لجبازی شدید کودک به چه دلایلی ایجاد می‌شود و چگونه می‌توان آن‌ را کاهش داد؟ شاید برایتان جالب باشد بدانید که لجبازی در کودکان، تقریبا از سن 2 سالگی شروع می‌شود و و والدین با رفتارهای خود می‌توانند به راحتی این لجبازی طبیعی را تبدیل به لجبازی شدید یا اختلال نافرمانی کنند! حال آن‌که اگر بدانند بچه‌ها در سنین مختلف بر اساس روند رشدی خود چه چالش‌هایی را پشت سر می‌گذارند، قطعا می‌توانند رفتار بهتر و اصولی‌تری را برای جلوگیری از اختلالات جدی مد نظر قرار دهند.

شیوع و علل بروز لجبازی در کودکان

طبق گزارش انجمن روانپزشکی آمریکا در مطالعات مختلف، لجبازی طبیعی از 2 تا 3 سالگی تا اوایل نوجوانی، 16 درصد اعلام شده است (انجمن روان‌پزشکی آمریکا، 2000). 20 درصد کودکان دبستانی لجبازی دارند و این میزان در پسران بیشتر از دختران است. (انجمن روان‌پزشکی آمریکا، 2007)

• بیشتر بخوانید: لجبازی شدید کودک
• بیشتر بخوانید: از پوشک گرفتن کودک بچه
• بیشتر بخوانید: کنترل خشم در مقابل کودکان

چرا بچه‌ها لجبازی می‌کنند؟ دلایل لجبازی شدید کودک

به عنوان یک والد احتمالا کنجکاو هستید که چرا فرزندتان از در لجبازی وارد می‌شود یا ممکن است با خود بگویید «مگر کجای راه را اشتباه آمده‌ام که کودکم چنین رفتاری دارد؟» در این بخش به اصلی‌ترین دلایل لجبازی شدید کودکان می‌پردازیم.

۱ـ درک و همدلی ناکافی والدین

درک و همدلی نداشتن والدین با کودکان باعث می‌شود به لجبازی بچه‌ها دامن زده شود. مثلا در فصل سرما اصرار داریم که فرزندمان حتما لباس گرم بپوشد، در صورتی که او واقعا احساس سرما نمی‌کند و ما به اصرار می‌خواهیم که او گرمای مضاعفی را تحمل کند. اگر کمی اینجا همدلی داشته باشیم که آیا واقعا نیاز به لباس گرم دارد یا نه، درک بهتری از او پیدا می‌کنیم و در نهایت از او می‌خواهیم موقع رفتن به مدرسه یک لباس مناسب داخل کیف خود بگذارد و کاپشن را در دست بگیرد که اگر احساس سرما کرد از آن استفاده کند.

۲ـ پند و اندرز دادن زیاد

به این مکالمه‌ها دقت کنید: “ببین عزیزم شما به قدر کافی بزرگ شده‌ای و من و بابا انتظار داریم که بتوانی کارهای شخصی خود را بدون کمک ما به اتمام برسانی”، “برای اینکه بتوانی فرد موفقی شوی باید درس بخوانی تا آینده روشنی داشته باشی”، “اگر بخواهی در منظم کردن اتاقت کوتاهی کنی، این عادت همیشه در تو می‌ماند و نمیتوانی خودت به تنهایی منظم بودن را رعایت کنی”. وقتی والدین زیادی از پند و نصیحت استفاده می‌کنند، به مرور زمان باعث بروز لجبازی شدید در کودک می‌شوند.

• بیشتر بخوانید: لجبازی کودک
• بیشتر بخوانید: با کودک لجباز چه کنیم؟
• بیشتر بخوانید: لجبازی کودکان در غذا خوردن

۳ـ انکار احساسات

وقتی فرزندتان از یک موضوعی ناراحت یا عصبانی است، احساسات و هیجانات او را مد نظر قرار نمی‌دهید. مثلا او می‌داند که اگر غذایی که دوست ندارد را بخورد ممکن است دچار حالت تهوع شود، اما والدین بدون این‌که علاقه و حس او را در نظر بگیرند، می‌گویند «هیچ اتفاقی نمی‌افتد نگران نباش.» و همین که کودک یک یا دو قاشق از غذا را می‌خورد دچار حالت تهوع می‌شود و والدین حتی از او خشمگین هم می‌شوند! همین مورد می‌تواند بستری باشد برای اینکه موقع غذا خوردن با شما شدیداً لجبازی کند.

