- داشتن انتظارات یکطرفه از کودک
- رابطه سرد
- ندادن حق انتخاب به کودک
- القای احساس شرم و خجالت
این‌ها رایج‌ترین نشانه‌هایی هستند که یک سبک فرزند پروری مستبدانه را می‌سازند. این سبک شاید بتواند کودکان منظم و بله قربان‌گویی را بسازد اما نشانه‌های منفی مثل:
- عزت نفس پایین
- رفتارهای پرخاشگرانه
- ضعف و نداشتن تمایل به برقراری روابط اجتماعی
- درگیری با اضطراب و افسردگی
را نیز برای کودک به دنبال دارد.
سبک های فرزند پروری چیست؟
سبک‌های فرزند پروری به روش‌ها و راهکارهای مختلفی گفته می‌شود که والدین برای تربیت و پرورش فرزندان خود به کار می‌برند. این سبک‌ها نشان می‌دهند که والدین چگونه به نیازهای فرزندانشان پاسخ می‌دهند و انتظاراتشان از آنها را چگونه بیان می‌کنند. در روانشناسی، سبک‌های فرزندپروری به چهار دسته مستبدانه، مقتدر، سهل‌گیرانه و طردکننده تقسیم می‌شوند که مطابق تحقیقات هر کدام آثار منحصر به فردی را بر روان و شخصیت کودک می‌گذارند.
اگرچه برخی سبک‌ها مزایای بیشتری برای کودک دارند و برخی می‌توانند آثار مخربی را داشته باشند، اما به طور کلی، هیچ سبک تربیتی کاملی وجود ندارد. در واقع، انتخاب بهترین سبک به عوامل مختلفی مانند سن و شخصیت کودک، فرهنگ خانواده و ارزشهای والدین بستگی دارد و می‌تواند از فرد به فرد متفاوت باشد.
بیشتر بخوانید:
سبک فرزند پروری مستبدانه چیست؟
فرزند پروری مستبدانه (authoritarian style) یک سبک شناخته‌شده است که والدین در آن دیکتاتورهای دستوردهنده‌ای هستند و توقعات بسیار زیادی از کودک خود دارند. والدین مستبد قوانین سفت و سختی را بدون هیچ توضیحی وضع می‌کنند و از فرزندانشان انتظار دارند که بدون هیچ‌گونه سوالی از قوانین اطاعت کنند. در این سبک تربیتی، والدین قدرت مطلق را در دست دارند و فرزندان هیچ حق انتخابی ندارند.
رویکرد استبدادی کنترل‌کننده‌ترین سبک فرزند پروری را نشان می‌دهد. والدین مستبد به جای ارزش گذاشتن بر خودکنترلی و آموزش به کودکان برای مدیریت رفتارهای خود، بر پایبندی به اقتدار تمرکز می‌کنند. والد مستبد به جای پاداش دادن به رفتار مثبت، تنها بازخوردی را در قالب تنبیه برای رفتار نادرست ارائه می‌دهد (منبع).
والدین مستبد با کودک رابطه گرم و متقابلی ندارند و می‌توان آنها را انعطاف‌ناپذیر خواند. آنها اطاعت کودک را نشانه عشق می‌دانند و به همین دلیل اگر کودک از قوانین یا گفته‌های آنها سرپیچی کند او را تنبیه می‌کنند. علاوه بر این، رابطه والد کودک، اغلب یکطرفه است و کودک نیز پس از مدتی از بیان خواسته‌ها و احساسات خود دلسرد می‌شود.
ویژگی های سبک فرزند پروری مستبدانه
بامریند، روانشناس رشد، معتقد بود مهم‌ترین نقشی که والدین در زندگی کودک ایفا می‌کند اجتماعی کردن کودک مطابق با انتظارات و ارزشهای جامعه است. با این حال، این که والدین چگونه این کار را انجام می‌دهند بر اساس میزان کنترلی که آنها بر فرزندان خود اعمال کنند، می‌تواند متفاوت باشد.
