اختلال بیش‌فعالی (ADHD) یکی از شایع‌ترین اختلالات رفتاری در کودکان است که لجبازی و سرکشی به عنوان یکی از شایع‌ترین مشکلات والدین با این کودکان در نظر گرفته می‌شود. لجبازی در این کودکان با نشانه‌هایی مثل:
- نافرمانی مکرر و پیروی نکردن از دستورات
- خشمگین شدن و مقاومت در برابر قوانین
- رفتارهای انتقام‌جویانه
- فوران خشم
نشان داده می‌شود و به طور معمول شدت لجبازی در این کودکان بیشتر از کودکان عادی است. در مقابل لجبازی کودک بیش فعال، والدین می‌توانند از راهکارهایی مثل:
- ایجاد یک رابطه سازنده و باز
- داشتن یک روتین روزانه
- تعیین قوانین و مقررات
- تعیین پیامدهای منطقی
این رفتار را در کودک به حداقل برسانند.
تعریف لجبازی کودکان
برای یک کودک غیر عادی نیست که بر خلاف قوانین بحث کند یا گاهی اوقات راه خود را طی کند. هر از گاهی کمی لجباز بودن – برای مثال امتناع از شام یا بحث کردن در مورد تکالیف – یک رفتار معمولی در دوران کودکی است؛ اما برای برخی از کودکان، این لجبازی شدیدتر بوده و به یک مسئله‌ی رفتاری به نام اختلال نافرمانی مقابله‌ای تبدیل می‌شود. لجبازی در کودکان به عنوان یک الگوی مکرر رفتار منفی، نافرمانی، مخالفت‌جویی، خصومت و انتقام‌جویی تعریف شده است.
لجبازی در کودکان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی/نقص توجه (ADHD) شایع‌تر و شدیدتر از کودکان عادی است. کودکان ADHD در مقایسه با کودکان عادی، لجبازی بیشتری از خود نشان می‌دهند. متاآنالیزی در سال 2016 نشان داد حدود 45-85 درصد کودکان ADHD دچار لجبازی هستند، در حالی که این میزان در کودکان عادی حدود 2-15 درصد است.
بیشتر بخوانید:
اختلال نافرمانی مقابله جویانه در کودکان
اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) الگویی از رفتار منفی، خشمگینانه و مخالفت‌جویانه است که در کودکان و نوجوانان اتفاق می‌افتد. کودکان مبتلا به ODD ممکن است به صورت مکرر مخالفت کنند، فرمان‌ها را نادیده بگیرند، بحث کنند، مشکل‌ساز باشند، دیگران را سرزنش کنند یا آنها را مقصر بدانند.
علائم ODD معمولاً پیش از ۸ سالگی شروع می‌شود. این اختلال در پسرها شایع‌تر است. ODD می‌تواند بر روابط کودک با خانواده، همسالان و معلمان تأثیر بگذارد. درمان‌هایی مانند مشاوره، آموزش والدین و دارو درمانی می‌توانند مفید باشند. راستی اگر با دارو خوردن کودک خودتان مشکل دارید، مقاله دارو دادن به کودک بد دارو را بخوانید.
ODD اغلب همراه با سایر مشکلات رفتاری و روان‌شناختی مانند اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی، اختلال سلوک و افسردگی دیده می‌شود. با تشخیص و درمان به موقع، می‌توان از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کرد. (منبع)
- بیشتر بخوانید: بچه حرف گوش نکن
- بیشتر بخوانید: کنترل خشم در مقابل کودکان
تعریف بیش فعالی
اختلال بیش‌فعالی یکی از شایع‌ترین اختلالات رشدی عصبی در کودکان است که حدود 5٪ کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. علائم اصلی این اختلال عبارتند از: بی‌توجهی، بیش‌فعالی و تکانشگری .
بیش‌فعالی به صورت ناتوانی در تمرکز و حفظ توجه نشان داده می‌شود. علائم اصلی بیش فعالی، فعالیت بیش از حد و نداشتن توانایی برای ماندن در حالت سکون است. همچنین تکانشگری به صورت عمل کردن بدون فکر کافی قبل از آن نشان داده می‌شود. این اختلال معمولاً در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود و ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد. راستی اگر می‌خواهید بدانید چگونه از پوشک گرفتن کودک را شروع کنید، این مقاله به شما کمک می‌کند
ADHD می‌تواند بر عملکرد تحصیلی، روابط اجتماعی و خودپنداره کودک تاثیر منفی بگذارد. درمان‌هایی مانند دارو درمانی، رفتار درمانی و آموزش والدین موثر هستند. (منبع)
علائم لجبازی کودکان بیش فعال
علائم اصلی لجبازی در کودکان بیش‌فعال عبارتند از:
- نافرمانی مکرر و پیروی نکردن از دستورات والدین و مربیان (مانند انجام ندادن کارهای گفته شده)
- مقاومت و مخالفت‌جویی در برابر قوانین و مقررات
- خشمگین شدن و عصبانیت شدید در واکنش به محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها
- رفتارهای انتقام‌جویانه مانند آسیب رساندن به دیگران یا اموال آنها
- واکنش‌های تند عاطفی و عصبانیت مکرر
- لجاجت و اصرار بر انجام کاری که از آنها خواسته نشده است
- درگیری‌های مکرر با دیگران و رفتار پرخاشگرانه
- سرکشی، لجاجت و رفتارهای چالش‌برانگیز (منبع)
دلایل بیش فعالی کودک
بر اساس مطالعات روان‌شناسی، دلایل اصلی بیش‌فعالی در کودکان عبارتند از:
- عوامل ژنتیکی و وراثتی: مطالعات نشان می‌دهند ADHD در بسیاری از موارد یک اختلال ژنتیکی است و از والدین به فرزندان منتقل می‌شود.
