در ذهن نوجوان چه می‌گذرد؟ ذهن نوجوان ساختمانی نیمه‌کاره است؛ ستون‌ها شکل گرفته، اما دیوارها هنوز تکمیل نشده‌اند. براساس پژوهش دانشگاه هاروارد، مغز تا نوجوانی حدود ۸۰٪ رشد می‌کند. (منبع) پس، از نوجوانی که هنوز ناحیه‌ی پیش‌پیشانی ناقصی دارد، انتظار کنترل تکانه و تصمیم‌گیری منطقی دور از واقعیت است. اگر فرزند نوجوانتان گاهی تصمیم‌های هیجانی می‌گیرد یا عکس‌العمل‌های ناگهانی دارد، نگران نشوید. در مقاله‌ی پیش‌رو از سلام آگاهی به شما می‌گوییم در مغز نوجوانان چه می‌گذرد و چطور با فرزندتان رفاقت کنید. اگر می‌خواهید پشت پرده این رفتارها را بفهمید، تا پایان با ما بمانید.
در ذهن نوجوان چه می‌گذرد؟
دوست دارید بفهمید در ذهن نوجوان چه می‌گذرد؟ نوجوانی را به یاد بیاورید که دائم می‌گوید: «وای سرم داره منفجر می‌شه!» این جمله برای پدر و مادرها و معلمان بسیار آشناست. اما چرا؟ چون مغز نوجوانان در حال دگرگونی‌های متضادی است؛ تغییراتی که گاهی مثل طوفان درونی هستند و گاهی این احساس را به نوجوان می‌دهند که دنیا دارد زیرورو می‌شود.
نوجوانی دوره‌ای است که ذهن و روح، مثل بادکنکی ناپایدار، پر از هیجان‌ها و احساسات متضاد می‌شوند. نوسان‌های خلقی شدید، پرسش درباره «من کی هستم؟»، نیاز شدید به تایید اجتماعی و کشف دنیای تازه‌ای از ریسک و ماجراجویی همه بخشی از این دگرگونی‌ها هستند. در این میان، جایزه‌ی سخت‌ترین بخش به ناتوانی در پیش‌بینی پیامدهای آینده تعلق می‌گیرد؛ یعنی نوجوان هرچقدر هم که باهوش است، مغزش هنوز به اندازه بزرگسالان برای تصمیم‌گیری‌های دقیق و حساب شده آماده نیست.
نوجوانان اغلب پرخاشگر یا عصبی به نظر می‌رسند اما این فقط سطح ماجراست. در حقیقت، آنها به‌شدت به محبت، پذیرش و تایید والدین و اطرافیانشان نیاز دارند. آنها می‌خواهند مستقل شوند، اما ارزش پیوندهای خانوادگی را هم می‌دانند. این تعادل ظریف گاهی باعث می‌شود که نوجوانان احساس کنند دیگر هیچ‌کس آنها را درک نمی‌کند و همین حس تنهایی و سردرگمی به رفتارهایشان شکل می‌دهد.
لازم به ذکر است که برای آشنایی بیشتر با مباحث افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان و فرزند پروری نوجوان، می‌توانید به همین مقالات مراجعه کنید.
مغز نوجوانان در حال ساختن و اصلاح شبکه‌های عصبی است. قشر پیش‌پیشانی که مسئولیت تفکر منطقی، کنترل هیجان و پیش‌بینی پیامدها را به عهده دارد، هنوز کامل رشد نکرده. در عوض، بخش‌های مرتبط با احساسات و پاداش زودتر فعال می‌شوند. یعنی نوجوان‌ها عمیقا احساس می‌کنند ولی نمی‌توانند به توضیح دهند که دقیقا چرا کاری هیجانی یا پرخطر را کرده‌اند. این تغییرات مغزی یعنی نوجوانان هنوز در حال یادگیری هستند و ظرفیت بالایی برای رشد و پیشرفت دارند، ولی فشارهای عاطفی، اجتماعی و انتظارات تحصیلی می‌توانند رسیدن به این پتانسیل را برایشان دشوار کند.
