فرزندپروری کودکان بیش فعال همواره یکی از چالش‌برانگیزترین موضوعات برای والدین بوده است. این کودکان به دلیل داشتن انرژی بالا و تمرکز پایین، اغلب با مشکلاتی در یادگیری، رفتار و ارتباطات اجتماعی مواجه هستند. در نتیجه، والدین این کودکان معمولاً احساس سردرگمی و ناتوانی می‌کنند.

اما موضوع امیدوارکننده این است که با شناخت صحیح از ویژگی‌های این کودکان و کسب مهارت‌های لازم در فرزندپروری، می‌توان به رشد و تربیت موفق آن‌ها کمک شایانی کرد. در این مقاله به بررسی راهکارها و اصول موثر فرزندپروری کودکان بیش فعال خواهیم پرداخت تا والدین را در این مسیر پر فراز و نشیب یاری کنیم.

تعریف بیش‌فعالی (ADHD)

کودکان بیش فعال کودکانی هستند که نسبت به همسالان خود سطح انرژی و فعالیت بالاتری دارند. این کودکان اغلب نمی‌توانند به مدت طولانی در یک جا بنشینند یا تمرکز کنند و دائماً در حرکت و فعالیت هستند. آنها احساس بی‌قراری می‌کنند و نمی‌توانند کنترل تکانه‌ها و رفتار خود را به خوبی داشته باشند.

کودکان بیش فعال معمولاً حواس پرت هستند، بدون فکر عمل می‌کنند و دچار فراموشی و بی‌دقتی می‌شوند. آنها در انجام تکالیف، رعایت نظم و نوبت و گوش دادن به دیگران دچار مشکل هستند. این مسائل باعث می‌شود این کودکان در یادگیری، ارتباطات اجتماعی و رفتار مناسب با دیگران مشکل داشته باشند.

رایج‌ترین علائم ADHD چیست؟

کودک مبتلا به ADHD ممکن است:

• به راحتی حواس‌پرت شود و در شروع یا اتمام تکالیف مشکل داشته باشد
• اغلب این احساس را دارد که نمی‌تواند تمرکز کند
• احساس بی‌قراری یا جنب و جوش بیش از حد داشته باشد
• بسیار پرحرف باشد، اغلب وسط حرف دیگران بپرد یا حرف‌ها را بی‌موقع بر زبان بیاورد
• تکانشی عمل کند، مثلا کاری را بدون در نظر گرفتن پیامدها انجام دهد یا تمایل به ریسک پذیری داشته باشد
• به راحتی عصبانی یا ناراحت شود یا در مدیریت احساسات مشکل داشته باشد
• برقراری یا حفظ دوستی‌ها برایش دشوار باشد
• بی‌نظم باشد؛ مثلا اغلب وسایلش را گم کند یا دیر برسد
• آگاهی زمانی کمی داشته باشد

هر کودک یا نوجوان مبتلا به ADHD فردی منحصربه‌فرد است و ممکن است همه این رفتارها را نشان ندهد. بسیاری از این رفتارها در کودکان کوچکتر طبیعی هستند. همچنین این علائم می‌توانند توسط تجربیات آسیب‌زا ایجاد شوند. بنابراین اگر فرزند شما برخی از این علائم را نشان می‌دهد، لزوماً به این معنی نیست که ADHD دارد. (اگر در تشخیص ADHD فرزندتان دچار شک و تردید هستید، از متخصص و روانشناس کودک کمک بگیرید.)

منبع

راهکارهایی برای کمک به کودکان بیش فعال در منزل

راهکارهای فرزندپروری برای کودکان بیش فعال (ADHD) ممکن است شامل موارد زیر باشد:

1. ارائه ساختار و روال‌های روزانه: برنامه‌ریزی مداوم و ارائه ساختار و روال‌های روزانه برای کودک می‌تواند به کنترل عواطف و رفتارهای او کمک کند.

2. اعمال محدودیت‌ها و قوانین: تعیین محدودیت‌ها و قوانین و اعمال مراقبت‌های لازم برای حفظ آن‌ها می‌تواند به کودک کمک کند تا از دستورات پیروی کند و رفتارهای نامناسب را کاهش دهد.

