فرزند پروری موفق شامل چه اصول و اقداماتی است؟ فرزند گران‌بهاترین نعمت الهی و امانتی است که خداوند به دستان پرمهر والدین سپرده است. فرزندپروری، فرآیند حساس و تعیین کننده‌ای است که تمامی جنبه‌های زندگی فرد از جمله سلامت روان، موفقیت تحصیلی و شغلی و روابط اجتماعی او را تحت تاثیر قرار می دهد.
در این مقاله با هم به بررسی شیوه‌ها و اصول کلیدی فرزند پروری موفق خواهیم پرداخت و راهکارهایی عملی برای فرزند پروری موفق و تربیت فرزندان سالم و خوشبخت ارائه خواهیم کرد تا والدین عزیز بتوانند با اتخاذ رویکردی صحیح، گام های موثری در مسیر پرورش فرزندانی شایسته و پیروز بردارند.
سبک‌های فرزندپروری
طبق تحقیقات انجام شده در نیمه دوم قرن بیستم، چهار سبک اصلی فرزندپروری وجود دارد؛ مقتدرانه، استبدادی، سهل‌گیرانه و طردکننده. فرزندپروری مقتدرانه (که به آن متوازن هم گفته می‌شود) به‌طور گسترده‌ای مؤثرترین سبک دانسته می‌شود؛ زیرا امنیت و حمایت را برای کودکان فراهم می‌کند.
- فرزندپروری یا والدگری مستبدانه (Authoritarian Parenting): دارای کنترل بالا و محبت کم
- والدگری یا فرزندپروری سهل‌گیرانه (Permissive Parenting): دارای کنترل کم و محبت زیاد
- فرزندپروری طردکننده، سهل انگارانه یا والدین بی تفاوت (Uninvolved Parenting) دارای کنترل کم و محبت کم
- فرزندپروری یا والدگری مقتدرانه (Authoritative Parenting): پاسخگویی بالا، انتظارات منطقی و صمیمت با فرزندان
بیشتر بخوانید:
فرزند پروری سبک مستبدانه
این سبک دارای کنترل بالا و محبت کم است. در این شیوه فرزند پروری والدین کاملاً مستبد هستند و فرزندان باید از فرمان‌ها و مقررات آنها پیروی کنند. معمولاً توضیحی در مورد قوانین به فرزندان داده نمی‌شود. فرزندان در این سبک استقلال کمی دارند.
سبک فرزند پروری مستبدانه دارای ویژگی‌های زیر است:
- والدین انتظار اطاعت مطلق از فرزندان دارند و کنترل زیادی روی آنها اعمال می‌کنند.
- والدین دستورها و مقررات سخت‌گیرانه‌ای وضع می‌کنند و انعطاف‌پذیر نیستند.
- روابط عاطفی گرم و صمیمی بین والدین و فرزندان وجود ندارد.
- والدین بیشتر بر اطاعت و انضباط تأکید دارند تا ایجاد خلاقیت و استقلال.
- والدین کمتر توضیحی در مورد دستورات و ممنوعیت‌ها ارائه می‌دهند.
- تنبیه‌های بدنی و سرزنش زیاد برای کنترل رفتار فرزندان به کار می‌رود.
- نظارت و کنترل شدید بر فعالیت‌ها و رفتار فرزندان وجود دارد.
فرزند پروری سبک سهل گیرانه
این سبک دارای کنترل کم و محبت زیاد است. والدین بسیار مهربان هستند اما کنترل و نظارت کمی روی فرزندان دارند. قوانین زیادی وجود ندارد و فرزندان استقلال و آزادی عمل بالایی دارند.
سبک فرزند پروری سهل‌گیرانه دارای ویژگی‌های زیر است:
- والدین کنترل و نظارت کمی روی فرزندان دارند و به آنها آزادی عمل زیادی می‌دهند.
- انتظارات کمی از فرزندان وجود دارد و مرزهای روشنی تعیین نمی‌شود.
