فرزندپروری هلیکوپتری اصطلاحی است که امروزه به‌طور فزاینده‌ای شنیده می‌شود. این اصطلاح به سبکی از فرزندپروری اشاره دارد که در آن والدین به‌طور بیش از حد در زندگی فرزندان دخالت می‌کنند و آنها را کنترل می‌نمایند. والدینی که سبک هلیکوپتری دارند، همواره بالای سر فرزندان خود می‌چرخند و حتی کوچک‌ترین تصمیم‌ها را نیز به جای آنها می‌گیرند.
این سبک فرزندپروری چه تأثیرات منفی بر رشد و شکل‌گیری شخصیت کودکان و نوجوانان می‌گذارد؟ در این مقاله با بررسی دقیق‌تر فرزندپروری هلیکوپتری و آسیب‌های آن، راهکارهایی برای جلوگیری از این الگوی ناکارآمد فرزندپروری ارائه خواهد شد.
فرزند پروری هلیکوپتری چیست؟
فرزندپروری هلیکوپتری (Helicopter Parenting) اغلب به عنوان شکل افراطی فرزندپروری شناخته می‌شود. این سبک فرزندپروری شامل دخالت و کنترل بیش از حد والدین در زندگی فرزندانشان است. در این سبک فرزندپروری نگرانی والدین این است که فرزندشان ممکن است دچار آسیب شود یا رشد نکند.
ویژگی‌های فرزندپروری هلیکوپتری
کودکانی که تحت تربیت هلیکوپتری قرار دارند؛ ویژگی‌های مشخصی دارند که در ادامه به آنها می‌پردازیم:
- کنترل بیش از حد فرزندان توسط والدین
- محدود کردن فرصت‌های یادگیری و رشد مستقل فرزندان
- دخالت زیاد والدین در تصمیم‌گیری‌ها و انتخاب‌های فرزندان
- نظارت شدید والدین بر فعالیت‌ها و رفتار فرزندان
- حل مسائل و مشکلات کودکان توسط خود والدین
- ایجاد اضطراب و وابستگی در فرزندان
- محدود کردن فرصت رشد مهارت‌های حل مسئله و مقابله با چالش‌ها در فرزندان
بنابراین می‌توان گفت فرزندپروری هلیکوپتری، الگویی از فرزندپروری بسیار کنترل‌گرا و افراطی است که می‌تواند پیامدهای منفی برای فرزندان داشته باشد.
علائم و نشانه‌های والد هلیکوپتری
والدین هلیکوپتری معمولاً افراد مضطربی هستند و برخی والدین ممکن است علائمی از دخالت بیش از حد در زندگی فرزندانشان از خود نشان دهند. این نوع والدین که به عنوان “والدین هلیکوپتری” شناخته می‌شوند، معمولاً به طور افراطی در امور روزمره فرزندانشان از جمله تکالیف مدرسه، فعالیت‌های اضافی و بازی‌ها دخالت می‌کنند. در این حالت، جملات به گونه‌ای روشن‌تر و ساده‌تر بیان شده‌اند تا مفهوم والدین هلیکوپتری و دخالت بیش از حد آنها در زندگی فرزندانشان به راحتی قابل درک باشد. متأسفانه این رفتار مانع از توسعه استقلال و تنظیم عواطف هنگام ورود به بزرگسالی می‌شود.
