تربیت کودک سه ساله مستلزم دانستن چه نکاتی است؟ همانطور که برای بچه‌دار شدن ذوق و اشتیاق دارید، لازم است روش‌های تربیت کودکان خود را هم همگام با رشد او یاد بگیرید و اجرا کنید. به این ترتیب، می‌توانید مطمئن شوید که فرزندتان در آینده، به یک فرد موفق، شاد و دارای رضایت بالا از زندگی بدل خواهد شد.
در مقاله پیش رو، به دنیای جذاب و مرموز کودکان و تربیت کودک سه ساله می‌پردازیم. سنی که کودک، در حال رشد انفجاری است و کنجکاوی بی‌حد و حصر برای شناخت دنیای اطرافش دارد.
مهارت‌های شناختی و زبانی کودک سه ساله چگونه است؟
در این سن، کودکان دیگر نوزاد نوپا نیستند، بلکه کاوشگران کوچکی هستند مشتاق یادگیری، خلق و کشف هر آنچه جهان برایشان در نظر گرفته است.
کودکان سه ساله به دلیل انرژی و اشتیاقی که برای یادگیری و کشف جهان دارند، می‌توانند به سرعت در مهارت‌های شناختی و زبانی پیشرفت کنند. برخی از این مهارت‌ها عبارتند از:
مهارت‌های شناختی کودک سه ساله
کودکان در این سن شروع به درک مفاهیمی مانند اندازه (بزرگی و کوچکی چیزها)، زمان (صبح، ظهر، شب، امروز، فردا، دیروز)، فضاها (داخل، روی، زیر، پشت و…)، شمارش (مثلاً از یک تا ده) و حل مسائل بسیار ساده (پوشیدن کفش، لباس و…) می‌کنند. آنها همچنین می‌توانند دستورالعمل های چند مرحله ای (مثل پوشیدن کفش و سپس درآوردن کاپشن) را انجام دهند.
کودکان سه ساله توانایی مرتب‌سازی و طبقه‌بندی اشیا بر اساس رنگ و شکل را دارند و می‌توانند خاطرات روزشان را به ذهن بسپارند.
بیشتر بخوانید:
مهارت‌های زبانی کودک سه ساله
بانک واژگان کودکان سه ساله به سرعت در حال گسترش و توسعه است. آنها هر روز، لغت‌های تازه‌ای یاد می‌گیرند و می‌توانند جملاتی را با 4-5 کلمه و گاهی طولانی تر، بسازند و از جملات گذشته و حال و آینده اغلب به درستی استفاده می‌کنند.
آنها می توانند مکالمات ساده ای داشته باشند و به سؤالات ساده پاسخ دهند. ممکن است بر اثر کنجکاوی‌ای که در این سن دارند، سوالات زیادی از شما بپرسند که باید با صبر و حوصله به آنها پاسخ دهید.
کودکان سه ساله عاشق داستان هستند؛ پس می‌توانید با استفاده از داستان‌های ساده و زیبا، به آنها آموزش‌های مختلفی دهید. توجه داشته باشید که آنها فقط سه سال دارند و باید نهایت سادگی در داستان‌هایتان موج بزند.
مهارت‌های حرکتی کودکان سه ساله چگونه است؟
پیش از خواندن این قسمت از مقاله، باید به این دو نکته توجه کنید:
- کودکان سه ساله جهش قابل توجهی در رشد حرکتی تجربه می‌کنند؛ هماهنگی و قدرت عضلانی‌شان امکان انجام حرکات پیچیده‌تری را برایشان فراهم می‌کند.
- باید توجه کنید هر کودکی با سرعت خودش رشد می‌کند. بنابراین مواردی که در ادامه بیان می‌شود، لزوماً در تمام کودکان سه ساله وجود ندارد. یادگیری مهارت‌های مختلف ممکن است برای کودکان گوناگون، با کمی تفاوت صورت گیرد.
با هم در ادامه مقاله تربیت کودکان سه ساله، از مهارت‌های حرکتی معمولی که در این کودکان یافت می‌شود، سخن می‌گوییم.
