اعتماد به نفس بالا در کودکان با موفقیت آن‌ها در تحصیل، روابط اجتماعی و سلامت روانی آن‌ها در آینده ارتباط دارد. این نتیجه تحقیقی است که در ژورنال روان‌شناسی رشد (Developmental Psychology) منتشر شد. در این مجله نوشته شده کودکان بااعتماد به نفس معمولا به‌راحتی چالش‌های جدید را می‌پذیرند و در مواجهه با مشکلات کمتر دچار اضطراب می‌شوند. اعتماد به نفس پایه‌ای‌ترین مهارت اجتماعی و شخصی است که به بچه‌ها کمک می‌کند از سنین پایین استقلال، خلاقیت و مهارت‌های بین‌فردی خود را توسعه دهند. در این مقاله این موضوع مهم درباره شخصیت کودکان صحبت می‌کنیم. ابتدا توضیح می‌دهیم معنی اعتماد به نفس در کودکان چیست و چه نشانه‌هایی دارد. سپس راهکارهای تقویت اعتماد به نفس کودکان را توضیح می‌دهیم و بازی‌ها و کتاب‌هایی که به افزایش اعتماد به نفس آن‌ها کمک می‌کند را معرفی می‌کنیم.

اعتماد به نفس در کودکان به چه معناست؟

اعتماد به نفس در کودکان به معنای باور آن‌ها به توانایی‌ها و ارزش‌های خود است. کودکی که اعتماد به نفس دارد، احساس می‌کند می‌تواند با چالش‌ها روبه‌رو شود، تصمیم‌گیری کند و در موقعیت‌های مختلف واکنش درست نشان دهد. این ویژگی به او کمک می‌کند تا با شکست‌ها کنار بیاید و از آن‌ها به عنوان فرصتی برای یادگیری استفاده کند.

وقتی حس اعتماد به نفس از کودکی در فردی وجود داشته باشد، معمولا در بزرگسالی هم با او باقی می‌ماند. بزرگسال‌های دارای اعتماد به نفس، توانایی رسیدن به خواسته‌هایشان را در خود مي‌بینند و برای رسیدن به آن‌ها ریسک می‌کنند. افراد معتمد به نفس حتی در صورت شکست هم سرخورده نمی‌شوند، درس آن را می‌گیرند و دوباره تلاش می‌کنند. این مهارت کلیدی است که اگر بذر آن را از کودکی در وجود فرزندتان بکارید، درخت تنومند آن را در بزرگسالی فرزندتان می‌بینید.

نشانه‌های کودکان دارای اعتماد به نفس

برای اینکه تشخیص دهید فرزندتان اعتماد به نفس کافی دارد یا نه، باید به نشانه‌های رفتاری او توجه داشته باشید. بچه‌های معتمد به نفس معمولا نشانه‌هایی که در ادامه توضیح می‌دهیم را در موقعیت‌های مختلف بروز می‌دهند:

• به راحتی با همسالان و بزرگ‌ترها ارتباط برقرار می‌کنند و در موقعیت‌های اجتماعی احساس راحتی دارند. احساس خجالت در این دسته از کودکان بسیار کم‌تر است.
• انتقادهای سازنده را بدون احساس خشم یا حالت تدافعی می‌پذیرند. این دسته از کودکان می‌دانند که انتقاد به کاری که انجام داده‌اند برمی‌گردد و هیچ انتقادی شخصیت آن‌ها را زیر سوال نمي‌برد.
• کودکان با اعتماد به نفس از مواجهه با موقعیت‌ها و فعالیت‌های جدید نمی‌ترسند و با اشتیاق آن‌ها را می‌پذیرند.
• این دسته از کودکان می‌دانند که شکست بخشی از فرایند یادگیری است. آن‌ها می‌توانند با شکست‌ها کنار بیایند، آن را بپذیرند و دوباره تلاش کنند.
• بچه‌های معتمد به نفس می‌توانند احساسات و نظرات خود را بدون ترس بیان کنند.

البته نشانه‌های اعتماد به نفس در کودکان همیشه وجود ندارند و گاهی لازم است با تکرار و تمرین ایجاد شوند. مثلا وقتی فرزندتان شکست می‌خورد، ممکن است ناراحت یا عصبانی شود، اما اگر شما واکنش درستی نشان دهید و با او صحبت کنید، بعد از مدتی یاد می‌گیرد چطور در برابر شکست خوردن با اعتماد به نفس رفتار کند و آن را بپذیرد.

