لجبازی یکی از رفتارهای رایج در میان کودکان است، به ویژه کودکان دوقلو. لجبازی کودکان دوقلو تحت تاثیر عواملی همچون سن کودک، ترتیب تولد، جنسیت و شخصیت آنها قرار دارد. لجبازی می‌تواند به دلیل رقابت بین کودکان دوقلو برای جلب توجه والدین، نشان دادن استقلال و بروز حس مالکیت بر اموال و والدین باشد. در این مقاله از سایت سلام آگاهی، به بررسی علل و عوامل موثر بر لجبازی کودکان دوقلو و همچنین راهکارهای مدیریت آن می‌پردازیم. هدف اصلی، شناخت بهتر این رفتار طبیعی اما گاهی آزاردهنده و ارائه راهکارهایی برای والدین جهت مدیریت موثر آن است.
معرفی لجبازی در کودکان و ویژگی های آن
بین انواع نقایص شخصیتی، خودرأی بودن یکی از آنهاست که باعث می‌شود فرد در بسیاری از موارد تصمیم اشتباه بگیرد. کودکانی که لجباز هستند، معمولاً دامنه لجبازی ثابتی دارند که می‌تواند در طول زندگی‌شان به الگویی منظم تبدیل شود. وقتی کودکی مجبور به انجام کاری می‌شود یا باید از مجموعه‌ای از قوانین پیروی کند، صفت لجبازی در او ظاهر می‌شود.
اکثر بچه‌ها تغییرات ناخواسته یا مقررات ناگهانی را نمی‌پذیرند و در مورد آنچه تصمیم گرفته‌اند، لجبازی می‌کنند. هنگامی که کودکان بزرگ می‌شوند، باید در سال‌های اولیه رشدشان به آنها کمک کرد تا از این صفت اجتناب کنند. در غیر این صورت تاخیر طولانی در درمان لجبازی، ممکن است منجربه پیامدهای بدی شود. بهتر است علل رفتار لجبازانه در کودکان را پیدا کرد و اقدامات موثری برای رفع آن انجام داد.
ویژگی‌های اصلی کودکان لجباز به شرح زیر است:
- مقاومت در برابر تغییر و انعطاف‌ناپذیری: این کودکان تمایل دارند روال مرتب و قابل پیش‌بینی خود را حفظ کنند و در برابر تغییرات مقاومت می‌کنند.
- اصرار بر خواسته‌های خود: آنها بر روی خواسته‌هایشان متمرکز می‌شوند و برای رسیدن به آنچه می‌خواهند اصرار زیادی دارند.
- قاطعیت و استقلال‌طلبی: این کودکان تمایل دارند خودشان تصمیم بگیرند و کنترل اوضاع را در دست داشته باشند.
- عدم تمایل به همکاری: آنها ممکن است دستورات را نادیده بگیرند و در انجام کارهایی که از آنها خواسته شده، مقاومت کنند.
- لجبازی و سرسختی: وقتی چیزی را تصمیم گرفته‌اند، تغییر آن برایشان دشوار است. آنها ممکن است برای رسیدن به هدفشان مبارزه کنند.
- عزت نفس و اعتماد به نفس بالا: این کودکان معمولاً از خود اطمینان دارند و در کارهایی که انجام می‌دهند مصمم هستند.
- تمرکز بالا و پشتکار در رسیدن به اهداف: کودکان لجباز اغلب تمرکز بالا و پشتکار زیادی برای رسیدن به اهداف خود دارند. (منبع)
بیشتر بخوانید:
علل لجبازی کودکان دوقلو
علل اصلی لجبازی کودکان دوقلو به شرح زیر است:
- رقابت برای جلب توجه والدین: دوقلوها برای جلب توجه بیشتر والدین با یکدیگر رقابت می‌کنند و این ممکن است منجر به لجبازی شود.
- ابراز استقلال و جدایی: لجبازی ممکن است نشانه‌ای از تلاش دوقلوها برای ابراز استقلال و جدایی از یکدیگر باشد.
- مقایسه شدن توسط والدین: وقتی والدین دائماً آنها را با هم مقایسه می‌کنند، احساس رقابت بین بچه‌ها شعله‌ور می‌شود.
- ترتیب تولد: معمولاً دوقلویی که دوم به دنیا می‌آید لجبازتر است.
- مشکلات خلقی و هیجانی: استرس، اضطراب و حسادت می‌تواند منجر به لجبازی شود.
- محیط نامناسب: سخت‌گیری والدین یا بی‌توجهی به نیازهای کودک، می‌تواند زمینه‌ساز لجبازی باشد.
- عدم ثبات در تربیت: قوانین نامنسجم یا تنبیهات ناعادلانه لجبازی را تشدید می‌کند.
