اختلال لجبازی در کودکان یکی از رفتارهای طبیعی آن‌هاست که در دوره‌های مختلف رشدشان بروز میکند. اما گاهی این رفتار ممکن است به حدی افزایش یابد که به یک اختلال، به نام اختلال لجبازی کودکان تبدیل شود که برخی از نشانه‌های آن می‌تواند:
- مقاومت مداوم در برابر خواسته‌های دیگران
- عصبانیت و تحریک‌پذیری
- انتقام‌جویی
- عدم پیروی از قوانین و مقررات
- ناتوانی در برقراری ارتباط با دیگران
باشد. این اختلال می‌تواند به دلایل مختلفی مثل:
- دلایل رشدی
- نیاز به توجه و مراقبت
- عدم توانایی در بیان نیازها
- عوامل محیطی
رخ دهد. اما چه راهکارهایی برای درمان اختلال لجبازی کودکان وجود دارد؟
اختلال لجبازی در کودکان چیست؟
اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه می‌تواند نامی بهتر و جامع‌تر برای اختلال لجبازی در کودکان باشد. در کتاب راهنمای تشخیصی آماری اختلالات روانپزشکی یا همان DSM، به این اختلال ODD می‌گویند که سرواژه کلمات Oppositional defiant disorder است. ODD در واقع یک مشکل رفتاری در دوران کودکی است که با نافرمانی و خصومت مداوم مشخص می‌شود.
این اختلال مجموعه‌ای از رفتارهای مخرب را در برمی‌گیرد که شامل اختلال سلوک (CD) و اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) می‌شود. در این اختلال، مداخله و درمان زودهنگام مهم است زیرا می‌تواند آثار طولانی مدتی را در زندگی کودک داشته باشد.
علائم لجبازی کودکان: چگونه می‌توان آن را تشخیص داد؟
تشخیص لجبازی کودکان کار آسانی نیست؛ چون ممکن است رفتارهای مقطعی لجبازی در کودکان، از جمله مخالفت با خواسته‌های والدین، به دلایل دیگری مانند خستگی، گرسنگی یا بیماری‌های خاص باشد. اما احتمالاً با توجه به علائم زیر، می‌توانیم لجبازی در کودکان را تشخیص دهیم:
۱_ مقاومت مداوم و درازمدت در برابر خواسته‌های دیگران
کودک لجباز، در برابر خواسته‌های دیگران، به طور مداوم و طولانی‌مدت مقاومت میکند؛ حتی اگر این خواسته‌ها کاملاً منطقی و معقول باشند.
۲_ عصبانیت و تحریک‌پذیری
کودکان دارای اختلال لجبازی، معمولاً عصبانی و تحریک‌پذیر هستند. آنها ممکن است به راحتی عصبانی شده و کنترل خود را از دست بدهند.
- بیشتر بخوانید: خشم پنهان کودک
- بیشتر بخوانید: لجبازی کودک
- بیشتر بخوانید: سبک های فرزند پروری
۳_ انتقام‌جویی
کودکانی که اختلال لجبازی دارند، به احتمال خیلی زیاد، به دنبال انتقام‌جویی در موقع مناسب هستند. برای مثال، اگر والدینشان به هر دلیلی آنها را مورد تنبیه قرار دهند، کودک لجباز ممکن است در فرصتی مناسب، به آنها یا اموال تحت مالکیت آنها، آسیب برساند.
در تشخیص اختلال ODD توجه به این نکته ضروری است که علائم لجبازی و مشکلات رفتاری باید در چند محیط و حوزه مختلف رخ دهد. زیرا بسیاری از کودکان با والدین خود رفتارهای لجبازانه دارند اما در محیط‌های دیگر رفتار خوبی از خود نشان می‌دهند (منبع).
۴_ عدم پیروی از قوانین و مقررات
کودکانی که دارای اختلال لجبازی هستند، ممکن است در پیروی از قوانین و مقررات، دچار مشکل باشند. آنها به راحتی توانایی زیر پا گذاشتن قوانین و مقررات را دارند و از انجام تکالیف و مسئولیت‌هایشان سر باز می‌زنند.