در زیر مجموعه‌ای از علائم رایج فرزندپروری هلیکوپتر آماده است:
- سلطه روی فرزندان به جای تشویق استقلال و جدایی سالم
- اضطراب بیش از حد در مورد شکست یا آسیب‌دیدگی فرزندان
- مشارکت بیش از حد در تمام حوزه‌های زندگی یک کودک (تحصیلی، فعالیت‌های تفریحی و دوستی‌ها)
- تصمیم‌گیری برای فرزندان، مانند انتخاب فعالیت‌های فوق‌برنامه یا دانشگاهی که باید به آن بروند
- اصلاح مداوم فرزندان به جای اجازه دادن به آنها برای اشتباه کردن
- محافظت از فرزندان در برابر تجربه ناامیدی یا شکست
- مداخله هنگامی بروز تعارضات به جای اجازه دادن به فرزندان برای حل مشکلات خودشان
- عدم اجازه به فرزندان برای شرکت در فعالیت‌های مناسب برای سنشان
- استفاده از هر فرصت برای بودن با فرزندان، مانند داوطلب شدن برای مربیگری تیم ورزشی یا والد کلاس بودن
- انجام کارهایی برای فرزندان (مثل وظایف و تکالیف) به جای حمایت از استقلال آنها (منبع)
تاثیرات منفی فرزندپروری هلیکوپتری
فرزندپروری هلیکوپتری می‌تواند تاثیرات منفی زیر را بر روی فرزندان داشته باشد:
- ایجاد استرس، اضطراب و احساس خفقان در فرزندان
- عدم توانایی حل مسائل و تصمیم‌گیری مستقل در فرزندان
- کاهش اعتماد به نفس و خودباوری فرزندان
- ایجاد وابستگی زیاد و عدم توانایی اتکا به خود در فرزندان
- مشکل در برقراری روابط و تعاملات اجتماعی برای فرزندان
- عملکرد ضعیف تحصیلی و شغلی فرزندان
- فقدان مهارت‌های زندگی مستقل و مدیریت زندگی شخصی
- احساس عدم آزادی و خودمختاری در فرزندان
- ایجاد طغیان و شورش علیه والدین در دوران نوجوانی فرزندان
- افزایش احتمال افسردگی و اضطراب در فرزندان
- عدم آمادگی فرزندان برای مواجهه با چالش‌های زندگی بزرگسالی
بنابراین والدین باید تعادل و حد مناسبی از دخالت در زندگی فرزندانشان داشته باشند تا از بروز این تاثیرات منفی جلوگیری شود.
تاثیرات مثبت فرزندپروری هلیکوپتری
فرزندپروری هلیکوپتری علی‌رغم تاثیرات منفی، می‌تواند تاثیرات مثبت زیر را نیز داشته باشد:
- ایجاد احساس امنیت و آرامش در فرزندان کوچک‌تر
- کمک به پیشرفت و موفقیت‌های تحصیلی فرزندان
- جلوگیری از رفتارهای پرخطر و خطرناک در نوجوانی
- انتقال ارزش‌ها و باورهای مثبت از والدین به فرزندان
- ایجاد احساس حمایت و پشتیبانی قوی خانوادگی
- تشویق فرزندان به کسب مهارت‌ها و پیگیری اهداف
- کمک به شکل‌گیری هویت و جهت‌گیری مثبت در زندگی
- تقویت روابط عاطفی نزدیک میان والدین و فرزندان
- فراهم کردن فرصت‌ها و امکانات بیشتر برای فرزندان
البته والدین باید تعادل و حد مناسب خود را در فرزندپروری پیدا کنند تا فرزندان هم فرصت رشد و بلوغ مستقل داشته باشند. (منبع)
نمونه‌هایی از رفتارهای فرزند پروری هلیکوپتری
چند نمونه از رفتارهای والدین هلیکوپتر به شرح زیر است:
- حضور مداوم و نظارت شدید بر فعالیت‌های فرزندان، حتی در مدرسه یا دانشگاه
- انجام تکالیف و وظایف فرزندان توسط خود والدین
- دخالت در انتخاب دوستان و فعالیت‌های اجتماعی فرزندان
- تماس مکرر و کنترل فرزندان در طول روز
- مداخله در امور مدرسه، دانشگاه یا محل کار فرزندان
- انتقاد و سرزنش مداوم معلمان و مربیان فرزندان
- گله و شکایت مکرر از مسئولان آموزشی برای حمایت از فرزند خود
- حل مشکلات و تصمیم‌گیری‌های مربوط به فرزندان
- ایجاد محدودیت‌های بیش از حد برای استقلال فرزندان
- نگرانی بیش از حد در مورد سلامت، ایمنی و موفقیت فرزندان
به طور کلی والدین هلیکوپتر بیش از حد در زندگی فرزندان مداخله می‌کنند و آنها را کنترل می‌نمایند.
