✔️ نه گفتن و مقاومت در برابر انجام تمام درخواست‌ها،
✔️ حمله کردن و پرخاشگری به اعضای خانواده یا والدین،
✔️ تحمیل خواسته‌های خود به دیگران،
✔️ گریه کردن، جیغ کشیدن یا پرتاب کردن وسایل؛
وجود این علائم در فرزند شما، می‌تواند زنگ خطری جدی برای ورود به سن لجبازی کودک باشد!
لجبازی در سنین کودکی مرحله‌ای حساس و البته جزئی از فرایند رشد است که تقریباً از یک سالگی شروع می‌شود و تا ۱۲ سالگی ادامه‌دار است و در سنین مختلف، شدت و ضعف متفاوتی دارد که برخی از رایج‌ترین آنها عبارتند از:
- لجبازی برای خوابیدن
- لجبازی برای غذا خوردن
- لجبازی برای مدرسه رفتن
- لجبازی برای انجام تکالیف
- و در نهایت لجبازی‌های ذوران نوجوانی
اما چطور باید با این لجبازی‌ها کنار آمد و آنها را کنترل کرد؟
لجبازی در کودکان ۰ تا ۲ سال
دو سال اول زندگی کودکان، دوره بسیار مهم و حساسی در فرایند رشدی آن‌هاست. در این دوره، کودکان دنیا و محیط پیرامون‌شان را کشف می‌کنند و زیربنای شخصیت آنها شکل می‌گیرد.
به زبان ساده‌تر، اطلاعاتی که کودک در فرایند رشد، در دو سال اول زندگی یاد می‌گیرد، شکل و نحوه رفتار او را در سنین بالاتر می‌سازد.
لجبازی در کودکان کمتر از دو سال کاملاً طبیعی و ناشی از رشد شناختی آن‌هاست. جنس لجبازی در این گروه سنی، بیشتر شبیه به شیطنت و نوعی تقلید از رفتار اطرافیان است.
مثلاً اگر مدام کودک را از انجام کارهایی که دلش می‌خواهد منع کنید، به او «نه» بگویید و او را سرزنش کنید، دقیقاً همین الگوی رفتاری را از شما یاد می‌گیرد و تکرار میکند.
با شروع ۱۸ ماهگی، کودکان نوپا شروع به درک این موضوع می کنند که آنها افرادی جدا از دیگران هستند و افکار و احساسات خود را دارند. آنها مشتاق مختار و مستقل بودن هستند که اغلب منجر به سرپیچی و لجبازی می‌شود (منبع).
علاوه بر این، گاهی اوقات، لجبازی کودکان زیر دو سال ممکن است به دلیل آزمایش و تعیین حد‌ومرزهای مجاز رفتاری باشد.
مثلاً کودک شما می‌خواهد بداند «اگر من درب بطری پلاستیکی را داخل دهانم ببرم، مامانم چه خواهد کرد؟» در چنین مواردی بدون اینکه واکنش تندی داشته باشید، با آرامش به کودک بگویید که درب بطری قابل خوردن نیست و به‌جای آن می‌تواند یک تکه میوه را داخل دهانش بگذارد.
یکی از رایج‌ترین انواع لجبازی در این گروه سنی، لجبازی در غذا خوردن است. به‌جای اینکه ظرف غذا را به دست بگیرید و کودک را دنبال کنید، برای کنترل لجبازی او می‌توانید:
- به‌محض اینکه احساس کردید فرزندتان در حال وارد شدن به حالت مشاجره و لجبازی است، سکوت کنید و او را آزاد بگذارید. گاهی اوقات کودک با دیدن سکوت شما و دریافت آزادی عمل مورد انتظارش، دست از لجبازی می‌کشد.
- از درِ داستان‌گویی و تخیل وارد شوید. در این سن، تعریف داستان‌های تخیلی که شخصیت اصلی آن رفتارهای مشابه کودک لجباز دارد، برای پرت کردن حواس او از موضوع بحث و کاهش لجبازی بسیار موثر است.
