ارتباط موثر یکی از مهم‌ترین مهارت‌های اجتماعی است که از دوران کودکی شکل می‌گیرد. پریدن کودک میان حرف دیگران، یکی از چالش‌های رایج در تربیت کودکان است که می‌تواند هم برای والدین و هم برای کودک آزاردهنده باشد. این رفتار نه تنها باعث ناراحتی اطرافیان می‌شود، بلکه می‌تواند بر مهارت‌های ارتباطی کودک نیز اثرگذار باشد.
دلایل مختلفی برای این رفتار وجود دارد، از جمله:
- نیاز به توجه
- هیجان‌زدگی
- یا عدم آگاهی از قوانین اجتماعی.
خوشبختانه، با استفاده از روش‌های مناسب، می‌توان این رفتار را مدیریت و اصلاح کرد. در ادامه، به بررسی علل و راهکارهایی برای مقابله با این چالش پرداخته خواهد شد.
چرا کودک میان حرف دیگران می‌پرد؟
حتما کودکانی را دیده‌اید که برای گفتن حرفهای خود و جلب توجه بزرگترها، بدون توجه به بحثی که در جریان است میان حرف می‌پرند و اصرار دارند تا همه به آنها گوش دهند. این کودکان گاهی حتی به تذکرها مبنی بر این که بزرگترها در حال صحبت کردن هستند و باید صبر داشته باشد نیز توجهی ندارد و به حرف خود ادامه می‌دهد. اما پریدن میان حرف دیگران در کودک چرا رخ می‌دهد؟
برخی از مهم‌ترین دلایل این رفتار عبارتند از:
۱_ محدودیت‌های شناختی-رشدی کودک
رفتار پریدن میان حرف دیگران در کودک پدیده‌ای پیچیده و چند وجهی است که ریشه در تحولات روانشناختی و شناختی آنها دارد. کودکان در مراحل مختلف رشدی، مهارت‌های ارتباطی خود را به تدریج کسب می‌کنند و هنوز قادر به درک کامل پیچیدگی‌های ارتباط انسانی نیستند. از نظر روانشناسی رشد، کودکان در سنین پایین هنوز کنترل کامل بر هیجانات و رفتارهای خود ندارند.
سیستم عصبی آنها در حال شکل‌گیری است و مناطق مغزی مسئول کنترل تکانه‌ها و مهارت‌های اجتماعی هنوز به بلوغ کامل نرسیده‌اند. این موضوع باعث می‌شود کودکان نتوانند به راحتی احساسات و افکار خود را مدیریت کنند.
۲_ هیجان‌زدگی و کنجکاوی بیش از حد
کودکان ذاتا موجوداتی کنجکاو و پر انرژی هستند. آنها با شور و شوق فراوان به دنیای اطراف نگاه می‌کنند و تمایل شدیدی به کشف و یادگیری دارند. همین ویژگی باعث می‌شود که نتوانند افکار و ایده‌های خود را در درون نگه دارند. زمانی که کودک چیز جدید و هیجان‌انگیزی می‌شنود، می‌خواهد واکنش آنی نشان دهد.
او نمی‌تواند صبر کند تا طرف مقابل حرف خود را به اتمام برساند. این رفتار ناشی از کنجکاوی طبیعی و میل شدید به ابراز وجود است. برای کودک، سکوت کردن و منتظر ماندن بسیار دشوار است، زیرا ذهن او مملو از سوالات بی‌شماری است که می‌خواهد بلافاصله پاسخ داده شود.
۳_ جلب توجه
جلب توجه یکی دیگر از دلایل اصلی پریدن میان حرف دیگران است. کودکان در مراحل مختلف رشد، نیاز شدیدی به توجه و تایید اطرافیان دارند. آنها می‌خواهند نشان دهند که وجود دارند، فکر می‌کنند و می‌توانند مشارکت کنند. پریدن میان حرف دیگران راهی است برای اثبات حضور در جمع و جلب توجه بزرگسالان. کودک با این رفتار می‌خواهد نشان دهد که او نیز صاحب نظر است و می‌تواند در مکالمه مشارکت کند. گاهی این رفتار ناشی از احساس ناامنی یا نگرانی از دست دادن فرصت برای بیان افکار است.
۴_ عدم درک کامل قوانین مکالمه
مهارت‌های ارتباطی، مجموعه‌ای از قوانین پیچیده اجتماعی هستند که نیاز به آموزش و یادگیری مداوم دارند. کودکان هنوز نمی‌دانند چه زمانی باید صحبت کنند، چه زمانی سکوت اختیار کنند و چگونه در یک مکالمه رفتار مناسب داشته باشند. برای آنها مفاهیمی مانند نوبت گرفتن، گوش دادن فعال و احترام به صحبت‌های دیگران هنوز کاملا نامفهوم است. کودکان می‌خواهند بلافاصله افکار خود را بیان کنند و صبر کردن برایشان بسیار دشوار است. این موضوع ناشی از عدم رشد کامل مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی است.