چه چیزی باعث فرزندپروری هلیکوپتری می‌شود؟
عوامل زیر می‌توانند منجر به فرزندپروری هلیکوپتر شوند:
- اضطراب والدین در مورد سلامتی و ایمنی فرزندان
- ترس از شکست و ناکامی کودک
- فشارهای اجتماعی برای موفقیت و پیشرفت فرزندان
- عدم اعتماد والدین به توانایی‌های کودکانشان
- الگوهای نادرست فرزندپروری که والدین در دوران کودکی تجربه کرده‌اند
- دخالت والدین در تحصیل و پیشرفت تحصیلی کودکان
- وجود فناوری‌های ارتباطی و امکان نظارت دائمی بر فرزندان
- کمبود مهارت‌های فرزندپروری مثبت در میان والدین امروزی
- داشتن تنها یک فرزند و تمرکز بیش از حد روی او
- سبک زندگی مدرن و محدودیت زمان والدین برای فرزندپروری
بنابراین آگاهی از این عوامل و تلاش برای اصلاح الگوهای فرزندپروری می‌تواند مفید باشد. (منبع)
دلایل حمایت والدین هلیکوپتری از فرزندان
دلایل حمایت بیش از حد والدین هلیکوپتر از فرزندانشان را می توان به صورت موردی به این شکل توضیح داد:
مورد 1: خانم الف فرزند تنهایی دارد و از دست دادن او را بزرگترین ترس خود می داند. به همین دلیل، همیشه نگران ایمنی و سلامتی فرزندش است و حتی در انتخاب دوستان یا فعالیت های او نیز دخالت می کند.
مورد 2: آقای ب خود در دوران کودکی تحت فشار زیادی برای موفقیت تحصیلی قرار داشته است. اکنون او می خواهد فرزندش را از این فشارها دور نگه دارد و به همین دلیل در تمام امور تحصیلی وی دخالت می کند.
مورد 3: خانم ج در خانواده ای با ارزش های سنتی بزرگ شده و برایش سخت است که فرزند نوجوانش را در معرض آزادی های امروزی قرار دهد. او سعی می کند هرآنچه را که نامناسب می داند از فرزندش دور نگه دارد.
مورد 4: آقای د تنها فرزندش را در سن 15 سالگی از دست داده است. اکنون نسبت به فرزند دومش بسیار حساس است و نمی خواهد اتفاقی برای او بیفتد. به همین دلیل به شدت کنترل کننده و محافظت کننده است.
بنابراین دلایل متفاوتی از جمله ترس، فشارهای گذشته، ارزش‌های سنتی یا تجارب تلخ، می‌تواند منجر به الگوی فرزندپروری هلیکوپتر شود.
چگونه از فرزندپروری هلیکوپتری جلوگیری کنیم؟
برای اجتناب از فرزندپروری هلیکوپتری، موارد زیر پیشنهاد می‌شود:
- آموزش مهارت‌های فرزندپروری مثبت و موثر به والدین
- تقویت اعتمادبه‌نفس والدین در توانایی فرزندپروری
- ایجاد فرصت‌های یادگیری و رشد مستقل برای فرزندان
- عدم مداخله بیش از حد در امور و تصمیم‌گیری‌های فرزندان
- احترام به حریم خصوصی و استقلال فرزندان
- تشویق فرزندان به حل مستقل مشکلات و چالش‌ها
- کنترل نگرانی‌ها و اضطراب‌های والدین در مورد فرزندان
- جایگزینی کنترل با هدایت و حمایت مناسب فرزندان
- تعامل سازنده با مربیان و معلمان فرزندان
- تقویت مهارت‌های ارتباطی والد-فرزندی
- الگوگیری از والدینی که فرزندپروری موفقی داشته‌اند
- مشاوره با متخصصان در صورت نیاز
با رعایت این نکات، والدین می‌توانند از الگوی ناکارآمد فرزندپروری هلیکوپتر پرهیز کنند.
آیا والد هلیکوپتری بد است؟
نکات زیر در مورد فرزندپروری هلیکوپتر قابل ذکر است:
- فرزندپروری هلیکوپتر لزوماً بد نیست، اما می‌تواند مضر باشد اگر بیش از حد باشد.
- این سبک می‌تواند باعث کاهش اعتماد به نفس و خودمختاری فرزندان شود.
- فرزندان والدین هلیکوپتری ممکن است در برقراری روابط و حل مستقل مشکلات ناتوان باشند.