۴ـ عملی نشدن تهدیدهای والدین

معمولا پدر و مادرها برای اینکه فرزندشان را از انجام کاری باز دارند، او را تهدید می‌کنند که مثلا اگر تکالیفت را انجام ندهی از مهمانی امشب خبری نیست. ولی همان شب علی‌رغم انجام نشدن تکالیف، او را به مهمانی می‌برند و همین اجرا نکردن تهدیدها باعث می‌شود که کودک پیامدها را جدی نگیرد و رفتار صحیح را با وجود تلاش والدین انجام ندهد.

چهار مدل فرزندپروری غلط

در بسیاری از مواقع، ریشه‌ی مشکلات را می‌توان در سبک فرزند‌پروری نادرست پیدا کرد. در ادامه به شیوه‌های غلط فرزند پروری پرداخته‌ایم.

۱ـ محبت و عدم قاطعیت

این مدل فرزندپروری باعث می‌شود کودکان همیشه از والدین توقع محبت و موافقت با هر چیزی را داشته باشند. در نتیجه اگر بر سر کوچک‌ترین موضوعی با آن‌ها موافق نباشید، شروع به لجبازی شدید می‌کنند چون عادت به شنیدن نظر مخالف ندارند.

۲ـ عدم محبت و قاطعیت

زمانی که پدر و مادر در برابر هر موضوعی با فرزند خود با قاطعیت برخورد می‌کنند و هیچ انعطاف و محبتی به خرج نمی‌دهند، باعث می‌شوند فرزندشان به مرور زمان دچار لجبازی و جنگ بر سر قدرت شود.

۳ـ عدم محبت و عدم قاطعیت

اصولا والدینی که هیچ کاری با فرزند خود ندارند و او را به عبارتی رها کرده‌اند که هر کار دلش می‌خواهد انجام دهد، این پیام را به او می‌دهند که تو مختاری هر کاری که می‌خواهی انجام دهی. پس بدیهی است که این کودک خودسرانه به هر کاری که بخواهد می‌پردازد و اگر مخالفتی با او شود، شروع به لجبازی می‌کند.

۴ـ محبت و قاطعیت

این دسته از والدین بدون اینکه شخصیت فرزندشان را بر اساس یک رفتار اشتباهی که انجام می‌دهد قضاوت کنند، سعی می‌کنند با همدلی کردن، راه حل پیدا کردن و گفت و گوی موثر داشتن با محبت و قاطعیت متعادل، با او ارتباط درستی برقرار کنند.

آگاهی از ویژگی‌های کودک در هر سن را جدی بگیرید!

از جمله نقش‌های سنگینی که می‌توان به آن اشاره کرد، پدر یا مادر شدن است. حال برای اینکه این نقش پر اهمیت و دشوار را کمی ساده و حتی شیرین کنیم، توصیه می‌شود والدین بدانند که در هر سنی چه مسائلی برای کودکان طبیعی است و باید در برابرشان چه اقدامی انجام داد. به عنوان مثال اگر بدانید که مواردی مثل قشقرق راه انداختن، هل دادن، رفتار منفی و مقابله‌گرایانه، عدم تمرکز، سحر‌خیزی و… در کودکان یک ساله طبیعی است، قطعا می‌توانید ارتباط بهتری با فرزند خود برقرار کنید. در نتیجه اگر بدانید از 2 تا 3 سالگی به بعد، لجبازی بچه‌ها عود می‌کند، رفتار هوشمندانه‌تری خواهید داشت و از بروز لجبازی شدید جلوگیری می‌کنید.

• بیشتر بخوانید: آموزش سلام کردن به بچه ها
• بیشتر بخوانید: دارو دادن به کودکان
• بیشتر بخوانید: آرایش کردن کودکان
• بیشتر بخوانید: جدا کردن جای خواب کودک

چه کودکانی لجبازی شدید دارند؟

بهتر است والدین بدانند که اگر لجبازی طبیعی و معمولی کودکان را به شکل صحیحی برطرف نکنند، ممکن است آن‌ها دچار دو نوع لجبازی جدی شوند که در علم روان‌شناسی به نوع اول، لجبازی جدی ‌ODD و یا اختلال نافرمانی مقابله‌ای گفته می‌شود؛ اگر این اختلال هم درمان نشود، به اختلال جدی‌تری به نام CD یا سندروم سلوک تبدیل می‌شود. در ادامه به معیارهای تشخیصی این دو اختلال می‌پردازیم:

۱ـ نافرمانی مقابله‌ای یا ODD

برخی از نشانه‌های اختلال نافرمانی مقابله‌ای عبارتند از:

• دیگران را از قصد آزار می‌دهند.
• اطرافیان را مقصر اشتباهاتی که خودشان مرتکب شده‌اند می‌دانند.
• معمولا بر سر هر موضوعی چالش و جر و بحث دارند.
• مدام در فکر انتقام گرفتن ازدیگری هستند.
• بسیار تحریک‌پذیر هستند و در مورد ساده‌ترین مسائل واکنش شدید نشان می‌دهند.
• این لجبازی‌ها و شیوه رفتاری باعث می‌شود که عملکرد این کودکان در مدرسه یا روابط اجتماعی و خانوادگی دچار اختلال شود.
• از پیروی از قوانین و مراجع قدرت سرپیچی می‌کنند.

