خوشحال می‌شویم اگر تا انتهای مقاله‌ی نحوه برخورد با کودک پرخاشگر و تربیت کودک خشن همراهمان باشید، با این حال، خلاصه‌ای از مقاله را برای کسانی که به دنبال گرفتن پاسخ سریع هستند، اینجا آورده‌ایم.

به طور خلاصه، می‌توان گفت مهم‌ترین دلایل پرخاشگر شدن کودکان و خشن بودنشان از قرار زیر است:

• ناامیدی و مشکل در برقراری ارتباط
• مسائل عاطفی یا روانی زمینه‌ای
• قرار گرفتن در معرض خشونت
• تنبیه و تربیت غیر اصولی و ناسازگار
• عدم آموزش مهارت‌های اجتماعی

برای هر کدام از موارد بالا، توضیحاتی مبسوط و مفصل در ادامه مقاله گفته‌ایم. همچنین در ادامه مقاله در مورد 4 سناریوی مختلف و در حقیقت انواع پرخاشگری‌های کودکان گفته‌ایم که خلاصه‌اش را اینجا می‌بینید:

سناریو پرخاشگری اول: کج خلقی

سناریو پرخاشگری دوم: پرخاشگری فیزیکی

سناریو پرخاشگری سوم: پرخاش کلامی و توهین

و در انتهای مقاله تربیت کودک خشن نیز، نکات مهمی که باید حتماً در مورد پرخاشگری کودکان بدانید را گردآوری کرده‌ایم که توصیه می‌کنیم از کنارش به سادگی عبور نکنید.

حالا مطالعه مقاله را شروع می‌کنیم و مطالب گفته شده کمک‌کننده باشند.

دلایل پرخاشگری کودکان چیست؟ (علمی و کاربردی)

درک دلایل پرخاشگری کودکان، می‌تواند نخستین گام برای تربیت کودک خشن باشد. از نظر روانشناسان و پژوهشگران حوزه کودکان، پرخاشگری کودکان می‌تواند دلایل زیر را داشته باشد:

1_ ناامیدی و مشکل در برقراری ارتباط

کودکان خردسال، ممکن است برای بیان نیاز‌ها و خواسته‌های خود به صورت کلامی دچار مشکل شوند. هنگامی که آن‌ها ناامید هستند یا نمی‌توانند چیزی را که می‌خواهند به دست آورند، پرخاشگری می‌کنند تا خواسته خود را نشان دهند؛ پرخاشگری آنان می‌تواند به صورت عصبانیت، گاز گرفتن، ضربه زدن یا توهین کلامی نشان داده شود.

2_ مسائل عاطفی یا روانی زمینه‌ای

گاهی اوقات، پرخاشگری می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای عاطفی یا روانی باشد. کودکان مبتلا به ADHD، اوتیسم یا اختلالات اضطرابی ممکن است در مدیریت احساسات خود با مشکل مواجه شوند و زمانی که تحت فشار هستند به پرخاشگری متوسل شوند.

بیشتر بخوانید:

• فرزند پروری چیست؟
• سبک های فرزند پروری
• خطاهای فرزند پروری

3_ قرار گرفتن در معرض خشونت

کودکانی که شاهد خشونت در خانه یا اجتماع خود هستند، احتمال بیشتری دارد که رفتار پرخاشگرانه از خود نشان دهند. احتمالاً به این دلیل که آن‌ها یاد می‌گیرند خشونت را راهی برای حل تعارض ببینند. البته کودکان حتی ممکن است با قرار گرفتن در معرض خشونت در رسانه‌ها، از جمله تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی، باز هم این خشونت و پرخاشگری را از خود نشان دهند.

قرار گرفتن در معرض خشونت در رسانه‌ها از آن جهت بد است که می‌تواند یک اثر حساسیت زدایی داشته باشد و پرخاشگری را قابل قبول‌تر به نظر برساند.

4_ تنبیه و تربیت غیر اصولی و ناسازگار

تنبیه‌های غیر اصولی و استفاده از خشونت برای کنترل کودکان، در واقع می‌تواند پرخاشگری کودک را افزایش دهد. برای تربیت کودکان باید به مرز‌های روشن و ثابت و خط قرمزها دقت کنیم و آن‌ها را تعیین کنیم؛ ضمن اینکه می‌توانیم روی تشویق رفتارهای مثبت کودکان تمرکز کنیم، اما تنبیه بدنی و خشونت‌های کلامی و فیزیکی، همواره می‌تواند اوضاع را بدتر کرده و منجر به افزایش پرخاشگری کودکان شود. لازم است برای تربیت کودک خشن، از تنبیه و رفتارهای غیراصولی اجتناب کنیم.