3. تشویق و پاداش: استفاده از تشویق‌ها و پاداش‌های مثبت برای تقویت رفتارهای مثبت و مطلوب کودک می‌تواند موثر باشد.

4. آموزش مهارت‌های مدیریت زمان و تمرکز: آموزش به کودک در زمینه‌ی مهارت‌های مدیریت زمان، تمرکز و کنترل خود، می‌تواند به بهبود عملکرد کودک در مدرسه و زندگی روزمره کمک کند.

5. همکاری با مشاور یا روانشناس: همکاری با مشاور یا روانشناس متخصص در این حوزه می‌تواند به والدین کمک کند تا راه‌حل‌های مناسب برای مدیریت رفتارهای بیش فعال کودک خود پیدا کنند.

6. تغذیه سالم: تغذیه مناسب و سالم برای کودکان بیش فعال نقش مهمی در کنترل علائم ADHD دارد؛ از جمله کاهش شیرینی، نوشیدنی‌های حاوی قندهای اضافه، و افزودن غذاهای حاوی اسید چرب اُمگا-3 به رژیم غذایی.

منبع

روش های مدیریت رفتار کودکان بیش فعال

برای مدیریت رفتار کودکان بیش فعال می توان از روش های زیر استفاده کرد:

• از تقویت مثبت استفاده کنید – رفتارهای مطلوب کودک را با تحسین یا پاداش تشویق کنید تا تکرار شود.
• از تنبیه بدنی استفاده نکنید – کتک زدن یا تنبیه فیزیکی باعث افزایش رفتارهای نامطلوب می شود.
• محدودیت زمانی اعمال کنید – کودک را برای مدتی از فعالیت مورد علاقه‌اش محروم کنید.
• عواقب طبیعی اعمال کنید – اجازه دهید کودک با پیامدهای رفتار خود مواجه شود تا درس بگیرد.
• قرارداد رفتاری ایجاد کنید – در مورد پاداش برای رفتار مطلوب به توافق برسید.
• تکنیک چراغ راهنما را به کار ببرید – با استفاده از رنگ ها رفتار کودک را ارزیابی کنید.
• نشانه های یادآوری ایجاد کنید – برچسب ها یا علامت هایی برای یادآوری قوانین به کودک بدهید.
• از جدول ستاره‌دهی استفاده کنید – به ازای رفتارهای خوب ستاره بدهید و پاداش تعیین کنید.
• از دارو درمانی مناسب استفاده کنید – در صورت نیاز با پزشک مشورت کنید.

منبع

چگونه کودک بیش فعال را آرام کنیم؟

برای آرام کردن کودک بیش فعال می توان از راهکارهای زیر استفاده کرد:

• فعالیت های سرگرم کننده ورزشی یا هنری درنظر بگیرید تا انرژی اضافی اش هدایت شود.
• تمرینات آرام‌سازی و تنفس عمیق را به او یاد بدهید.
• از محرک‌های حسی آرامش‌بخش مثل ماساژ یا موسیقی استفاده کنید.
• روتین و برنامه روزانه ثابتی برایش در نظر بگیرید تا احساس امنیت کند.
• محیط خانه را ساده و بدون عوامل حواس‌پرتی نگه دارید.
• با صدای آرام با او صحبت کنید.
• به اندازه کافی به او توجه نشان دهید و زمانی را به تنهایی با هم بگذرانید.
• به مدت کوتاهی او را از موقعیت پرتحرک دور کنید تا آرام شود.
• رژیم غذایی و خواب مناسب برای کودک فراهم کنید.
• از تنبیه بدنی یا سرزنش‌های کلامی خودداری کنید.
• در صورت نیاز با روان‌شناس یا پزشک مشورت کنید.