اگر این موارد به مدت 6 ماه مداومت داشته باشند، می‌توانیم از اختلال نافرمانی مقابله‌ای یا ODD یاد کنیم که از جمله لجبازی‌های شدید به حساب می‌آیند و نیاز به مداخله‌ی حرفه‌ای روان‌شناس و روانپزشک دارد.

چه عواملی باعث بروز اختلال نافرمانی مقابله‌ای می‌شوند؟

اصلی‌ترین دلایل بروز اختلال نافرمانی مقابله‌ای شامل موارد زیر است.

• زمینه ژنتیکی و ارثی (مثل ابتلای یکی از والدین یا اقوام درجه یک به اختلالات خلقی، بیش فعالی، اختلال شخصیت ضد اجتماعی، اختلال سلوک…)
• آسیب‌های عصبی مغزی
• مجادله و بحث مداوم والدین با یکدیگر
• بی توجه بودن والدین به کودک و یا حتی طرد کردن او
• مشکلات اقتصادی و مالی که به دنبال خود سلامت روان و تاب‌آوری را پایین می‌آورند
• سبک فرزند پروری مستبدانه یا سهل گیرانه
• تغییر و جا‌به‌جایی مکرر محیط منزل یا مدرسه

۲ـ سندروم سلوک یا CD

علائم و رفتارهای رایج در سندروم سلوک عبارتند از:

• در کودکی یا نوجوانی رخ می‌دهد.
• تقریبا 12 ماه از این نشانه‌ها باید گذشته باشد.
• فرد به طور کاملا جدی و ظالمانه به اموال، حیوانات و افراد صدمه می‌زند.
• ممکن است به عمد دست به سرقت بزند.
• معمولا خودش شروع کننده دعواهای فیزیکی است و با لجبازی شدیدی این نزاع‌ها را ادامه می‌دهد.
• مقررات را زیر پا می‌گذارد.
• رفتار نامطلوب فرد باعث می‌شود که روند تحصیل یا ارتباطات اجتماعی مختل شود.
• احساس پشیمانی از خرابکاری‌های خود ندارد.
• برای منافع شخصی خود دروغ می‌گویند.

نکته: اختلال نافرمانی مقابله‌ای در دوران کودکی دیده و تشخیص‌گذاری می‌شود، اما سندروم سلوک معمولا در سنین نوجوانی تا 18 سالگی نمود پیدا می‌کند نه بعد از آن.

محققان به این نتیجه رسیده‌اند که حدود 45% کودکان مبتلا به ADHD دارای نشانه‌های CD یا سندروم سلوک هستند. هیچ دارویی از جانب سازمان غذا و داروی ایالات متحده برای درمان این اختلال تایید نشده است. طبق یک تجزیه و تحلیل طبقه بندی شده شیوع سندروم سلوک در پسران، 2.6% بیشتر از دختران است.

چه عواملی باعث بروز سندروم سلوک می‌شوند؟

موارد زیر ممکن است شرایط را برای ایجاد سندروم سلوک فراهم کنند.

• بی‌توجهی والدین به کودک
• وجود جراحت یا صدمه به بخش خاصی از مغز
• هماهنگ نبودن سبک فرزندپروری والدین
• تعارضات و مشاجرات جدی والدین با یکدیگر
• نقص در پردازش شناختی، مثل اشکال در قسمتی از مغز که وظیفه تعادل در وجدان اخلاقی را به عهده دارد
• استفاده از دخانیات و وابستگی به مواد در افراد درجه یک خانواده و نزدیکان
• وجود اختلالات شخصیت یا اختلالات خلقی و اضطرابی در افراد درجه یک خانواده

آیا CD یا ODD قابل درمان هستند؟

همیشه این جمله‌ی طلایی را در نظر داشته باشیم که “پیشگیری بهتر از درمان است”. پس تا جایی که امکان دارد با داشتن سبک فرزندپروری درست و اصولی، زمینه را برای ایجاد نافرمانی فراهم نکنیم؛ زیرا همانطور که مطرح شد اگر لجبازی‌های طبیعی کودکان را به درستی مدیریت نکنیم، می‌تواند در آینده‌ای نه چندان دور، به لجبازی و نافرمانی‌های شدیدتری تبدیل شود که درمان آن‌ها بسیار سخت و یا غیرممکن خواهد بود. تبدیل شدن به یک پدر و مادر حرفه‌ای قطعا نیاز به تلاش و آموزش دیدن والدین دارد.