- آنها ممکن است از تصمیم گیری برای خودشان و زندگی مستقل هراس داشته باشند.
- این سبک می‌تواند منجر به اضطراب بیش از حد در فرزندان شود.
- راه حل این است که والدین یاد بگیرند تعادل بین حمایت و آزادی دادن را پیدا کنند.
- آموزش مهارت‌های فرزندپروری سالم به والدین کمک می‌کند.
بنابراین بهتر است والدین حد مناسبی از دخالت و نظارت داشته باشند تا از بروز تاثیرات منفی جلوگیری شود. (منبع)
نحوه برخورد با فرزندپروری هلیکوپتری در بزرگسالی
چند نکته در مورد برخورد با تاثیرات فرزندپروری هلیکوپتر در بزرگسالی وجود دارد:
- آگاهی از اینکه والدین قصد بدی نداشته‌اند و فقط نگران بوده‌اند مفید است.
- صحبت با والدین در مورد احساسات و آرزوی استقلال بیشتر می‌تواند موثر باشد.
- تنظیم مرزها و حدود روشن برای دخالت والدین در زندگی ضروری است.
- یادگیری مهارت‌های زندگی مستقل مانند مدیریت مالی و حل مسئله مهم است.
- دریافت مشاوره و کمک‌های روان‌شناختی می‌تواند برای غلبه بر اضطراب و افزایش اعتمادبه‌نفس مفید باشد.
- باید بپذیریم که اشتباه کردن و شکست خوردن بخشی از رشد است.
- تمرکز بر زندگی حال و آینده و قدم به قدم پیش رفتن مهم است.
بنابراین با آگاهی، مشاوره، مهارت‌آموزی و حمایت، می‌توان اثرات منفی گذشته را مدیریت کرد. (منبع)
تست فرزند‌پ۰روری هلیکوپتری
در ادامه سوال‌هایی مطرح می‌شود که به شفاف بودن تربیت هلیکوپتری کمک می‌کند:
سوال از فرزندان
- آیا برای یادگیری و رشد شما، محدودیت‌های زیادی وجود دارد؟
- آیا اجازه دارید خطاهایی مرتکب شوید و از آنها درس بگیرید؟
- آیا به شما اعتماد می‌شود که به طور مستقل تصمیم بگیرید؟
- آیا شما مجبورید کاملاً از دستورالعمل‌های از پیش تعیین شده پیروی کنید؟
- چقدر فرصت دارید تا خلاقیت خود را نشان دهید؟
- آیا هنگام برخورد با مسائل جدید، اجازه پیدا کردن راه حل‌های منحصربفرد را دارید؟
سوال از والدین
- آیا به فرزندتان فرصت می‌دهید تا خودش تصمیم‌گیری کند و از تصمیماتش درس بگیرد؟
- آیا اجازه می‌دهید فرزندتان در معرض چالش‌های مناسب سنّش قرار بگیرد تا مهارت‌هایش رشد کند؟
- آیا به فرزندتان کمک می‌کنید تا حس مسئولیت‌پذیری و استقلال را در خود پرورش دهد؟
- آیا رابطه‌ای مبتنی بر اعتماد و صمیمیت با فرزندتان دارید؟
- زمانی که حوصله فرزندتان سر می‌رود، شما برایش سرگرمی پیدا می‌کنید؟
- آیا به‌طور مرتب اتاق فرزندتان را تمیز می‌کنید؟
کلام پایانی
حس محافظت از فرزندان احساسی طبیعی است. همچنین تمایل به موفقیت و رشد فرزندان به بزرگسالانی شایسته قابل درک است. اما فرزندپروری هلیکوپتری می‌تواند باعث ایجاد محدودیت‌های زیادی برای کودک شود و رشد استقلال و خودباوری او را مختل کند. والدین باید به فرزندان فرصت دهند تا استقلال و مسئولیت‌پذیری را تجربه کنند. آنها باید رابطه‌ای مبتنی بر اعتماد با فرزند برقرار کنند و اجازه دهند در معرض چالش‌های مناسب سنّش قرار بگیرد تا بتواند مهارت‌ها و توانایی تصمیم‌گیری مستقل را کسب کند. این کلید موفقیت در فرزندپروری است.
