لجبازی کودک، یکی از چالش‌های بسیاری از والدین است؛ نه‌های بلندی که به جیغ تبدیل می‌شوند، نافرمانی و اصرار برای رسیدن به خواسته، فریاد زدن و گاهی هم قهر کردن، همه نشانه‌های لجبازی کودکان هستند. اما چرا کودک لجبازی می‌کند؟

• رشد و استقلال‌طلبی طبیعی
• جلب توجه
• ترس از تغییر
• نیاز به آزادی و اختیار
• و شاید مشکلات جدی‌تر

این موارد برخی از دلایل لجبازی کودک هستند. در مقابل لجبازی، احتمالا فریاد زدن بدترین گزینه‌ای است که می‌توانید انتخاب کنید. پس راهکار چیست؟

• آرامش خود را حفظ کنید
• در مقابل فریادها تسلیم نشوید
• به کودک حق انتخاب بدهید
• به او گوش کنید
• پیشنهادهای بهتری ارائه کنید!

نشانه های لجبازی؛ تفاوت استقلال‌طلبی با لجبازی کودک

لجبازی کودک یکی از رفتارهای رایجی است که چندان برای والدین خوشایند نیست و گاهی در محیط‌های عمومی باعث خجالت آن‌ها می‌شود. اما تشخیص این که رفتارهای لجبازانه کودک از روی رشد و استقلال طلبی طبیعی است یا واقعا مشکل جدی وجود دارد، کار چندان ساده‌ای نیست.

در واقع، خیلی از مواردی که والدین آن‌ها را لجبازی کودک می‌پندارند، تنها تمایل طبیعی کودک به آزادی و داشتن اختیار است. پس چطور باید بفهمیم کودک ما لجباز است؟ برخی از نشانه‌های لجبازی کودک عبارتند از:

• مقاومت در برابر خواسته‌ها و دستورات: کودکان لجباز به طور مداوم و طولانی مدت در برابر خواسته‌های والدین، معلمان و سایر بزرگسالان مقاومت می‌کنند؛ حتی اگر این خواسته ها منطقی و معقول باشند.
• عصبانیت و تحریک‌پذیری: این کودکان به راحتی عصبانی و تحریک‌پذیر می‌شوند و ممکن است کنترل خود را از دست بدهند.
• نیاز به توجه: کودکان لجباز نیاز شدیدی به تایید و شنیده شدن دارند و همه توجه والدین را برای خود می‌خواهند.
• بحث و جدل: کودکان لجباز به طور مداوم با بزرگسالان بحث و جدل می‌کنند و ممکن است از لحنی پرخاشگرانه یا طلبکارانه استفاده کنند.
• سختی و مقاومت: این کودکان در برابر تغییر و انعطاف‌پذیری مقاومت می‌کنند و ممکن است به شدت به روال و برنامه‌های خود پایبند باشند.

بیشتر بخوانید:

• اختلال لجبازی در کودکان
• با کودک لجباز خود چه کنم؟
• بچه حرف گوش نکن

تشخیص لجبازی در کودکان

علاوه بر نشانه‌های لجبازی که گفتیم، برای این که بتوانید نام رفتارهای کودک خود را لجبازی بگذارید، باید این رفتارها را از لحاظ تداوم، شدت و تاثیر رفتارها بر روابط کودک نیز بررسی کنید. این یعنی:

1. لجبازی زمانی به عنوان یک مشکل تلقی می‌شود که به طور مداوم و در موقعیت‌های مختلف رخ دهد.
2. اگر رفتارهای لجبازی شدید باشند و به طور قابل توجهی زندگی روزمره کودک یا خانواده را مختل کنند، ممکن است نشانه‌ای از یک مشکل جدی‌تر باشند.
3. لجبازی می‌تواند روابط کودک با والدین، معلمان، همسالان و سایر افراد را تحت تاثیر قرار دهد.

کودک لجباز چه ویژگی‌هایی دارد؟

این که یک کودک لجباز شود، می‌تواند هم از عوامل ژنتیکی و هم عوامل محیطی ریشه بگیرد. در روانشناسی، لجبازی به معنای «امتناع از تغییر افکار، رفتارها یا اعمال خود بدون توجه به فشار بیرونی برای انجام غیر آن معنی می‌شود.» بنابراین، اولین و اصلی‌ترین ویژگی کودک لجباز تغییرناپذیر بودن او است.