پس به جای سرزنش نوجوانان به خاطر رفتارهایشان، بهتر است از زاویه دید آنها نگاه کنیم؛ آنها در مسیر کشف خود و جهان هستند که مسیری پیچیده و دشوار است. شناخت بهتر درباره این‌که در ذهن نوجوان چه می‌گذرد؟ به والدین، معلمان و خود نوجوانان کمک می‌کند تا این دوره حساس را با درک و همدلی بگذرانند و نوجوانان را برای زندگی بزرگسالی پرتوان‌تر آماده کنند.
اگر بتوانیم درک کنیم که این «طوفان درونی» فقط مرحله‌ای گذراست و پشت آن ظرفیت‌های فراوانی نهفته است، آن‌گاه می‌توانیم نوجوانان را بهتر همراهی کنیم و به آنها قوت قلب دهیم تا با اطمینان و آرامش بیشتری به سوی آینده حرکت کنند.
در ضمن، اگر تمایل به یادگیری عمیق‌تری درباره‌ی اختلال لجبازی در نوجوانان و مهارت نه گفتن در نوجوانان دارید، پیشنهاد میکنیم این مطالب را بخوانید.
7 اتفاقی که در ذهن نوجوان عزیزتان میفتد
- نیاز شدید به تایید اجتماعی: نوجوانان در حال شکل دادن هویت خود هستند و برای این کار، تایید و پذیرش از سوی همسالان و بزرگسالان برایشان بسیار مهم است.
- رقابت میان استقلال و وابستگی: یکی از مواردی که نشان می‌دهد در در ذهن نوجوان چه می‌گذرد؟ آنها می‌خواهند مستقل جلو بروند اما هم‌زمان به خانواده و بزرگ‌ترها نیاز دارند و این تضاد درونی باعث سردرگمی‌های روانی می‌شود.
- تجربه هیجان‌های متضاد: مورد بعدی که به شما می‌گوید در ذهن نوجوان چه می‌گذرد؟ رفتارهای بی‌ثبات فرزندتان است. نوجوانان به‌طور هم‌زمان احساس‌های متناقضی مانند شادی و غم، اعتمادبه‌نفس و ترس، هیجان و اضطراب را تجربه می‌کنند که بخشی از فرایند رشد ذهنی آنهاست.
- مهارت‌های تنظیم هیجانی در حال شکل‌گیری: نوجوانان هنوز به‌طور کامل نمی‌توانند احساسات خود را مدیریت کنند و در مواجهه با استرس یا ناکامی‌ها واکنش‌های شدیدی نشان می‌دهند. همین مورد به تجربه می‌گوید در ذهن نوجوان چه می‌گذرد؟
- آموزش و یادگیری فعال‌تر: در دوران نوجوانی، مغز آماده جذب و پردازش عمیق اطلاعات است و حفظ طوطی‌وار فایده‌ای ندارد. روش‌هایی مثل خلاصه‌نویسی، پرسش و پاسخ و کاربرد عملی، یادگیری را موثرتر و ماندگارتر می‌کنند.
- تمایل به کاوش و تجربه‌گری: نکته مهم دیگری در پاسخ به در ذهن نوجوان چه می‌گذرد؟ این است که آنها کنجکاو و ماجراجو هستند و دوست دارند مرزهای جدید را تجربه کنند که این کنجکاوی به رشد خلاقیت و نوآوری ختم می‌شود.
- تغییرات در تفکر اخلاقی و اجتماعی: نوجوانان شروع به پرسیدن سوالات عمیق درباره ارزش‌ها، عدالت و هویت اجتماعی خود می‌کنند و این سوال‌ها باعث چالش‌هایی در رابطه با والدین و جامعه می‌شود.