- بیشتر بخوانید: اختلال لجبازی کودکان و راه‌های درمان
- بیشتر بخوانید: جیغ زدن کودک
- بیشتر بخوانید: اهمیت بازی با کودک و تأثیر آن بر تربیت بچه ها
لجبازی در گروه سنی ۳ تا ۴ سال
۳ تا ۴ سالگی، اوج سن لجبازی کودک است. لجبازی در کودکان ۳ تا ۴ ساله ریشه در تمایل آنها به ابراز وجود، تعریف و تغییر دنیای اطراف به روش و با قوانین خودشان و محک زدن اطرافیان دارد!
کودکان در این سن، حس استقلال و فردیت را به‌خوبی درک می‌کنند و می‌خواهند که در تصمیم‌گیری‌ها نقش پررنگی داشته باشند. از طرفی در حال رشد مهارت‌های زبانی خود هستند و می‌توانند احساسات‌شان را بهتر بیان کنند.
برای همین وقتی از شما «نه» بشنوند، بلافاصله برخلاف میل شما عمل می‌کنند تا نتیجه رفتار خود و واکنش شما را ببینند.
لجبازی در لباس پوشیدن، به موقع خوابیدن، دستشویی رفتن، مسواک زدن و… متداول‌ترین اشکال لجبازی در سنین ۳ تا ۴ سال است.
انجام این چند توصیه می‌تواند شدت یک‌دندگی را در سن لجبازی کودکان ۳ تا ۴ ساله کاهش دهد:
- سعی کنید دلیل هر ممنوعیتی که برای کودک قرار می‌دهید یا هر درخواستی که از او دارید را به زبان ساده به او توضیح دهید.
- اطلاعات اضافی به کودک لجباز ندهید! مثلاً اگر کودک محکم روی دکمه‌های کیبورد کامپیوتر شما می‌کوبد، نگویید که اگر به این کار ادامه دهد، ممکن است دکمه‌ها بشکنند یا خراب شوند (این اطلاعات اضافی در ۹۰ درصد مواقع اوضاع را بدتر میکند!). فقط بگویید این دستگاه به استراحت نیاز دارد.
- از عباراتی مثل «من به تو چی گفتم!» یا «دیدی بهت گفتم…» کمتر استفاده کنید؛ این جملات کودک را بیشتر تحریک میکند تا با لجبازی بیشتر، محق بودن خودش را ثابت کند.
- بیشتر بخوانید: تربیت فرزند
- بیشتر بخوانید: اهداف فرزند پروری
- بیشتر بخوانید: خطاهای فرزند پروری
لج و لجبازی در کودکان ۵ تا ۶
لجبازی در این سنین، نوعی اعتراض به خودخواهی بزرگسال‌ها است! کودکان در این بازه سنی، به دنبال پیدا کردن «چرایی» اتفاقات اطرافشان هستند و برای انجام دادن یا ندادن درخواست‌های شما، بر اساس منافعی که برای خودشان دارد دو دو تا چهارتا می‌کنند.
طبیعتاً وقتی کودک به دنبال چرایی درخواست شما باشد و دلیل منطقی و فایده‌ای برای آن پیدا نکند، شما را فردی خودخواه می‌‌بیند، مأیوس می‌شود و سر ناسازگاری و لجبازی پیش می‌گیرد.
قطعاً نمونه این شکل لجبازی را هنگام درخواست شما از کودک برای به موقع خوابیدن در حالی که می‌خواهد کارتون موردعلاقه‌اش را ببیند، دیده‌اید!
برای کنترل اوضاع در سن لجبازی کودکان ۵ تا ۶ ساله:
- از کودک‌تان بپرسید چه چیزی او را ناراحت کرده است؛ ممکن است در ظاهر، کودک تمایلی به صحبت با شما نداشته باشد و نسبت به سوال شما بی‌توجهی و بی‌تفاوتی نشان دهد؛ ولی در باطن، بی‌صبرانه منتظر شروع گفتگو با شما و پیوستن به آن است.
- «چرا مامان از دست من عصبانی شده در حالی که من می‌خواستم خودم اسباب‌بازی‌هامو بعد از دیدن کارتون جمع کنم» کودکان در این سن فکر می‌کنند که دیگران می‌توانند مغز آنها را بخوانند! پس کودک را تشویق کنید و از او بخواهید که احساسات و فکرهایی که در سر دارد را با شما در میان بگذارد.
