بازی درمانی لجبازی کودکان، یکی از موثرترین روش‌هایی است که علاوه بر کاهش لجبازی در کودکان آن را با رفتارهای مناسب جایگزین می‌کند. بازی زبان کودک است و زمانی که بتوانیم به زبان خودشان با آنها صحبت کنیم، می‌توانیم مهارت‌هایی مثل:
- یادگیری بیان احساسات
- ایجاد همدلی
- توسعه خلاقیت
- آموزش مسئولیت‌پذیری
- و مهارت‌های اجتماعی
را به آنها آموزش دهیم و حتی دلیل رفتارهای لجبازانه را متوجه شویم. برخی از نمونه‌های بازی درمانی که به کاهش لجبازی کودکان کمک می‌کند عبارتند از:
- انواع بازیهای نمایشی
- بازیهای حرکتی
- بازی تخیلی
- بازی با شن و ماسه
دلایل لجبازی کودکان
دلایل اصلی لجبازی و رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان عبارتند از:
- الگوهای نامناسب والدگری مانند والد کنترل‌گر، عدم ثبات در والدین، انتظارات بیش از حد و غیره
- کمبود مهارت‌های ارتباطی والدین در برقراری ارتباط موثر با کودک
- طرد شدن کودک از سوی والدین و ندادن توجه و محبت کافی
- مشکلات خانوادگی مانند طلاق، خشونت، اعتیاد و غیره که منجر به استرس کودک می‌شود.
- مشکلات رفتاری و هیجانی در خود کودک مانند اختلالاتی مثل ADHD
- عوامل محیطی و اجتماعی مثل الگوهای نامناسب همسالان
- عدم آموزش مهارت‌های مقابله‌ای و کنترل خشم به کودک
- سبک زندگی پراسترس و عدم توجه به نیازهای عاطفی کودک
- انتظارات بیش از حد از کودک؛ تحمیل انتظاراتی که فراتر از ظرفیت‌های سنی کودک است.
- روش‌های انضباطی نامناسب؛ مجازات‌های سختگیرانه، نامتناسب و غیرمنطقی.
- عدم ثبات در والدگری؛ عدم هماهنگی والدین در روش‌های تربیتی و قوانین.
- محرومیت‌های هیجانی؛ کمبود محبت، توجه و تحسین کودک توسط والدین.
- تبعیض یا مقایسه با خواهر و برادر.
بنابراین، علل لجبازی کودکان می‌تواند متعدد باشد که ناشی از الگوهای نامناسب والدگری و محیط خانواده است. (منبع)
بیشتر بخوانید:
راه‌های کاهش لجبازی در کودکان
برای کاهش لجبازی در کودکان می‌توان راهکارهای زیر را به کار برد:
- الگوی مثبت والدین: والدین باید خودشان الگوهایی منطقی، محترمانه و آرامش بخش باشند تا کودک هم یاد بگیرد که چگونه رفتار کند.
- تقویت رفتارهای مطلوب: هر بار که کودک رفتار خوب و غیر لجبازانه‌ای انجام می‌دهد، حتماً با لبخند، تحسین کلامی یا بغل کردن او را تشویق کنید تا رفتار خود را تقویت کند.
- نادیده گرفتن رفتار لجبازانه: تا حد امکان سعی کنید رفتارهای لجبازانه‌ی کودک را نادیده بگیرید و واکنش منفی نشان ندهید.
- پرهیز از تنبیه یا تهدید کردن کودک: هرگز کودک را به خاطر لجبازی‌اش تنبیه یا تهدید به مجازات نکنید.
- برقراری ارتباط موثر: با آرامش و صبورانه با کودک صحبت کرده و سعی کنید دلیل لجبازی‌اش را درک کنید.
- پایبندی به قوانین: قوانین ثابت، منطقی و متناسب با سن کودک وضع کرده و به طور مداوم از آن پیروی کنید.
- صبور بودن و حفظ آرامش: در برابر لجاجت‌های کودک بسیار صبور باشید و اجازه ندهید که عصبانیت شما را برانگیزد.
- ایجاد محیطی آرام برای کودک: محیط خانه را آرام و بدون تنش و فشار اضافه نگه دارید.