- نقص در کارکردهای اجرایی مغز: کارکردهای اجرایی مانند برنامه‌ریزی، حافظه کاری و بازداری پاسخ در ADHD دچار نقص است.
- اختلال در سیستم‌های عصبی مانند سیستم دوپامینرژیک و نورآدرنرژیک: این سیستم‌ها در تنظیم توجه، تمرکز و حرکات بدن نقش دارند.
- عوامل محیطی: تعارضات خانوادگی، فقر تحریک‌های محیطی، آسیب‌های مغزی دوران بارداری یا تولد از عوامل محیطی موثر بر بیش فعالی هستند.
- عفونت‌ها و التهابات ویروسی: عفونت ممکن است باعث آسیب به سیستم عصبی شود.
- حساسیت به مواد شیمیایی مانند آفلاتوکسین‌ها، سرب و جیوه.
- کمبودهای تغذیه‌ای برخی مواد مغذی و ویتامین‌ها. (منبع)
بیشتر بخوانید:
اختلال بیش فعالی در پسران بیشتر است یا دختران؟
در مورد شیوع بالاتر اختلال بیش‌فعالی/نقص توجه (ADHD) در پسران نسبت به دختران، می‌توان نکات زیر را توضیح داد:
- دلایل این تفاوت جنسیتی هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما عوامل زیستی و محیطی ممکن است دخیل باشند.
- تفاوت‌های هورمونی و ساختار مغزی بین دو جنس ممکن است نقش داشته باشد. سطوح تستوسترون و دوپامین در پسران بالاتر است که ممکن است با ADHD مرتبط باشد.
- تفاوت‌های ژنتیکی نیز مطرح شده‌اند. برخی ژن‌ها ممکن است در پسران اثر بیشتری داشته باشند.
- عوامل محیطی مانند الگوهای فرزندپروری و انتظارات اجتماعی متفاوت از دو جنس نیز ممکن است موثر باشد.
- تشخیص زودتر ADHD در پسران به دلیل رفتارهای پرتحرک و برون‌گرا ممکن است نقش داشته باشد.
- در مورد دختران ابتلا به ADHD اغلب با علائم بی‌توجهی بیشتر و رفتارهای درون‌گرایانه‌تری همراه است که تشخیص آن را دشوارتر می‌کند. (منبع)
لجبازی کودکان بیش فعال از چه سنی قابل شناسایی است؟
لجبازی در کودکان بیش‌فعال معمولاً از 3 تا 5 سالگی قابل شناسایی و تشخیص است. کودکان بیش فعال اغلب در سنین پیش دبستانی (3 تا 5 سالگی) شروع به نشان دادن الگوهای لجبازی و نافرمانی می‌کنند. در این سنین، والدین و مراقبان می‌توانند رفتارهایی مانند خشم شدید، مخالفت مداوم، انجام ندادن دستورات، مقاومت در برابر قوانین و درگیری با همسالان را مشاهده کنند. لجبازی در کودکان ADHD می‌تواند نشانه‌ای از ناتوانی در خودتنظیمی و کنترل تکانه‌ها باشد.
- بیشتر بخوانید: لجبازی کودک
- بیشتر بخوانید: با کودک لجباز چه کنیم؟
- بیشتر بخوانید: لجبازی کودکان در غذا خوردن
لجبازی کودکان بیش فعال درمان دارد؟
بله، بر اساس مقالات و منابع معتبر روان‌شناسی، لجبازی در کودکان بیش‌فعال قابل درمان است. چند روش درمانی موثر برای لجبازی این کودکان عبارتند از:
- دارودرمانی: معمولاً از داروهای درمان اختلال بیش‌فعالی مانند ریتالین، آدرال و … استفاده می‌شود که می‌تواند به کاهش لجبازی کمک کند. (منبع)
- رفتار درمانی: از طریق تقویت رفتارهای مثبت و مدیریت رفتار کودک می‌توان لجبازی را کاهش داد.
- آموزش والدین: آموزش مهارت‌های فرزندپروری مثبت و مدیریت رفتار به والدین می‌تواند مفید باشد. (منبع)
- درمان روان‌شناختی: آموزش مهارت‌های اجتماعی و کنترل خشم به کودک، به او کمک می‌کند تا برای بیان خواسته‌های خود از لجبازی استفاده نکند.