برای نمونه، در سبک مستبد که موضوع بحث ما است، والدین کنترل شدید بر کودک دارند و به جای ارزش قائل شدن برای خودکنترلی و آموزش به کودکان برای مدیریت رفتارهای خود، بر پایبندی به اقتدار تمرکز می‌کنند. والد مستبد همچنین به جای پاداش دادن به رفتار مثبت، فقط بازخوردی را در قالب تنبیه برای رفتار نادرست کودک انجام می‌دهد. (منبع)
اما سبک فرزند پروری مستبدانه با چه ویژگی‌های دیگری شناخته می‌شود؟
1ـ والدین انتظار دارند اما انتظارات را برآورده نمی کنند
والدین مستبد عشق قانون هستند و برای تمام ابعاد زندگی فرزند خود قوانین تعیین می‌کنند. آنها قوانین نانوشته زیادی را دارند و از کودک انتظار دارند حتی از قوانینی که دلایل آن را نمی‌داند نیز پیروی کند. جمله «چون من می‌گویم» احتمالا پر کاربردترین جمله‌ای است که کودکان والد مستبد می‌شنوند. در مقابل این قوانین و انتظاراتی که این والدین دارند، به نیازهای کودک خود پاسخی نمی‌دهند و رابطه یک طرفه است.
2ـ والدین با کودک رابطه سردی دارند
والدین با سبک مستبدانه اغلب جدی و انعطاف‌ناپذیر به نظر می‌رسند. والد مستبد در برابر خواسته‌های کودک تا حد امکان مقاومت می‌کنند و دائماً نشان می‌دهند که رئیس کیست! آنها بیشتر به جای تشویق رفتارهای مثبت کودک، از تنبیه برای کاهش رفتارهای بد استفاده می‌کنند.
از نظر والدین مستبد، رعایت قوانین در اولویت است و خواسته‌ها یا عواطف کودک در اولویت‌های پایین‌تری قرار دارد. (شاید هم اصلا جزو لیست نباشد!) والد با سبک فرزند پروری طرد کننده کنترلی روی هیجان خشم خود ندارد و با اولین جرقه‌ها فوران می‌کند.
بیشتر بخوانید:
3ـ والدین به کودک حق انتخاب نمی‌دهند
والدین مستبد به کودکان حق انتخاب یا گزینه‌های مختلفی را ارائه نمی‌دهند. آنها قانون‌گذار هستند و کودک باید مانند یک سرباز از قوانین پیروی کند. در سبک فرزند پروری مستبدانه فضای اندکی برای مذاکره و گفتگو وجود دارد به ندرت به فرزندانشان اجازه می‌دهند که خودشان انتخاب کنند.
4ـ والدین احساس شرم و خجالت را به کودک تلقین می‌کنند
والدین مستبد ممکن است از رفتار یا عملکرد کودک خود به شدت انتقاد کنند. آنها با رفتار خود به کودک احساس شرم می‌دهند و از تحقیر او به عنوان یک تاکتیک برای وادار کردن به پیروی از قوانین استفاده می‌کنند. این والدین به‌جای جستجوی راه‌هایی برای ایجاد عزت نفس در فرزندانشان، اغلب بر این باورند که شرمساری باعث می‌شود بچه‌ها انگیزه بهتری داشته باشند.
استفاده از عباراتی مانند «چرا همیشه این کار را می‌کنی؟»، «چند بار باید همین کار را به تو بگویم؟» یا «چرا نمی‌توانی کاری را درست انجام بدهی؟» نمونه‌ای از فرزندپروری مستبدانه است.
۵- والدین به انتخاب های کودک خود اعتماد ندارند
والدین مستبد به فرزندان خود برای انتخاب خوب اعتماد ندارند و از این رو به فرزندان خود آزادی زیادی برای نشان دادن اینکه می‌توانند به تنهایی رفتار خوبی از خود نشان دهند، نمی‌دهند. آنها اغلب به جای اینکه اجازه دهند بچه‌ها خودشان تصمیم بگیرند و با عواقب طبیعی آن انتخاب‌ها روبرو شوند، به جای فرزندان خود تصمیم می‌گیرند تا مانع اشتباه کردن آنها شوند.
