایت کنند که در طول زندگی به کار آن‌ها می‌آید. تکنیک‌های تقویت مثبت می‌تواند به ویژه در دستیابی به اهداف رفتاری موثر باشد. (تکنیک‌هایی که با تشویق رفتارهای مثبت کودکان، احتمال تکرار رفتار را افزایش می‌دهد.)
2_ اهداف رشدی
اهداف رشد بر حمایت از رشد فیزیکی، شناختی، اجتماعی و عاطفی کودکان متمرکز است. این اهداف بررسی می‌کنند که کودکان مراحل مختلف رشد را به خوبی طی می‌کنند. کودکان از نظر رشدی در هر مرحله نیازهای منحصر به فردی دارند. نمونه‌هایی از اهداف توسعه عبارتند از:
- پشتیبانی از نقاط عطف مناسب سن (مانند خزیدن، راه رفتن، صحبت کردن، خواندن)
- تشویق کنجکاوی، کاوش و عشق به یادگیری
- پرورش خلاقیت و تخیل
- افزایش هوش هیجانی و تاب‌آوری
- پرورش حس عزت نفس و اعتماد به نفس
- ایجاد فرصت برای تعامل اجتماعی و توسعه مهارت‌های اجتماعی
اهداف رشدی به والدین کمک می‌کند تا محیطی ایجاد کنند که از رشد و تکامل فرزندان حمایت می‌کند. درک نیازهای منحصر به فرد هر مرحله از رشد در تعیین اهداف مناسب و ارائه حمایت‌های لازم بسیار مهم است.
3_ اهداف روابط
اهداف رابطه بر پرورش روابط قوی و سالم در درون خانواده تمرکز دارد. این اهداف روابط مثبت والدین و فرزند و همچنین روابط بین خواهر و برادر و سایر اعضای خانواده را تقویت می‌کند. نمونه‌هایی از اهداف رابطه عبارتند از:
- ایجاد یک رابطه قوی بین والدین و فرزند مبتنی بر اعتماد، احترام و ارتباطات باز
- ترویج یک رابطه والد مشترک سالم و حمایتی
- تشویق روابط مثبت خواهر و برادر و کاهش تعارضات
- تقویت پیوندهای خانوادگی و ایجاد حس تعلق
- ایجاد یک محیط خانوادگی حمایت‌کننده و دوست داشتنی
اهداف رابطه به پرورش حس ارتباط و تعلق درون واحد خانواده کمک می‌کند. والدین به کمک این اهداف فرزند پروری، پایه و اساس روابط سالم را می‌گذارند و چارچوب حمایتی برای رشد کودکان فراهم می‌کنند.
بیشتر بخوانید:
اهداف فرزندپروری: تفکیک بین اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت
قبل از هر چیز بیایید اهداف فرزندپروری را به دو دسته کوتاه‌مدت و بلندمدت تقسیم کنیم. این اهداف می‌توانند آشکار یا پنهان باشند؛ اما نکته حائز اهمیت این است که اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت سالم و جامع باشند.
اهداف کوتاه‌مدت:
اهداف کوتاه‌مدت معمولا به حل یک مسئله فوری مرتبط هستند مانند؛ آرام کردن فرزند در صورت گریه یا دعوا با دیگران.
اهداف بلندمدت:
اما اهداف بلندمدت شامل اهداف اصلی فرزندپروری می‌شوند که منجر به تبدیل شدن فرزند به یک شخصیت پخته می‌شود، این شامل؛
- یادگیری همدلی
- مهارت‌های حل مسئله
- احساس خوشبختی
- دستیابی به موفقیت در زندگی
و غیره می‌شود. این اهداف نشان‌دهنده تحول و رشد شخصیتی فرزندان است و بیانگر بهترین مسیر فرزندپروری می‌شود.
ویژگی های اهداف فرزند پروری موثر
اهداف فرزند پروری موثر، باید چند ویژگی خاص داشته باشند تا آن‌ها را قابل دستیابی و موثر کنند. برخی از ویژگی‌های اهداف فرزند پروری موثر عبارتند از:
- خاص: اهداف فرزند پروری مؤثر، مشخص و به خوبی تعریف شده است و نتیجه مطلوب را با عبارات واضح و دقیق توضیح می‌دهد. به عنوان مثال، یک هدف خاص والدین می‌تواند ایجاد یک برنامه منظم زمان خواب برای کودک باشد. (در مقاله‌ی «تنظیم خواب کودک» بیشتر به این موضوع پرداخته‌ایم.)
- قابل اندازه‌گیری: اهداف فرزند پروری مؤثر قابل اندازه‌گیری هستند و به والدین اجازه می‌دهند پیشرفت را دنبال کرده و موفقیت را ارزیابی کنند. به عنوان مثال، یک هدف قابل اندازه‌گیری می‌تواند این باشد که حداقل چهار وعده غذایی خانوادگی در هفته داشته باشید.