- والدین به فرزندان اجازه می‌دهند خودشان تصمیم بگیرند و قوانین را رعایت نکنند.
- والدین کمتر در مورد رفتار فرزندان با آنها صحبت می‌کنند.
- تنبیه‌های محدودی برای رفتارهای نادرست وجود دارد.
- ارتباط عاطفی گرمی بین والدین و فرزندان برقرار است.
- والدین تا حد زیادی از دخالت و کنترل در زندگی فرزندانشان پرهیز می‌کنند.
- مسئولیت‌پذیری کمی از سوی فرزندان انتظار می‌رود.
- نیازهای فرزندان بیشتر از نیازهای والدین اولویت دارد.
فرزند پروری سبک طردکننده
این سبک دارای کنترل کم و محبت کم است. والدین در تربیت فرزندان شرکت چندانی ندارند. نظارت و حمایت کمی از فرزندان می‌شود و رابطه عاطفی ضعیفی بین والدین و فرزندان وجود دارد.
سبک فرزند پروری طردکننده دارای ویژگی‌های زیر است:
- والدین به نیازهای عاطفی و روانی فرزندان بی‌توجه هستند.
- ارتباط و تعامل کمی بین والدین و فرزندان وجود دارد.
- والدین در زندگی روزمره و فعالیت‌های فرزندان مشارکت نمی‌کنند.
- نظارت والدین بر رفتار و کردار فرزندان بسیار کم است.
- والدین احساس علاقه و دلبستگی کمی نسبت به فرزندان نشان می‌دهند.
- فرزندان احساس طردشدگی و بی‌ارزشی می‌کنند.
- رشد اجتماعی و عاطفی فرزندان به خوبی صورت نمی‌گیرد.
- خطر رفتارهای پرخطر و ضداجتماعی در فرزندان بالاست.
- فرزندان دچار مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب می‌شوند.
بیشتر بخوانید:
فرزند پروری سبک مقتدرانه
پرورش فرزند به سبک مقتدرانه به معنی این است که والدین به عنوان افرادی که مسئولیت پرورش و تربیت فرزندان را بر عهده دارند، علاوه بر این که قدرت و اعتماد به نفس خود را حفظ می‌کنند، با احترام و صداقت با فرزندان خود برخورد می‌کنند. این سبک پرورشی به فرزندان اجازه می‌دهد تا مهارت‌های اجتماعی، استقلال و اعتماد به نفس خود را تقویت کنند.
فرزندپروری مقتدرانه دارای ویژگی‌های زیر است:
- والدین انتظارات واقع‌بینانه‌ای از فرزندان دارند و مرزها و قوانین مشخصی را تعیین می‌کنند.
- همراه با قاطعیت، والدین انعطاف‌پذیر هستند و به دیدگاه‌های فرزندان احترام می‌گذارند.
- ارتباط عاطفی نزدیک و صمیمانه‌ای بین والدین و فرزندان وجود دارد.
- والدین به استقلال و خودمختاری فرزندان احترام می‌گذارند.
- والدین الگوی مناسبی برای فرزندان هستند.
- تشویق و تنبیه منطقی برای هدایت رفتار فرزندان به کار می‌رود.
- نظارت مناسبی بر فعالیت‌ها و ارتباطات فرزندان وجود دارد.
- مسئولیت‌پذیری و استقلال فرزندان تقویت می‌شود. (منبع)
راهنمای ساده فرزند پروری موفق
برخی از راه‌های فرزند پروری موفق به شرح زیر است:
- وقت گذاشتن برای فرزندان: اختصاص زمان کافی برای صحبت کردن، بازی کردن و تعامل با فرزند.
- گوش دادن به فرزندان: به حرف‌ها و نظرات فرزندان گوش دادن و احترام گذاشتن به حقوق و نیازهایشان.
- مشارکت دادن فرزندان: فرزندان را در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های خانوادگی مشارکت دادن.