۵_ ناتوانی در برقراری ارتباط با دیگران
کودکان لجباز، ممکن است در برقراری ارتباط با دیگران، دچار مشکل شوند. آنها ممکن است نتوانند خواسته‌ها و احساسات خود را به طور صحیح بیان کنند.
6_ تلاش برای اذیت و آزاد دیگران
اختلال لجبازی در کودکان در حالت شدید می‌تواند گاهی باعث شود که کودک بنا به دلایلی، قصد آسیب رساندن به دیگران را داشته باشد. برای مثال، ممکن است کودک به دلیل این که والدین یا معلمان او به بچه‌های دیگر توجه بیشتری نشان داده‌اند، تلاش کند تا به آن کودک آسیب برساند.
دلایل لجبازی کودکان چیست و چرا چنین رفتاری از کودک سر می‌زند؟
مغز همه انسان‌ها در سنین ۳ تا ۵ سالگی، به سرعت در حال رشد و تکامل است. در این دوره، مغز کودک به طور مداوم در حال یادگیری و پردازش اطلاعات جدید است. این رشد و تکامل سریع، می‌تواند باعث شود که کودکان در این سنین، رفتارهای نامناسبی مانند لجبازی از خود نشان دهند.
از جمله دلایل مختلف دیگری که می‌توانیم برای اختلال لجبازی در کودکان به آن اشاره کنیم، به شرح زیر است:
دلیل اول: رشد و تکامل طبیعی کودک
کودکان در حال یادگیری و رشد هستند و در این مسیر، ممکن است با چالش‌هایی روبرو شوند. لجبازی یکی از روش‌های کودکان برای ابراز استقلال و بیان خواسته‌های خود است.
دلیل دوم: نیاز به توجه و محبت
کودکان ممکن است از طریق لجبازی، توجه و محبت والدین خود را جلب کنند. در واقع یکی از روش‌های جلب توجه توسط کودکان، لجبازی است.
دلیل سوم: عدم توانایی در بیان احساسات
کودکان ممکن است به دلیل عدم توانایی در بیان احساسات خود، از طریق لجبازی، این احساسات را بروز دهند.
دلییل چهارم: عوامل محیطی
عوامل محیطی مانند تربیت نادرست والدین، خشونت خانگی و فقر و مشکلات اقتصادی نیز می‌توانند در بروز لجبازی کودکان نقش داشته باشند.
- بیشتر بخوانید: تربیت فرزند
- بیشتر بخوانید: اهداف فرزند پروری
- بیشتر بخوانید: خطاهای فرزند پروری
در مورد اختلال لجبازی کودکان، آمار و ارقام چه می‌گویند؟
همانطور که گفتیم، لجبازی یکی از رفتارهای طبیعی کودکان است که در دوره‌های مختلف رشد آنها بروز میکند. این رفتار معمولاً بین سنین ۱ تا ۴ سالگی به اوج خود می‌رسد و پس از آن، به تدریج کاهش می‌یابد. بر اساس تحقیقات انجمن روانپزشکی آمریکا، حدود ۱۶ درصد از کودکان در سنین ۳ تا ۱۱ سال، علائم اختلال لجبازی کودکان را نشان می‌دهند. این اختلال در پسران شایع‌تر از دختران است.
در ادامه، می‌توان اشاره کرد که لجبازی طبیعی کودکان معمولاً به دلیل رشد و تکامل طبیعی آنها رخ می‌دهد. اما اگر این رفتار به حدی شدید شود که بر زندگی کودک و اطرافیان او تأثیر منفی بگذارد، می‌تواند نشانه‌ای از اختلال لجبازی کودکان باشد. اما چرا؟
آیا ممکن است اختلال لجبازی در کودکان، نشانه‌ای مثبت باشد؟
بله؛ اگرچه باید به دنبال راه‌حل و درمان اختلال لجبازی در کودکان باشیم، اما باید بدانیم کودکانی که دچار این اختلال می‌شوند، کمی متمایز از دیگران هستند. به این نکات توجه کنید:
۱ـ به نظر می‌رسد استقلال و اعتماد به نفس بالاتری دارند!
لجبازی می‌تواند به کودکان کمک کند تا استقلال و اعتماد به نفس خود را افزایش دهند. وقتی کودکان می‌توانند خواسته‌های خود را بیان کنند و در برابر خواسته‌های دیگران مقاومت کنند، احساس قدرت و کنترل بیشتری می‌کنند. این می‌تواند نشانه‌ای باشد از اینکه کودک در حال رشد و یادگیری است.