نکته‌ی کنکوری: علاوه بر این، حتی اگر تنبیه به صورت اصولی انجام شود، باز هم ممکن است در بلندمدت تأثیر چشم‌گیری بر اصلاح رفتارهای کودک نداشته باشد. زیرا کودکان برای این‌که رفتارهای اشتباه را تکرار نکنند، نیاز دارند مهارت‌های مورد نیاز را یاد بگیرند و تنبیه این مهارت‌ها را به آن‌ها نمی‌آموزد. 

5_ عدم آموزش مهارت‌های اجتماعی

کودکانی که مهارت‌های اجتماعی را آموزش نمی‌بینند، ممکن است برای تعامل با دیگران به شیوه‌ای سالم و مثبت، دچار مشکل شوند. این می‌تواند منجر به این شود که کودکان خواسته‌هایشان را از روش‌های بد مثل پرخاشگری به نمایش بگذارند..

آموزش مهارت‌های اجتماعی به کودکان مانند همدلی، ارتباطات و حل تعارض و کنترل خشم، می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا احساسات خود را مدیریت کرده و با دیگران تعامل سازنده داشته باشند. (منبع)

بیشتر بخوانید:

• کنترل خشم والدین در مقابل کودکان
• فرزند پروری بر اساس طرحواره درمانی

برخورد مناسب در مقابل پرخاشگری کودک چیست؟ چند سناریو و چند راه‌حل!

پرخاشگری مداوم کودکان می‌تواند تعاملات اجتماعی آنان را مختل کند و باعث نگرانی والدین شود. پاسخ مناسب و واکنش درست شما، به شدت رفتار و سن کودک بستگی دارد. ما سعی کرده‌ایم چند سناریو را طبقه‌بندی کنیم و برای هرکدام، رفتار مناسب را بگوییم:

سناریو پرخاشگری اول: کج خلقی

ممکن است کودکانتان کج خلقی کنند، اما هنوز با پرخاشگری‌های سطح بالاتر، فاصله داشته باشند. در این صورت برای تربیت کودک خشن:

1_ آرام بمانید

کودکان خردسال هم حق دارند کج خلق شوند؛ ابراز احساسات آنان در قالب کج‌خلقی را به رسمیت بشناسید و آرام بمانید. اگر بخواهید در مواجهه با کج‌خلقی آنان عصبانی شوید و فریاد بزنید، بدانید که چیزی تغییر نخواهد کرد.

مواجهه با عصبانیت آن‌ها با فریاد زدن یا پرخاشگری فقط وضعیت را تشدید می‌کند. با آرام صحبت کردن و استفاده از لحن آرامش‌بخش، سعی کنید کودکتان را به گفتگو وادارید.

2_ تصدیق و تایید کنید

احساسات آن‌ها را تصدیق کنید. عباراتی مانند “می بینم که ناراحتی” یا “به نظر می‌رسد که ناامید و ناراحت شده‌ای” نشان دهنده همدلی و همراهی شما با نیاز آنهاست.

3_ حواسشان را پرت کنید

گاهی اوقات، تغییر تمرکز آن‌ها به جایی و پدیده‌ای دیگر، می‌تواند معجزه کند. برای منحرف کردن توجه آن‌ها از منبع ناراحتی و ناامیدی، یک فعالیت دیگر در مکانی متفاوت ارائه دهید.

بیشتر بخوانید:

• تربیت فرزند پسر
• تربیت فرزند دختر
• سبک های فرزندپروری غلط

سناریو پرخاشگری دوم: پرخاشگری فیزیکی

در صورتی که فرزندان شما شروع به پرخاشگری فیزیکی می‌کند:

1_ مراقبشان باشید!

پیش از نشان دادن واکنش، مراقب باشید که کودک به خود صدمه نزند؛ از ایمنی خود، کودک و هر کس دیگری که درگیر است اطمینان حاصل کنید. در صورت لزوم، کودک را از موقعیتی که در آن قرار دارد، خارج کنید تا از آسیب بیشتر جلوگیری شود. این کار را بدون درگیری فیزیکی انجام دهید.

2_ محدودیت‌ها و خط قرمزها را پیش از درگیری‌ها به کودک آموزش دهید

از همان ابتدای کودکی، به فرزندان خود به درستی آموزش دهید که پرخاشگری به صورت فیزیکی غیرقابل قبول است. به وضوح بیان کنید که ضربه زدن، گاز گرفتن یا لگد زدن جزو خطوط قرمز است و حتی در صورت عصبانیت هم باید از این‌گونه واکنش‌ها جلوگیری شود.

