سال‌های پر فراز و نشیب نوجوانی است و اختلالات گوناگون…! یکی از مهم‌ترین اختلالات که می‌تواند هم پدر و مادرها و هم خود نوجوانان را درگیر کند، اختلال لجبازی است.

سوالات بسیاری در این مورد توسط پدر و مادرها پرسیده می‌شود که قصد داریم در ادامه مقاله، به آن‌ها پاسخ دهیم.

سوالاتی مثل:

• آیا اختلال لجبازی در نوجوانان طبیعی است؟
• آیا باید نگران این اختلال باشیم؟
• چطور می‌توانیم این نقطه ضعف را به یک نقطه قوت برای نوجوانان تبدیل کنیم؟
• و…

با سفر به دنیای پر رمز و راز نوجوانان، می‌توانیم چنین اختلالاتی را به صورت عمیق‌تری کشف کرده و راهکارهای موثرتری برای کنترل و مدیریت آن در اختیارتان بگذاریم.

پس تا انتها با ما همراه باشید…! این مقاله از سایت سلام آگاهی را با توجه به چندین مقاله خارجی و معتبر به رشته تحریر درآورده‌ایم، پس با دقت بخوانید و با خیال راحت به آن عمل کنید!

لجبازی بد است یا خوب؟ آیا فایده‌ای هم دارد؟

مانند بسیاری از ویژگی های شخصیتی دیگر، لجبازی هم طیفی از ویژگی‌های مثبت و منفی دارد. در حقیقت نباید فکر کنید که لجبازی، یک رفتار کاملاً بد است و به این ترتیب، به جای استفاده درست از نوجوانان لجباز خود، آن‌ها را سرکوب کنید!

به نظر روانشناسان و مدرسین تربیت فرزند، لجبازی می‌تواند ویژگی‌های بد و خوب را به صورت همزمان داشته باشد.

 ویژگی‌های مثبت لجبازی

ویژگی‌های مثبت لجبازی عبارتند از:

۱ـ پشتکار و قاطعیت

افراد لجباز و سرسخت، اغلب حس پشتکار و اراده را از خود نشان می‌دهند. این ویژگی می تواند در پیگیری اهداف بلند مدت و غلبه بر موانع احتمالی‌شان در آینده، بسیار مفید باشد؛ زیرا نوجوانان لجباز وقتی با چالش ها روبرو می‌شوند، به راحتی تسلیم نمی‌شوند.

۲ـ حس استقلال

لجبازی را می توان با احساس استقلال نیز مرتبط دانست. افرادی که سرسخت و لجباز هستند، ممکن است ترجیح دهند خودشان فکر کنند، خودشان تصمیم بگیرند و در مقابل فشار خارجی مقاومت کنند. این کیفیت می‌تواند خوداتکایی و استقلال نوجوانان شما را تقویت کند.

۳ـ قاطعیت

لجبازی اغلب با قاطعیت همراه است. نوجوانانی که لجوج هستند، ممکن است بیشتر از خود دفاع کنند، نظرات خود را راحت‌تر بیان کنند و مرزهای خود را مشخص کنند. در شرایط خاص، این می‌تواند یک ویژگی ارزشمند باشد که به برقراری ارتباط و تصمیم‌گیری موثر کمک می‌کند.

 ویژگی‌های منفی لجبازی

اکثر ما لجبازی را یک ویژگی‌ منفی تلقی می‌کنیم و البته که لجبازی سویه‌های تاریکی هم دارد. جنبه‌های منفی لجبازی در نوجوانان عبارتند از:

۱ـ عدم انعطاف ناپذیری

یکی از اشکالات اصلی لجبازی در نوجوانان، عدم انعطاف ناپذیری است. افراد سرسخت و لجوج ممکن است در برابر تغییر مقاوم باشند، حتی زمانی که این تغییر ضروری یا مفید باشد. این می تواند منجر به از دست رفتن فرصت های رشد برای آنان شود.