کاردرمانی برای لجبازی کودک بیش فعال
کاردرمانی می‌تواند برای درمان لجبازی در کودکان بیش‌فعال مؤثر باشد. کاردرمانی با هدف بهبود عملکرد روزمره و مهارت‌های زندگی کودک از طریق فعالیت‌های مفید و هدفمند انجام می‌شود. کاردرمانگر ابتدا نیازهای کودک را ارزیابی می‌کند و برنامه‌ای متناسب با سطح توانایی و علایق او طراحی می‌نماید.
فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز، توجه و پشتکار دارند، برای بهبود علائم بی‌توجهی مناسب هستند. بازی‌های گروهی و قاعده‌مند به کودک کمک می‌کند تا قوانین را رعایت کند و از لجبازی بکاهد. آموزش مهارت‌های ارتباطی و ابراز وجود به کاهش رفتارهای پرخاشگرانه کمک می‌کند.
والدین در جلسات آموزش دیده و نحوه همکاری با کودک را فرا می‌گیرند. پیگیری مرتب پیشرفت کودک و اصلاح برنامه‌های درمانی بر اساس نیاز اهمیت دارد. (منبع: childrehab)
بیشتر بخوانید:
لجبازی کودکان را با چه روشی کنترل کنیم؟
از دستورات زنجیره‌ای مانند «جوراب های خود را بپوش، اتاق خود را تمیز کن و سپس سطل زباله را بردار» خودداری کنید. کودک مبتلا به ADHD احتمالا جوراب‌های خود را می‌پوشد و سپس در راه رفتن به اتاق خود، به جای تمیز کردن آن، کار دیگری برای انجام دادن پیدا می‌کند. بنابراین هر بار یک دستور بدهید و اجازه دهید تا کودک مرحله پیش برود (منبع).
برای کنترل لجبازی در کودکان می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:
- ایجاد رابطه‌ای مبتنی بر اعتماد و صمیمیت با کودک
- تعیین قوانین و مقررات منطقی و ثابت در منزل
- پرهیز از واکنش‌های شدید عاطفی و برخوردهای تنبیهی
- استفاده از تشویق و تقویت مثبت برای رفتارهای مطلوب
- آموزش مهارت‌های ارتباطی و همدلی به کودک
- الگو بودن والدین در کنترل هیجانات و رعایت قوانین
- همفکری با معلمان و مشاوران برای رویکرد یکسان
- فراهم کردن فرصت‌های مناسب برای هدایت انرژی کودک
- در نظر گرفتن پیامدهای منطقی برای رفتارهای نامناسب
- در صورت لزوم، مراجعه به مشاور و روان‌درمانگر کودک
- همکاری خانواده و مدرسه برای کنترل و مدیریت لجبازی کودک
- بیشتر بخوانید: خطاهای فرزند پروری
- بیشتر بخوانید: فرزند پروری چیست؟
عواقب درمان نکردن لجبازی کودکان بیش فعال
بر اساس مقالات روان‌شناسی، عدم درمان لجبازی در کودکان بیش‌فعال می‌تواند منجر به عواقب زیر شود:
- ادامه و تشدید مشکلات رفتاری و افزایش درگیری‌های کودک با اطرافیان
- مشکلات بیشتر در روابط اجتماعی کودک با همسالان و دوستان
- عملکرد ضعیف‌تر تحصیلی و شکست‌های مکرر در مدرسه
- افت عزت نفس و ایجاد خودپنداره منفی در کودک
- افزایش احتمال رفتارهای پرخطر مانند سوءمصرف مواد در نوجوانی
- ابتلا به اختلالات روانپزشکی دیگر مانند افسردگی در آینده
- ادامه الگوهای لجبازی و مخالفت‌جویی در بزرگسالی
- مشکلات شغلی و حرفه‌ای در آینده
- درگیری با قانون و مشکلات قضایی
- بیشتر بخوانید: آموزش سلام کردن به بچه ها
- بیشتر بخوانید: آرایش کردن کودکان
- بیشتر بخوانید: جدا کردن جای خواب کودک
کلام آخر
لجبازی و مخالفت‌جویی یکی از مشکلات رایج در کودکان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی/نقص توجه است که می‌تواند پیامدهای منفی بسیاری برای کودک به همراه داشته باشد. علل لجبازی در این کودکان متعدد است، اما مهمترین آنها مشکل در کنترل هیجان و رفتار است. خوشبختانه روش‌های درمانی متعددی از جمله دارو درمانی، رفتار درمانی، آموزش والدین و مداخلات روان‌شناختی برای بهبود لجبازی کودکان بیش‌فعال وجود دارد و در صورت درمان به موقع، می‌توان از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کرد. آگاهی والدین و مربیان از اهمیت موضوع و همکاری با متخصصان ضروری است.