از زبان مختصر و مستقیم استفاده کنید؛ مثلاً قرار ما این است: هرگز به خود یا کسی دیگر صدمه نمی‌زنیم».

3_ علت را شناسایی کنید

به فرزندتان کمک کنید بفهمد چرا پرخاشگر شده است. آیا پرخاشگری کنونی‌اش ناشی از حسادت، ناتوانی در بیان نظرات یا مثلاً ناامید شدن از دست والدینش بوده است؟ سعی کنید فضا را به سمت گفتگو پیش ببرید و با کلامی دلنشین و آرام، او را مجاب کنید که درباره خواسته‌اش حرف بزند. درگیری فیزیکی چیزی را حل نمی‌کند.

پیشنهاد: اگر فرزندانی لجباز دارید، توصیه اکید ما خواندن این مقالات است:

• بچه حرف گوش نکن
• با کودک لجباز خود چه کنم

سناریو پرخاشگری سوم: پرخاش کلامی و توهین

اگر کودکان شما حرف‌های توهین‌آمیز می‌زنند یا فحاشی کلامی می‌کنند، برای تربیت کودک خشن از راه‌های زیر استفاده کنید:

1_ ارتباط محترمانه را به او یاد بدهید

شما بزرگترین الگوها برای فرزندانتان هستید؛ اگر شما در خانه به همسر یا سایر اعضای خانواده توهین نکنید، به احتمال زیاد، فرزندتان نیز همین گونه رفتار می‌کند. پس ابتدا سعی کنید خودتان بهترین الگو باشید. در مرحله بعد، مدل ارتباط محترمانه را به کودکان آموزش دهید.

حتی در هنگام اصلاح رفتار آن‌ها از زبان محترمانه استفاده کنید. از صدا زدن، فریاد زدن یا کنایه پرهیز کنید.

2_ فعالانه گوش دهید

وقتی فرزندتان در حال صحبت کردن است، توجه کامل خود را به او معطوف کنید، حتی اگر مخالف حرف‌هایش هستید. به آن‌ها نشان دهید که صدای آن‌ها برای شما مهم است.

3_ حل تعارض را به او آموزش دهید

حتی اگر بلد نیستید که چطور باید مهارت‌های حل تعارض را به فرزندتان یاد بدهید، از راه‌های گوناگون دیگر مثل مراجعه به روانشناس، تهیه فیلم آموزشی یا ثبت نام او در کلاس آموزشی، مسیر یادگیری را برایش هموار کنید.(منبع)

بیشتر بخوانید:

• تربیت کودک فحاش

تربیت کودک خشن و کاهش پرخاشگری کودک؛ کار درست چیست؟

در این قسمت از مقاله، به روش‌هایی که باعث می‌شوند در دراز مدت، پرخاشگری کودکان شما کاهش یافته یا این مشکل برای شما و فرزندانتان حل شود، اشاره می‌کنیم. برای نوشتن این بخش از مقاله یعنی تربیت کودک خشن هم از منابع معتبر روانشناسی استفاده کرده‌ایم. پس با خیال راحت اجرا کنید.

برخی از رویکردهای علمی که می‌توانید برای درمان پرخاشگری کودکان از آن‌ها استفاده کنید از قرار زیر است:

روش اول: حمایت‌های مثبت (روش موسوم به PBIS)

روش PBIS مبتنی بر ایجاد محیط مثبت و دوستانه است که بر تقویت رفتارهای خوب و سالم تاکید و تمرکز دارد.

این روش بیشتر بر پیشگیری تاکید دارد تا درمان؛ در این روش، آموزش مهارت‌های اجتماعی در دستور کار قرار می‌گیرد و همچنین رفتارهای مثبت کودکان با روش‌های تشویقی مناسب، تقویت می‌شود.

روش دوم: یادگیری اجتماعی-عاطفی (SEL)

در یادگیری عاطفی اجتماعی (SEL)، کودکان با مهارت‌های مهم زندگی مانند مدیریت احساسات، ایجاد روابط و تصمیم‌گیری آشنا می‌شوند.

برنامه‌های SEL به کودکان می‌آموزد که چگونه احساسات خود را شناسایی و مدیریت کنند، روابط سالم ایجاد کنند و تصمیمات مسئولانه بگیرند.

یادگیری عاطفی اجتماعی آنقدر مهم است که روز خاص خود را دارد: روز جهانی SEL که در 26 مارس برگزار می‌شود.