- آموزش استقلال: کمک به فرزندان برای یادگیری مهارت‌های زندگی و استقلال.
- برقراری قوانین و مقررات: وضع قوانین منطقی و ثابت برای فرزندان.
- کنترل فضای مجازی: نظارت بر فعالیت‌های اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی فرزندان.
- الگو بودن برای فرزندان: داشتن رفتار و کردار مناسب برای الگو گرفتن فرزندان.
- ابراز عشق و محبت: نشان دادن محبت و علاقه به فرزندان با کلمات و اعمال.
- تشویق و تقدیر از فرزندان: تشویق فرزندان برای پیشرفت‌ها و تلاش‌هایشان. (منبع)
اهمیت فرزند پروری موفق
والدگری مانند باغبانی است. همانطور که باغی پر از گل‌های معطر زمانی که شکوفا می‌شود زیبا به نظر می‌رسد، اگر والدین بیاموزند چگونه شخصیت فرزند خود را درک کرده و پرورش دهند، باغ آنها نیز معطر خواهد شد! این همان چیزی است که فرزند پروری موفق درباره آن صحبت می‌کند.
اهمیت فرزند پروری موفق عبارت است از:
- فرزندانی که رابطه دوستانه و سالمی با والدین خود دارند، احتمال بیشتری دارد که رابطه مثبتی با دیگران نیز برقرار کنند. آنها می‌توانند ارتباطات و دوستی‌های محکمی با همسالان خود داشته باشند.
- فرزندپروری مؤثر باعث می‌شود فرزندان هوش هیجانی و انضباط بیشتری داشته باشند. این فرزندان در مدیریت احساسات خود در برابر اتفاقات ناگهانی در زندگی یا وظایف سخت، عملکرد بهتری دارند. باید گفت که مدیریت هیجانات برای موفقیت و خوشبختی ضروری است.
- ایجاد پیوند ایده‌آل و امن با والدین باعث پیشرفت شناختی، عاطفی و اجتماعی کودک می‌شود. به نوبه خود این امر منجر به رفتار و نگرش اجتماعی مطلوب می‌شود.
- مشارکت به موقع و سالم والدین در زندگی روزمره فرزندان باعث می‌شود آنها از نظر جسمانی، اجتماعی و تحصیلی عملکرد بهتری داشته باشند. به همین دلیل، والدین صرفاً نباید نقش نگهبان را داشته باشند، بلکه معلم و رهبر نیز هستند.
- فرزندان والدین آموزش‌دیده و آگاه، عادات، مهارت‌ها و ارزش‌های حیاتی را در رفتارهای خود نشان می‌دهند. آموزش مهارت‌های زندگی و رفتارهای خوب برای موفقیت فرزندان ضروری است.
بیشتر بخوانید:
عادات مهمی که والدین باید در خود ایجاد کنند
فرزندپروری شامل پیچیدگی‌های بزرگ کردن و پرورش فرزندان است. در واقع، فرزندپروری به معنای تزریق عادت‌های مثبت و سازنده در کودکان برای ارتقای صلح، رفاه و عدالت در جامعه است. فرزندپروری بیشتر با آموزش روانی و رفتاری فرزندان ما سر و کار دارد تا تأمین نیازهای جسمانی.
برخی از مهمترین عادت‌هایی که والدین باید در خود ایجاد کنند عبارتند از:
- صبور بودن: والدین باید صبور باشند و بتوانند هیجانات منفی خود را کنترل کنند. صبر و حوصله کلید موفقیت در فرزندپروری است. (در مقاله‌ی «کنترل خشم والدین در مقابل کودکان» بیشتر به این موضوع پرداخته‌ایم.)
- گوش دادن فعال: دقت و تمرکز در گوش دادن به حرفهای فرزندان و سعی در درک آنها اهمیت زیادی دارد.