مهارت‌های حرکتی درشت
چهار نمونه مهارت حرکتی درشت در کودکان سه ساله عبارتند از:
1_ دویدن و پریدن
کودکان سه ساله می‌توانند با هماهنگی و سرعت بیشتری نسبت به کودکان نوپا بدوند. آنها می‌توانند با هر دو پا بپرند و مهارت‌های اولیه پریدن را به سرعت یاد بگیرند.
بیشتر بخوانید:
2_ بالا رفتن از پله
اکثر بچه‌ها در این سن، می‌توانند بدون گرفتن نرده از پله‌ها بالا بروند.
3_ مهارت‌های سه چرخه
آنها در رکاب زدن و هدایت سه چرخه‌شان به سرعت به مهارت می‌رسند.
4_ پرتاب کردن و گرفتن
آنها می‌توانند یک توپ را پرتاب کنند(هرچند با دقت محدود) و همچنین احتمالاً می‌توانند توپ برگشتی را بگیرند؛ هرچند با بی‌دقتی!
مهارت‌های حرکتی ظریف
به جز مهارت‌های حرکتی درشت، مهارت‌های حرکتی ظریف را هم در این سنین مشاهده می‌کنیم، مثل:
1_ طراحی و ساخت
کودکان سه ساله می‌توانند اشکال ساده مانند دایره و مربع بکشند و می‌توانند با اسباب‌بازی‌هایشان، برج‌های کوچکی بسازند.
2_ مراقبت از خود و لباس پوشیدن
کودکان سه ساله، می‌توانند با کمک فرد دیگری لباس بپوشند، دست‌های خود را بشویند و خشک کنند و با چنگال و قاشق، تا حدودی غذا بخورند.
3_ دستکاری وسایل
آنها می‌توانند صفحات کتاب را ورق بزنند، درب‌های اشیا را ببندند و باز کنند یا به وسایلشان نظم بدهند.
مهارت‌های عاطفی و اجتماعی کودک سه ساله چیست؟
برخی از مهارت‌های عاطفی و اجتماعی که معمولاً در یک کودک سه ساله دیده می‌شود، از قرار زیر است:
مهارت‌های عاطفی
از جمله مهارت‌های عاطفی می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
1_ گسترش واژگان عاطفی
یک کودک سه ساله به تدریج می‌تواند طیف وسیع‌تری از احساسات (فراتر از شادی و غم) مثل ناامیدی، هیجان‌زدگی و نگرانی را تجربه کرده و درک کند.
2_ نشان دادن همدلی
در تربیت کودکان سه ساله باید توجه کنیم که آنها شروع به نشان دادن همدلی نسبت به دیگران می‌کنند؛ مثلاً ممکن است برای دلداری دادن فردی که گریه می‌کند تلاش کنند.
3_ مدیریت احساسات
کودکان سه ساله می‌توانند به تدریج، احساساتشان را مدیریت کنند. (البته در صورتی که آموزش دیده باشند.) مثلاً ممکن است از تکنیک‌های بسیار ساده ایجاد آرامش در خود استفاده کرده یا بتوانند عصبانیتشان را کنترل کنند.
بیشتر بخوانید:
مهارت‌های اجتماعی
از جمله مهارت‌های اجتماعی، می‌توانیم به این موارد اشاره کنیم:
1_ همکاری و کار تیمی
کودکان سه ساله تمایل زیادی برای اشتراک‌گذاری ایده‌هایشان و همچنین انجام کار به صورت گروهی (مثلاً با دوستشان) دارند.
2_ نقش بازی کردن
آنها در سناریو‌های بازی، می‌توانند نقش بازی کنند. مثلاً نقش یک مادر یا یک پدر.
3_ دوستی و برقراری ارتباط
کودکان سه ساله می‌توانند دوستی‌های ساده ایجاد کنند و برای خودشان همبازی پیدا کنند.
4_ جدایی از والدین
اگرچه آنها هنوز به اطمینان نیاز دارند، اما بیشتر کودکان سه ساله می‌توانند راحت‌تر از کودکان نوپا با جدایی کوتاه از والدین یا مراقبان خود کنار بیایند.
نکات مهم در تربیت کودک سه ساله؛ ۱۱ نکته بسیار ضروری!
برای تربیت کودکان سه ساله خود، لازم است حتماً به این نکات فوق‌العاده توجه کنید:
نکته اول: تشویقش کنید که مستقل شود!