نوجوانی، دوره‌ای از تغییرات مهم جسمی، عاطفی و روانی است؛ فرزند نوجوان شما در حال یادگیری چگونگی حرکت در مسیر زندگی به‌عنوان فردی مستقل و شکوفاست. (منبع)
در مغز نوجوانان چه می‌گذرد؟
مغز نوجوانان در حال بازسازی و رشد است؛ این فرآیند پیچیده باعث بروز رفتارها و احساسات خاصی می‌شود که در ادامه به مهم‌ترین آنها می‌پردازیم:
1ـ رشد ناحیه پیش‌پیشانی به کندی پیش می‌رود
این بخش از مغز که مسئول کنترل تکانه‌ها، تصمیم‌گیری منطقی و برنامه‌ریزی است تا حوالی ۲۵سالگی کامل نمی‌شود. به همین دلیل، نوجوانان گاهی تصمیمات عجولانه می‌گیرند و نمی‌توانند پیامدهای بلندمدت کارهایشان را به خوبی پیش‌بینی کنند.
2ـ فعال شدن سیستم پاداش و دوپامین
نوجوانان نسبت به بزرگسالان افزایش فعالیت در مسیرهای دوپامینی مغزشان دارند؛ یعنی سیستم پاداش آنها هیجان‌زده‌تر است و برای تجربه چیزهای جدید و هیجان‌انگیز بسیار تشویق می‌شوند.
3ـ نوسان‌های هورمونی و نوروترانسمیترها
هورمون‌هایی مانند تستوسترون، استروژن، کورتیزول و انتقال‌دهنده‌های عصبی مثل سروتونین و گابا در این دوره نوسان‌های قابل توجهی دارند که خودشان یک‌تنه باعث تغییرهای شدید خلقی می‌شوند.
4ـ شبکه‌های عصبی در حال بازسازی
مغز نوجوانان مدام در حال ایجاد و تقویت ارتباط‌ها عصبی است؛ این یعنی ظرفیت یادگیری و انعطاف‌پذیری مغز در بالاترین حد خود است.
5ـ تاخیر در ریتم خواب و بیداری
هورمون ملاتونین که مسئول خواب‌آلودگی است، در نوجوانان دیرتر آزاد می‌شود؛ پس آنها شب‌ها دیرتر می‌خوابند و صبح‌ها احساس خواب‌آلودگی بیشتری دارند.
تقریبا هیچ بزرگسالی تا ساعت ۹ صبح ملاتونین در مغزش باقی نمی‌ماند، اما حدود نیمی از نوجوانان هنوز ملاتونین دارند.(منبع)
6ـ افزایش حساسیت به استرس
نوجوانان نسبت به فشارهای روانی و اجتماعی حساس‌تر هستند و مغزشان واکنش‌های شدیدتری نسبت به استرس نشان می‌دهند.
7ـ فعالیت بالای ناحیه مرتبط با خودارزیابی
بخش‌هایی از مغز که مسئول تفکر درباره خود و دیگران هستند مثلا قشر پیش‌پیشانی میانی، در این دوران بیشترین فعالیت را دارند و به‌خاطر همین نوجوانان به‌شدت نسبت به قضاوت دیگران حساس می‌شوند.
طبق آزمایش‌ها و تحقیقات علمی در ذهن نوجوان چه می‌گذرد؟
برای این‌که بهتر بفهمیم در ذهن نوجوان چه می‌گذرد؟ و چرا گاهی بی‌پروا رفتار می‌کنند، دانشمندان سراغ مغزشان رفتند. آنها با طراحی چند آزمایش جذاب، واکنش‌های مغز نوجوان را در موقعیت‌های واقعی بررسی کردند. در اینجا چند نمونه از این آزمایش‌ها و نتایجی که می‌گویند در ذهن نوجوان چه می‌گذرد؟ را با هم مرور میکنیم:
بخش اول: آزمایش رانندگی با دوستان
نوجوانان و بزرگسالان را وارد یک شبیه‌ساز رانندگی کردند. گاهی تنها رانندگی می‌کردند و گاهی دوستانشان در اتاق کناری بودند و بازی را تماشا می‌کردند. نوجوانان در حضور دوستان سه برابر بیشتر از چراغ زرد رد شدند! اما وقتی تنها بودند، بسیار محتاط‌تر عمل کردند. وقتی نوجوان احساس کند که کسی دارد نگاهش می‌کند، احتمال ریسک کردنش بالا می‌رود. مغزش دنبال جلب توجه است و به امنیت کاری ندارد.