۲ـ تعارض در روابط

لجبازی، زمانی که افراطی باشد، می‌تواند به درگیری در روابط شخصی و حرفه‌ای دامن بزند. عدم تمایل به مصالحه و آشتی  می‌تواند به روابط شخصی نوجوانان شما به ویژه در روابط آتی با همسر و دوستانشان مشکل ایجاد کند.

۳ـ انتقادناپذیری!

نوجوانان لجباز و یک‌دنده، ممکن است پذیرش انتقاد یا بازخورد سازنده را نوعی حمله تلقی کنند و آن را برنتابند! این می‌تواند مانع پیشرفت شخصی و حرفه‌ای آن‌ها شود؛ زیرا بازخورد برای یادگیری و بهبود و رشد، حیاتی و مهم است.

به طور کلی، ایجاد تعادل مهم است. سطح معمولی لجبازی که با پشتکار، استقلال و قاطعیت مشخص می‌شود، می‌تواند سودمند باشد. با این حال، زمانی که لجبازی سخت و بدون تغییر باشد، شرایط سخت شده و ناسازگاری پیش می‌آید و چالش‌ها خود را نشان می‌دهند. یادگیری و یافتن حد وسط می‌تواند به افراد کمک کند تا از جنبه‌های مثبت لجبازی استفاده کنند و در عین حال معایب احتمالی آن را کاهش دهند.

بیشتر بخوانید:

• با کودک لجباز خود چه کنم؟
• اختلال لجبازی کودکان و راه های درمان

منظور از اختلال لجبازی در نوجوانان چیست؟

اختلال لجبازی شدید در نوجوانان، الگوی رفتاری منفی، خصمانه و آزاردهنده‌ای به ویژه برای پدر و مادرهاست. این رفتار اغلب به مشاجره و امتناع از همکاری مشخص ختم می‌شود. ماندگاری این وضعیت و عدم مدیریت صحیح آن، می‌تواند به طور قابل توجهی بر عملکرد تحصیلی، تعاملات اجتماعی و آینده نوجوان تأثیر بگذارد. در ادامه این مقاله، ۶ نشانه مهم برای تشخیص یک نوجوان لجباز آورده شده است:

۱ـ مشاجره مکرر و تحریک‌پذیری بالا

نوجوانان لجباز اغلب با والدین، معلمان و دیگر افراد به شدت بحث و جدل می‌کنند، حتی زمانی که خواسته‌های آن‌ها غیرمنطقی است. همچنین ممکن است به راحتی تحریک شوند و از کوره در بروند.

۲ـ سرپیچی عمدی از قوانین و درخواست‌ها

نوجوانان لجباز ممکن است عمداً از قوانین و درخواست‌ها سرپیچی کنند، حتی زمانی که آن‌ها را درک کرده و با آن‌ها موافق باشند. آن‌ها همچنین ممکن است کینه‌توز یا انتقام‌جو باشند و ممکن است به دنبال انتقام از افرادی باشند که تصور می‌کنند به آن‌ها ظلم کرده‌اند.

۳ـ عدم توانایی در مدیریت احساسات

نوجوانان لجباز در مدیریت احساسات خود مشکل دارند. مثلاً ممکن است زمانی که ناامید یا عصبانی هستند، نتوانند به درستی رفتارشان را کنترل کنند. آن‌ها همچنین ممکن است به راحتی با شکست‌ها و ناامیدی‌ها دلسرد شده و به راحتی از انجام وظایف خود دست بکشند.

۴ـ عزت نفس پایین

نوجوانان لجوج، ممکن است عزت نفس پایینی داشته باشند و از رفتار خود به عنوان راهی برای محافظت از خود در برابر احساس آسیب یا خجالت استفاده کنند. آن‌ها همچنین گاهی از رفتار خود به عنوان راهی برای جلب توجه استفاده می‌کنند.

۵ـ مشکل در تعاملات اجتماعی

نوجوانان لجوج، احتمالاً در ایجاد و حفظ روابط با همسالان خود مشکل دارند. آن‌ها سخت با یک نفر کنار می‌آیند و بسیاری از اوقات می‌خواهند خواسته‌هایشان را به دیگران تحمیل کرده و زورگویی کنند!