اما اگر با لجبازی جدی فرزندمان مواجه شدیم، باید ببینیم که آیا فرزند ما دچار خشم پنهان است یا خیر؟ اگر فرزند شما مدام از شما شکایت دارد که چرا به درخواست‌های او توجه نمی‌کنید، او را مواخذه می‌کنید یا او را آزاد نمی‌گذارید، حتما خشم او را ریشه یابی کنید.

به طور کلی برای درمان لجبازی شدید در کودک می‌توان از درمان‌ها و مداخلات جدی‌تری مثل روان‌درمانی، خانواده‌درمانی و رفتار‌درمانی استفاده کرد. متخصصان روان‌شناس در حوزه کودک و نوجوان می‌توانند به بهبود شرایط کمک بسیار زیادی کنند.

چطور جلوی بروز لجبازی شدید را بگیریم؟

افزایش آگاهی همیشه نجات‌بخش است. در این بخش به نکاتی می‌پردازیم که رعایت آن‌ها از بروز لجبازی پیشگیری می‌کند.

• علل بروز لجبازی فرزندتان را شناسایی کنید و از اتفاق افتادن موقعیت‌هایی که او را لجوج می‌کند جلوگیری کنید.
• همدلی کردن را زندگی کنید تا در جریان زندگی، از شما درک متقابل را آموزش ببیند.
• وقتی فرزندتان با شما لج می‌کند، شما با او وارد لجبازی نشوید.
• اگر دچار کمال‌گرایی هستید هر چه زودتر آن را برطرف کنید، چون کودکان در برابر کمال‌گرایی والدین به مرور زمان لجوج می‌شوند.
• تنفس عمیق و آرمیدگی عضلانی را با یکدیگر تمرین کنید تا بتوانید خشم را کنترل کنید.
• کارهای درست و مثبتی که انجام می‌دهد را تشویق کنید.
• هر روز تایم کافی و با کیفیت برای او بگذارید.
• مشکلاتی که بین اعضای خانواده به وجود می‌آید را در زمان مناسب و با گفت و گوی موثر برطرف کنید.
• از اینکه به فرزندتان برچسب‌های منفی بزنید جلوگیری کنید؛ مثل: تو همیشه با ما مخالف هستی، هیچ وقت نمیتوانی حرفت را درست بزنی، از همان اول بچه سختی بودی، دلت می‎‌خواهد همیشه کارهایت را با لجبازی پیش ببری و …
• سبک فرزندپروری سخت گیرانه یا سهل گیرانه، می‌تواند منجر به لجبازی کودکان شود؛ پس تعادل را رعایت کنید.
• از لجبازی با همسر خود بپرهیزید؛ الگوی نامناسب یکی از دلایل اصلی ایجاد لجبازی است.
• مشاجر‌ه‌ها و بحث و جدل‌های همیشگی خانوادگی، کودک را دچار آسیب‌های متعددی می‌کند که از جمله آن می‌توان به لجبازی شدید اشاره کرد؛ چون از بگو مگو‌هایی که بین والدین و اعضای خانواده اتفاق می‌افتد، یاد می‌گیرد که حرفش را با لجاجت به کرسی بنشاند.
• اگر کنترل‌گری بیش از حدی دارید، حتما یک تجدید نظر برای این موضوع داشته باشید. تصور کنید هر روز که از خواب بیدار می‌شوید تا زمانی که به تخت خواب می‌روید یک نفر مدام شما را بابت هر چیزی زیر نظر داشته باشد و کنترل‌تان کند! قطعا شما هم بعد از یک مدت لجباز می‌شوید!

کلام آخر

اگر لجبازی طبیعی کودکان را با برخورد صحیح برطرف نکنیم، ممکن است منجر به بروز لجبازی‌های شدید مثل ODD و یا CD شوند. یادگیری مهارت‌هایی مثل کنترل خشم، حل مسئله، کنترل تکانه و برقراری ارتباط همدلانه، بسیار می‌توانند به رفع لجبازی کودکان کمک کنند و از بروز لجبازی شدید جلوگیری کنند. برای ریشه یابی و درمان دقیق‌تر لجبازی می‌توانید از دوره جامع پدر و مادر حرفه‌ای استفاده کنید.