اضطراب جدایی یکی از مشکلات رایج در کودکان است که در بسیاری از موارد به‌طور طبیعی در سال‌های اولیه زندگی رخ می‌دهد. طبق تحقیقات، تقریباً 10% تا 20% از کودکان در سنین پایین، اضطراب جدایی را تجربه می‌کنند. اگر این اضطراب درمان نشود یا شدت پیدا کند، ممکن است در آینده به اختلال اضطراب جدایی تبدیل شود. این مشکل اثرات منفی زیادی روی رشد عاطفی، اجتماعی و تحصیلی کودک می‌گذارد. به همین دلیل والدین باید اضطراب جدایی را به موقع در کودک شناسایی کنند و اقدامات لازم برای درمان آن را انجام دهند تا از بروز عوارض احتمالی و تأثیر روی زندگی بزرگسالی فرزندشان پیشگیری کنند. در این مقاله ابتدا توضیح می‌دهیم اضطراب جدایی چیست و چه نشانه‌هایی دارد، سپس به‌سراغ علت‌ها و روش‌های درمان آن می‌رویم.

اضطراب جدایی چیست؟

اضطراب جدایی به احساس ترس و نگرانی در کودک هنگام جدایی از والدین یا مراقبان اصلی او گفته می‌شود. این اضطراب ممکن است در هر مرحله از رشد کودک به شکل متفاوتی بروز کند. اضطراب جدایی در نوزادان است و به مرور زمان از بین می‌رود؛ اما اگر کودک به‌طور مداوم و در موقعیت‌های مختلف احساس ترس از جدایی از والدین داشته باشد، ممکن است به یک اختلال اضطرابی دچار شود. اضطراب جدایی معمولا در پایان 3 سالگی تمام می‌شود و کودک بعد از این سن درک می‌کند که والدین او گاهی برای انجام کارها باید از آن‌ها دور شوند. کودک با این دوری کوتاه‌مدت کنار می‌آید و اطمینان دارد که والدین بعد از مدت کوتاهی، دوباره برمی‌گردند.

علت بروز اضطراب جدایی که در سنین بالاتر ادامه دارد، گاهی به رفتارهای اشتباه والدین برمی‌گردد و گاهی هم به‌دلیل احساس ناامنی کودک است. این نوع اضطراب زندگی کودک و والدین او را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در موقعیت‌هایی مثل مهدکودک یا مدرسه که کودک باید بدون والدین خود حضور داشته باشد، چالش‌های مختلفی ایجاد می‌کند. تحقیقات نشان می‌‌دهد این اختلال شایع‌ترین اختلال اضطرابی در بچه‌های زیر 12 سال است.

آیا اضطراب جدایی یک اختلال روانی در کودکان است؟

اگر اضطراب جدایی عملکرد روزانه کودک را با مشکل مواجه کند، به اختلال روانی تبدیل می‌شود. زمانی که کودک نمی‌تواند از والدین خود حتی برای مدت کوتاهی جدا شود و در صورت جدایی، ترس شدیدی وجود او را در بر می‌گیرد، یک زنگ خطر به صدا درمی‌آید! مادروپدر باید سعی کنند با تکرار و تمرین این حس ترس و اضطراب را در کودک از بین ببرند؛ در غیر این صورت ممکن است فرزندشان در آینده به اختلال‌های خلقی مثل اضطراب جدایی در بزرگسالی، اضطراب اجتماعی یا استرس شدید مبتلا شود. اگر اضطراب جدایی در کودکان شدت پیدا کند یا برای مدت زیادی ادامه داشته باشد، دیگر درمان خانگی کافی نخواهد بود و برای از بین بردن علائم اضطراب به همکاری روان‌شناختی نیاز دارد.

علائم اضطراب جدایی در کودکان

همانطور که پیش از این گفتیم، بچه‌ها در سنین مختلف اضطراب جدایی را تجربه می‌کنند و ممکن است در هر سن، علامت خاصی بروز دهند. اکثر علائم در ترس و وحشت از دور شدن از والدین خلاصه می‌شود. اما برای اینکه نشانه‌های فرزندتان را با دقت بیشتری بررسی کنید، در ادامه علائم اضطراب جدایی را با جزئیات بیشتر توضیح می‌دهیم.