- خواسته‌ها و نیازهای نادیده گرفته شده: اگر خواسته‌های منطقی کودک نادیده گرفته شود، ممکن است با لجبازی واکنش نشان دهد. (منبع)
تاثیر سن، جنسیت و ترتیب تولد بر لجبازی
ترتیب تولد فرزندان در خانواده می‌تواند بر شخصیت و ویژگی‌های رفتاری آنها تأثیر بگذارد. سن، جنسیت و ترتیب تولد کودکان می‌تواند بر میزان و نوع لجبازی آنها تأثیر بگذارد:
۱ـ سن
لجبازی معمولاً بین 2 تا 3 سالگی شروع می‌شود و در سنین پیش‌دبستانی اوج می‌گیرد. با بالا رفتن سن و رشد مهارت‌های ارتباطی، لجبازی کاهش می‌یابد. (در مقاله‌ی «سن لجبازی در کودکان» بیشتر به این موضوع پرداخته‌ایم.)
۲ـ جنسیت
پسران معمولاً نسبت به دختران لجبازتر هستند و دختران ممکن است لجبازی غیرمستقیم داشته باشند.
۳ـ ترتیب تولد
فرزند اول، تک فرزند و فرزند آخر ممکن است لجبازتر باشند، فرزندان میانی کمتر لجبازی نشان می‌دهند و دوقلوها اغلب لجبازتر از فرزندان غیر همزاد هستند. بنابراین سن، جنسیت و ترتیب تولد هر کودک باید در نظر گرفته شود تا میزان و شیوه مدیریت لجبازی متناسب با آن صورت پذیرد.
فرزندان اول معمولاً از نظر سنی بزرگ‌تر بوده و محبت و توجه ویژه‌ای از والدین دریافت می‌کنند. آنها مسئولیت‌پذیرتر هستند و نقش مراقبت از خواهر و برادرهای کوچک‌تر را برعهده می‌گیرند. (البته که واگذاری مسئولیت مراقبت از خواهر یا بردار کوچک‌تر به فرزند اول، کار درستی نیست و در این موضوع نباید انتظارات زیادی از فرزند اول خود داشته باشید.) این امر موجب می‌شود آنها منضبط‌تر، محتاط‌تر و سازمان‌یافته‌تر شوند.
فرزندان دوم اغلب در معرض رقابت با فرزند اول قرار دارند تا توجه والدین را جلب کنند. این موجب می‌شود آنها رقابت‌طلب‌تر و سرکش‌تر شوند.
فرزندان کوچک‌تر چون دیگر نقش‌ها اشغال شده‌اند، به دنبال پیدا کردن نقش جدیدی می‌گردند. آنها اغلب برون‌گراتر، اجتماعی‌تر و توافق‌طلب‌تر هستند.
فرزندان تنها که تمام توجه والدین را دریافت می‌کنند، می‌توانند مستقل‌تر و خلاق‌تر باشند. البته عوامل دیگری مانند فاصله سنی، شیوه فرزندپروری و تفاوت‌های فردی هم بر شخصیت تاثیر دارد. اما به طور کلی ترتیب تولد نقش مهمی در شکل‌دهی شخصیت فرزندان ایفا می‌کند. (منبع)
بیشتر بخوانید:
تفاوت لجبازی کودکان دوقلو همسان و غیرهمسان
در مورد تفاوت لجبازی کودکان دوقلو همسان (identical) و غیرهمسان (fraternal) می‌توان چند نکته را بیان کرد:
- دوقلوهای همسان از نظر ژنتیکی مشابه هستند؛ درحالی‌که دوقلوهای غیر همسان مانند خواهر و برادرهای عادی، تنها 50٪ ژن‌های مشترک دارند. به همین دلیل، احتمال بروز لجبازی در دوقلوهای همسان بیشتر است، چون عوامل ژنتیکی دخیل‌ترند.
- دوقلوهای همسان اغلب شباهت‌های رفتاری بیشتری با هم دارند. پس اگر یکی لجباز باشد، در دیگری هم احتمال بیشتری برای لجبازی وجود دارد.
- در دوقلوهای غیرهمسان، تفاوت‌های فردی نقش بیشتری دارد. ممکن است یکی لجباز باشد و دیگری نباشد.
- رقابت و مقایسه بین دوقلوهای همسان بیشتر است. این موضوع می‌تواند باعث تشدید لجبازی شود.
به طور کلی، لجبازی کودکان دوقلو چه همسان و چه غیرهمسان وجود دارد، اما احتمال آن در دوقلوهای همسان بالاتر است. (منبع)
پیامدهای لجبازی کودکان دوقلو
لجبازی کودکان دوقلو می‌تواند پیامدهای منفی زیر را به همراه داشته باشد:
- ایجاد تعارض و درگیری بیشتر بین دوقلوها (لجبازی یکی موجب عکس العمل مشابه در دیگری می‌شود.)