۲ـ به نظر می‌رسد مهارت‌های حل مسئله دارند!
لجبازی می‌تواند به کودکان کمک کند تا مهارت حل مسئله خود را افزایش دهند. وقتی کودکان با چالش‌های تازه روبرو شوند، باید راه‌های جدیدی برای رسیدن به خواسته‌های خود پیدا کنند. این امر می‌تواند به آنها کمک کند تا در آینده در موقعیت‌های سخت، بهتر عمل کنند.
۳ـ به نظر می‌رسد توانایی ابراز احساسات بیشتری دارند
لجبازی می‌تواند به کودکان کمک کند تا احساسات خود را به طور موثرتری بیان کنند. وقتی کودکان نمی‌توانند احساسات خود را به طور صحیح بیان کنند، ممکن است از طریق لجبازی، این احساسات را بروز دهند.
- بیشتر بخوانید: لجبازی کودکان در غذا خوردن
- بیشتر بخوانید: دارو دادن به کودکان
- بیشتر بخوانید: لجبازی شدید کودک
- بیشتر بخوانید: با کودک لجباز چه کنیم؟
آیا درمان کودک لجباز، به معنای محدود کردن و عدم آزادی اوست؟
خیر! ما قرار نیست دست و پای کودک را ببندیم یا بال‌های او را برای پرواز بچینیم! قرار است لجبازی بیش از حد او که می‌تواند برای خودش هم آسیب‌زا باشد را کنترل کنیم. در حقیقت، تاکید ما این است که این درمان، باید تحت نظر روانپزشک باشد تا خدای نکرده، منجر به سرکوب خلاقیت‌ها، هیجانات، تخیلات و احساسات فرزندان شما نشود.
5 تکنیک موثر برای درمان کودکان دارای اختلال لجبازی
مهم‌ترین و بهترین کاری که می‌توانید برای درمان اختلال لجبازی در کودکان کنید، مراجعه به یک روانپزشک خوب و متخصص است. او می‌تواند کودک را تحت نظر گرفته و به مرور، با دارو و تکنیک‌های روانشناسی، او را درمان کند. با این حال، شما می‌توانید از تکنیک‌های زیر که از وب‌سایت‌های معتبر پزشکی استخراج شده است، برای درمان کودکان لجباز خود استفاده کنید:
۱ـ مدیریت رفتار
یکی از مهم‌ترین تکنیک‌های درمان اختلال لجبازی کودکان، مدیریت رفتاری است. در این تکنیک، والدین و مربیان یاد می‌گیرند که چگونه رفتارهای مطلوب کودک را تقویت کنند و رفتارهای نامطلوب او را کاهش دهند.
برای تقویت رفتارهای مطلوب کودک، به این توصیه‌ها توجه کنید:
تحسین کلامی: در موقع بروز رفتاری مطلوب، به کودک بگویید که رفتارش را دوست دارید و به او افتخار می‌کنید.
امتیاز دادن یا پاداش: می‌توانید در موقع درست رفتار کردن کودکان لجباز، به او پاداشی مناسب دهید؛ مثلا او را به گردش ببرید.
برای کاهش رفتارهای نامطلوب کودک، به این توصیه‌ها توجه کنید:
صبور باشید: مدیریت رفتار یک فرآیند تدریجی است. ممکن است مدتی طول بکشد تا نتایج را مشاهده کنید…!
قوانین و مقررات شفافی را برای کودک تعیین کنید: این قوانین باید کوتاه، ساده و قابل فهم باشند.
از تنبیه‌های نامناسب خودداری کنید: تنبیه‌های نامناسب، مانند تنبیه بدنی، می‌تواند رفتار لجبازانه کودک را تشدید کند. هیچ کاری نکردن، بهتر از یک درمان بد است!
۲ـ آموزش مهارت‌های ارتباطی
آموزش مهارت‌های ارتباطی به کودکان، می‌تواند به آنها کمک کند تا یاد بگیرند خواسته‌ها و احساسات خود را به طور صحیح بیان کنند، نه با لجبازی و دعوا! این امر می‌تواند به کاهش رفتارهای لجبازانه کودک کمک کند.
۳ـ ایجاد ساختار و ثبات در رفتارها
کودکان مبتلا به اختلال لجبازی به ثبات و ساختار در زندگی خود نیاز دارند. والدین و مربیان باید قوانین و مقررات روشنی را برای کودک تعیین کرده و از آنها به طور مداوم پیروی کنند. این خود والدین هستند که باید ابتدا قوانین را رعایت کنند. همواره تلاش کنید تا با رفتارهای مناسب خود، کودک را آموزش دهید، نه صرفاً با حرف زدن!
مداخله‌های درمانی برای اختلال لجبازی در کودکان باید هرچه زودتر آغاز شود. زیرا بدون مداخله مناسب، ODD ممکن است به یک اختلال سلوک تبدیل شود (منبع).
۴ـ آموزش والدین
شاید کمی برایتان آزاردهنده باشد که بفهمید والدین، بیش از بچه‌ها به آموزش نیاز دارند. بله! آموزش والدین، می‌تواند به آنها کمک کند تا رفتارهای کودک خود را بهتر درک کنند و با صبوری، سعی در مدیریت کودکان لجباز خود داشته باشند. والدین می‌توانند در این زمینه از مشاوران و متخصصان روانشناسی کمک بگیرند و یا در دوره‌های آنلاین مناسب شرکت کنند.
۵ـ درمان دارویی
در برخی موارد، ممکن است پزشک برای درمان اختلال لجبازی کودکان، دارو تجویز کند. این داروها معمولاً برای کاهش علائم پرخاشگری و عصبانیت کودک استفاده می‌شوند.
کارهای ممنوعه در مدیریت کودکان لجباز؛ این 5 کار را نکنید!
مهم است که والدین با تکنیک‌های درست مدیریت رفتار آشنا باشند تا بتوانند به کودکان خود کمک کنند تا رفتار خود را بهبود بخشند. لطفاً از انجام کارهای زیر در مقابله با کودکان دارای اختلال لجبازی، اجتناب کنید:
۱ـ تنبیه بدنی
تنبیه بدنی، مانند کتک زدن یا سیلی زدن، به هیچ وجه موثر نیست و می‌تواند رفتار لجبازانه کودک را تشدید کند. (در مقاله «راه های کنترل خشم والدین» بیشتر به این موضوع پرداخته‌ایم.)
۲ـ تحقیر یا سرزنش
تحقیر یا سرزنش کودک، می‌تواند به عزت نفس او آسیب برساند و باعث شود که او احساس کند دوست داشتنی نیست. این رفتار، در بزرگسالی هم برای آو آسیب‌زا خواهد شد.
۳ـ داد و فریاد
داد و فریاد کردن با کودک، فقط باعث می‌شود که او بیشتر عصبانی شود و رفتار لجبازانه‌اش را تشدید کند.
۴ـ تسلیم شدن
تسلیم شدن در برابر خواسته‌های کودک، فقط باعث می‌شود که او احساس کند که می‌تواند با لجبازی کردن، هر کاری را که می‌خواهد انجام دهد.
- بیشتر بخوانید: اعتماد به نفس کودک
۵ـ وعده‌های بی‌پایان و بدقولی!
دادن وعده‌های بی‌پایان به کودک و قول دادن بدون احساس مسئولیت، فقط باعث می‌شود که او اعتماد خود را نسبت به والدین خود از دست بدهد.
کلام آخر
همانطور که در این مقاله جامع و کامل خواندید، اختلال لجبازی در کودکان، یک اختلال رفتاری جدی است که می‌تواند مشکلات زیادی را برای کودک و خانواده او ایجاد کند. اگر والدین با این اختلال برخورد مناسب نداشته باشند، ممکن است کودک در آینده با مشکلات بیشتری روبرو شود. از جمله مشکلات مرتبط با تحصیل، مشکلات رفتاری، مشکلات ارتباط گرفتن با دیگران، مشکلات در روابط با همسالان و همچنین مشکلات شغلی!
بنابراین، والدین باید توجه داشته باشند که اختلال لجبازی در کودکان را جدی گرفته و تحت نظر روانشناس و روانپزشک، با صبوری و خوش‌بینی به درمان این اختلال بپردازند.