در کودکانی که ترس از جدایی دارند، وقتی قرار است در خانه تنها بمانند یا از والدین خود دور شوند، یک یا چند مورد از نشانه‌های زیر بروز می‌کند:

• نگرانی و ترس مفرط از جدایی از والدین
• مقاومت در برابر رفتن به مدرسه یا مهدکودک
• مشکلات خواب از جمله کابوس دیدن یا ترس از خوابیدن تنها
• بی‌قراری یا عصبانیت شدید هنگام جدایی موقت از والدین
• شکایت از درد جسمی مانند سردرد یا درد شکم به‌ویژه هنگام جدایی از والدین
• بهانه‌گیری برای جلوگیری از جدایی
• چسبیدن به والدین و تمایل شدید به حضور همیشگی آن‌ها
• انجام ندادن فعالیت‌های معمول مثل بازی در زمان جدایی از والدین
• نگرانی و ترس از دست دادن عزیزان (این نشانه معمولا در سنین بالاتر دیده می‌شود)

آیا اضطراب جدایی تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند؟

اضطراب جدایی در بعضی از افراد از کودکی شروع می‌شود، بدون درمان باقی می‌ماند و تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند. این اختلال معمولاً در سنین پایین شروع می‌شود، اما اگر به‌درستی درمان نشود یا شدت یابد، ممکن است اثرات بلندمدت داشته باشد. در بزرگسالان، این اضطراب ممکن است به شکل‌های دیگری مانند اضطراب عمومی، اضطراب اجتماعی یا اختلالات روانی دیگر بروز کند. در بسیاری از موارد، ریشه این اضطراب‌ها به دوران کودکی بازمی‌گردد. بنابراین، مهم است که اضطراب جدایی به‌موقع شناسایی و درمان شود تا از بروز مشکلات روانی در آینده جلوگیری شود.

چرا فرزند شما اضطراب جدایی دارد؟

بعضی از بچه‌ها به‌صورت ذاتی مضطرب و حساس هستند و وقتی در معرض عواملی مثل دوری از والدین قرار می‌گیرند، ترس بیشتری نسبت به سایر بچه‌ها تجربه می‌کنند. پس برای پیدا کردن علت اضطراب جدایی در فرزندتان، ابتدا باید ویژگی‌های شخصیتی او را بشناسید و بر این اساس دلیل اصلی وجود این اضطراب را پیدا کنید. در ادامه به مهم‌ترین عواملی که باعث ترس شدید از جدایی می‌شوند، اشاره می‌کنیم:

• تجربه جدایی‌های ناگهانی یا ترومای گذشته: اگر کودک تجربه جدایی ناگهانی از والدین یا مراقب اصلی خود داشته باشد (مثلاً در نتیجه بیماری، مرگ یا طلاق)، ممکن است اضطراب جدایی بیشتری تجربه کند.
• شخصیت کودک: بعضی از کودکان به‌طور طبیعی بیشتر به حضور والدین نیاز دارند و به سختی از آن‌ها جدا می‌شوند.
• محیط ناپایدار: شرایط خانوادگی یا محیط زندگی بی‌ثبات (مثل تغییر مداوم محل زندگی یا مدرسه) می‌تواند اضطراب جدایی را افزایش دهد.
• توجه بیش از حد والدین: در برخی موارد، توجه زیاد والدین به کودک باعث می‌شود کودک توانایی تحمل نبودن آن‌ها را نداشته باشد و در صورت دوری از آن‌ها بی‌قراری کند.

روند درمان حرفه‌ای اضطراب جدایی

در صورتی که اضطراب جدایی شدید باشد، در سنین بالاتر از 6 سالگی ادامه پیدا کند و علائم آن کودک را آزار دهد، نیاز به درمان حرفه‌ای وجود دارد. درمان معمولاً شامل مشاوره و روان‌درمانی است که در آن روان‌شناس به کودک کمک می‌کند تا به‌طور تدریجی با جدایی از والدین کنار بیاید. تکنیک‌هایی مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT) برای بهبود ترس از جدایی کاربردی است. با اجرای این تکنیک‌ها جایی که کودک یاد می‌گیرد افکار و احساسات خود را کنترل کند و با موقعیت‌های ترسناک مواجه شود. در برخی موارد، روان‌شناسان از تکنیک‌های آرام‌سازی و تنفس عمیق نیز استفاده می‌کنند.

یکی از مهم‌ترین نکات در روند درمان این است که کودک باور کند والدین قصد تنها گذاشتن او را ندارند. او باید اطمینان داشته باشد که همه جدایی‌ها کوتاه‌مدت هستند و پدرومادر بعد از انجام کارهایشان به نزد او برمی‌گردند. گاهی اوقات بچه‌ها بخاطر اینکه تجربه از دست دادن یا جدا شدن از والدین را دارند و نمی‌خواهند این تجربه را تکرار کنند، درگیر اضطراب جدایی می‌شوند. بنابراین روانشناس باید ترس‌های کودک را بشناسد و به او برای عبور از این ترس‌ها کمک کند.