یکی از روانشناسان بزرگ جهان می‌گوید: لازم است والدین یاد بگیرند که به جز بند ناف فیزیکی، بند ناف عاطفی کودکانشان را هم خیلی زود قطع کنند. این به معنی این نیست که والدین نباید از نظر عاطفی با کودکشان ارتباط خوبی داشته باشند، بلکه بحث بر سر وابستگی است. اگر بتوانید کودکان خود را زودتر مستقل کنید، به طوری که وابستگی عجیبی به شما نداشته باشند، بهتر است.
در ابتدا سعی کنید در کارهای کوچک و اساسی مثل لباس پوشیدن، غذا خوردن و دستشویی رفتن، او را مستقل کنید. فقط در صورت نیاز، به او کمک کنید اما اجازه دهید کارهایش را خودش انجام دهد و به این ترتیب، احساس استقلال در او تقویت شود.
مثال: به کودک اجازه دهید لباس‌های خود را برای رفتن به مهمانی، خودش انتخاب کند. مثلاً می‌توانید سه نوع لباس را جلوی او بگذارید و به او بگویید کدام را انتخاب می‌کند تا برای مهمانی بپوشد. انتخاب کردن، حس استقلال کودک سه ساله شما را تقویت می‌کند. (مسئولیت‌ها را متناسب با سن کودک انتخاب کنید.)
نکته دوم: به او یاد بدهید برای بعضی کارها روتین داشته باشد
برای یاد دادن نظم به کودکان، بهترین کار روتین است. روتین‌ها، داشتن نظم را تقویت کرده و همچنین حس امنیت را در کودکان ایجاد می‌کند.
مثال: برای خوابیدن، غذا خوردن و یا مسواک زدن، به او آموزش بدهید که یک روال منظم را طی کند. مثلاً ساعت‌های مشخصی او را از خواب بیدار کنید و ساعات ثابتی برای خوابیدن داشته باشید. یا موقع بلند شدن از خواب، چند کار شفاف و ثابت انجام دهد. اول مسواک بزند، بعد صبحانه بخورد سپس بازی کند.
نکته سوم: قدرت بازی را درک کنید!
بازی، یکی از بهترین ابزارها برای رشد و توسعه فردی کودکان است. بازی باعث رشد فیزیکی، عاطفی، شناختی و توسعه فردی کودکان می‌شود. بیشتر از بازیهای کامپیوتری، این بازیهای فیزیکی هستند که مغز کودکان را درگیر کرده و رشد می‌دهند. از بازی‌هایی مثل خانه‌سازی و لگو حسابی استفاده کنید. پازل، بازی با توپ و عروسک و کاردستی‌های مختلف، فوق‌العاده مفید است. اجازه بدهید فرزندتان در طول روز، بخش زیادی از وقتش را به بازی کردن بپردازد.
همچنین می‌توانید ساعتی در روز را به کودک اجازه دهید با هم سن‌و‌سالانش بازی کند تا روابط اجتماعی را هم یاد بگیرد.
بیشتر بخوانید:
نکته چهارم: زمان تلویزیون و تبلت را محدود کنید
استفاده بیش از حد از تلویزیون یا تبلت می‌تواند مانع از پیشرفت فرزند شما شود. محدودیت‌های واضحی برای زمان گذاشتن آنها روی مواردی مثل موبایل، تبلت یا تلویزیون بگذارید. اجازده دهید فرزندتان در فضای واقعی بزرگ شود.
مثال: به او بگویید: “در روز، دو زمان یک ساعته می‌توانی روی تبلتت وقتت بگذاری و بازی کنی. اما در عوض می‌توانی دو تا دو ساعت نقاشی کنی و یا با اسباب‌بازی‌هایت بازی کنی.”
نکته پنجم: نظم و انضباط را با عشق و صبوری به کودک یاد بدهید
لازم است قوانین و مقررات را با صبوری و حوصله به کودک یاد بدهید، نه با تحکم و قدرت و استفاده از زور. ساختن عادت‌ها و آموزش قوانین و چهارچوب‌ها به زمان نیاز دارد.
مثال: اگر کودک اسباب‌بازی خود را پرتاب کرد، با آرامش توضیح دهید که به جای پرتاب اسباب‌بازی می‌توانی توپ خودت را پرتاب کنی که نمی‌شکند.