• یشتر بخوانید: اهداف فرزند پروری
• بیشتر بخوانید: خطاهای فرزند پروری
• بیشتر بخوانید: فرزند پروری چیست؟

۶ـ انزوا و کناره‌گیری

کناره‌گیری اجتماعی می‌تواند یک نشانه برای شناخت نوجوانان لجباز باشد. اگر یک نوجوان خود را از دوستان، خانواده و فعالیت‌هایی که قبلاً از آن‌ها لذت می‌برد جدا می‌کند، می‌توانید یکی ازدلایل احتمالی آن را لجبازی بدانید!

۷ـ مقاومت در برابر راهنمایی و دلسوزی!

درست است که استقلال بخشی طبیعی از ایام مرموز و رازآلود نوجوانی است، اما مقاومت بی‌امان در برابر راهنمایی و امتناع از پذیرش نصیحت یا کمک و دلسوزی، ممکن است نشان دهنده مسأله لجبازی نوجوانان باشد.

۸ـ نوسانات خلقی شدید

نوسانات خلقی شدید و غیرقابل پیش‌بینی، فراتر از آشفتگی‌های معمولی نوجوانان ممکن است نشان دهنده چالش‌های اساسی عاطفی از جمله لجبازی افراطی نوجوان باشد. تحریک‌پذیری، عصبانیت یا غم و غصه مداوم ممکن است از نشانه‌های لجبازی توسط نوجوانان باشد.

۹ـ رفتار پر ریسک

درگیر شدن در رفتار‌های پرخطر، مانند سوء مصرف مواد، رانندگی با بی‌احتیاطی یا فعالیت‌های خطرناک مثل دزدی و زورگیری، ممکن است جلوه‌ای از چالش‌های عاطفی یا رفتاری کودکان لجباز باشد. رسیدگی سریع به چنین رفتار‌هایی بسیار مهم است.

لجبازی با پرخاشگری چه تفاوتی دارد؟

لجبازی و پرخاشگری دو نوع رفتار متفاوت در نوجوانان هستند که هر دو می‌توانند مشکل‌ساز باشند. با این حال، برخی از تفاوت‌های این دو مدل رفتار چالش‌برانگیز را در زیر و در قالب یک جدول می‌بینید:

تعریف لجبازی: امتناع از تغییر عقیده یا پذیرش چیزی است که اشتباه یا غیر معقول تلقی می‌شود.

تعریف پرخاشگری: رفتاری که به قصد آسیب جسمی و روانی به دیگری انجام می‌شود.

توجه به این نکته ضروری است که بین این دو رفتار هم‌پوشانی هم وجود دارد. برای مثال، فرد خیلی لجوج، ممکن است پرخاشگر نیز باشد.

دلایل لجبازی در نوجوانان چیست؟ 8 دلیل احتمالی لجبازی

لجبازی در نوجوانان رفتار پیچیده‌ای است که می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد. برخی از شایع‌ترین دلایل لجبازی در نوجوانان که تا به حال مطابق با تحقیقات علمی و روانشناسی کشف شده است، عبارتند از:

• بیشتر بخوانید: لجبازی کودک
• بیشتر بخوانید: با کودک لجباز چه کنیم؟
• بیشتر بخوانید: لجبازی کودکان در غذا خوردن

دلیل احتمالی اول: تغییرات رشدی و سنی و اظهار وجود

نوجوانی دوران رشد قابل توجه جسمی، عاطفی و شناختی است. وقتی نوجوانان این تغییرات را پشت سر می‌گذارند، ممکن است مستقل‌تر و قاطع‌تر شوند که گاهی اوقات با لجبازی اشتباه گرفته می‌شود. این به این دلیل است که آن‌ها سعی می‌کنند خود را به عنوان یک فرد مستقل و بزرگسال تعریف کنند و عقاید خود را مطرح کرده و اظهار وجود کنند.

دلیل احتمالی دوم: عزت نفس پایین

همانطور که در بالا گفتیم، نوجوانانی که عزت نفسشان پایین است، ممکن است از لجبازی به عنوان راهی برای محافظت از خود در برابر احساس آسیب یا خجالت استفاده کنند.