راهکارهای درمان اضطراب جدایی کودکان در خانه

مسیر درمان اضطراب جدایی به اتاق درمان محدود نمی‌شود. در واقع می‌توان گفت بخش عمده‌ای از این مسیر باید در خانه و توسط پدرومادر انجام شود. معمولا اضطراب جدایی کودکان از مادر بیشتر است روانشناس بعد از بررسی شرایط فرزند شما و با توجه به وضعیت او، احتمالا راهکارهایی برای تمرین جدایی امن به شما آموزش می‌دهد. ما نیز در این مقاله برای آشنایی بیشتر شما با راهکارهای مقابله با اضطراب جدایی در کودکان، تکنیک‌های روانشناسی که در خانه قابل استفاده است را توضیح می‌دهیم:

• قبل از جدایی مطمئن شوید فرزندتان خسته، گرسنه یا بیمار نیست. این شرایط جدایی را برای او سخت‌تر می‌کند و بی‌قراری‌های او در نبود شما بیشتر می‌شود.
• قبل از جدایی با فرزندتان صحبت کنید و مطمئن شوید که او می‌داند چه زمانی بازمی‌گردید.
• اعتماد به‌نفس کودک را تقویت کنید تا بداند حتی در نبود موقت پدرومادر هم می‌تواند از خودش مراقبت کند. وقتی کنار او هستید، اجازه دهید کارهایی که می‌تواند را خودش انجام دهد.
• اگر کودک مضطرب شد، او را مسخره نکنید و اجازه دهید احساساتش را بروز دهد. در کنار او قرار بگیرید، او را درک کنید و با او صحبت کنید.
• جدایی‌های موقت را تمرین کنید. وقتی در خانه هستید، جایی بروید که در معرض دید کودک نباشید و وقتی صدایتان زد یا به دنبالتان آمد، خود را به او نشان دهید. با این کار کودک متوجه می‌شود شما همیشه برمی‌گردید.
• در برابر بی‌قراری‌های کودک، مضطرب نشوید و آرامش خود را حفظ کنید. به کودک نشان دهید این جدایی‌های کوتاه‌مدت طبیعی هستند و جای هیچ نگرانی وجود ندارد.
• بی‌اطلاع کودک را ترک نکنید. اشتباه والدین این است که وقتی کودک مشغول بازی است یا خوابیده است، از خانه بیرون می‌روند. این کار اضطراب جدایی کودک را در بلند مدت بیشتر می‌کند و حتی ممکن است باعث برهم خوردن آرامش او در خواب یا بازی شود، زیرا مدام نگران است والدین در حین خواب یا بازی خانه را ترک کنند.

راه‌های پیشگیری از ایجاد اضطراب جدایی در کودک

پیشگیری از اضطراب جدایی راحت‌تر از درمان آن است. اضطراب جدایی در سطح معمول اجتناب‌ناپذیر است و اکثر بچه‌ها آن را تجربه می‌کنند، اما با واکنش درست والدین این ترس به موقع از بین می‌رود و به یک اختلال اضطرابی تبدیل نمی‌شود. والدین می‌توانند با انجام کارهایی که در ادامه توضیح می‌دهیم، از بروز اختلال اضطراب جدایی پیشگیری کنند:

• کودک باید احساس کند که شما همیشه در دسترس و مراقب او هستید. رابطه عاطفی امن و پایدار با فرزندتان بسازید و برای او زمان بگذارید.
• 6 ماه اول زندگی مهم‌ترین دوره در پیشگیری از اختلال جدایی است. در این دوره از فرزندتان حمایت کنید، به او محبت کنید، او را در آغوش بگیرید و نیازهایش را برآورده کنید.
• اعتماد به نفس کودک را تقویت کنید.دادن مسئولیت‌های کوچک و تشویق کودک به انجام کارهای مستقل اعتماد به نفس را در او افزایش می‌دهد. بچه‌های دارای اعتماد‌به‌نفس راحت‌تر از بچه‌های بدون اعتماد‌به‌نفس دوری کوتاه‌مدت از والدین را تحمل می‌کنند.
• کودک در موقعیت‌های جدایی کوتاه و مکرر قرار دهید تا تا به این فرایند عادت کند
• فرزندتان را بی‌قید و شرط دوست داشته باشید و مطمئن شوید از حضور و حمایت همیشگی شما در زندگی‌اش اطمینان دارد.
• در هیچ بحث و تنیبیهی کودک را با رفتن خودتان تهدید نکنید. هیچوقت به‌ او نگویید: اگر بچه‌ خوبی نباشی، از پیشت می‌رم!

سخن پایانی

اضطراب جدایی در کودکان مسئله‌ای است که اگر درمان نشود، اثرات بلند مدت مختلفی بر روان و زندگی اجتماعی او می‌گذارد و حتی تا بزرگسالی هم ادامه پیدا می‌کند. وقتی علائم اضطراب جدایی را در فرزندتان شناسایی کنید، علت‌ آن را بیابید و اقدامات لازم را برای درمان آن انجام دهید، کودک شما زندگی ساده‌تری را تجربه می‌کند و دیگر با هر تجربه جدا شدن از شما، وحشت سراسر وجودش را نمی‌گیرد.