1_ کودک انعطاف‌پذیری ندارد

کودکی که لجباز است، در برابر اکثر خواسته‌های والدین و معلمان مقاومت می‌کند و اغلب می‌خواهد کاری خلاف آنچه گفته شده را انجام دهد. او همچنین اصرار دارد کاری که می‌خواهد را انجام دهد، حتی اگر اشتباه باشد.

2_ زود عصبانی می‌ شود و از کوره در می رود

این کودکان همچنین اغلب در برابر کسانی که با آن‌ها مخالفت می‌کنند، موضع پرخاشگرانه می‌گیرند و حالتی طلبکارانه دارند. کودکان لجباز زودتر از سایر کودکان عصبانی می‌شوند و در برابر کوچکترین ناامیدی، ممکن است به شدت عصبانی شوند و جیغ بکشند.

3_ دوست ندارد با دیگران همکاری کند

ویژگی‌های دیگر که در لجبازی کودک دیده می‌شود، این است که آن‌ها اغلب علاقه‌‌ای به همکاری با دیگران و شرکت در فعالیت‌های دسته‌جمعی ندارند. این کودکان ممکن است از انجام تکالیف مدرسه، مرتب کردن اتاق خود یا کمک در کارهای خانه خودداری کنند و نسبت به فعالیت‌هایی که از آن‌ها خواسته می‌شود مقاومت داشته باشند.

بیشتر بخوانید:

• لجبازی کودکان در غذا خوردن
• لجبازی کودک موقع خواب
• لجبازی کودک برای دستشویی رفتن

لجبازی کودک تا چه سنی طبیعی است؟

بسیاری از اوقات والدین با شنیدن اولین «نه!» از طرف کودک تحمل خود را از دست می‌دهند و فرزند خود را یک بچه‌ی لجباز می‌خوانند. اما باید یادآوری کنیم که لجبازی تا حدی برای کودک ضروری است و نشان‌ می‌دهد که فرزند شما دارد مستقل می‌شود.

در حقیقت، لجبازی کودک یک مرحله طبیعی است که اکثر کودکان بین ۱۸ ماهگی تا ۳ سالگی آن را پشت سر می‌گذارند. این مرحله به نام “Terrible twos” نیز شناخته می‌شود و به سال‌هایی از زندگی کودکان اشاره دارد که به هیچ صراطی مستقیم نیستند! به عقیده روانشناسان، دلیل لجبازی‌ها و مخالفت‌های کودکان در این دوره سنی، مواجه شدن آن‌ها با سیل عظیمی از تغییرات، چه هیجانی و چه جسمی، است(منبع).

از ۱۸ ماهگی، کودک متوجه می‌شود که یک شخص جدا از والدین خود است و دوست دارد استقلالی که تازه کشف کرده را آزمایش کند. در واقع، در این سن چیزی که والدین تصور می‌کنند لجبازی است، تلاش کودک برای این است که بداند چه کارهایی را می‌تواند انجام دهد و چه کارهایی را نمی‌تواند.

با این حال، کودکان متوجه نمی‌شوند که فاقد مهارت های فیزیکی و شناختی برای انجام کارهای موردنظرشان هستند. بنابراین زمانی که مجبور هستید به کاری که فرزندتان می‌خواهد انجام دهد نه بگویید، احتمال زیادی وجود دارد که او مقاومت کند.

بدین ترتیب، کودکان وقتی یاد می‌گیرند که می‌توانند درخواست‌های والدین مانند پوشیدن لباس، حمام کردن یا رفتن به رختخواب را رد کنند، لجبازی نشان می‌دهند. در این مرحله کودکان قدرت خود را کشف می‌کنند و سعی می‌کنند بفهمند چه کسی مسئول است.

بیشتر بخوانید:

• سن لجبازی در کودکان
• لجبازی بچه سه ساله
• لجبازی کودک دو ساله

علت و دلایل لجبازی کودکان

برای والدین، اغلب درک علت لجبازی کودکان دشوار است. اما پیدا کردن دلایل لجبازی در کودکان علاوه بر این که می‌تواند به حل کردن آن کمک کند، باعث می‌شود تا والدین بتوانند پیش از آغاز این رفتارها آن‌ها را پیش‌بینی کنند.