- اختلال در روابط دوقلوها با یکدیگر و احساس رقابت و حسادت بیشتر
- مشکلات رفتاری مانند پرخاشگری، تخریب اموال، عدم همکاری و …
- مشکل در برقراری ارتباط و تعامل اجتماعی دوقلوها
- عزت نفس و اعتماد به نفس پایین‌تر در دوقلوها
- افت عملکرد تحصیلی به دلیل عدم تمرکز و مشغله ذهنی ناشی از لجبازی
- استرس و فرسودگی والدین در مواجهه با لجبازی مداوم دوقلوها
- درگیری و تعارض بین والدین و دوقلوها
بنابراین، مدیریت و کنترل لجبازی کودکان دوقلو، در دوران کودکی حائز اهمیت است تا از بروز پیامدهای منفی بلند مدت آن جلوگیری شود. (منبع)
نقش والدین در کاهش لجبازی لجبازی کودکان دوقلو
نقش والدین در کاهش لجبازی کودکان به شرح زیر است:
- آرامش خود را حفظ کنید و با صبر و حوصله برخورد نمایید.
- انتظارات منطقی و متناسب با سن کودک داشته باشید.
- به جای مجازات، رفتار مثبت کودک را تشویق کنید.
- با صدای آرام با کودک صحبت کنید و گوش دهید.
- برنامه و قوانین ثابتی داشته باشید و به آن پایبند بمانید.
- از کودک درخواست کمک کنید تا احساس مسئولیت کند.
- زمانی را به تنهایی با کودک بگذرانید و ارتباط عاطفی برقرار کنید.
- از مشاوره با متخصص کودک در صورت نیاز استفاده کنید.
- با همسرتان در برخورد با کودک، هماهنگی و یکدستی داشته باشید.
- به جای انتقاد مکرر از رفتار کودک، بیشتر تمرکزتان را روی تشویق رفتارهای مثبت او بگذارید.
- سعی کنید علت لجبازی کودک را پیدا کنید. آیا نیازی نادیده گرفته شده است؟ آیا از توانایی‌های کودک برای رشد شخصیتش استفاده می‌کنید؟
- انتظاراتتان را واقع‌بینانه و متناسب با توانایی‌های کودک تنظیم کنید تا احساس شکست نکند.
- به جای مجازات، پیامدهای طبیعی رفتار کودک را به او گوشزد کنید.
- با کودک همفکری کنید تا راه‌حل‌هایی برای کاهش لجبازی‌اش پیدا کنید.
- از پرخاشگری کلامی و جسمی خودداری کنید.
با رویکردی آرام، مثبت و همدلانه می‌توانید به کودک کمک کنید تا لجبازی‌اش کاهش یابد. (منبع)
بیشتر بخوانید:
راهکارهای مدیریت لجبازی کودکان دوقلو
برای مدیریت لجبازی دوقلوها، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:
- ایجاد روتین و برنامه‌ریزی روزانه برای فعالیت‌ها و وظایف دوقلوها
- تقسیم‌بندی اسباب‌بازی‌ها و وسایل شخصی بین دوقلوها تا احساس مالکیت کنند
- صرف زمان انفرادی و جداگانه با هریک از دوقلوها
- پرهیز از مقایسه‌ی دوقلوها با یکدیگر
- نادیده نگرفتن نیازها و خواسته‌های منطقی دوقلوها
- استفاده از تشویق به جای تنبیه در هدایت رفتار دوقلوها
- آموزش مهارت‌های ارتباطی و حل مسالمت‌آمیز اختلافات
- مراجعه به مشاور در صورت عدم موفقیت والدین در مدیریت لجبازی
- هماهنگی والدین در رویکردهای تربیتی بکار گرفته شده
- اختصاص دادن فضا و وسایل بازی مجزا به هر کدام از دوقلوها تا از رقابت آنها جلوگیری شود.
- تدوین قوانین و مقررات منعطف و منطقی در مورد استفاده از فضاها و اسباب بازی‌های مشترک
- اجتناب از مقایسه مداوم دوقلوها با یکدیگر و تمرکز بر توانایی‌های فردی هر کدام
- ایجاد فرصت‌هایی برای همکاری و مشارکت دوقلوها در فعالیت‌ها
- آموزش مهارت‌های ارتباطی و حل مسالمت‌آمیز تعارضات به دوقلوها
- نشان دادن علاقه و عشق به هر دو کودک به طور مساوی
- تشویق رفتارهای مثبت و مطلوب دوقلوها
- در نظر گرفتن عواقب طبیعی برای رفتار نامناسب دوقلوها (منبع)
کلام آخر
لجبازی یکی از رفتارهای شایع در میان کودکان دوقلو است که معمولاً ناشی از رقابت آنها برای جلب توجه والدین، ابراز استقلال و تلاش برای پیدا کردن هویت مجزاست. عواملی مانند سن، جنسیت، ترتیب تولد و شخصیت کودکان بر میزان و نوع لجبازی آنها تاثیر می‌گذارد. لجبازی کودکان دوقلو اگر به درستی مدیریت نشود، می‌تواند پیامدهای منفی برای رشد عاطفی، اجتماعی و تحصیلی آنها داشته باشد. والدین با اتخاذ رویکردهایی مانند ایجاد نظم و انضباط منعطف، تشویق و تقویت رفتارهای مطلوب، آموزش مهارت‌های ارتباطی و حل تعارض، و ارائه الگوی مثبت برای دوقلوها می‌توانند نقش مهمی در کاهش لجبازی آنها ایفا کنند.