بسیاری از مدارس در اروپا و آمریکا، نوعی SEL را در برنامه درسی خود دارند، اما انجام فعالیت های یادگیری عاطفی اجتماعی در خانه نیز آسان است.

در این باره حتماً منابع دست اول را مطالعه کنید و این روش را یاد بگیرید. اگر زبانتان خوب است، این منبع به شما کمک می‌کند تا این روش را برای تربیت کودکان خود یاد بگیرید.

بیشتر بخوانید:

• آموزش تربیت کودک
• فرزند پروری کودکان بیش فعال

روش سوم: آموزش مدیریت رفتار والدین (PMT)

تکنیک آموزش مدیریت رفتار والدین یا همان PMT، یکی از روش های بسیار مهم فرزندپروری است که از ایجاد بسیاری از بدرفتاری‌ها و مشکلات بعدی فرزندان جلوگیری می‌کند. پس همه والدین باید با این روش‌های تربیتی آشنا باشند تا بتوانند از بروز مشکلات رفتاری در فرزندانشان پیشگیری کنند.

PMT والدین را به مهارت‌هایی مجهز می‌کند تا رفتار فرزندشان را به طور مؤثر مدیریت کنند. این روش بر تعیین انتظارات روشن، ارائه تشویق و تمجید مثبت و استفاده از پیامد‌های ثابت برای رفتار مثبت و منفی تأکید دارد.

مثلاً اینکه استفاده بیش از حد از تلفن هوشمند، برای کودکان یک پیامد ثابت داشته باشد و آن هم محروم ماندن از بازی با موبایل در روز بعد از آن است!

روش PMT دارای 8 مرحله اصلی است:

1. نباید‌های کلامی و غیر کلامی است؛ از جمله تحقیر، سرزنش، انتقاد، پیش‌بینی‌های منفی درباره آینده کودک
2. برقراری ارتباط موثر و مثبت با فرزندان؛ شاه کلید تعامل مثبت چیزی نیست جز بازی.
3. تحسین
4. توزیع صحیح حقوق، هدیه و امتیاز
5. جدول امتیازی بر اساس چارت رفتاری و قول و قراری که با فرزندتان گذاشته‌اید
6. بازگیری پاداش در صورتی که قصد تنبیه دارید
7. نادیده گرفتن
8. محرومیت زمان‌مند (Time Out)

برای یادگیری این روش، می‌توانید این کتاب را بخوانید. این کتاب پر از تمرینات کاربردی و مناسب است و می‌توانید آن را از طریق لینک خرید کتاب PMT از فیدیبو تهیه کنید.

روش چهارم: درمان درمان شناختی رفتاری (CBT)

CBT به کودکان کمک می‌کند تا الگو‌های فکری منفی را که به رفتار پرخاشگرانه آن‌ها کمک می‌کند شناسایی و به چالش بکشند. به آن‌ها مهارت‌های مقابله‌ای می‌آموزد تا احساسات خود را مدیریت کنند و خودگویی مثبت بیشتری ایجاد کنند.

مثال:

یک درمانگر، از این روش برای کار کردن با کودکی که از تکالیف مدرسه‌اش خسته شده و آن‌ها را انجام نداده و پرخاشگر شده است، از این روش استفاده می‌کند:

کودکان در این روش افکاری مانند “من احمق هستم” را شناسایی می‌کنند و آن‌ها را با خودگویی مثبت‌تری جایگزین می‌کنند مانند “این سخت است، اما می‌توانم به تلاش ادامه دهم.”

روش پنجم: آموزش ذهن آگاهی

تمرین‌های ذهن آگاهی به کودکان آموزش می‌دهد که در لحظه حضور داشته باشند، احساسات خود را شناسایی کنند و با آرامش به موقعیت‌های چالش برانگیز پاسخ دهند. این کارمی‌تواند به آن‌ها کمک کند تا احساسات خود را بازسازی کرده و تاب‌آوری بیشتری در هنگام مواجهه با چالش‌ها داشته باشند. (منبع)

بیشتر بخوانید:

• تربیت کودک پنج ساله
• تربیت کودک هشت ساله

هفت نکته که باید در مورد پرخاشگری کودکان و روش‌های کنترل آن بدانید!

حالا که این چند راه معتبر و کاملاً علمی را شناختید، وقت آن است که نکات مهم زیر را نیز در مورد تربیت کودک خشن به یاد داشته باشید یا یادداشتشان کرده و با مرور کردن، به خاطر بسپارید:

1_ درک کنید که او کودک است! 