به طور کلی، برای لجبازی کودکان دلایل مختلفی می‌تواند وجود داشته باشد:

1_ رشد طبیعی و ژنتیک

همانطور که خواندید، ۱۸ ماهگی تا ۳ سالگی سن طبیعی لجبازی در کودکان است. بنابراین، در این دوره سنی لجبازی تا حد زیادی طبیعی و حتی ضروری خواهد بود. علاوه بر دوره طبیعی لجبازی، برخی از کودکان به طور ژنتیکی نیاز به استقلال و اختیار بیشتری دارند؛ از این رو ممکن است نسبت به برخی موقعیت‌ها سرسخت‌تر باشند.

2_ ترس از تغییر

تغییر برای کودکان ترسناک است و بسیاری از آن‌ها اغلب به لجبازی به عنوان اولین شیوه‌ی ذفاعی خود روی می‌آورند. برخی از کودکان ممکن است وقتی به مکان جدیدی نقل مکان می‌کنند یا به مدرسه جدیدی می‌روند لجبازی کنند.

حتی آمدن خواهر و برادر نیز می‌تواند آن‌ها را بترساند؛ زیرا کودکان فکر می‌کنند والدینشان اکنون توجه و محبت خود را به فرزند جدید می‌دهند و دیگر آن‌ها را دوست ندارند. چنین موقعیت‌هایی باعث می‌شود که کودکان احساس غرق شدن و استرس کنند و به لجبازی روی بیاورند.

3_ نیاز به آزادی و اختیار

نیاز به آزادی و داشتن کنترل، به خصوص در سنین پیش‌دبستانی و مدرسه، یکی دیگر از دلایل رایج افزایش لجبازی در کودکان است. وقتی کودکان احساس می‌کنند هیچ کنترلی بر زندگی خود ندارند، رفتارهای لجبازانه از خود نشان می‌دهند.

وقتی شما به کودک دستور می‌دهید تکالیف درسی را انجام دهد، به رختخواب برود یا کارهایی از این قبیل را انجام دهد، او حرف زیادی برای گفتن ندارد و احساس می‌کند کنترل کمی بر زندگی خود دارد. بنابراین تلاش می‌کند کمی از احساس تحت کنترل بودن رها شود و سرسخت و قاطع باشد.

4_ جلب توجه

بچه‌ها عاشق توجه هستند و عادت دارند برای جلب توجه به روش خاصی رفتار کنند. به خصوص زمانی که احساس می‌کنند مورد غفلت قرار گرفته‌اند و توجه چندانی به آن‌ها نمی‌شود. بدین ترتیب، اگر فرزندانتان احساس کنند که نادیده گرفته شده‌اند یا اهمیتی ندارند، برای جلب توجه شما شروع به لجبازی می‌کنند.

این اتفاق به خصوص در خانه‌هایی که چند فرزند دارند بسیار رایج است.

5_ ارتباط نادرست والدین با فرزندان

گاهی لجبازی کودک به دلیل مشکلاتی است که در سبک فرزند پروری والدین وجود دارد. برای مثال، والدینی که سبک فرزند پروری مستبدانه را پیش می‌گیرند و دائم به بچه‌ها امر و نهی می‌کنند، باید انتظار لجبازی بیشتری را نیز داشته باشند.

تنبیه و سرزنش دائمی، نه گفتن‌های همیشگی و امر و نهی کردن بدون ارائه هیچ توضیحی باعث می‌شود لجبازی بچه‌ها به مرور زمان بیشتر شود.

بیشتر بخوانید:

• سبک های فرزند پروری
• خطاهای فرزند پروری
• تربیت کودک خشن

6_ مشکلات یادگیری و شاید هم ODD!

اما به جز دلایل محیطی که گفتیم، لجبازی می‌تواند به دلایل روانشناختی نیز در کودکان رخ دهد. در واقع، گاهی اوقات لجبازی نشان‌دهنده این است که مشکلی جدی‌تر وجود دارد. مشکلات یادگیری، ADHD و شاید هم ODD می‌توانند دلایلی باشند که موجب لجبازی و سرسختی کودکتان شده‌اند.

ODD یا اختلال لجبازی، مشکلی روانشناختی است که در آن کودک رفتارهای شدید لجبازی و نافرمانی دارد و به شدت پرخاشگر و عصبانی است. این مشکل در صورت برطرف نشدن می‌تواند در بزرگسالی اختلالات جدی ایجاد کند.