نتایج یک پژوهش که در مجله روانشناسی Abnormal آورده شده، نشان می‌دهد نوجوانان با عزت نفس پایین بیشتر از نوجوانانی که عزت نفس بالایی دارند، لجباز هستند. (لینک پژوهش)

بیشتر بخوانید:

• سن لجبازی در کودکان
• لجبازی کودک

دلیل احتمالی سوم: فقدان و یا کمبود ارتباط

نوجوانانی که احساس می‌کنند نمی‌توانند آشکارا و صادقانه با والدین خود یا دیگر شخصیت‌های اطرافشان ارتباط برقرار کنند، ممکن است لجبازتر شوند. وقتی آن‌ها به این نتیجه می‌رسند که نظراتشان شنیده نمی‌شود یا مورد احترام قرار نمی‌گیرند، شروع به لجبازی می‌کنند.

دلیل احتمالی چهارم: شرایط زمینه‌ای سلامت روان

در برخی موارد، لجبازی می‌تواند نشانه‌ای از یک وضعیت نه چندان مثبت سلامت روانی باشد، مانند اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) یا اختلال سلوک.

دلیل احتمالی پنجم: خانواده پرتنش و پرتعارض

نحوه تعامل خانواده یک نوجوان نیز می‌تواند در لجبازی آن‌ها نقش داشته باشد. اگر تعارض یا تنش در خانواده زیاد باشد، نوجوانان ممکن است احساس کنند برای محافظت از خود باید لجبازی کنند.

دلیل احتمالی ششم: فشار هم سن‌ و سالان

نوجوانان دوست دارند با هم سن‌های خود هماهنگ شوند و ممکن است احساس کنند برای پذیرفته شدن باید لجبازی کنند. به ویژه در مواقعی که هم سالان و دوستانشان هم افرادی لجباز و سرکش باشند.

دلیل احتمالی هفتم: محیط مدرسه

محیط مدرسه نیز می‌تواند به لجبازی در نوجوانان دامن بزند. اگر نوجوانان احساس کنند در مدرسه مورد پذیرش یا احترام قرار نمی‌گیرند، ممکن است در خانه و یا موقعیت‌های دیگر اجتماعی لجبازتر شوند.

دلیل احتمالی هشتم: عوامل استرس زای زندگی

نوجوانانی که استرس زیادی را تجربه می‌کنند (مانند قلدری والدین، مشکلات خانوادگی، فشار تحصیلی، ناسازگاری پدر و مادر و…) ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به اختلال لجبازی باشند.

نتایج یک تحقیق دیگر نشان داده است آن دسته از نوجوانانی که والدینشان دائم طردشان می‌کنند، دائم انتقاد می‌کنند و همواره در حال سرزنش کردن هستند، بیشتر از نوجوانانی که والدینشان حمایتگر هستند، لجباز می‌شوند. (لینک تحقیق موردنظر)

چگونه با یک نوجوان لجباز رفتار کنیم؟ 9 راهکار موثر + مثال

می‌دانیم شما والدین، در رفتار با نوجوانان خود، دشواری‌ها و سختی‌های زیادی متحمل می‌شوید. نوجوانی سن بسیار حساس و اغلب ناسازگاری است، اما ضروری است که با صبر، همدلی و ارتباط مؤثر، اوضاع را کنترل کرده و روابطی بسیار همدلانه و موثر با نوجوانان خود برقرار کنید. چرا که دوست بودن و رفیق بودن شما با بچه‌هایتان، بسیار برای آینده آن‌ها مفید و موثر است.

در ادامه به بررسی جامع راهکار‌های عملی و کاربردی برای کمک به عبور از این چالش رایج فرزندپروری می‌پردازیم.

۱ـ انتخاب کنید که می‌خواهید مبارزه کنید یا تعامل!

هر اختلافی ارزش تبدیل شدن به یک نبرد و مبارزه را ندارد. باید وقت بگذارید و مشخص کنید که چه مسائلی قابل مذاکره نیستند و کجاها می‌توانید به نوجوان خود استقلال و قدرت عمل بدهید.