نشانه‌های کمبود اعتماد به نفس در کودکان

بعضی از کودکان اعتماد به نفس بالایی ندارند، اما در سطح متوسط می‌توانند گلیم خود را از آب بیرون بکشند. اگر برای آن‌ها مدتی زمان بگذارید و آموزش‌های لازم را به آن‌ها بدهید، بعد از مدتی اعتماد به نفس کافی را به دست می‌آورند. اما بچه‌هایی که با کمبود اعتماد به نفس دست‌وپنجه نرم می‌کنند به صرف زمان بیشتر و آموزش‌های قوی‌تر در این باره نیاز دارند.

بچه‌های بدون اعتماد به نفس معمولا در موقعیت‌های مختلف با چالش‌های گوناگونی دست‌وپنجه نرم می‌کنند که در ادامه به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• این کودکان ممکن است از شرکت در فعالیت‌های گروهی خودداری کنند و تمایل به تنهایی داشته باشند.
• بچه‌های بی‌اعتماد به نفس ترس زیادی از شکست و اشتباه کردن دارند. به همین دلیل از انجام کارهای جدید یا چالش‌برانگیز پرهیز می‌کنند و دوست دارند در هر تجربه تازه‌ای با فرد دیگری همراه باشند.
• این دسته از بچه‌ها توانایی بیان احساسات و نظرات خود را ندارند و خجالت می‌کشند. وقتی کسی از آن‌ها سوال می‌پرسد، حتی اگر جواب را بلد باشند، به‌خاطر بی‌اعتماد به نفسی یا ترس از اشتباه سکوت می‌کنند.
• بچه‌های بی‌اعتماد به نفس برای احساس ارزشمندی نیازمند تأیید مداوم از سوی دیگران هستند. به همین دلیل حتی اگر کاری را به خودشان بسپارید، در هر مرحله به شما نگاه می‌کنند تا از درست بودن کارشان مطمئن شوند.
• این دسته از بچه‌ها خود را مورد انتقاد قرار می‌دهند و همیشه احساس کنند که به اندازه کافی خوب نیستند. آن‌ها انتقادهای بزرگ‌ترها را هم بیش از حد جدی می‌گیرند. مثلا وقتی به آن‌ها می‌گویید کاری را اشتباه انجام داده‌اند، نقد شما را به شخصیت خود می‌گیرند و تصور می‌کنند دختر یا پسر بدی هستند که این اشتباه را کرده‌اند.

چرا فرزند من اعتماد به نفس ندارد؟

هیچ کودکی از اول بدون اعتماد به نفس نیست. بچه‌ها کم‌کم با یادگیری از محیط پیرامون، رفتارهایی که انجام می‌دهند و بازخوردهایی که از دیگران و به‌خصوص مادروپدر می‌گیرند، اعتماد به نفس بیشتری به دست می‌آورند یا اعتماد به نفسشان را از دست می‌دهند. در ادامه به تعدادی از واکنش‌ها و رفتارهایی که اعتماد به نفس فرزندتان را از بین می‌برد، اشاره می‌‌کنیم:

• انتظارات غیرواقعی والدین:توقعات بیش از حد پدر و مادر و قرار دادن کودک تحت فشار روانی زیاد برای رسیدن به اهدافی که خارج از توانایی اوست، یکی از قاتل‌های اعتماد به نفس در کودکان است. زیرا آن‌ها معمولا نمی‌توانند به این اهداف برسند و در نتیجه آن احساس ناکامی و کافی نبودن را تجربه می‌کنند.
• انتقادهای مداوم: کودکانی که مدام سرزنش می‌شوند و مورد انتقاد قرار می‌گیرند و راهکاری برای حل مشکل، جبران اشتباه‌ها یا عبور از شکست‌ها دریافت نمی‌کنند، کم‌کم اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهند.
• مقایسه با دیگران: مقایسه کودک با همسالان یا خواهر و برادرها احساس بی‌ارزشی را در او تقویت می‌کند.
• بی‌‌توجهی و کمبود محبت:کودکانی که از محبت و توجه والدین محروم هستند، احساس ارزشمندی ندارند و به خود و توانمندی‌هایشان اعتماد نمی‌کنند.
• تجربه‌های منفی در محیط‌های اجتماعی: تجربه‌های ناخوشایند مانند تمسخر یا طردشدن توسط همسالان اعتماد به نفس کودکان در جمع را از بین می‌برد و آن‌ها را به انزوا می‌کشاند.