مغز کودکان در حال رشد است و آن‌ها توانایی کنترل خود را مانند بزرگسالان ندارند. پس انتظارتان را واقع‌بینانه کنید.

به محض اینکه آن‌ها توانایی درک و یادگیری را به دست آوردند، مهم است که شروع به آموزش مهارت‌های خوبی مثل حل تعارض و ارتباطات کنند. نظارت را همواره روی او داشته باشید و مراقب جسم و روحش باشید.

سعی کنید شرایط کودکان و تفاوت‌هایشان را نیز درک کنید. اینکه برخی کودکان ممکن است بسیار حساس باشند و برخی دیگر پرتحمل‌تر.

2_ الگو باشید نه کسی که نصیحت می‌کند!

می‌خواهید فرزندانی سالم و محترم داشته باشید؟ خودتان باید فردی محترم و مودب باشید. واقعیت این است که کودکان به رفتار شما نگاه می‌کنند، حرف‌هایتان چندان اثربخش نیست.

شما بزرگترین الگوی کودکان هستید، پس لطفاً اگر می‌خواهید بهترین مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی را به کودکان یاد بدهید، این کار را نه با حرف بلکه در عمل به کودکان یاد بدهید.

3_ بیشتر تشویق کنید تا تنبیه!

تشویق رفتارهای مثبت از تنبیه به خاطر رفتارهای منفی، کارآمدتر و موثرتر است و اثرات بهتری دارد. ضمن اینکه تنبیه، اثرات منفی زیادی روی روحیه کودکان حتی تا پایان عمر خواهد داشت. پس تا می‌توانید تنبیه را در مراحل اولیه تربیت فرزند استفاده نکنید.

4_ منابع اضطراب و استرس او را کاهش دهید

سعی کنید بفهمید که پرخاشگری کودکتان با چه چیزهایی تشدید می‌شود. مثلاً اگر کودک شما فیلم‌هایی تماشا می‌کند که استرس و اضطراب او را افزایش داده و در نهایت منجر به بالا بردن سطح پرخاشگری او می‌شود، به مرور فیلم‌های بهتری جایگزینش کنید.

یا اگر فکر می‌کنید بیش از اندازه با گوشی بازی می‌کند، شاید لازم باشد کنترل بیشتری روی ساعات کار کردن او با گوشی اعمال کنید.

بیشتر بخوانید:

• فرزند پروری مقتدرانه
• تربیت کودکان شاد

5_ از سرزنش‌گری بپرهیزید

سرزنش بی‌فایده است، در عوض گفتگو کنید. از او بخواهید بگوید به چه دلیل پرخاشگری می‌کند و سپس راه گفتگو را در قالب داستان، مثال یا تکرار خواسته‌های او هموار کنید. اینکه او را مدام نصیحت یا سرزنش کنید، فایده‌ای ندارد.

6_ راه‌های تخلیه هیجان را برایش پیدا کنید

کودکان به دلیل داشتن انرژی و هیجان بالا، نیاز به تخلیه این هیجان و انرژی دارند. اگر این انرژی به درستی تخلیه نشود، می تواند منجر به رفتارهای پرخاشگرانه شود. بنابراین سعی کنید برای کودک خود موقعیت‌هایی را برای تخلیه هیجان و انرژی فراهم کنید. مانند بردن او به شهربازی و یا ثبت نام کردن او در ورزش‌هایی مثل تکواندو و کاراته.

7_ اجازه ندهید با پرخاشگری به خواسته‌هایش برسد

درست است که کودک خود را دوست دارید و هر کاری برای خوشحالی او انجام می دهید، اما گاهی نیاز است در برابر خواسته‌هایی که با پرخاشگری از شما دارد مقاومت کنید. به این ترتیب کودک یاد می‌گیرد که با پرخاشگری نمی‌تواند به خواسته‌های خود برسد و باید سعی در یادگیری روش‌های بهتری برای رسیدن به خواسته‌های خود داشته باشد.

کلام آخر

در مقاله تربیت کودک خشن تلاش کردیم تا شما را با روش‌های علمی و کاملاً موثر برای کنترل رفتارهای پرخاشگرانه کودکان آشنا کنیم. می‌دانیم که یک مقاله، شاید نتواند به اندازه آموزش مستمر یا کتاب‌های خوب موثر باشد؛ با این حال، مطمئن هستیم که چون شما به دنبال یادگیری هستید، از همین مقاله هم بهره لازم را خواهید برد.

از شما متشکریم و امیدواریم مسئولیت سنگین تربیت فرزند را به خوبی پیش برده و فرزندانی محترم و موفق برای آینده تربیت کنید.