بیشتر بخوانید:
6_ والدین نسبت به بدرفتاری کودک بی‌توجه هستند
والدینی که به سبک مستبدانه رفتار می‌کنند، معمولاً انتظار بدرفتاری از فرزند خود را ندارند؛ آنها فکر می‌کنند که فرزندشان به اندازه کافی عاقل است و رفتارهای نامناسبی از او سر نمی‌زند.
آنها به‌دلیل بی‌حوصلگی یا نداشتن زمان کافی تمایلی به توضیح رفتارهای ناشایست فرزند خود ندارند.
7_ والدین کودک را بدون توضیح تنبیه می‌کنند
والدینی با سبک فرزند پروری مستبدانه معمولاً کودکان را از طریق کتک‌زدن تنبیه می‌کنند. آنها به‌جای اینکه رفتارهای مثبت کودک را ببینند و آنها را تشویق کنند، تنبیه‌کردن کودک را در زمان شکستن قوانین ترجیح می‌دهند. این والدین در زمان نقض قوانین با رفتارهای خشن و سریع در مقابل کودک جبهه می‌گیرند. گاهی تنبیه‌های آنها بدون توضیح است و کودک بدون دانستن دلیل تنبیه می‌شود.
سبک فرزند پروری مستبدانه چه تاثیراتی بر کودک دارد؟
متخصصان حوزه رشد کودک معتقدند وجود قوانین و مقررات برای رشد سالم شخصیت کودک ضروری است. اما در سبک فرزند پروری مستبدانه، از آنجا که والدین قوانین بسیار زیادی دارند و کودک را برای رعایت نکردن این مقررات تنیبه می‌کنند، کودک عشق بی‌قید و شرط دریافت نمی‌کند و این می‌تواند تاثیرات مخربی بر روان او داشته باشد.
پیامدهای استبداد والدین بر روی کودک را همچنین می‌توان در زمینه‌های مختلفی مانند مهارت‌های اجتماعی، عملکرد تحصیلی و از همه مهم‌تر شخصیت کودک مشاهده کرد. اما سبک فرزند پروری مستبدانه چه خواهد بود؟
- کودک در برابر دیگران خجالت‌زده یا ترسیده رفتار می‌کند
- کودک به این باور می‌رسد که برای دوست داشته شدن باید موفق و مطیع باشد
- کودک ممکن است نسبت به دیگران رفتارهای پرخاشگرانه نشان دهد(منبع)
- کودک علاقه به برقراری روابط اجتماعی ندارد
- در موقعیت‌های اجتماعی به دلیل نداشتن مهارت‌های لازم مشکل دارد
- نسبت به همسالان خود عزت نفس پایین‌تری دارد
- ممکن است با اختلالاتی مانند سلوک یا بیش فعالی مواجه شود(منبع)
- این کودکان ممکن است با اضطراب و یا افسردگی درگیر شوند
- ممکن است کودک خلاقیت چندانی نداشته باشد
افرادی که سبک فرزند پروری مستبدانه را پیش می‌گیرند اغلب توسط والدین مستبد یا در یک فرهنگ مستبد بزرگ شده‌اند. به عنوان مثال، یک مطالعه نشان داد که والدینی که در دوران کودکی در معرض فرزندپروری مستبدانه قرار داشتند، بیشتر دوست داشتند فرزندان خود را با الگوها و نگرش‌های مشابه بزرگ کنند (منبع).
کودکانی که با سبک مستبدانه بزرگ می‌شوند، اغلب به دلیل فرار از تنبیه دروغ می‌گویند و از والد خود پنهان‌کاری می‌کنند. این کودکان همچنین برخلاف کودکانی که در خانواده‌های مقتدر بزرگ شده‌اند، به کنجکاوی و کاوش تشویق نمی‌شوند و به همین دلیل اغلب درباره پتانسیل‌ها یا خواسته‌های خود چیز زیادی نمی‌دانند. در خانواده‌های مستبد، معمولا پسرها بیشتر از دخترها پرخاشگری می‌کنند و درگیری بیشتری با والدین دارند.