بخش دوم: اسکن مغز در لحظه تصمیم‌گیری
دانشمندان نوجوانان را در دستگاه fMRI قرار دادند و هم‌زمان از آنها خواستند تصمیم‌هایی بگیرند که کمی خطر داشت، مثل یک بازی. در مغز نوجوان، بخش‌هایی که با پاداش و لذت در ارتباط هستند به‌شدت فعال شدند. این فعالیت‌ها در حضور دوستان حتی بیشتر هم می‌شدند. مغز نوجوان طوری واکنش نشان می‌دهد که انگار برای دیده شدن و لذت آن لحظه، بیشتر از پیامدهای آینده ارزش قائل است.
مغز نوجوان هنوز در حال رشد است و به‌طور کامل به بلوغ نرسیده… اسکن‌ها نشان داده‌اند که بخش‌های مختلف مغز با سرعت‌های متفاوتی بالغ می‌شوند. (منبع)
بخش سوم: نظریه تکاملی
برای پاسخ به در ذهن نوجوان چه می‌گذرد؟ دانشمندان به گذشته انسان برگشتند: زمانی که نوجوانان باید برای بقا، جلب‌توجه یا پیدا کردن جایگاه اجتماعی، ریسک‌پذیرتر از بزرگ‌ترها واکنش نشان دهند. این تمایل به خطر کردن، کنجکاوی و جلب‌توجه، در واقع بخشی از سازوکار طبیعی تکامل ما است که هنوز در مغز نوجوان امروز هم کار خودش را می‌کند. نوجوان بودن یعنی ساختن هویت، مستقل شدن و کشف دنیای جدید؛ مغز نوجوان طوری تنظیم شده که این مسیر را با شور و ریسک طی کند. این رفتار «غیرعادی» نیست؛ طبیعی است.
در نهایت:
- نوجوانان در جمع، هیجان‌زده‌تر و پرریسک‌تر رفتار می‌کنند.
- مغزشان بیشتر به دنبال لذت فوری و تایید اجتماعی است.
- بخش منطقی مغز هنوز در حال رشد است؛ پس تصمیم‌گیری‌شان گاهی عجولانه است.
- ریسک‌پذیری نوجوانان، بخشی طبیعی از رشدشان است و علامت مشکل رفتاری نیست.
- به جای کنترل مطلق، باید این انرژی را در مسیرهای سازنده هدایت کرد.
چگونه با نوجوانمان رفاقت کنیم؟
به قول یکی از پدرومادرها: «من فکر می‌کردم بلد هستم چطور فرزند تربیت کنم تا این‌که فرزندانم نوجوان شدند و همه باورهایم زیر سوال رفت!» احتمالا این جمله را شما با پوست و استخوان درک کرده‌اید که حالا می‌پرسید: «در ذهن نوجوان چه می‌گذرد؟». تا اینجا به این سوال به‌ظاهر ساده اما فوق‌العاده ارزشمندتان پاسخی کامل دادیم اما از اینجا به بعد می‌خواهیم بگوییم چطور با در نظرگرفتن تغییرهای مغز و ذهن نوجوانان می‌توانید او را همراهی کنید. یعنی تنها نقش پدر و مادری نصیحت‌کننده را بازی نکنید بلکه در صدر لیست دوست‌های پسر یا دختران بمانید.