- مشاوره گرفتن از متخصصان در صورت نیاز
با این روش‌ها، می‌توان لجبازی کودک را به تدریج کاهش داد و رفتارهای مطلوب‌تری را جایگزین نمود. (منبع)
بازی درمانی چیست؟
انجمن بازی درمانی (APT)، درمان با بازی را این‌گونه تعریف می‌کند: “استفاده سیستماتیک از یک مدل نظری برای ایجاد یک فرایند میان‌فردی که در آن درمانگران آموزش‌دیده از طریق قدرت‌های درمانی بازی، به مراجعان کمک می‌کنند تا از مشکلات روان‌شناختی‌اجتماعی پیشگیری کرده یا آنها را حل کنند و به رشد و توسعه بهینه دست یابند.”
بازی درمانی یکی از روش‌های درمانی است که بیشتر برای کودکان به کار می‌رود. در این درمان، کودکان می‌توانند احساسات و مشکلات خود را بیان یا پردازش کنند. یک درمانگر حرفه‌ای می‌تواند از طریق بازی به بررسی و درک بهتر مشکلات کودک بپردازد. بازی‌درمانی معمولاً توسط متخصصان سلامت روان مانند روانشناسان و روانپزشکان به عنوان یک روش درمانی برای کودک تجویز یا توصیه می‌شود.
به گفته متخصصان، کودکان پس از بازی درمانی ممکن است تغییرات مثبتی را تجربه کنند. اگرچه برخی کودکان ممکن است در ابتدا مقاومت یا مشکل اعتماد به درمانگر داشته باشند که این موضوع با گذشت زمان بهبود می‌یابد.
چه کسانی از بازی درمانی بهره می‌برند؟
بازی درمانی بیشتر برای کودکان ۳ تا ۱۲ سال مناسب است. کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالانی که مشکلات شناختی دارند نیز می‌توانند از این درمان بهره‌مند شوند. والدین یا مربی می‌توانند از بازی درمانی برای کودکان خردسال و حتی نوزادان به عنوان ابزاری برای درمان زودهنگام استفاده کنند. (منبع)
بیشتر بخوانید:
مزایای بازی درمانی
برخی مزایای احتمالی بازی درمانی به شرح زیر است:
- یادگیری بیان کامل احساسات
- ایجاد همدلی و احترام به دیگران
- توسعه مهارت‌های حل مسئله خلاقانه
- پذیرش مسئولیت بیشتر در قبال برخی رفتارها
- بهبود مهارت‌های اجتماعی و روابط خانوادگی
نشان داده شده است که بازی درمانی به کودکانی با طیف گسترده ای از مشکلات اجتماعی، عاطفی، رفتاری و یادگیری کمک می کند زیرا آنچه ممکن است به عنوان مشکلات رفتاری در کودکان ظاهر شود (مثلاً لجبازی کردن) نتیجه فرسودگی مکانیسم‌های مقابله‌ای آن‌هاست (منبع).
بازی درمانی به کودکان کمک می‌کند تا از زبان استفاده کرده و مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت خود را بهبود دهند. این درمان می‌تواند به همراه سایر روش‌های درمانی به کار رود و برای رشد شخصی کودک موثر واقع شود. (منبع)
اهداف بازی درمانی
اهداف خاص بازی، بستگی به نیازهای فردی کودک دارد. درمانگر قبل از شروع درمان با شما صحبت می‌کند تا دیدگاه‌تان را بداند و بفهمد پس از درمان چه نتایجی را انتظار دارید. این اهداف ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- توسعه مسئولیت‌پذیری در قبال رفتار
- یادگیری راه‌حل‌های موفق برای مقابله با مشکلات
- یافتن راه‌حل‌های خلاقانه و منحصر به فرد برای مسائل
- یادگیری احترام به خود و دیگران
- یادگیری بیان مناسب احساسات
- توسعه همدلی و احترام به احساسات دیگران
- یادگیری مهارت‌های اجتماعی و روابط با دوستان و خانواده
درمانگر ممکن است بازی آزاد یا هدایت‌شده را بر اساس اهداف در نظر گرفته‌شده انتخاب کند. گاهی بازی درمانی به صورت گروهی برای یادگیری تعاملات اجتماعی انجام می‌شود. برای کودکان خردسال، معمولاً از خانواده و مراقبان خواسته می‌شود تا در بازی شرکت کنند تا آنها هم تکنیک‌ها را یاد بگیرند و رفتار کودک را در خانه بهتر درک کنند.
بیشتر بخوانید:
تکنیک‌های بازی درمانی
بازی مراقبتی: درمانگر یک عروسک یا حیوان عروسکی به کودک می‌دهد تا از آن مراقبت کند، بغلش کند و غذا بدهد. کودک ممکن است نیاز خود به مراقبت بیشتر را نشان دهد.