بیشتر بخوانید:
چطور سبک فرزندپروری مستبدانه را اصلاح کنیم؟
در فرهنگ ایران، بسیاری از والدین در گذشته سبک فرزند پروری مستبدانه را پیش می‌گرفتند و شاید شما که خواننده این مقاله‌اید نیز یکی از فرزندان همین والدین باشید. بنابراین، عجیب نیست اگر از تکرار این الگوهای مخرب توسط خودتان یا همسرتان برای کودکتان نگران باشید. حتی اگر با خواندن این مقاله متوجه شده‌اید که سبک فرزند پروری شما مستبدانه است، هنوز هم راه‌هایی وجود دارد که می‌توانید برای اصلاح این سبک انجام دهید.
البته به یاد داشته باشید معیاری برای بهترین بودن یک سبک فرزندپروری وجود ندارد و هیچ روشی بی‌نقص نیست. اما روانشناسان معتقدند والدین هرچه بتوانند سبک خود را به سبک فرزند پروری مقتدرانه نزدیک کنند، پیامدهای رفتاری مثبت بیشتری را در کودک می‌بینند.
در ادامه چند نکته مهم را با هم بررسی می‌کنیم که به والدین کمک می‌کند رفتارهای مستبدانه خود را در برخورد با فرزند کاهش دهند.
1_ به حرف های کودک خود گوش دهید
تلاش کنید با صبر و حوصله به حرفهای کودک خود گوش دهید. حتی اگر در حرفهای او چیزی بود که باعث ناراحتی شما شد، سریع واکنش نشان ندهید و آرام بمانید. با گوش دادن و اعتبار بخشیدن به احساسات کودک، به او کمک می‌کنید تا احساسات خود را بشناسد و بتواند آنها را کنترل کند.
بیشتر بخوانید:
2_ قوانین ساده بگذارید و دلیل آن را توضیح دهید
بله می‌دانیم یکی از مشکلات سبک فرزند پروری مستبدانه قوانین آن است. اما منظور ما از اصلاح سبک فرزند پروری مستبدانه این نیست که قوانین را از آن حذف کنیم! قوانین برای تربیت فرزندان ضروری هستند و بخش مهمی از شخصیت کودک را شکل می‌دهند؛ اما کودک باید بداند چرا این قوانین وضع شده است. افراد زمانی که دلیل وجود قوانین را درک کنند، راحت‌تر آنها را اجرا می‌کنند. علاوه بر این، قوانین باید به اندازه باشند و پیامدهای انجام ندادن نیز شدید و آزاردهنده نباشد.
3_ از پیامدهای منطقی استفاده کنید
اگر کودک شما به هر دلیلی قوانین خانه را زیر پا گذاشت، به جای تنبیه خشن از پیامدهای منطقی‌تری استفاده کنید. برای مثال، محرومیت از بازی یا فعالیت مورد علاقه برای مدتی مشخص می‌تواند یک پیامد سازگار باشد. به یاد داشته باشید که در فرزند پروری خود هرگز از تنبیه بدنی استفاده نکنید و از شرمنده کردن کودک به خاطر کاری که انجام داده نیز بپرهیزید. این کار عواقب جبران‌ناپذیری را بر روان کودک وارد می‌کند.
کلام آخر
مهم‌ترین ویژگی سبک فرزند پروری مستبدانه، توقعات زیاد از کودک بدون بازخورد و پاسخگویی از سوی والدین است. والدین مستبد اشتباهات را به سختی مجازات می‌کنند اما توضیح کمی برای قوانین و مجازات‌ها ارائه می‌دهند. این سبک فرزندپروری پیامدهای منفی بسیاری برای کودکان از جمله عزت نفس پایین، مشکلات اجتماعی و خودکنترلی ضعیف دارد اما می‌توان با راهکارهایی این روش تربیتی را بهبود بخشید.