نکته ششم: زبان مثبت را بیشتر به کار ببرید
به جای تمرکز روی نبایدها و کارهایی که کودکتان نباید انجام دهد، روی بایدها یا کارهایی که می‌تواند انجام دهد تمرکز کنید.
مثال: به جای «تو نباید آنقدر روی تبلتت وقت بگذاری»، بگویید «بهتر است بیشتر با اسباب‌بازی‌هایت بازی کنی».
نکته هفتم: دایره لغات و فن بیانش را قوی کنید
سعی کنید با خواندن داستان‌های مفید برای کودکان، دایره لغاتش را بیشتر کنید تا بهتر بتواند با دیگران ارتباط بگیرد. اجازه بدهید او هم به اندازه کافی صحبت کند و از او بخواهید برای شما حرف بزند.
مثال: در طول زمان حمام، در مورد نام اعضای بدن با او صحبت کنید. یا در طول خواندن داستان، ازاو بخواهید در مورد شخصیت‌های داستان نظر بدهد.
نکته هشتم: او را تشویق کنید که عواطفش را بیان کند
به فرزندتان کمک کنید تا احساسات خودش را بشناسد و آنها را به درستی بیان کند. بیان سالم احساسات کودک، به او کمک می‌کند در هنگام مواجهه با بحران‌های روحی، بهتر بتواند احساساتش را تجربه کند و آرام شود. (آموزش مدیریت احساسات اهمیت بسیار زیادی دارد. می‌توانید از کتاب‌ها یا کارت‌های مخصوص این کار استفاده کنید.)
مثال: اگر فرزندتان عصبانی است، بگویید: “به نظر می‌رسد که عصبانی هستی، چون با اسباب‌بازی‌هایت بازی نمی‌کنی. بیا یک نفس عمیق بکشیم و دوباره بازی را شروع کنیم عروسکت منتظر توست!”
نکته نهم: سعی کنید کنجکاوی‌اش را پرورش دهید
همیشه با حوصله به سوالاتش پاسخ دهید و فرصت‌های کشف این جهان و پدیده‌هایش را به او بدهید. کنجکاوی کودک و تلاش او برای شناخت دنیای پیرامون، در این سن بسیار زیاد است؛ حتی ممکن است کودک با درخواست‌های شما مخالفت کند تا ببیند چه اتفاقی می‌افتد. (در مقاله‌ی «لجبازی بچه سه ساله» بیشتر به این موضوع پرداخته‌ایم.)
مثال: او را به طبیعت ببرید، او را به کتابخانه ببرید و اجازه دهید فعالیت‌های ساده و بدون خطر انجام دهد. از کنترل‌گری زیاد یا باید و نبایدهای مداوم بپرهیزید و به فرزندتان اجازه‌ی تجربه کردن بدهید.
نکته دهم: به او ارتباط برقرار کردن را آموزش دهید
ارتباطات نقش کلیدی در موفقیت همه ما در بزرگسالی بازی می‌کند. پس از همین سن کم، برای تربیت کودکان سه ساله خود، ارتباط برقرار کردن را در دستور کار قرار دهید.
او را تشویق کنید که با کودکان دیگر دوست شود و همچنین با آنها بازی کند. زمانی که کودک بزرگ‌تر شود و در محیط‌هایی مثل مهد قرار بگیرد، به برقراری ارتباط با دیگران و مهارت کار تیمی نیاز خواهد داشت.
مثال: قرار‌هایی با کودکان دیگر ترتیب دهید که بتوانند با کودک شما بازی کنند.
بیشتر بخوانید:
نکته یازدهم: الگوی عادات سالم را در خودتان تقویت کنید
کودکان نه با حرف بلکه با نگاه کردن به اعمال و رفتارهای شما، آموزش می‌بینند. عادت‌های غذایی شما را تقلید می‌کنند، روتین‌های بهداشتی شما را نگاه می‌کنند، اگر عصبانی هستید، به شما می‌نگرند که چگونه خشمتان را کنترل می‌کنید و به طور کلی، به نسخه‌ای دیگر از خودتان بدل می‌شوند.
پس فراموش نکنید که برای یاد دادن به بچه‌ها ابتدا باید خودتان رفتارهای مناسبی داشته باشید.