بازی مهاجم-قربانی: اگر کودک اسباب‌بازی‌ها را خالی کند یا به هم بریزد، نشانه‌ای از احساس بی‌قدرتی در کنترل زندگی روزمره‌اش است.
بازی مرتب‌سازی: اگر کودک وقت صرف مرتب کردن اسباب‌بازی‌ها کند، نشانه‌ای از تمایل او به نظم در دنیای آشفته‌اش است.
بازی خواب: اگر کودک دوست دارد وانمود کند اسباب‌بازی‌ها خوابیده‌اند، ممکن است احساس غرق شدن داشته باشد و نیاز به استراحت دارد. (منبع)
بازی درمانی چه تاثیری بر لجبازی کودک داد؟
بازی‌درمانی می‌تواند تاثیرات مثبتی بر کاهش لجبازی کودکان داشته باشد:
- بازی‌درمانی با ایجاد فضایی امن و بدون قضاوت، به کودک کمک می‌کند تا احساسات و عواطف خود را بیان کند و از این طریق لجبازی‌اش کاهش پیدا می‌کند.
- استفاده از روش‌هایی مثل بازی‌درمانی و درمان متمرکز بر کودک، باعث تقویت مهارت‌های ارتباطی و همدلی کودک می‌شود. همچنین این روش‌ها می‌توانند به کاهش لجبازی کودک کمک کنند.
- بازی‌درمانی از طریق آموزش مهارت‌های حل مسئله و مقابله با استرس، به کودک کمک می‌کند تا رفتارهای لجبازانه‌اش را کنترل کند.
- تقویت اعتمادبه‌نفس و خودپنداره مثبت کودک از طریق بازی‌درمانی، منجر به کاهش واکنش‌های لجبازانه وی می‌شود.
- بازی‌درمانی به والدین نیز آموزش می‌دهد تا روش‌های مناسب‌تری برای ارتباط و تعامل با کودک لجباز به کار ببرند.
به نظر می‌رسد بازی‌درمانی اثربخشی قابل توجهی در کاهش لجبازی کودکان دارد (منبع). در بازی درمانی با استفاده از شخصیت‌ها، داستان‌ها یا هنر وانمود کردن، کودکان راه‌های امنی برای کار و بیان احساسات و درک خود از افراد، روابط و رویدادهای اطراف خود دارند. از آنجایی که کودک جلسه را رهبری می‌کند، بازی به او کمک می‌کند تا نسبت به توانایی‌های خود اعتماد بیشتری داشته باشد. آنها از طریق بازی، حل مسئله را تمرین می‌کنند و رفتارهای مقابله‌ای جدید و مهارت‌های اجتماعی را توسعه می‌دهند.
تاثیر بازی گروهی بر درمان لجبازی کودکان
موارد تاثیر بازی گروهی در درمان کودکان لجباز به شرح زیر است:
- بازی گروهی باعث افزایش تعامل اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی کودکان لجباز می‌شود.
- شرکت در بازی گروهی، یادگیری کار گروهی و همکاری را برای کودکان لجباز تسهیل می‌کند.
- بازی گروهی به کودکان لجباز کمک می‌کند تا یاد بگیرند چگونه در موقعیت‌های اجتماعی سازگارتر عمل کنند.
- شرکت در بازیهای گروهی، مهارت‌های حل مسئله و تصمیم‌گیری کودکان لجباز را افزایش می‌دهد.
- قرار گرفتن در یک محیط گروهی به کودکان لجباز کمک می‌کند تا یاد بگیرند چگونه واکنش‌های لجبازانه‌شان را کنترل کنند.
- بازی‌درمانی گروهی با ایجاد الگوهای رفتاری مثبت، موجب کاهش لجبازی کودکان می‌شود.
بنابراین به نظر می‌رسد بازیهای گروهی، تاثیر مثبت قابل توجهی بر بهبود رفتار کودکان لجباز دارد. (منبع)
- بیشتر بخوانید: خطاهای فرزند پروری
- بیشتر بخوانید: فرزند پروری چیست؟
- بیشتر بخوانید: سبک های فرزند پروری
بازی درمانی باید چگونه باشد؟
- بازیهای ساده‌ای را انتخاب کنید که نیاز به قوانین زیادی نداشته باشند تا احتمال بروز اختلاف کمتر شود. قبل از شروع بازی، قوانین را برای کودک توضیح دهید و اطمینان حاصل کنید که آنها را درک کرده است.