راهکارهای تقویت اعتماد به نفس کودکان

تقویت اعتماد به نفس در کودکان راهکارهای مختلفی دارد. بهتر است متناسب با موقعیت، شخصیت و رفتارهای فرزندتان و نشان دادن واکنش مناسب، به او یاد دهید اعتماد به نفس داشته باشد. پس بیشتر از اینکه به دنبال تکنیک باشید، مفهوم اعتماد به نفس را یاد بگیرید و آن را با کار کردن به‌صورت روزمره در شخصیت فرزندتان نهادینه کنید.

در ادامه به کارهایی که با انجام آن‌ها می‌توانید به بهبود اعتماد به نفس کودک کمک کنید، اشاره می‌کنیم:

• به کودک اجازه دهید کارهایی که می‌تواند را به‌تنهایی انجام دهد تا احساس توانمندی کند.
• با کمک کودک، اهدافی قابل دستیابی و واقع‌بینانه برای او تعیین کنید. اجازه دهید فرزندتان خودش برای رسیدن به این اهداف تلاش کند و فقط او را در مسیر حمایت کنید.
• تلاش‌ها و پیشرفت‌های کودک را تحسین کنید تا احساس ارزشمندی در او تقویت شود.
• به کودک بیاموزید که چگونه با مشکلات مواجه شود و راه‌حل‌های مناسب را پیدا کند. مهارت حل مسئله، درخواست به موقع کمک و تلاش برای حل چالش‌ها مهارت‌هایی است که برای داشتن اعتماد به نفس بالا به آن‌ها نیاز دارد.
• محیطی فراهم کنید که کودک در آن احساس امنیت کند، مطمئن باشد حمایت می‌شود و می‌تواند بدون ترس از قضاوت، خود را ابراز کند.
• خودتان در موقعیت‌های مختلف رفتارهای ناشی از اعتماد به نفس نشان دهید تا کودک از شما الگو بگیرد.
• کودک را برای شرکت در فعالیت‌های گروهی مانند ورزش‌ها و بازی‌های جمعی ترغیب کنید تا مهارت‌های اجتماعی و اعتماد به نفس او در جمع تقویت شود.
• از مقایسه کودک با دیگران خودداری کنید و به جای آن روی پیشرفت‌های فردی او تمرکز کنید. هر کودک منحصر‌به‌فرد است و باید این حس را به او بدهید که ارزشمند بودنش به توانایی‌های خودش بستگی دارد، نه مقایسه با دیگران.
• هنگام انتقاد یا گوشزد کردن اشتباهات فقط عملکرد فرزندتان را نقد کنید، نه شخصیت او را. مطمئن شوید فرزندتان می‌داند با وجود تمام اشتباهات، فرد ارزشمندی است و شکست‌های او شخصیتش را تعریف نمی‌کند.

تقویت اعتماد به نفس کودکان پیش‌دبستانی و دبستانی

گاهی اوقات بچه‌ها تا پیش از ورود به مدرسه یا مهدکودک اعتماد به نفس دارند، اما وقتی در این محیط‌های جدید قرار می‌گیرند، اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهند و وابستگی پیدا می‌کنند. این تغییر در کودکان علت‌های مختلفی دارد. مثلا شاید فرزند شما بنا به دلایلی نتوانسته است مطالب آموزشی را یاد بگیرد و احساس شکست کرده است، به همین خاطر اعتماد به نفس او خدشه‌دار شده. یا به‌عنوان مثالی دیگر شاید هم‌سن‌وسال‌های فرزندتان او را مسخره کرده‌اند یا به او اجازه ورود به جمع‌ را نداده‌اند. شاید هم مدرس یا هم‌شاگردی‌ها خواسته یا ناخواسته فرزند شما را با دیگران مقایسه کرده‌اند. در نتیجه تمام این دلایل ممکن است کودکان پیش دبستانی و دبستانی، اعتماد به نفسشان را از دست بدهند. برای حل این مشکل می‌توانید علاوه بر اجرای راهکارهای افزایش اعتماد به نفس کودکان که در قسمت قبل توضیح دادیم، از تکنیک‌های زیر هم بهره ببرید:

• به نقاط قوت کودک توجه کنید.مهارت‌ها و استعدادهای کودک را شناسایی کنید و به او کمک کنید در آن‌ها پیشرفت کند.
• تلاش‌های کودک را تشویق کنید و محدود به نتیجه نباشید.
• فعالیت‌هایی را به کودک بسپارید که می‌دانید از عهده آن‌ها برمی‌آید و می‌تواند در آن‌ها موفق شود.
• مشکلات کودک در مدرسه را با معلمان او در میان بگذارید تا از حمایت محیط آموزشی بهره‌مند شود.

