از وقتی مشت کوچک فرزندتان را دور انگشتتان لمس می‌کنید و چشم‌های متعجبش برای آغاز کشف این جهان می‌بینید، نگران تربیتش هم هستید. تربیت فرزند پسر، دغدغه همه مادران و پدرانی است که می‌خواهند او را در آینده، یک انسان شریف، موفق، مهربان و البته قدرتمند ببینند که ضمن زیستن در جوامع پیچیده امروزی، بتواند به اهداف و آرزوهایش هم دست پیدا کند.
در این مسیر، سوالات زیادی دور سرتان چرخ می‌زند:
- چگونه انرژی بی حد و حصر فرزندمان را پرورش دهیم و او را راهنمایی کنیم؟
- چطور او را یک انسان بار آوریم و روش‌های موفقیت را به او آموزش دهیم؟
- آیا می‌توانیم فضایی برای فرزند پسرمان ایجاد کنیم که در آن بدون نگرانی از قضاوت دیگران، یک زندگی سراسر ماجراجویانه و موثر داشته باشد؟
این مقاله یک نقشه راه است که به پدر و مادرها کمک می‌کند بتوانند فرزندان خود به ویژه پسرهایشان را به خوبی تربیت کنند. تلاش کرده‌ایم روش‌هایی مبتنی بر تحقیقات علمی و کاربردی را پیش روی شما قرار دهیم و کمک کنیم در این زمینه آگاهی بیشتری کسب کنید.
نکات مهم در تربیت فرزند پسر؛ 7 اصل کلیدی!
شما هم می‌دانید که تربیت فرزند پسر، چالش‌های بسیاری به همراه دارد. نکات فراوانی است که باید رعایت کنید تا فرزند کوچکتان را به مردی مهربان و با اعتماد به نفس تبدیل کنید. با این حال، این ۷ اصل ضروری را برایتان جدا کرده‌ایم.
بیشتر بخوانید:
اصل اول: انرژی او را در راه درستش خرج کنید!
پسران کوچک سرشار از انرژی و هیجان‌اند. اگر بتوانید انرژی این مردان کوچک را در مسیر درست خود هدایت کنید، در آینده به افرادی موفق و سالم تبدیل خواهند شد.
مثلاً در ورزش‌هایی که به آن علاقه‌مند هستند، هنر، ماجراجویی‌های فضای باز (مثل اسکیت) و…
اصل دوم: او را فردی همدل و با درک بار آورید
به او بیاموزید که دنیا را نه فقط از دید خود، بلکه باید از دید دیگران هم نظاره‌گر باشد. او را تشویق کنید تا فعالانه گوش کند، محبت کند و روابط قوی و محترمانه با دیگران ایجاد کند. البته که نه روابط مبتنی بر ضعف یا پیروی، بلکه روابطی قدرتمند و مبتنی بر احترام متقابل!
اصل سوم: هوش هیجانی‌اش را تقویت کنید
هیچ اشکالی ندارد که پسران در مواقع ضروری، گریه کنند، احساسات خود را ابراز کنند و احساسات گوناگون را تجربه کنند. او را در درک احساسات، مکانیسم‌های مقابله‌ای سالم و ارتباط مؤثر راهنمایی کنید.
هرگز به او نگویید که چون پسر است، نمی‌تواند گریه کند یا رفتارهای احساسی از خود بروز دهد. به او بیاموزید که همه‌ی عواطف باید به رسمیت شناخته شوند و احساساتش را با روش‌های درست بروز دهد. مثلا صحبت با دوست یا خانواده، مراجعه به یک مشاور، ورزش کردن یا بازی کردن و …
بیشتر بخوانید:
اصل چهارم: کلیشه‌های جنسیتی را به چالش بکشید
او را تشویق کنید تا علایق خود را کشف کند، آزادانه نظراتش را بیان کند و شخصیت منحصر به فرد خود را بدون توجه به هنجار‌های اجتماعی ارائه دهد.
به او بیاموزید که کلیشه‌های جنسیتی، لزوماً درست یا غلط نیستند و ما می‌توانیم بدون توجه به آن‌ها، نظر خودمان را داشته باشیم.