- حین بازی آرامش خود را حفظ کنید. اگر کودک عصبانی شد یا تقلب کرد، با احترام و قاطعیت قوانین را توضیح دهید.
- تمرکز را روی سرگرم کردن کودک بگذارید نه برنده شدن. گاهی اجازه دهید کودک برنده شود.
- کودک را تهدید یا به خاطر لجبازی تنبیه نکنید.
- اگر کودک علاقه‌ای به ادامه بازی نشان نداد، آن را متوقف کنید.
- در پایان بازی، رفتار خوب کودک را تحسین کنید، حتی اگر برنده نشده باشد.
با صبر و احترام، می‌توان با یک کودک لجباز بازی کرد به گونه‌ای که برای هر دو طرف تجربه‌ای مثبت باشد. (منبع)
بازیهای مناسب برای بازی درمانی کودکان لجباز
بازیهای مناسب برای کودکان لجباز و توضیحات آنها به شرح زیر است:
1ـ بازیهای آرامش‌بخش
بازی‌هایی مانند نقاشی، رنگ‌آمیزی، ساختن شکلک‌های پلاستیکی یا مومی که باعث آرامش کودک می‌شود. این بازی‌ها کمک می‌کند هیجانات منفی کودک کاهش یابد.
2ـ بازیهای نمایشی
با استفاده از عروسک‌ها یا اسباب‌بازی‌هایی مانند قاشق و بشقاب، کودکان می‌توانند، نقش عروسک را بازی کنند و احساساتشان را بیان نمایند.
3_ بازیهای حرکتی
بازی‌هایی مانند دویدن، پرش روی ترامپولین یا توپ بازی که انرژی کودک را تخلیه می‌کند و او را آرام می‌سازد.
4_ بازی با موسیقی
گوش دادن به موسیقی شاد یا نرم، نواختن سازهای بادی یا کوبه‌ای برای کودکان لجباز مفید است.
5_ بازی تقویت حافظه
بازی‌هایی مانند پیدا کردن جفت‌های یکسان یا بازی حافظه با تصاویر می‌تواند حواس کودک را متمرکز کند.
6_ ساختن
ساختن برج‌ها و قلعه‌هایی از مکعب‌ها یا لگو و سپس خراب کردن آنها برای کودکان لجباز لذت‌بخش است.
7_ بازیهای تخیلی
بازی‌هایی که کودک بتواند داستان‌سرایی کند، نقش‌های مختلفی را بازی کند و خلاقیتش را به کار بگیرد.
8_ بازی با عروسک‌های ساده
استفاده از عروسک‌های پارچه‌ای یا چوبی ساده که کودک بتواند راحت‌تر ارتباط برقرار کند و با آنها صحبت کند.
9_ بازی ماسک سازی
استفاده از کاغذ و مقوا برای درست کردن ماسک‌های مختلف و بازی کردن با آنها کمک می‌کند تا کودک بتواند احساسات متفاوتی را بیان کند.
10_ بازی با شن و رس
بازی با شن و رس یا پلاستیسین برای ساختن اشکال مختلف، یکی از بازیهای مناسب است. فشار دادن و ورز دادن آن برای کودک آرامش‌بخش است.
این بازی‌ها با فراهم کردن فضایی برای بیان احساسات و خلاقیت کودکان لجباز، به کاهش رفتارهای نامطلوب آنها کمک می‌کند.
سخن نهایی
بازی‌درمانی به عنوان یک روش درمانی کارآمد، تأثیر مثبت قابل توجهی بر کاهش لجبازی کودکان دارد. با ایجاد یک محیط غیر قضاوتی و امن، بازی‌درمانی به کودکان اجازه می‌دهد تا احساسات و تجارب خود را بیان کنند و از این طریق لجبازی‌شان کاهش می‌یابد. تکنیک‌های خاص بازی‌درمانی مانند بازی در نقش عروسک و اسباب‌بازی، درمان کودک‌محور و بازی گروهی به کاهش لجبازی کودکان کمک شایانی می‌کند. بازی‌درمانی موجب افزایش مهارت‌های ارتباطی، همدلی، حل مسئله و کنترل خشم در کودکان لجباز می‌شود. آموزش والدین در زمینه اصول بازی‌درمانی، به آنها کمک می‌کند تا بهتر با کودک لجباز خود ارتباط برقرار کنند. با توجه به مزایای بازی‌درمانی، توصیه می‌شود از این روش به عنوان یکی از روش‌های اصلی درمان لجبازی کودکان استفاده شود.