اگر خطوط قرمز و رفتارهای بسیار زشت و ناپسند را به کودکان خود بیاموزید و آن گاه آن‌ها از این خطوط قرمز عبور کنند، مستحق مجازات و اعمال تنبیه هستند. اما اگر خطوط قرمز را رد نکنند، شاید بهتر باشد با صحبت و حرف زدن و تعامل، رفتارشان را درست و اصلاح کنید.

• بیشتر بخوانید: لجبازی شدید کودک
• بیشتر بخوانید: از پوشک گرفتن کودک بچه
• بیشتر بخوانید: کنترل خشم در مقابل کودکان

مثال:

نوجوان شما می خواهد موهای خود را رنگ کند. اگرچه ممکن است این کار با ترجیحات شما مطابقت نداشته باشد، اما می‌توانید اجازه دهید به عنوان راهی برای بیان فردیت خود، از آن استفاده کند و برای یک بار هم که شده، مویش را رنگ کند! این یک موقعیت نه چندان چالش‌برانگیز است. وقت و انرژی خود را برای رفتارها و مسائل خیلی مهم‌تر بگذارید؛ مثل رفتارهای جنسی، ارتباط با دوستان مناسب، رفتارهای پر ریسک و پرخطر!

۲ـ ارتباط باز داشته باشید و در مورد موضوعات چالشی گفتگو کنید

محیطی را فراهم کنید که نوجوان شما در بیان افکار و احساسات خود احساس راحتی کند. فعالانه و بدون قضاوت گوش دهید و دیدگاه او را تأیید کنید. گفتگوی آزاد را تشویق کنید تا استدلال او را درک کنید.

مثال:

نوجوان شما دائماً دیر به خانه می‌آید. به جای ابراز ناامیدی فوری و آغاز سرزنش، گفتگو را با گفتن این جمله آغاز کنید: “من متوجه شدم چند وقتی است دیرتر از زمانی که توافق کرده بودیم به خانه می‌آیی. می‌توانیم در موردش صحبت کنیم؟ می‌خواهم دیدگاه تو و دلایلت را بدانم.”

۳ـ انتظارات شفاف و واضح داشته باشید

 انتظارات خود را در رابطه با رفتار، مسئولیت‌ها و قوانین، به صورت واضح بیان کنید. تعیین دستورالعمل‌های روشن به کاهش سوءتفاهم‌ها کمک می‌کند و به نوجوان شما چارچوبی برای پیروی می‌دهد.

مثال:

به وضوح این انتظار را که باید قبل از فعالیت‌های اوقات فراغت، تکالیف مدرسه‌اش را انجام دهد، بیان کنید. وظایف خاص و چارچوب زمانی تکمیل آن وظایف را مشخص کنید و اهمیت مسئولیت در خانواده را به گوش او برسانید!

۴ـ گزینه‌های پیشنهادی در اختیارش قرار دهید!

در صورت امکان به نوجوان خود حق انتخاب بدهید. این امر به او قدرت می‌بخشد و به رفع نیاز او به استقلال کمک می‌کند. با این حال، اطمینان حاصل کنید که انتخاب‌های ارائه شده با گزینه‌های قابل قبول هم‌خوانی دارند.

مثال:

به جای مجبور کردن او به پوشیدن لباس‌های مورد نظرتان برای مهمانی،  به او برای انتخاب از میان 3 گزینه، حق انتخاب دهید. بگویید، “می‌توانی لباس خود را برای روز مهمانی انتخاب کنی، اما باید از میان این سه گزینه باشد. با پوشیدن کدام یک، احساس راحتی می‌‌کنی؟”

بیشتر بخوانید:

۵ـ مذاکره و سازش را یاد بگیرید!

آموزش مذاکره و سازش یک مهارت ارزشمند در زندگی است. گفتگوها و بحث‌ها باید به گونه‌ای پیش بروند که هر دو طرف بتوانند نیاز‌های خود را بیان کنند و برای یافتن راه حل‌هایی که برای هر دو قابل قبول باشد، با یکدیگر هم کاری کنند.

مثال:

نوجوان شما می‌خواهد چند روز در هفته، مقررات منع رفت‌ و آمد خود را زیر پا گذاشته و دیرتر به خانه برگردد.