منبع

سبک فرزند پروری کودکان بیش فعال

سبک‌های مختلف فرزندپروری برای کودکان بیش فعال (ADHD) وجود دارد، اما یکی از روش‌های موثر و پیشنهادی برای فرزندپروری کودکان بیش فعال، سبک فرزندپروری مثبت است. این سبک فرزندپروری بر این اصول تأکید دارد:

1. 1. ارتباط مثبت: برقراری ارتباط مثبت با کودک و ابراز عشق و حمایت به او، به کودک اعتماد به نفس می‌دهد و رفتارهای مثبت را تقویت می‌کند.
2. 2. تشویق به رشد و پیشرفت: تشویق کودک به تلاش و پیشرفت، حتی در مواجهه با چالش‌ها و موقعیت‌های دشوار، به افزایش اعتماد به نفس و انگیزه کودک کمک می‌کند.
3. 3. اعمال محدودیت‌ها با عشق: تعیین محدودیت‌ها و قوانین با ابراز عشق و احترام به کودک، به کودک کمک می‌کند تا رفتارهای مناسب را درک کند و از آن‌ها پیروی کند.
4. 4. ارائه ساختار و پیش‌بینی: ارائه ساختار و روال‌های روزانه به کودک، به او کمک می‌کند تا به ترتیب و نظم زندگی عادت کند و احساس امنیت بیشتری داشته باشد.
5. 5. همکاری با کودک: اعطای فرصت به کودک برای شرکت در تصمیم‌گیری‌های مربوط به خودش و همکاری با او، به تقویت اعتماد به نفس و استقلال کودک کمک می‌کند.

با توجه به نوع شخصیت و نیازهای خاص هر کودک، ممکن است روش‌های دیگر فرزندپروری نیز مناسب باشند. همچنین، همکاری با مشاور یا روانشناس متخصص در زمینه ADHD می‌تواند به والدین کمک کند تا روش‌های مناسب فرزندپروری را برای کودکان خود پیدا کنند.

چگونه کودک بیش فعال را تنبیه کنیم؟

برای تنبیه کودک بیش فعال باید نکات زیر را مد نظر قرار داد:

• از تنبیه‌های بدنی مثل کتک زدن پرهیز کنید. این روش مؤثر نیست و ممکن است مشکلات رفتاری را تشدید کند.
• به جای تنبیه، سعی کنید رفتار مثبت کودک را تشویق کنید.
• تنبیه باید متناسب با خطای کودک باشد و فوراً پس از رفتار نادرست اعمال شود.
• اگر لازم است کودک را از فعالیتی محروم کنید، مدت محرومیت کوتاه باشد (5 تا 10 دقیقه).
• پیش از تنبیه، قوانین و انتظارات را به روشنی بیان کنید.
• پس از تنبیه، دلیل آن را توضیح دهید و فرصت جبران بدهید.
• هرگز کودک را تحقیر نکنید یا برچسب نزنید.
• تنبیه‌ها را به صورت منظم اعمال کنید و پایبند بمانید.
• در صورت امکان، جایگزین‌های مثبت برای رفتار نامطلوب پیشنهاد دهید.
• همیشه با محبت و احترام با کودک رفتار کنید.

چگونه کودک بیش فعال را تربیت کنیم؟

برای تربیت کودک بیش فعال می توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:

• قوانین و مقررات منزل را به صورت واضح و قابل فهم بیان کنید.
• انتظارات رفتاری خود را متناسب با سن و توانایی کودک تنظیم کنید.
• برای رفتارهای نامناسب، پیامدهایی را تعیین و به طور منظم اعمال کنید.
• بجای سرزنش و تنبیه، سعی کنید رفتارهای مثبت کودک را تقویت کنید.
• زمان‌بندی و برنامه‌ریزی روزانه داشته باشید و کودک را در تهیه آن دخیل کنید.
• فعالیت‌های سرگرم‌کننده‌ای را برای مصرف انرژی کودک در نظر بگیرید.
• از کودک انتظارات بیش از حد نداشته باشید و صبور باشید.
• در تصمیم‌گیری‌ها و مسئولیت‌های خانه حتی‌الامکان کودک را دخیل کنید.
• از معلم و مربیان کمک بگیرید تا روش‌های مشابهی در مدرسه هم اجرا شود.
• کودک را با توجه و عشق بپذیرید و از تحقیر کردن او بپرهیزید.
• خواب و تغذیه مناسب کودک را تأمین کنید.