۵_ تقلید از بزرگترها و الگوبرداری از محیط
محیط خانواده و اطرافیان نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری رفتارهای کودک دارد. کودکان از طریق مشاهده و تقلید، بسیاری از رفتارهای اجتماعی را می‌آموزند. اگر در محیط خانواده، بزرگسالان مدام صحبت یکدیگر را قطع کنند و احترام به نوبت صحبت کردن را رعایت نکنند، کودک این رفتار را به عنوان یک هنجار اجتماعی تلقی می‌کند.
کودکان مانند آینه‌ای هستند که رفتارهای اطرافیان را منعکس می‌کنند. آنها نه تنها کلمات، بلکه لحن، حرکات و رفتارهای ارتباطی را نیز از والدین و بزرگسالان یاد می‌گیرند. بنابراین، اگر محیط خانواده الگوی مناسبی از ارتباط احترام‌‌آمیز و توام با صبر و گوش دادن فعال نباشد، کودک نیز همین رفتارها را تکرار خواهد کرد.
بیشتر بخوانید:
چطور به کودک آموزش دهیم میان حرف دیگران نپرد؟
همانطور که می‌دانید پریدن میان صحبت دیگران رفتاری دور از آداب اجتماعی است و صورت جالبی ندارد. از این رو اغلب اوقات بچه‌هایی که این رفتار را مرتکب می‌شوند بی‌ادب خوانده می‌شوند. اما جلوگیری از پریدن کودک میان حرف دیگران نیازمند آموزش و صبر است. برای این که این رفتار را در کودک کاهش دهید می‌توانید از راهکارهای زیر کمک بگیرید:
۱_ الگوی رفتاری مناسب
رفتار والدین نقش بسیار مهمی در یادگیری مهارت‌های ارتباطی کودکان دارد. کودکان به طور طبیعی رفتارهای والدین خود را مشاهده و تقلید می‌کنند. زمانی که والدین با احترام به یکدیگر گوش می‌دهند و اجازه می‌دهند هر فرد حرف خود را کامل بیان کند، این رفتار به تدریج در کودک نهادینه می‌شود.
در مکالمات خانوادگی باید توجه داشت که چگونه با یکدیگر صحبت می‌کنیم. قطع کردن حرف دیگران، بی‌احترامی و عصبانیت در مکالمات، تاثیر مستقیمی بر رفتار کودک خواهد داشت. برعکس، گوش دادن فعال، صبر و شکیبایی و نشان دادن احترام به طرف مقابل، الگویی مثبت برای کودک ایجاد می‌کند.
۲_ آموزش نوبت گرفتن در مکالمه
یادگیری نوبت گرفتن در مکالمه یکی از مهم‌ترین مهارت‌های ارتباطی است که کودکان باید بیاموزند. این مهارت به آنها کمک می‌کند تا در محیط‌های مختلف اجتماعی از جمله مدرسه، خانواده و گروه‌های دوستانه ارتباط موثری برقرار کنند. والدین می‌توانند با ایجاد فضای تمرینی در خانه، این مهارت را به کودک آموزش دهند.
مثلا در زمان صرف غذا یا گردهمایی‌های خانوادگی، فرصتی ایجاد کنند که هر فرد بتواند تجربیات روزانه خود را بیان کند. در این زمان، باید به کودک آموزش داد که چگونه منتظر نوبت خود بماند و به صحبت‌های دیگران گوش دهد. از کلماتی مانند “لطفا صبر کن تا من حرفم را تمام کنم” یا “بعد از اینکه من حرفم را زدم، تو هم حرفت را بزن” استفاده کنید. همچنین می‌توانید برای آموزش مفهوم نوبت‌داری به کودکان، از یک اسباب‌بازی یا کارت برای نشان دادن رنگ‌های چراغ راهنمایی استفاده کنید. وقتی چراغ سبز است، کودکان می‌توانند صحبت کنند و وقتی چراغ قرمز است، باید ساکت باشند.
۳_ تقویت مهارت‌های گوش دادن فعال
گوش دادن فعال مهارتی است که نیاز به آموزش و تمرین مداوم دارد. این مهارت به کودک کمک می‌کند تا اطلاعات را به درستی دریافت، پردازش و درک کند. برای تقویت این مهارت، می‌توان از روش‌های متنوعی استفاده کرد. یکی از موثرترین روش‌ها، انجام بازی‌های گروهی است که نیازمند تمرکز و گوش دادن دقیق است. به صورت زنجیره‌ای، یک جمله یا کلمه را از یک نفر به نفر بعدی منتقل می‌کنند.
هر نفر باید جمله را با دقت گوش کند و سپس به نفر بعدی بگوید. اگر کسی وسط حرف نفر قبلی بپرد، بازی از اول شروع می‌شود. همچنین می‌توان از داستان‌خوانی و درخواست بازگو کردن داستان توسط کودک استفاده کرد. این روش‌ها نه تنها مهارت گوش دادن را تقویت می‌کنند، بلکه خلاقیت و قدرت بیان کودک را نیز افزایش می‌دهند.