می‌توانید این‌گونه با او صحبت کنید: “می‌دانم که آزادی عمل بیشتری می‌خواهی، می‌توانیم در موردش حرف بزنیم! اگر بتوانی جزئیات بیشتری در مورد این‌که کجا می‌روی و رفتار دوستانت چگونه است بدهی، احتمالاً با درخواستت موافقت می‌کنم. فقط مرا در جریان کارهایت قرار بده و هر کاری داشتی با من در میان بگذار.”

۶ـ پیامد‌های منطقی و واقعی را جایگزین تنبیه کنید

به جای اقدامات تنبیهی، پیامد‌های منطقی مربوط به اقدامات آن‌ها را یادآور شوید. این امر به نوجوانان کمک می‌کند تا تأثیر مستقیم انتخاب‌های خود را درک کنند و یاد بگیرند که مسئولیت تصمیم‌هایشان را ببینند.

مثال:

اگر نوجوان شما مدام فراموش می‌کند که تکالیف خود را انجام دهد، یک نتیجه منطقی می‌تواند محدود کردن زمان تماشای تلویزیون برای او باشد تا زمانی که به تکالیف خود برسد. این به فرزند شما کمک می کند تا تأثیر مستقیم اعمال خود را درک کند.

۷ـ آرامش خود را حفظ کنید!

حفظ رفتار آرام بسیار مهم است. از تبدیل بحث‌ها به درگیری‌های قدرت پرهیز کنید. پاسخ دادن با خشم ممکن است رفتار لجبازانه را تشدید کند. در صورت نیاز یک قدم به عقب بردارید و بعداً مسأله را بررسی کنید.

مثال:

نوجوان شما با یک قانون خانواده مخالف است. به جای تشدید اوضاع، بگویید: “من از دیدگاه تو قدردانی می‌کنم. بیا با آرامش درباره آن بحث کنیم و راه حلی پیدا کنیم که برای هر دوی ما مفید باشد. “

۸ـ از رفتار مثبت‌شان تقدیر و تشکر کنید

رفتار مثبت را با تحسین و قدردانی تقویت کنید. تشویق اقدامات مثبت به ایجاد یک رابطه سازنده‌تر و همکاری بیشتر کمک می‌کند.

مثال:

نوجوان شما همیشه کارهای خود را بدون اینکه شما یادآوری کنید، انجام می‌دهد. به او بگویید: “تازگی‌ها می‌بینم که که به صورت مداوم به مسئولیت‌های خود رسیدگی می کنی؛ من از تلاش و مسئولیت تو در کمک به خانواده قدردانی می‌کنم.”

• بیشتر بخوانید: آموزش سلام کردن به بچه ها
• بیشتر بخوانید: دارو دادن به کودکان
• بیشتر بخوانید: آرایش کردن کودکان
• بیشتر بخوانید: جدا کردن جای خواب کودک

کلام آخر

در دوران حساس و پیچیده نوجوانی، شما نقش مهمی برای ساختن آینده‌ فرزندتان ایفا می‌کنید. در این سن، نوجوانان سرشار از غرور و احساس‌اند، هویت‌شان در حال شکوفایی است، نیاز به استقلال دارند و در جستجوی خود، هر رفتاری ممکن است از آن‌ها سر بزند. بنابراین نیاز است تا رفتار درست و اصولی‌ای با آن‌ها داشته باشیم.

بیایید زیبایی تربیت فرزند را به دقت درک کنیم و به عمق رفتارشان برویم و بفهمیم که در پشت مواضع سرسختانه آن‌ها، نوجوانی نهفته است که مسیر خود را به سمت رشد و شکوفایی طی می‌کند.

راستی! پیشنهاد می‌کنیم سری هم به سلسله لایو‌های اختصاصی با لجبازی فرزندم چطور برخورد کنم؟ بزنید. در این مجموعه، استاد درنا شریفی، درباره نحوه برخورد با کودکان لجباز، راهکارهای تجربه‌شده و عملی معرفی کرده‌اند. از دستش ندهید…!