منبع

والدین چگونه می‌توانند به کودکان بیش‌فعال کمک کنند؟

والدین می‌توانند با روش‌های زیر به کودکان بیش‌فعال کمک کنند:

• از درمان و آموزش‌های توصیه شده پیروی کنند و در جلسات مشاوره شرکت نمایند.
• محیطی سازمان‌یافته و پیش‌بینی‌پذیر برای کودک ایجاد کنند.
• انتظارات رفتاری مثبت و واضحی داشته باشند و آن‌ها را به کودک یادآوری کنند.
• بجای سرزنش، رفتارهای مثبت کودک را تشویق نمایند.
• برای انجام کارها دستورالعمل‌های مرحله به مرحله بدهند.
• با معلمان و مربیان همکاری کنند تا روش‌ها در مدرسه و خانه یکسان باشد.
• زمانی را به طور انحصاری با کودک بگذرانند و به او توجه نشان دهند.
• از کودک در برابر انتقادات ناعادلانه حمایت کنند.
• به کودک کمک کنند تا عزت نفس و اعتماد به نفس داشته باشد.

منبع

عواقب رفتار نادرست با فرزندان بیش فعال

عواقب رفتار نادرست والدین با فرزندان بیش فعال می تواند شامل موارد زیر باشد:

• افزایش مشکلات رفتاری و عاطفی کودک – سرزنش، تحقیر یا مجازات بیش از حد می تواند باعث اضطراب، افسردگی یا پرخاشگری در کودک شود.
• کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس کودک – انتقادهای مکرر منجر به احساس بی کفایتی در کودک می شود.
• ایجاد مشکل در روابط والد-فرزندی – رفتار غیرمنطقی والدین باعث دوری و بی اعتمادی کودک نسبت به آنها می شود.
• دشوار شدن کنترل و مدیریت رفتار کودک – والدین با روش های نادرست قادر به هدایت مثبت کودک نیستند.
• تشدید علائم ADHD در کودک – عدم درک کودک می تواند علائم او را وخیم‌تر کند.
• انزوا و منفی گرایی کودک- کودک از محیط خانه و اجتماع فاصله می گیرد.
• الگوبرداری رفتارهای نامناسب توسط کودک

بنابراین، والدین باید با آگاهی و مهارت لازم، روش های مثبت و سازنده ای را در پیش بگیرند.

درمان رفتاری اختلال بیش‌فعالی

درمان رفتاری یکی از روش‌های موثر برای مدیریت اختلال بیش‌فعالی/کمبود توجه (ADHD) در کودکان است.

درمان رفتاری ADHD شامل موارد زیر است:

• تقویت مثبت رفتارهای مطلوب کودک
• آموزش والدین برای مدیریت رفتار کودکان
• آموزش مهارت‌های اجتماعی به کودک
• تنظیم برنامه و فعالیت‌های روزانه
• ایجاد محیطی با کمترین عوامل حواس‌پرتی
• تعیین قوانین و مقررات واضح و پیگیری منظم آنها
• ارائه بازخورد سازنده به کودک درباره رفتارش
• آموزش مهارت‌های خودکنترلی و خودمدیریتی
• همکاری نزدیک با مدرسه

درمان رفتاری باید به صورت مداوم و بلندمدت انجام شود تا اثربخش باشد. همچنین معمولاً با درمان‌های دارویی ترکیب می‌شود.

منبع

کلام آخر

فرزندپروری کودکان بیش فعال همواره چالش‌برانگیز بوده است. این کودکان به دلیل مشکلاتی مانند بی‌توجهی، بیش‌فعالی و تکانشگری، نیازمند توجه ویژه و راهبردهای خاص فرزندپروری هستند. مهم است که والدین این کودکان دانش کافی درباره ADHD کسب کنند و از راهنمایی‌ها و آموزش‌های لازم بهره‌مند شوند.

با صبر و حوصله والدین و همراهی سایر افراد دخیل، این کودکان می‌توانند به رشد و بلوغ لازم دست یابند و از زندگی سالم و موفقی برخوردار شوند.