طبق گفته CDC، اختلال ODD یک رفتار مخرب است که در کودکان و نوجوانان تشخیص داده می‌شود. این اختلال معمولا در سنین ۸ سالگی و حداکثر تا ۱۲ سالگی شروع می شود. همچنین اختلال ODD در کودکی در صورت درمان نشدن می‌تواند به اختلال شخصیت ضد اجتماعی در بزرگسالی تبدیل شود (منبع).

راهکارهای مقابله و درمان لجبازی کودکان

لجبازی می‌تواند در هر سنی رخ دهد. کودک نوپا ممکن است از غذا خوردن خودداری و قاشق خود را پرت کند یا کودک هفت ساله ممکن است از نوشتن تکالیفش خودداری کند. اما بدرفتاری کودک حتی اگر طبیعی باشد، باید به طور کامل شناسایی و به کمک راهکارهایی با رفتارهای مناسب‌تر جایگزین شود.

در ادامه با هم راهکارهایی برای درمان لجبازی کودک را بررسی می‌کنیم.

1_ به کودک حق انتخاب بدهید

بهترین راهکار برای کودکانی که به دلیل نداشتن کنترل و آزادی لجبازی می‌کنند، ارائه انتخاب‌های متعدد است. در واقع، برای این که مانع لجبازی کودک شوید، می‌توانید با ارائه انتخاب‌های ساده و محدودی میان دو یا سه گزینه، به او اجازه دهید تا انتخاب کند. مثلا، به کودک بگویید دوست داری امشب کدام کتاب را بخوانیم؟ جوراب آبی را می‌پوشی یا قرمز؟ و گزینه‌هایی از این قبیل.

البته به یاد داشته باشید حق انتخاب دادن همیشه هم خوب نیست. مثلا، درباره بستن کمربند صندلی، کودک انتخابی ندارد و این یک قانون است. حتی ساعت خواب نیز می‌تواند یک قانون باشد. اما با این وجود، در این موارد نیز به جای گفتن این کار را انجام بده با لحن دستوری، می‌توانید بگویید «متاسفم اما الان باید به تخت خواب بروی».

2_ دلایل کاری که باید انجام شود را توضیح دهید

کودکان سرسخت گاهی نیاز دارند تا چرایی پشت درخواست‌ها، تصمیم‌ها یا مرزهایی که والدین ایجاد می‌کنند را بدانند. بنابراین وقت گذاشتن برای توضیح استدلال خود می‌تواند تا حدی کودک را قانع کند.

البته در مواردی که کودک در حال جیغ کشیدن است، قطعا حاضر به شنیدن چیزی نیست. اگر می‌خواهید کودک به حرف شما گوش کند ابتدا تلاش کنید هم قد او بنشینید، او را آرام کنید و سپس دلیل خود را توضیح دهید. (حتی می‌توانید بعداً و در زمانی که کودک آرام است، درباره‌ی برخی از قوانین یا دلایل کارها با او صحبت کنید.)

3_ سعی کنید آرام بمانید

فریاد زدن بر سر کودکی که در حال جیغ زدن است، دستاوردی ندارد و تنها یک مسابقه فریاد را ایجاد می‌کند. فرزند شما ممکن است پاسخ خشمگینانه شما را یک دعوت به جنگ تلقی کند و بیش از پیش داد بزند.

بنابراین، به یاد داشته باشید که عصبانی شدن، کتک زدن یا فریاد زدن بر سر کودک چیزی به او یاد نمی‌دهد. پس آرام بمانید و سعی کنید کنترل اوضاع را به دست بگیرید.

4_ هنگام تغییر فعالیت‌ها به کودک زمان دهید

اگر فرزند شما سرگرم انجام کاری است و باید به فعالیت دیگری بپردازد، به او زمان بدهید. برای مثال، اگر با نزدیک شدن به شام، فرزندتان با کامیون بازی می‌کند، به او اخطار دهید تا ۵ دقیقه دیگر باید بازی را متوقف کند. برای این کار می‌توانید از تایمرها مثل تایمر آشپزخانه استفاده کنید که به کودک کمک می‌کند تا تغییر را بهتر بپذیرد.

بیشتر بخوانید:

• بازی درمانی برای کاهش لجبازی کودکان
• لجبازی کودک پیش دبستانی
• لجبازی کودک ۵ ساله

5_ محرک های لجبازی کودک را بشناسید

لجبازی کودکان اغلب به دلایلی خاص آغاز می‌شود. مثلا، اگر همیشه برای رفتن به تخت‌خواب با کودک مشکل دارید، می‌توانید با روش‌هایی مثل سرگرمی و بازی برای موقعیت آماده شوید. همچنین می‌توانید برخی از چیزهایی که کودک دوست دارد را نیز به او پیشنهاد دهید. برای مثال، می‌توانید بگویید اگر به تخت‌خواب بروی، برایت کتاب مورد علاقه‌ات را می‌خوانم.