- انعطاف‌پذیری: رعایت قوانین و چهارچوب‌ها اهمیت زیادی دارد؛ اما یکی از اصول مهم در مسیر فرزندپروری، توانایی سازگاری با تغییرات و مقتضیات جدید در تربیت فرزندان است.
- خودآگاهی: آگاهی از احساسات، عکس‌العمل‌ها و الگوهای رفتاری خود، علاوه بر این که به فرزندپروری کمک می‌کند، برای جلوگیری از فرسودگی روانی در طول مسیر نیز اهمیت دارد.
- مهارت‌های ارتباطی: بهبود مهارت‌های گفتگو و ارتباط مؤثر با فرزندان کمک می‌کند تا ارتباط باکیفیت و صمیمانه‌ای شکل بگیرد.
- تفکر مثبت: داشتن نگرش مثبت و امیدوارانه به زندگی، انرژی لازم برای پیمودن مسیر را افزایش می‌دهد و این طرز تفکر را به کودک هم منتقل می‌کند.
- مدیریت زمان: برنامه‌ریزی زمان و تقسیم‌بندی وظایف برای گذراندن وقت کیفیت با فرزندان اهمیت زیادی دارد؛ تعیین قانون‌ها و چهارچوب‌های اصولی و منطقی، به کودک حس امنیت خاطر می‌دهد و این مهارت مهم را به آنها می‌آموزد.
- مراقبت از خود: مراقبت از سلامت جسمی و روانی به معنای خودخواه بودن نیست! به عنوان یک والد، زمان‌های ثابتی را به انجام دادن فعالیت‌های مورد علاقه‌تان بپردازید تا در مسیر دچار فرسودگی جسمی و روانی نشوید.
- یادگیری مداوم: هدف اصلی در مسیر فرزندپروری این است که یک والد کافی باشید، نه یک والد ایده‌آل و بدون نقص! یادگیری مستمر در زمینه تربیت فرزند به پیمودن بهتر این مسیر کمک می‌کند. (منبع)
فرزندپروری مثبت چیست؟
فرزندپروری مثبت به معنای پرورش فرزندان با استفاده از تعاملات سالم و سازنده، تقویت جنبه های مثبت و تشویق به جای سرزنش است.
فرزندپروری مثبت شامل موارد زیر است:
- ایجاد ارتباط عاطفی قوی و صمیمی با فرزندان از طریق تعامل مثبت و گوش دادن فعال.
- تشویق و تقدیر رفتارهای مثبت فرزندان به جای تمرکز روی رفتارهای منفی.
- آموزش مهارت های زندگی و اجتماعی مورد نیاز فرزندان.
- احترام به استقلال و توانایی های فرزندان و تشویق آنها به انجام کارها به تنهایی.
- تنظیم مرزها و قوانین منطقی و روشن برای فرزندان.
- مدل سازی و الگو بودن برای رفتارها و ویژگی های مثبت.
- ایجاد حس تعلق و هویت مثبت در فرزندان.
- داشتن خوشبینی و نگرش مثبت نسبت به فرزندان و توانایی های آنها.