۴_ کنترل هیجانات
کودکان اغلب به دلیل هیجان زیاد میان حرف دیگران می‌پرند. آموزش کنترل هیجانات و مدیریت احساسات، مهارتی اساسی است که به کودک کمک می‌کند رفتارهای اجتماعی خود را بهبود بخشد. تکنیک‌های تنفس عمیق، شمارش معکوس و یادگیری صبر کردن می‌تواند به کودک کمک کند تا هیجانات خود را کنترل کند. والدین باید با آرامش و صبر، این مهارت‌ها را به کودک آموزش دهند و در زمان برانگیختگی هیجانی، او را راهنمایی کنند.
بیشتر بخوانید:
۵_ پرورش همدلی
درک احساسات دیگران و احترام قائل شدن برای حق آنها در صحبت کردن، مهارت مهمی است که باید به کودکان آموزش داده شود. والدین می‌توانند با توضیح اینکه چه حسی به فردی دست می‌دهد که میان حرفش پریده می‌شود، همدلی را در کودک پرورش دهند. استفاده از داستان‌ها، نمایش‌نامه‌های کوتاه و بازی‌های نقش محور می‌تواند به کودک کمک کند تا درک بهتری از احساسات دیگران پیدا کند و یاد بگیرد که چگونه با احترام و مهربانی رفتار کند.
۶_ آموزش زبان بدن و ارتباط غیرکلامی
زبان بدن نقش مهمی در ارتباطات انسانی دارد و آموزش آن به کودکان می‌تواند مهارت‌های ارتباطی آنها را به طور چشم‌گیری بهبود بخشد. کودکان باید یاد بگیرند که چگونه بدون قطع کردن صحبت دیگران، علاقه و توجه خود را نشان دهند.
برای مثال، آموزش اینکه چگونه با حرکات دست یا چشم می‌توان نشان داد که می‌خواهند صحبت کنند، بسیار مهم است. گذاشتن دست آرام بر روی بازوی فرد صحبت کننده یا نگاه کردن با چشمانی منتظر، جایگزین مناسبی برای پریدن میان حرف دیگران است. این روش‌ها به کودک کمک می‌کنند تا احساسات و افکار خود را ابراز کنند بدون اینکه احساس ناراحتی یا طردشدگی داشته باشند.
۷_ ایجاد فرصت‌های صحبت کردن
یکی از دلایل اصلی پریدن کودکان میان حرف دیگران، ترس از دست دادن فرصت بیان افکار است. والدین باید محیطی ایجاد کنند که در آن هر فرد، از جمله کودک، فرصت کافی برای صحبت کردن داشته باشد. در جمع‌های خانوادگی، می‌توان زمانی را اختصاص داد که هر عضو خانواده بتواند تجربیات روزانه خود را بیان کند. این کار نه تنها اعتماد به نفس کودک را تقویت می‌کند، بلکه نشان می‌دهد که افکار و احساسات او ارزشمند است. همچنین، گوش دادن فعال والدین به صحبت‌های کودک، به او یاد می‌دهد که چگونه به دیگران نیز گوش دهد.
۸_ مکالمات تمرینی و بازی‌های نقش
بازی‌های نقش یکی از موثرترین روش‌های آموزش مهارت‌های ارتباطی به کودکان است. این بازی‌ها فرصتی فراهم می‌کنند تا کودکان در محیطی امن و سرگرم‌کننده، نحوه رفتار در موقعیت‌های مختلف را تمرین کنند. می‌توان سناریوهای مختلفی را طراحی کرد که در آن کودکان یاد بگیرند چگونه در مکالمات گروهی رفتار کنند.
برای مثال، بازی‌هایی که نیازمند گوش دادن دقیق و رعایت نوبت است، می‌تواند بسیار آموزنده باشد. این روش نه تنها مهارت‌های ارتباطی را تقویت می‌کند، بلکه خلاقیت و قدرت تخیل کودک را نیز پرورش می‌دهد.
۹_ تشویق و تقویت رفتارهای مثبت
تمرکز بر تشویق رفتارهای مثبت، روشی موثرتر از تنبیه رفتارهای منفی است. زمانی که کودک در طول مکالمه صبر می‌کند و اجازه می‌دهد دیگران صحبت کنند، باید او را با محبت و صمیمیت تشویق کرد. می‌توان از روش‌های متنوعی برای تشویق استفاده کرد. برچسب‌های تشویقی، امتیازدهی، و حتی پاداش‌های کوچک می‌توانند انگیزه کودک را برای رفتار مناسب افزایش دهند. مهم این است که تشویق صادقانه و از روی محبت باشد تا کودک احساس ارزشمندی کند.
کلام آخر
آموزش مهارت‌های ارتباطی به کودکان، روندی پیچیده اما بسیار مهم است. صبر، مهربانی و آموزش مداوم کلید موفقیت در این زمینه است. هدف نهایی، کمک به کودک برای یادگیری ارتباط موثر و احترام به دیگران است. والدین باید همواره به خاطر داشته باشند که هر کودک منحصر به فرد است و نیاز به زمان و آموزش متناسب با شخصیت خود دارد. مهم‌ترین نکته برای جلوگیری از پریدن کودک میان حرف دیگران، ایجاد محیطی است که در آن گوش دادن فعال، احترام متقابل و ارتباط صمیمانه ارزش گذاری می‌شود.