اصل پنجم: الگوی مردانگی سالم را به او نشان دهید
اگر پدر هستید، به او نشان دهید که معنای یک مرد خوب چیست؛ کسی که محترم، مسئولیت‌پذیر و در عین حال مستقل باشد. سعی کنید الگوی مردان خوب و قوی را با رفتارتان به او نشان دهید.
مسئولیت پذیری، احترام متقابل، فروتنی، اخلاق و سایر ارزش‌های انسانی را در عمل به او آموزش بدهید. او حرف شما را گوش نمی‌کند، بلکه رفتارتان را می‌بیند.
اصل ششم: به کودک نحوه ارتباط گرفتن و شبکه‌سازی با دیگران را یاد بدهید
اینکه چقدر و چگونه بتوانیم ارتباطات خوب با دیگران ایجاد کنیم، نقش حیرت‌انگیزی در میزان موفقیت در آینده دارد. سعی کنید روش‌های درست و معقول دوست‌یابی را به او آموزش دهید و در این باره، کتاب‌های مناسب برایش بخرید (شاید بد نباشد اول خودتان هم آیین دوست‌یابی دیل کارنگی را مطالعه کنید و روش‌های آن را در عمل برای پسرتان پیاده کنید).
- بیشتر بخوانید: بچه حرف گوش نکن
- بیشتر بخوانید: از پوشک گرفتن کودک بچه
- بیشتر بخوانید: کنترل خشم در مقابل کودکان
اصل هفتم: به او یاد بدهید منحصر به فرد است
به یاد داشته باشید، هر کودکی منحصر به فرد است و نقاط قوت، علایق و ویژگی‌های خاص خود را دارد. تلاش کنید به او بفهمانید که لازم نیست در زندگی نقش بازی کند و شاید بهتر است که خودش باشد!
به او آموزش دهید که خودش را عاشقانه دوست داشته باشد و ویژگی‌های منحصربه فرد خود را بپذیرد. به این ترتیب، می‌تواند دیگران را نیز دوست داشته باشد. به او آموزش دهید که خود را با دیگران مقایسه نکند، بلکه تلاش کند تا همواره به نسخه بهتری از “خود” تبدیل شود.
تربیت فرزند پسر از کودکی تا نوجوانی
تفاوت‌های کلیدی در تربیت فرزند پسر از دوران نوزادی تا پیش دبستانی در مقابل کودکی تا نوجوانی را با هم مرور کنیم:
1ـ سن و رشد
دوران نوزادی تا پیش دبستانی: این مرحله با رشد سریع جسمی، شناختی، عاطفی و اجتماعی شناخته می‌شود. کودک در درجه اول بر نیاز‌های اساسی، کاوش و کشف جهان پیرامونش، یادگیری برقراری ارتباط و توسعه مهارت‌های اساسی اولیه متمرکز است.
دوران کودکی تا نوجوانی: این مرحله شامل رشد فیزیکی بیشتر، تغییرات قابل توجه شناختی، عاطفی و اجتماعی است. کودک به طور فزاینده‌ای مستقل‌تر می‌شود، هویت خود را بیشتر و عمیق‌تر کشف می‌کند و روابط پیچیده‌تری ایجاد می‌کند.
بیشتر بخوانید:
2ـ تمرکز و مسئولیت
کودکی تا پیش دبستانی: در این سن، والدین مسئولیت بیشتری در مقابل مراقبت از کودک و حمایت عاطفی او دارند.
دوران کودکی تا نوجوانی: والدین به تدریج تمرکز خود را بیشتر بر روی ایجاد حد و مرزها و خطوط قرمز، راهنمایی بیشتر او و در عین حال دادن استقلال بیشتر به فرزند می‌گذارند.
3ـ چالش‌ها و نگرانی‌ها
دوران نوزادی تا پیش دبستانی: نگرانی‌های رایج شامل تغذیه، خواب، دندان درآوردن، آموزش توالت رفتن و رشد زبانی فرزند پسر است.
دوران کودکی تا نوجوانی: چالش‌ها شامل فشار هم سن و سالان او، دغدغه‌های تحصیلی، اضطراب‌های اجتماعی، شکل‌گیری هویت، مدیریت احساسات و ایجاد عادات سالم است.