6_ به حرف های کودک گوش دهید

ارتباط یک خیابان دو طرفه است. بنابراین اگر می‌خواهید فرزندتان به حرف‌های شما گوش کند، ابتدا باید به حرف‌های او گوش دهید. کودکان لجباز ممکن است دلایل خود را برای کارهایشان داشته باشند و بخواهند که شما آن‌ها را گوش کنید (منبع).

این کودکان اگر احساس کنند که شنیده نمی‌شوند، ممکن است سرکشی کنند. اغلب اوقات، زمانی که فرزندتان اصرار دارد کاری را انجام دهد یا انجام ندهد، گوش دادن به صحبت‌های او و گفت‌وگوی آزاد در مورد آنچه که او را آزار می‌دهد می‌تواند به حل مؤثر مشکل کمک کند.

7_ از جایزه به روش مناسب استفاده کنید

پاداش‌ها گاهی اوقات می‌توانند در تربیت کودک تاثیر بدی داشته باشند، اما می‌توان از آن‌ها به طور موثر برای تقویت رفتارهایی استفاده کرد که می‌خواهید بیشتر آن‌ها را ببینید. پاداش یا تقویت مثبت حتما نباید چیزهای مادی باشد و گاهی حتی می‌تواند انجام دادن کارهایی باشد که کودک دوست دارد.

مثلا، به کودک بگویید اگر اتاق را مرتب کنی می‌توانی برای نیم ساعت بازی کامپیوتری انجام دهی. حتی کلمات نیز می‌توانند گاهی پاداش باشند. تشویق و تحسین کودک زمانی که در حال انجام یک کار درست است، می‌تواند بسیار مفید باشد و تفاوت کار درست و غلط را به کودک آموزش دهد.

8_ تسلیم نشوید!

در نهایت، مهم‌ترین راهکاری که در برابر لجبازی کودکان باید در نظر داشته باشید این است که تسلیم نشوید! تسلیم شدن در برابر فریاد زدن کودک، حتی اگر در ملاعام باشد، این پیام را می‌رساند که کودک می‌تواند با لجبازی شما را شکست بدهد و به چیزی که می‌خواهد برسد. در چنین مواقعی اگر در مکان عمومی بودید، فرزندتان را به جایی ببرید که مزاحم دیگران نشود و صبر کنید تا آرام شود.

بیشتر بخوانید:

• لجبازی در کودکان 6 ساله
• لجبازی کودکان در لباس پوشیدن
• لجبازی کودکان بیش فعال

چه زمانی به روانشناس مراجعه کنیم؟

لجبازی کودک می‌تواند در موارد شدید و پیاپی، کلافه‌کننده باشد و والدین را خسته کند. به طور کلی، کمک گرفتن از روانشناس حتی زمانی که لجبازی در حد طبیعی باشد می‌تواند به شما کمک کند تا رفتارهای مثبت را در کودک ایجاد کنید و لجبازی کودک را تا حد امکان کاهش دهید.

اما اگر کودک شما علائمی مانند:

• فوران‌های خشم
• انعطاف‌ناپذیری در رفتارها
• مشکلات در مدرسه
• مشکل در روابط
• کینه‌توزی و آسیب رساندن به دیگران
• زودرنجی و حساس بودن بیش از حد

را نشان می‌دهد، پیشنهاد می‌کنیم به کمک جدی از روانشناس فکر کنید. این موارد می‌توانند علائم اختلال ODD باشند که در صورت درمان نشدن می‌توانند به مشکلات جدی اجتماعی در بزرگسالی تبدیل شوند.

کلام آخر

هر دوره سنی کودک چالش‌های مختلفی را به همراه دارد و لجبازی، احتمالا یکی از دشوارترین آن‌ها است. لجبازی کودک می‌تواند به دلایل مختلفی مثل جلب توجه، نداشتن احساس آزادی یا دلایل دیگر رخ دهد اما والدین می‌توانند با کمک گرفتن از یک فرد متخصص با دلایل این رفتار آشنا شوند و آن را به حداقل برسانند.