قبل از هر چیز حرف دل نوجوانان را بشنوید:
- نوجوانان نیاز دارند شنیده شوند و از نصیحت بیزار هستند.
- آنها تشنگی استقلال دارند اما نمی‌دانند چطور از آن استفاده کنند.
- می‌خواهند خودشان همه‌کاره شوند اما همچنان به پشتیبانی نیاز دارند.
- گاهی احساس می‌کنند زیر بار آزادی‌ها و مسئولیت‌های جدید، دست‌وپا می‌زنند.
با این اوصاف به عنوان یک والد آگاه چگونه مراقب نوجوانمان باشیم؟
۱ـ فرزندتان را ترغیب کنید درباره احساسات، افکار و تجربیاتش صحبت کند. به‌جای موعظه، شنونده‌ای فعال و همدل بودن را تمرین کنید.
۲ـ اگر نوجوانتان کم‌حرف است، با فعالیت‌های مشترک مثل پیاده‌روی یا غذا خوردن، فرصت گفت‌وگو را فراهم کنید.
۳ـ قوانین خانه را شفاف و مشخص بیان کنید و درباره پیامدهای نقض آنها با نوجوان صحبت کنید.
۴ـ در اجرای قوانین، ثابت‌قدم بمانید اما در موارد لازم، انعطاف‌پذیری هم به خرج دهید.
۵ـ اجازه دهید پیامدهای طبیعی رفتارهایشان، به آنها درس بدهد. با خونسردی درباره نتایج رفتارشان صحبت کنید.
۶ـ نوجوان را به خواب کافی، تغذیه سالم، ورزش و مدیریت استرس تشویق کنید و الگوی خوبی برایش بمانید.
۷ـ با رفتارتان احترام، مسئولیت‌پذیری و گفت‌وگوی سازنده را به او بیاموزید و در صورت اشتباه، عذرخواهی کنید.
۸ـ از فریاد زدن، تمسخر، تحقیر یا مقایسه با دیگران خودداری کنید.
۹ـ فضای تصمیم‌گیری و اشتباه کردن را بدهید، اما راهنما و ناظر باقی بمانید.
۱۰ـ در صورت مشاهده علائم نگرانی (مثل افسردگی، اضطراب یا انزوا)، از مشاور یا روان‌شناس متخصص نوجوانان کمک بگیرید.
۱۱ـ کتاب‌هایی مثل «در ذهن نوجوان چه می‌گذرد؟ پرورش فرزندانی بالغ، اهل معاشرت، توانمند و مهربان» یا «کتاب در فکر ذهن و روان نوجوانان چه می‌گذرد؟» به شما کمک می‌کنند.
کلام آخر
در این مقاله بررسی کردیم که در ذهن نوجوان چه می‌گذرد؟ و باهم از تغییرهای عصبی تا چالش‌های هیجانی را زیر ذره‌بین گذاشتیم. حالا دیگر می‌دانید که رفتارهای نوجوانان ریشه علمی دارند و از روی لجبازی نیستند. اگر شما هم تجربه‌ای از ارتباط با نوجوانان دارید، خوشحال می‌شویم برای ما بنویسید.
سوالات متداول
۱ـ نوجوانی از چه سنی شروع می‌شود؟
نوجوانی در دخترها و پسرها متفاوت است و معموا از ۱۰سالگی شروع می‌شود.
۲ـ علائم نوجوانی چیست؟
علائم نوجوانی شامل تغییرات جسمی مثل افزایش قد و تغییر صدا، نوسانات خلقی، تمایل به استقلال، حساسیت به ظاهر و قضاوت دیگران، علاقه به دوستی با همسالان و پرسشگری درباره هویت و آینده است.
۳ـ قسمت عاطفی در مغز نوجوانان چه می‌گذرد؟
تغییرات سیستم لیمبیک و هورمونی در نوجوانان، باعث طغیان احساساتی مانند خشم، هیجان و میل به تجربه‌گری می‌شود.
منابع