بازیهای مناسب برای رشد مهارت‌های مختلف در کودک سه ساله
بازی برای رشد کودک سه ساله ضروری است و بازی های سرگرم کننده و آموزشی زیادی وجود دارد که می توانید برای کودکانتان تهیه کنید. در اینجا سعی کرده‌ایم 5 بازی تقریباً بدون هزینه و بسیار مفید به شما معرفی کنیم:
بازی اول: پازل (تقویت مهارت حل مسئله)
یکی از بهترین بازیهای برای تقویت مهارت حل مسئله در کودکان سه ساله، پازل است. اگر به عنوان والدین یک کودک سه ساله، به دنبال راه هایی برای تقویت مهارت های مختلف او هستید، پازل گزینه مناسبی است. این بازی های فکری، دریچه‌ای به سوی رشد و حل مسئله و خلاقیت در کودکان سه ساله می‌گشایند و لذتی وصف‌ناپذیر برایش دارند. از جمله فواید پازل برای کودکان سه ساله می‌توانیم به این موارد اشاره کنیم:
- تقویت هماهنگی چشم و دست
- پرورش مهارت های حل مسئله
- افزایش اعتماد به نفس
- پرورش خلاقیت و تفکر انتقادی
- تقویت مهارت های اجتماعی
بازی دوم: خانه‌سازی (مهارت درک فضایی و خلاقیت)
خانه‌سازی به جز فوایدی که در قسمت پازل هم به شما معرفی کردیم، فواید دیگری هم دارد. مثلاً باعث تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف در کودکان می‌شود، اعتماد به نفسشان را زیاد کرده (هر بار که کودک شما سازه‌ای را به اتمام می‌رساند، حس رضایت و اعتماد به نفس در او تقویت می‌شود) و به درک او از فضاهای مختلف مثل بالا و پایین، ارتفاع، درون و بیرون و … کمک می‌کند.
بازی سوم: فکر بکر! (تقویت حافظه و تمرکز)
به یاد می‌آورید در دوران کودکی، این بازی چالشی جذاب، ذهن شما را به خود مشغول می‌کرد؟ بازی فکر بکر یا «ذهن‌خوانی»، نبردی هیجان‌انگیز بین هوش و استراتژی است!
در این بازی، حریف شما ۵ مهره رنگی (یا در برخی نسخه‌ها ۴ مهره) را پشت صفحه‌ای مخفی می‌کند. شما در ۱۲ مرحله باید با حدس رنگ و ترتیب مهره‌ها، رمز را بشکنید.
بعد از هر بار حدس، حریف با مهره‌های سیاه و سفید به شما راهنمایی می‌دهد. سیاه به معنای عدم وجود مهره و سفید نشان‌دهنده وجود مهره در جای نامناسب است.
این یک بازی ساده، سالم و مفید برای تقویت استراتژی و تمرکز است.
بیشتر بخوانید:
بازی چهارم: داستان ساختن (توسعه مهارت‌های زبانی و ارتباطی)
به دنبال راهی جذاب برای تقویت مهارت‌های داستان‌گویی و زبانی فرزندتان هستید؟ یک بازی ساده و سرگرم‌کننده را به شما معرفی می‌کنیم:
روی بیست برگه، نام بیست شیء مختلف را بنویسید، از کودک بخواهید سه تا از برگه‌ها را به طور تصادفی انتخاب کند.
با استفاده از این سه کلمه، کودک باید داستانی برای شما تعریف کند. هیچ اشکالی ندارد اگر داستان بی‌معنی یا ناقص باشد! هدف این بازی، تقویت قوه تخیل، قوه زبان و داستان‌گویی و مهارت‌های کلامی در کودکان است.
کلام آخر
به پایان مقاله‌ی «تربیت کودک سه ساله» رسیدیم. تلاشمان این بود که این مقاله، یک مقاله کاربردی و ساده و موثر برای تربیت کودکان سه ساله باشد. امیدواریم از خواندن آن لذت برده باشید. فراموش نکنید، شما به عنوان والدین یک کودک سه ساله، در حال انجام دادن یک کار بسیار مهم و بزرگ یعنی تربیت یک انسان هستید. صبوری و حوصله بیشتر، برای به انجام رساندن این کار مهم است.