4ـ ارتباط و تعامل
دوران نوزادی تا پیش دبستانی: ارتباطات عمدتاً غیرکلامی است، اما والدین به راحتی می‌توانند زبان بدن کودکانشان را درک کنند.
دوران کودکی تا نوجوانی: ارتباطات پیچیده‌تر می‌شود و کودکان خود را از طریق گفتگو، مشاجره و طغیان و شورش عاطفی ابراز می‌کنند. مهارت‌های ارتباط مؤثر در این مرحله بسیار مهم می‌شود.
باورها و فرهنگ‌های سمی در تربیت پسران که باید از آن آگاه باشید!
بسیاری از والدین در تربیت فرزند پسر عقاید و باورهایی دارند که اغلب از نظر روانشناسان رد شده یا اشتباه بودن آن‌ها به اثبات رسیده است. با هم برخی از این باورها را مرور می‌کنیم:
باور اشتباه اول: مرد نباید گریه کند!
این باور اشتباه، بیان عاطفی و احساسی سالم را سرکوب می‌کند و می‌تواند منجر به اختلال عاطفی در آینده شود.
در عوض: پسران را تشویق کنید تا احساسات خود را به رسمیت بشناسند و تجربه کنند.
باور اشتباه دوم: پسر‌ها باید سرسخت و مقاوم باشند
این یک نوع دیدگاه ناسالم از مردانگی را روایت می‌کند که مرد بودن را با پرخاشگری و قدرت بدنی بالا برابر می‌داند. القای چنین افکاری به پسران، می‌تواند منجر به قلدری، خشونت و مشکل در ایجاد روابط سالم شود.
در عوض: هوش هیجانی و همدلی را به عنوان جنبه‌های ضروری مردانگی به او آموزش دهید. به او یاد بدهید که می‌تواند مرد باشد و در عین حال، آسیب‌پذیر؛ بیاموزید که مردان هم باید شفقت، مهربانی و انعطاف‌پذیری داشته باشند.
باور اشتباه سوم: شغل‌ها یا رشته‌های خشن و نیازمند قدرت، مناسب شماست!
کلیشه‌های جنسیتی راجع به شغل و رشته تحصیلی، علایق پسران را محدود می‌کند و می‌تواند آن‌ها را از تلاش برای اکتشاف در زمینه‌های دیگر منصرف کند.
در عوض: پسران را تشویق کنید تا طیف وسیعی از علایق را بدون تعصب جنسیتی دنبال کنند. کنجکاوی و جستجوی آن‌ها را ارزشمند بدانید و بدون توجه به موضوع، از یادگیری آن‌ها حمایت کنید.
باور اشتباه چهارم: پسر‌ها در ورزش بهتر هستند
این فشار می‌تواند منجر به اضطراب عملکرد، مشکلات کمبود عزت نفس و اعتماد به نفس در فرزند شما شود.
در عوض: فعالیت بدنی را برای مزایای سلامتی و لذت بردن از آن ترویج کنید، نه رقابت یا کلیشه‌های جنسیتی. پسران را تشویق کنید تا بدون توجه به تداعی‌های جنسیتی سنتی، فعالیت‌هایی را پیدا کنند که از آن‌ها لذت می‌برند.
نقش پدر در تربیت فرزند پسر
هرگز نمی‌توانیم بگوییم نقش مادر در تربیت فرزند پسر مهم‌تر است یا نقش پدر!
با این حال، در این تیتر و تیتر بعدی، نکات کلیدی راجع به نقش پدر و مادر را برای تربیت فرزندان پسرشان مرور می‌کنیم:
نکته اول: شما الگوی خاص و منحصر به فرد برای پسرتان هستید
بدون تردید، پدران، الگوهای اول فرزندانشان هستند. اگر پدر الگوی خوبی برای پسرش باشد، او هم به فردی خوب و مثبت در جامعه تبدیل می‌شود. پس به عنوان یک پدر سعی کنید با پسرتان ارتباط فیزیکی بگیرید، او را در آغوش بکشید، با او بازی کنید، فعالانه به او گوش دهید، به احساساتش احترام بگذارید و همدلی و خودشفقتی را به او آموزش دهید.