- دست یافتنی: اهداف درست، واقع بینانه و دست یافتنی هستند و منابع و محدودیت‌های خانواده را در نظر می‌گیرند. برای مثال، یکی از والدین ممکن است یک هدف دست یافتنی برای کاهش 30 دقیقه‌ای از بازی با موبایل در هر روز به جای حذف کامل آن تعیین کند.
- مرتبط: اهداف فرزند پروری مؤثر با نیازها و ارزش‌های خاص خانواده مرتبط است. این اهداف با اولویت‌های خانواده هماهنگ هستند و به حوزه‌هایی می‌پردازند که نیاز به بهبود یا توجه دارند.
- محدود به زمان: اهداف صحیح، دارای چارچوب زمانی یا مهلت خاصی هستند. تنظیم جدول زمانی برای کودک احساس فوریت ایجاد می‌کند و به والدین کمک می‌کند متمرکز و پاسخگو بمانند. به عنوان مثال، یک هدف محدود به زمان می‌تواند آموزش مسواک زدن در دو هفته باشد.
بدین ترتیب، با تعریف و تعیین اهداف فرزند پروری مؤثر، خانواده و مربیان والدین می‌توانند والدین را در تدوین استراتژی‌ها و اجرای اقداماتی که با نتایج مورد نظرشان هماهنگ است، راهنمایی کنند. والدین همچنین باید به این نکته توجه داشته باشند که هر تغییر مثبتی در رفتار کودک باید دیده شود و مورد قدرانی نیز قرار بگیرد.
بیشتر بخوانید:
راهبردهای دستیابی به اهداف فرزند پروری
برای دستیابی به اهداف فرزند پروری، والدین باید استراتژی‌های خاصی را پیش بگیرند که آن‌ها را به سمت این اهداف سوق دهد. برخی از راهبردهایی که می‌تواند شما را به اهداف خود در تربیت فرزند برساند عبارتند از:
1_ ارتباط مثبت با فرزندان
ارتباط باز و مؤثر با فرزندان پایه و اساس یک سبک فرزند پروری موفق است. والدین باید ارتباط شفاف و محترمانه با فرزندان خود را در اولویت قرار دهند و فعالانه به افکار و احساسات آن‌ها گوش دهند. این یک فضای امن برای کودکان ایجاد می‌کند تا بتوانند خود را ابراز کنند و یک رابطه سالم با پدر و مادر خود داشته باشند. همچنین همکاری و شرکت دادن فرزندان در کارهای خانه نیز می‌تواند در رسیدن به این رابطه موثر باشد. گفتگوهای منظم و تصمیم‌گیری مشترک می‌تواند به والدین کمک کند تا سبک‌ها و رویکردهای فرزندپروری خود را هماهنگ کنند و اثربخشی کلی فرزندپروری را افزایش دهند.
بیشتر بخوانید:
2_ ثبات در سبک فرزند پروری و تعیین مرزهای مشخص
پدر و مادر باید یک سبک فرزند پروری مشخص را انتخاب کنند و رفتاری همواره سازگار را در برخورد با کودک در پیش بگیرند. وقتی والدین به طور مداوم از مرزهای تعیین شده پیروی می‌کنند، کودکان نیز یاد می‌گیرند قوانین خانه چیست و چطور باید در برابر آن‌ها مسئولیت‌پذیر باشند. همچنین تعیین حد و مرز برای رشد سالم کودک ضروری است. مرزها ساختاری ایجاد می‌کنند و به کودکان در مورد محدودیت‌ها، آموزش می‌دهند. والدین نیز باید به طور مداوم مرزها را به وضوح برای فرزندان خود بازگو کنند و اطمینان حاصل کنند که قوانین متناسب با سن کودک و منطقی هستند(منبع).
3_ خود مراقبتی و داشتن پشتیبان
فرزند پروری یک کار همه روزه و دشوار است که گاهی بسیار سخت می‌شود. بنابراین، والدین برای این که بتوانند بر سر اهداف فرزند پروی خود باقی بمانند باید رفاه و سلامت روانی خود را از طریق شیوه‌های مراقبت از خود در اولویت قرار دهند. مراقبت از سلامت جسمی، عاطفی و روانی به والدین این امکان را می‌دهد که در نقش‌های فرزندپروری خود حضور و تاثیر بیشتری داشته باشند. این خود مراقبتی می‌تواند شامل فعالیت‌هایی مانند ورزش، مدیتیشن، تفریح و وقت گذراندن با دوستان، خانواده یا حتی یک روانشناس باشد.
بیشتر بخوانید:
کلام آخر
تعیین اهداف فرزند پروری روشن به والدین کمک می‌کند تا بدانند چگونه باید عمل کنند و در چه مسیری قدم بردارند. فرزند پروری و تربیت کودک، یکی از مهم‌ترین وظایف هر والدی است که می‌تواند چالش‌های گوناگونی داشته باشد. از این رو، والدین می‌توانند با مشخص کردن اهداف، خواسته‌ها و نیازهای خود فرزند پروری را ساده‌تر کنند و فرزندانی موفق و شاد تربیت کنند.