تقویت اعتماد به نفس کودکان با ورزش

ورزش نقش بسیار مهمی در تقویت اعتماد به نفس کودکان دارد. فعالیت‌های ورزشی نه‌تنها باعث سلامتی جسمی می‌شوند، بلکه مهارت‌های اجتماعی، تحمل شکست و حس موفقیت را در کودک تقویت می‌کنند. بهتر است رشته ورزشی فرزندتان را با توجه به علاقمندی‌های او انتخاب کنید. ورزش‌های تیمی مانند فوتبال و والیبال به کودک کمک می‌کنند کار تیمی را یاد بگیرند و به‌عنوان یک عضو در تیم احساس ارزشمندی داشته باشد. در ورزش‌های انفرادی کودک یاد می‌گیرد با تکیه بر توانمندی‌های خودش و تلاش به اهدافی که دوست دارد، دست پیدا کند.

تقویت اعتماد به نفس کودکان با بازی

بازی‌ها یکی از بهترین ابزارها برای افزایش اعتماد به نفس کودکان هستند. در خلال بازی، کودکان یاد می‌گیرند که چطور مشکلات را حل کنند، تصمیم بگیرند و خود را ابراز کنند. تقویت اعتماد به نفس کودکان با بازی برای سنین مختلف قبل از مدرسه و سال‌های اول و دوم ابتدایی کاربرد دارد. لیست چند بازی مناسب برای تقویت اعتماد به نفس کودکان عبارتند از:

• بازی نقش‌آفرینی: کودکان نقش‌های مختلفی را بازی می‌کنند، در هر نقش با چالش‌های تازه‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کنند و اعتماد به نفسشان در موقعیت‌های جدید تقویت می‌شود.
• بازی‌های گروهی: بازی‌هایی مانند پانتومیم یا صندلی‌بازی اعتماد به نفس کودکان در جمع را تقویت می‌کنند.
• پازل‌ها و معماها: در این ن بازی‌ها کودکان تا با حل چالش‌ها احساس موفقیت می‌کنند و اعتماد به نفس بیشتری به دست می‌آورند.

تقویت اعتماد به نفس کودکان با کتاب

مطالعه کتاب یکی از روش‌های مؤثر برای افزایش اعتماد به نفس کودکان است. داستان‌هایی که شخصیت اصلی آن‌ها در طول قصه با مشکلات روبه‌رو می‌شود و بر آن‌ها غلبه می‌کند، تأثیر مثبتی بر ذهن کودک داشته باشند گاهی حتی فرزند شما می‌تواند در یک بازی نقش‌آفرینی، نقش قهرمان داستان را برعهده بگیرد و به اندازه این قهرمان، معتمد به نفس باشد. فراموش نکنید که بچه‌ها در دنیای بازی و خیال چیزهای زیادی یاد می‌گیرند و آن‌ها را در زندگی واقعیشان نیز به کار می‌برند.

سخن پایانی

اعتماد به نفس کودکان پایه و اساس موفقیت آن‌ها در زندگی آینده است. با ایجاد محیطی امن، تشویق به تلاش، و ارائه فرصت‌های یادگیری و موفقیت، می‌توانید این ویژگی را در فرزند خود تقویت کنید. راهکارهای تقویت اعتماد به نفس در بچه‌های مختلف باهم متفاوت است. بعضی از بچه‌ها با سپردن کارها و دادن استقلال بیشتر معتمد به نفس می‌شوند و بعضی دیگر با دریافت توجه بیشتر از والدین و تشویق شدن توسط آن‌ها. بهتر است به کمک متخصص‌های حرفه‌ای و با آزمون و خطا متوجه شوید اعتماد به نفس فرزند شما در چه بخش‌هایی نیاز به کار دارد. با توجه به اطلاعاتی که از فرزندتان به دست می‌آورید، آموزش‌های لازم را به او ارائه کنید.