بیشتر بخوانید:
نکته دوم: تشویق مردانگی سالم را از یاد نبرید!
سعی کنید به پسرتان یاد بدهید که مردانگی، صرفاً تعاریف کلیشه‌ای مثل “مردها باید پر زور و سرسخت باشند” نیست. به او بگویید که برای شفقت ورزی، انسانیت، موفقیت و رسیدن به هدف، هیچ مهم نیست که مرد باشد یا زن. کلیشه‌های جنسیتی را از همین ابتدای زندگی، وارد ذهن پاکیزه و سالم کودکان نکنید.
نکته سوم: نقش مهم خود را در شکل‌گیری هویت فرزندتان جدی بگیرید
در مورد علایق، سرگرمی‌ها و چیزهایی که دوست دارد، بدون قضاوت او را تشویق کنید. سعی کنید دستاورد‌های هرچند کوچک کودکتان را جشن گرفته و او را با کسی مقایسه نکنید.
یک فضای امن برای گفتگو با او ترتیب بدهید و ارزش‌های متعالی زندگی را به او یادآوری کنید. در عین حال تلاش کنید به او یاد بدهید که از مسیر زندگی‌اش لذت ببرد و صرفاً به فکر رسیدن به اهداف نباشد.
نکته چهارم: قوانین و خطوط قرمز را برایش شفاف کنید
کودکان شما باید بدانند که برای یک زندگی خوب، نباید سمت خطوط قرمزی که برایش تعیین می‌کنید برود.
خطوط قرمز می‌تواند برای مراقبت از او ضروری باشد. از مراقبت‌های فیزیکی و سلامتی گرفته تا مراقبت از روح و روان او.
پسر شما باید بداند که تصمیمات بد و یا رد شدن از خطوط قرمز، برایش پیامد دارد. پس گاهی لازم است تنبیه‌های غیرفیزیکی را هم در برنامه داشته باشید که کودک بداند در صورت خطا، باید با عواقب تصمیمش روبرو شود.
نکته پنجم: عزت نفس و اعتماد به نفس فرزند خود را تقویت کنید
برای پسر خود ارزش قائل شوید، برای خود خودش، نه آن‌چه که به دست آورده است. بر نقاط قوت، تلاش‌ها و پیشرفت‌هایش تمرکز کنید، نه فقط بر نتایج نهایی. یعنی حتی اگر تلاشش به نتیجه‌ای خوب ختم نشد، تلاشش را تشویق و تمجید کنید.
- بیشتر بخوانید: آموزش سلام کردن به بچه ها
- بیشتر بخوانید: دارو دادن به کودکان
- بیشتر بخوانید: آرایش کردن کودکان
- بیشتر بخوانید: جدا کردن جای خواب کودک
نقش مادر در تربیت فرزند پسر
مادران نقشی حیاتی و چندوجهی در تربیت پسران خود ایفا می‌کنند که به چند مورد اشاره می‌کنیم: (البته خودتان بهتر می‌دانید که مادران، نقش مراقبتی و حمایتی زیادی دارند و به مواردی مثل مراقبت از جسم و جان کودک اشاره نمی‌کنیم).
نقش اول: افزایش هوش عاطفی
مادران به پسران خود کمک می‌کنند تا احساسات خود را شناسایی و آن را ابراز کنند، سپس احساسات آن‌ها را تایید کرده و شیوه‌های مدیریت صحیح عواطف را به آن‌ها آموزش می‌دهند (مثلاً در برابر خشم، استرس و …). همه این موارد منجر به بهبود هوش هیجانی کودکان می‌شود.
نقش دوم: ایجاد و حفظ روابط مثبت
مادران با ایجاد یک دلبستگی ایمن، پرورش مهارت‌های اجتماعی از طریق بازی و آموزش ارتباط مؤثر، پسران خود را برای ایجاد ارتباطات سالم و معنادار مجهز می‌کنند. یادتان باشد که اگر یک مادر هستید، باید پسرتان را مستقل بار بیاورید تا از نظر عاطفی به شدت به شما وابسته نباشد که اگر به هر دلیل از شما جدا شد (ازدواج، مهاجرت و یا …) آسیب روانی نبیند.