- اگر کودک در این سن رفتار لجبازانه‌ای از خود نشان داد، با لحن دوستانه‌ای از او بخواهید که بابت رفتار بدش عذرخواهی کند.
- فضایی را برای کودک‌تان فراهم کنید که آزادانه درباره کارها و چیزهایی که دوست ندارد، با شما صحبت کند. جا انداختن این عادت و مهارت مفید در کودک می‌تواند لجبازی او را کاهش و ارتباط بهتری بین کودک شما با همسالانش شکل بدهد.
لجبازی در کودکان ۷ تا ۱۲
در این سنین، لجبازی دم‌دستی‌ترین ابزار برای به تعویق انداختن و فرار از مسئولیت‌ها و انجام تکالیف است!
با شروع سنین مدرسه و مواجه شدن با یک سری وظایف، الزامات و انتظارات جدید که اغلب دل خوشی هم از آنها ندارند (از یک طرف، قرار گرفتن در محیط جدیدی به نام مدرسه و ترس از شکست و اضطراب از طرف دیگر)، سر و کله شکل جدیدی از لجبازی در کودکان پیدا می‌شود!
برای عبور از این دوران و مقابله با لجبازی کودکان مدرسه‌ای چند توصیه برای شما داریم:
- فهرستی از کارهایی که کودک دوست دارد در مدرسه انجام دهد تهیه کنید و به او توضیح دهید که در کنار تمام انتظارات و مسئولیت‌هایی که با مدرسه رفتن به او اضافه شده، امتیازات مثبتی را هم به دلیل «بزرگ‌تر شدن» به دست آورده است. مثلاً کلی دوست جدید پیدا کرده است، کاردستی‌های موردعلاقه‌اش را درست کرده، شعرهای جدید یاد گرفته و…
- اگر خودتان را جای کودک‌تان قرار دهید، متوجه می‌شوید که کنار آمدن با انجام یک کار اجباری، خسته‌کننده یا سخت که دوستش ندارید، چقدر عذاب‌آور و چالش‌برانگیز است! پس انتظار نداشته باشید که کودکان خیلی زود با این شرایط کنار بیایند و به آنها فرصت بدهید تا کم‌کم خودشان را پیدا کنند.
- با ترساندن کودک از عواقب کارش، لجبازی او را کنترل نکنید؛ با اینکه کودک در این سن در برابر تهدیداتی مثل «اگر مشقت رو ننویسی، خانم معلم دعوات می‌کنه» یا «اگر بی‌ادبی کنی، هیچ کس با تو دوست نمیشه» خودش را بی‌تفاوت نشان می‌دهد، اما این کار به مرور زمان، ضربه سختی به اعتماد به نفس وارد میکند.
ریشه مشکل کجاست؟ (علل لجبازی در کودکان)
لجبازی در سنین کودکی، معمولاً به ۳ دلیل اتفاق می‌افتد:
۱_ عدم رشد شناختی کودک
در سنین کودکی (تا ۷ سالگی)، مهارت‌های شناختی کودک آن‌قدری رشد و توسعه نداشته که درک درستی از زمان و مکان و روابط علت و معلولی داشته باشد.
پس طبیعی است که خوب و بد و درست و غلط را مثل آدم بزرگ‌ها تشخیص ندهد و روی حرف خودش پافشاری کند.
۲_ حس آزادی و استقلال‌طلبی
یکی دیگر از دلایل لجبازی در کودکان، جوانه زدن حس استقلال کودک است.
کودکان به مرور زمان، با ماجراجویی و کسب و تقویت مهارت‌های مختلف عاطفی، جسمی، ذهنی و…، خود و دنیای اطرافشان را می‌شناسند و می‌خواهند همه چیز تحت کنترل آنها باشد و به روش خودشان انجام شود!
اگر کودک از سمت والدین دائماً تحت کنترل باشد و زیاد امر و نهی شود، برای اثبات استقلال و به کرسی نشاندن حرفش، راه لجبازی را در پیش می‌گیرد.
«خودم می‌خوام لباسم رو بپوشم»، «می‌خوام این‌طوری غذا بخورم»، «من باید غذا رو هم بزنم»؛ این تصمیمات خودسرانه که ناشی از رشد استقلال‌طلبی کودکان است، می‌تواند باعث بروز رفتارهای لجبازانه در کودکان شود.
۳_ احساسات کودک
تجربه احساسات منفی مثل ترس، خشم، غم، حسادت و ناامیدی در کودکان نیز می‌تواند منجر به بروز رفتارهای لجبازانه شود.
برای مثال ممکن است شما ناخواسته و برای تشویق کودک‌تان به غذا خوردن، او را با همسالانش (دوست، خواهر و برادر و…) مقایسه و دائم از چنین جملاتی استفاده کنید: «ببین مبینا چه دختر خوبیه، غذاش رو تا آخر می‌خوره»، «از خواهرت یاد بگیر، ببین اسباب‌بازی‌هاشو جمع می‌کنه».
مقایسه کودک با دیگران و استفاده از این جملات مخرب، به مرور زمان جرقه احساساتی مثل حسادت را در کودک روشن میکند و باعث می‌شود کودک برای مقابله با شما، روی دنده لج بیفتد.
- بیشتر بخوانید: لجبازی شدید کودک
- بیشتر بخوانید: با کودک لجباز چه کنیم؟
- بیشتر بخوانید: لجبازی کودکان در غذا خوردن
لجبازی کودکان تا چه سنی ادامه دارد؟
همانطور که گفتیم، سن لجبازی کودکان معمولاً از یکی دو سالگی شروع می‌شود و تا ۱۲ سالگی در اشکال و پوشش‌های مختلف ادامه دارد؛ اما در برخی موارد ممکن است رفتارهای لجبازانه تا سنین نوجوانی هم ادامه داشته باشد.
شدت، طول دوره و سن لجبازی کودک معمولاً به ۳ چیز بستگی دارد:
۱_ شخصیت کودک
بعضی از کودکان (حالا یا به‌طور ژنتیکی یا تحت تاثیر عوامل محیطی) ذاتاً لجبازتر از سایر همسالان خود هستند.
مثلاً کودکانی که شخصیت مستقل و خود رأی دارند، از دیگران پیروی نمی‌کنند و دوست دارند خودشان برای خودشان تصمیم بگیرند، یا کودکانی که شخصیت حساس و زودرنجی دارند، معمولاً رفتارهای لجبازانه بیشتری نسبت‌به سایر کودکان دارند.
یا مثلاً در کودکانی که شخصیتی سازگار و منعطف و پذیرا دارند، کمتر رفتارهای لجبازانه دیده می‌شود.
۲_ سبک فرزندپروری والدین
شیوه تربیت و پرورش کودک توسط والدین، یکی از عوامل حیاتی در میزان و سن لجبازی کودک است. معمولاً والدینی که:
- انتظارات فراتر از توانایی کودکان خود از آنها دارند،
- کودک را در فضای مقایسه‌ای قرار می‌دهند،
- با تنبیه فیزیکی، رفتار کودک خود را کنترل می‌کنند،
- بیش از حد سهل‌گیرند و اجازه انجام هر کاری را به کودک می‌دهند،
فرزندان لجبازتری دارند.
ما در دوره جامع پدر و مادر حرفهای مفصل راجع‌به شیوه خلق رابطه درست و لذت‌بخش با فرزندان که کمترین آسیب را به سلامت روان کودکان شما وارد کند، صحبت کرده‌ایم. برای دریافت این دوره و کسب اطلاعات بیشتر، روی لینک کلیک کنید.
- بیشتر بخوانید: تاب آوری در کودکان
- بیشتر بخوانید: خشم پنهان کودک
۳_ محیط زندگی کودک
شواهد نشان داده کودکانی که در محیط پرتنشی زندگی می‌کنند، رفتارهای لجبازانه بیشتری از خود نشان می‌دهند.
بگومگو و جروبحث والدین در حضور کودک، تنش بین اعضای خانواده، سوءاستفاده از کودک، جابه‌جایی و تغییرات مکرر در محیط زندگی کودک (خانه و مدرسه) و… حس ناامنی و بی‌ثباتی را به جان کودک می‌اندازد و ممکن است برای جلب توجه دیگران یا کنترل اوضاع، رفتارهای لجبازانه از خود نشان دهد.
در ضمن فراموش نکنید که کودکان مثل لوح سفیدی هستند که مشاهده و تقلید رفتار و اعمال شما آن را پر میکند. پس اگر کودک شما در محیط اطراف خود از والدین و سایر اعضای خانواده، الگوهای رفتاری لجبازانه ببینید، مثل یک آینه همان را منعکس میکند.
۳ توصیه کلیدی برای مقابله با لجبازی در سنین کودکی
راستش را بخواهید، نمی‌توانیم برای مقابله با لجبازی در همه کودکان، یک نسخه واحد بپیچیم، چون علت لجبازی و مقابله با آن در سنین مختلف، متفاوت است.
با این حال یک‌سری نکات عمومی هستند که تقریباً در همه گروه‌های سنی جواب می‌دهد و تاثیر چشمگیری روی کاهش لجبازی کودکان دارد.
۱_ احساسات کودک را به رسمیت بشناسید
برای کاهش لجبازی کودک، به‌جای نصیحت و امر و نهی کردن، درباره احساسات و نیازهایش با او صحبت و کمک کنید که آنها را بیان کند.
بی‌توجهی و نادیده گرفتن نیازهای کودک باعث می‌شود که کودک برای جلب توجه شما و رسیدن به خواسته‌اش، برخلاف میل‌تان عمل کند و رفتارهای لجبازانه را در پیش بگیرد.
در ضمن، به کودک‌تان حق انتخاب بدهید و اجازه دهید از تجربه و اشتباهات خود درس بگیرد؛ البته تا زمانی که این تجربه ضرری برای او نداشته باشد.
۲_ انتظارات‌تان از کودک را واضح و روشن بیان کنید
گاهی اوقات می‌توانید با تفهیم قوانین خانه و بیان انتظارات‌تان از کودک، جلوی خیلی از لج و لجبازی‌ها را بگیرید. مثلاً اگر کودک شما وسیله‌ای مثل گوشی تلفن همراه را برمی‌دارد و پرت میکند، می‌توانید با ملایمت به او یادآوری کنید گوشی برای پرت کردن نیست و یک توپ کوچک یا شی بی‌خطر را با آن جایگزین کنید.
در مقاله «قانون‌گذاری در خانه» چم‌وخم قانون‌گذاری برای کودکان را توضیح داده‌ایم.
۳_ دور تنبیه بدنی را خط بکشید
تنبیه بدنی نه تنها هیچ تاثیر مثبتی روی کاهش لجبازی کودک ندارد، بلکه در بلند مدت علاوه‌بر آسیب‌های روحی و روانی جبران‌ناپذیر و کاهش اعتماد به نفس، کودک را جری‌تر و لجبازتر از قبل میکند. چرا؟ چون کودک از شما یاد می‌گیرد که برای حل مشکلاتش، استفاده از خشونت یکی از گزینه‌های در دسترس و ساده است!
تحقیقات نشان داده والدینی که از روش‌های تربیتی مثبت مانند تشویق، توضیح و آموزش استفاده می‌کنند، کودکان منطقی‌تری دارند.
قبلاً در مقاله دیگری، تکنیک‌های بسیار کاربردی و بیشتری برای مقابله با لجبازی کودک معرفی کرده‌ایم که پیشنهاد می‌کنیم حتماً آن را هم بخوانید.
کلام آخر
درست است که لجبازی در کودکان کاملاً طبیعی و نشانه‌ای از رشد رفتاری آنها است؛ اما باید حواس‌تان باشد که شدت و سن لجبازی کودک خیلی طولانی نشود.
چون رفتارهای لجبازانه هرچه بیشتر در دوران کودکی در کودکان نهادینه شود، اصلاح آنها در نوجوانی و بزرگسالی دشوارتر خواهد بود!