- توجه به نیازهای فردی هر فرزند و رفتار مناسب با ویژگی های او. (منبع)
بیشتر بخوانید:
چگونه پدر و مادر خوبی باشیم؟
برخی راهکارهای مفید برای تبدیل شدن به والدین خوب عبارتند از:
- ایجاد رابطه‌ای مبتنی بر عشق و احترام با فرزندان و قرار دادن آنها در اولویت‌ها
- صرف وقت کافی برای بازی و تعامل مثبت با فرزندان
- دادن حق انتخاب و فرصت کسب مهارت‌های مستقل به فرزندان بر اساس سنشان
- تشویق و تقدیر از موفقیت‌ها و پیشرفت‌های فرزندان
- آموزش مهارت‌های اجتماعی و هیجانی به فرزندان
- کمک به فرزندان برای پیدا کردن علایق و استعدادهایشان و توسعه آنها
- رفتار مثبت و سازنده در برابر اشتباهات و شکست‌های فرزندان
- داشتن انتظارات واقع‌بینانه از فرزندان متناسب با سن و توانایی‌هایشان
- حفظ آرامش و خونسردی در مواجهه با چالش‌ها و مشکلات تربیت فرزند
- مراقبت از سلامت جسمی و روانی خود به عنوان والد (منبع)
فرزند پروری موفق لطف به کودکان یا وظیفه والدین؟
فرزندپروری خوب لطفی نیست که ما به فرزندانمان می‌کنیم، بلکه یک تکلیف اخلاقی و اجتماعی است. فرزندپروری به معنای برآورده کردن نیازهای اساسی و پرورش یک کودک است. در واقع، به فرآیند تأمین نیازهای جسمی، عاطفی، اجتماعی و فکری کودک فرزند پروری گفته می‌شود. فرزندپروری مؤثر مشروط به یک رابطه صمیمانه بین والدین و فرزندان است.
یک واقعیت روان‌شناختی این است که آنچه کودک می‌بیند و درک می‌کند، شخصیت او را شکل می‌دهد. ژان پیاژه یک روان‌شناس سوئیسی بود که به خاطر نظریه‌اش به نام رشد کودک خود مشهور شد. نظریه او اظهار می‌دارد که موثرترین دوره پرورش بین ۲ تا ۷ سالگی کودک است. او این مرحله را “مرحله پیش‌عملیاتی” می‌نامد. در این مرحله کودکان شروع به تفکر نمادین و اجتماعی، یادگیری استفاده از کلمات و زبان می‌کنند.
در این مرحله از زندگی، کودک مشاهده می‌کند، تقلید می‌کند و یاد می‌گیرد. اصولاً، رفتارهای شکل گرفته در این زمان در فرد ریشه می‌دوانند و تا مرگ همراه فرد هستند. پس به عنوان والدین، توجه به این دوران، آموزش دیدن و در صورت نیاز کمک گرفتن از فرد متخصص اهمیت زیادی دارد. (منبع)
بیشتر بخوانید:
دستاوردهای فرزند پروری موفق
نتیجه و دستاوردهای اصلی فرزند پروری موفق عبارتند از:
- رشد شخصیت سالم و متعادل در فرزندان
- افزایش اعتماد به نفس و خودباوری مثبت در فرزندان
- داشتن روابط صمیمی و حمایتی بین والدین و فرزندان
- کسب مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی توسط فرزندان
- توانایی تصمیم‌گیری درست و حل مساله در کودکان
- پذیرش مسئولیت‌ها و تعهدات اجتماعی توسط فرزندان
- کاهش رفتارهای پرخطر و آسیب‌رسان در کودکان
- موفقیت و پیشرفت تحصیلی فرزندان
- سازگاری و رضایت فرزندان از زندگی
- ایجاد خانواده‌ای موفق و سالم در آینده توسط فرزندان
- رشد و تعالی فردی و اجتماعی نسل جدید
در مجموع، فرزند پروری موفق باعث پرورش نسلی می‌شود که از سلامت روان برخوردار بوده و به لحاظ اخلاقی و اجتماعی شایسته و مفید است.
کلام آخر
به پایان مقاله‌ی «فرزند پروری موفق» رسیدیم. فرزندپروری یکی از مهمترین وظایف و مسئولیت‌های والدین است که تاثیر عمیقی بر شکل‌گیری شخصیت و سرنوشت فرزندان دارد. فرزند پروری موفق نیازمند دانش، مهارت و تلاش والدین است. والدین باید با فراهم کردن محیطی امن، مبتنی بر عشق و احترام و تامین نیازهای جسمی، عاطفی، فکری و اجتماعی فرزندان، زمینه رشد و شکوفایی حداکثری آنها را فراهم کنند.
به عنوان یک والد، چه اصولی را در فرزند پروری موفق موثر می‌دانید؟ نظرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