بیشتر بخوانید:
نقش سوم: پرورش عزت نفس و اعتماد به نفس
عشق و پذیرش بی‌قید و شرط کودک توسط مادر، باعث بهبود اعتماد به نفس و عزت نفس او شده و امکان کشف پتانسیل‌های نهفته در درونش را فراهم می‌کند.
نقش چهارم: روابط با جنس مخالف
تحقیقات روانشناسی نشان می‌دهد پسرانی که با مادرانشان روابط عاطفی بهتری دارند، احتمالاً در زندگی هم با همسر و شریک زندگی‌شان روابط بهتری خواهند داشت.
مادران آگاه، سعی می‌کنند کلیشه‌های جنسیتی را از ذهن پسرانشان پاک کرده و به جای آن شفقت، نوع دوستی، روابط پایدار و صمیمانه و ادراک متقابل را به آنان آموزش دهند.
نقش پنجم: تاب‌آوری در چالش‌ها و بحران‌های زندگی
مادران نقش مهمی در ایجاد تاب‌آوری در فرزندانشان دارند. هر کودک، در زندگی آینده خود چالش‌های فراوانی پیش رو خواهد داشت. مادر با آموزش صحیح خود و مجهز کردن کودکان به ابزارهایی مثل تفکر انتقادی، مهارت تصمیم‌گیری، حل تعارض و روابط سالم، آنان را برای تاب‌آوری بیشتر آماده می‌کنند.
تک‌فرزندی یا چند فرزند؛ اصول تربیت فرزند پسر به شیوه موثر
تربیت فرزند پسر یکی از مسئولیت‌های مهم والدین است که نیازمند توجه و دقت ویژه است. اما اگر این والدین تک فرزند باشند، اهمیت ارتباط و ارزشیابی مثبت بین والدین و فرزند پسر تا حد بالایی افزایش پیدا می‌کند. برقراری ارتباط صمیمی و محترمانه با فرزند تک‌فرزند از اهمیت بالایی برخوردار است. والدین باید کودک خود را تشویق کنند و او را در پیشرفت‌هایش حمایت کنند، تلاش کنند که تعادل در تربیت و رفتار با فرزندشان داشته باشند.
تفکرات و رفتارهای افراطی می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی در شخصیت کودک شود، بنابراین والدین باید آموزش‌های مستقل بودن و مسئولیت‌پذیری را به کودک دهند. اصول تربیت یک خانواده تک فرزند باید با یک خانواده دارای چند فرزند همخوانی داشته باشد. ثبت‌نام کودک در مهد کودک نیز می‌تواند در انعطاف‌پذیری و مهارت‌های اجتماعی او کمک کننده باشد. در کل والدین باید با بهره‌گیری از روش‌های تربیتی سالم و موثر سعی کنند کودکی مانند والدینی که چند فرزند دارند تربیت کنند.
کلام آخر
به یاد داشته باشید که تربیت فرزندان نیاز به صبوری، درک و یادگیری مستمر والدین دارد. این نکات را در این مسئولیت دشوار و البته لذت‌بخش به یاد داشته باشید:
از لحظه لحظه این مسیر لذت ببرید، از اولین قدم‌های لرزان پسرتان گرفته تا یادگیری زبان و تکلم، از یادگیری و تحصیل او گرفته تا بازی و شادی‌اش. شما پناهگاه دائمی و امن و منبع عشق و حمایت فرزندانتان هستید. البته در این راه نباید وابستگی عاطفی شما به پسرتان به حدی زیاد باشد که جدایی احتمالی‌تان، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به شما یا او بزند.
همیشه سعی کنید الگوی مناسبی برای او باشید و با رفتارتان، فرزندتان را تربیت کنید نه با نصیحت و پند دادن…!
امیدواریم همواره در این مسیر، موفق و ثابت قدم پیش بروید…
منابعی که برای تهیه این مقاله از آن‌ها استفاده کرده‌ایم:
