جایی میان کودکی و بزرگسالی، که نوجوان برای ساختن هویت مستقل خود می‌جنگد روانشناسی نوجوانان رمزگشایی می‌کند. براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت تقریبا ۱ نفر از هر ۷ نوجوان از اختلالات روانی رنج می‌برد و خودکشی سومین عامل مرگ‌ومیر در بین آنها است. تغییرات ذهنی، رفتاری و عاطفی این دوران، گاهی والدین را سردرگم و نوجوان را تنها می‌کند. اما اگر چالش‌های این دوره را بشناسیم، می‌توانیم رابطه‌ای امن‌تر و صمیمی‌تر بسازیم. در این مقاله از سلام آگاهی با ۱۰ چالش مهم روانشناسی نوجوانان آشنا می‌شویم؛ چالش‌هایی که دانستن آنها، قدم اول درک واقعی نوجوانتان است.
روانشناسی نوجوانان چیست؟
روانشناسی نوجوانان یعنی نگاه کردن به دنیای پر تلاطم و پر از تغییرات نوجوان‌ها با چشم همدلی و فهمیدن اینکه این دوران چقدر پیچیده و گاهی گیج‌کننده است. سن نوجوانی بین کودکی و بزرگسالی قرار گرفته، جایی که ذهن و احساسات نوجوان هنوز در حال شکل‌گیری‌اند و هر روز با چالش‌ها و سوال‌های تازه‌ای روبه‌رو می‌شوند.
در این مسیر، نوجوان‌ها در حال ساختن هویت خود، کشف احساساتشان و تلاش برای استقلال هستند، اما این راه همیشه ساده نیست. گاهی نگرانی، اضطراب، سردرگمی و فشارهای اجتماعی آنها را سخت می‌کند. روانشناسی نوجوانان شاخه‌ای از روانشناسی است که به بررسی نیازهای روانی، هیجانی، شناختی و اجتماعی افراد در بازه سنی حدود ۱۰ تا ۱۹ سال می‌پردازد. این متد روانشناسی به ما کمک می‌کند این دنیای پر از تغییر را بهتر بفهمیم و بدانیم چطور می‌توانیم با عشق و صبر کنار نوجوانانمان باشیم، آنها را حمایت کنیم و رابطه‌ای عمیق‌تر و آرام‌تر بسازیم.
نوجوانان دارای مشکلات روانی به‌ویژه در معرض تبعیض اجتماعی، محرومیت، انگ، مشکلات آموزشی، رفتارهای پرخطر، بیماری‌های جسمی و نقض حقوق بشر قرار دارند. (منبع)
۱۰ نکته کلیدی روانشناسی نوجوانان برای درک بهتر آنها
روانشناسی نوجوانان می‌گوید به‌جای نصیحت‌های مداوم، سرزنش، غرولند یا عمه‌درمانی دنیا را از زاویه دید نوجوانتان ببینید. روان نوجوان با شروع بلوغ به اندازه کافی در حال بالا و پایین شدن است. شما والد عزیز با ناآگاهی قوزبالای قوز نشوید و حرف اصلی‌اش را بفهمید.
البته همین که اینجا هستید و این مطلب را می‌خوانید یعنی حیطه‌ی پرخیر و برکت روانشناسی تربیتی نوجوانان برای شما اهمیت دارد. این زاویه دید یعنی برای جگرگوشه‌تان ارزش قائل هستید و می‌خواهید در کنارش بمانید نه روبه‌روی آن. پس بیایید در کوچه‌پس‌کوچه‌های دنیای نوجوانی دست‌در‌دست علم روانشناسی نوجوانان قدم برداریم:
۱ـ نوجوانی، فصل کشف هویت است
یکی از اساسی‌ترین نیازهای روانی نوجوانان، یافتن پاسخ به پرسش «من کی هستم؟» است. در این مسیر، امکان دارد آنها سبک لباس، عقاید، ارزش‌ها یا حتی گروه دوستی خود را تغییر دهند. این تغییرها گاه برای والدین نگران‌کننده است، اما در واقع بخشی طبیعی از رشد شخصیتی نوجوان محسوب می‌شود. روانشناسی نوجوانان درگوشی به شما می‌گوید: «خانواده عزیز، این جست‌وجو را تهدید تلقی نکنید، بلکه به آن به‌عنوان نشانه‌ای از رشد بها دهید.»
۲ـ دوستان، دنیای جدید نوجوان هستند
در دوران نوجوانی، گروه همسالان گاهی مهم‌تر از والدین می‌شوند. نوجوانان از دوستان خود الگو می‌گیرند، احساس تعلق می‌کنند و احساسات جدیدشان را با آنها در میان می‌گذارند. این وابستگی اجتماعی بخشی از رشد طبیعی اجتماعی است و به آنها کمک می‌کند در آینده روابط سالم‌تری ایجاد کنند. از دید روانشناسی نوجوانان والدین دوستان فرزندشان را بشناسند، اما کنترل‌گری را از بافت خانه در سطل بیندازند.
۳ـ مغز نوجوان هنوز در حال ساخت است
اگر نوجوان شما تصمیم‌های عجیب می‌گیرد یا بدون فکر عمل می‌کند، بدانید که مغز او هنوز کامل نشده. ناحیه پیش‌پیشانی مغز مسئول تصمیم‌گیری منطقی، کنترل هیجانات و پیش‌بینی عواقب است که تا اواسط ۲۰سالگی به‌طور کامل رشد نمی‌کند. در عوض، نوجوان بیشتر از آمیگدالا (مرکز احساسات) استفاده می‌کند که باعث تصمیمات هیجانی و پرریسک می‌شود. اینکه بدانید در ذهن نوجوان چه می‌گذرذ شما را صدپله به او نزدیک می‌کند.
درمان سلامت روان می‌تواند به نوجوانان مهارت‌های لازم برای تعیین حد و مرز و گفتن «نه» زمانی که احساس ناراحتی می‌کنند را آموزش دهد. (منبع)
۴ـ خودمحوری نوجوانانه واقعیتی روانی است
نوجوانان اغلب احساس می‌کنند «همه نگاهشان می‌کنند» یا مشکلاتشان منحصربه‌فرد است. این خودمحوری برای والدین خودخواهانه به‌نظر می‌رسد، اما در حقیقت بخشی از رشد شناختی نوجوان است. درک این واقعیت به کاهش تعارض و افزایش همدلی کمک می‌کند.
۵ـ استقلال‌طلبی، نشانه بی‌احترامی نیست
نوجوانی دوره‌ای است که در آن نوجوان می‌خواهد مستقل شود، روی پای خودش بایستد و به‌صورت شخصی تصمیم‌گیری کند. در مسیر این میل به استقلال با خانواده مخالفت، لجبازی یا بی‌اعتنایی می‌کند. اما این رفتارها اغلب نشانه‌ی بی‌احترامی نیستند، بلکه تلاشی برای ساختن هویتی مستقل هستند. والدین باید مرزهایشان را روشن کنند اما بستر مناسب رشد و تصمیم‌گیری را هم بچینند.
۶ـ نوسانات خلقی طبیعی‌اند، اما باید رصد شوند
تغییرات هورمونی و فشارهای اجتماعی خودشان یک‌تنه باعث نوسانات خلقی در نوجوانان می‌شوند. احساسات شدید، زودرنجیدن یا گوشه‌گیری‌های موقتی تا حدی طبیعی هستند. روانشناسی نوجوانان به خانواده‌ها و مراقبان می‌گوید: «اگر این حالت‌ها مزمن شدند، یا با علائمی مثل افت تحصیلی، پرخاشگری شدید یا انزوای طولانی همراه بودند، تعلل نکنید و یک‌راست پیش مشاور نوجوان بروید.»
۷ـ نوجوانان برای درک خود، نیاز به شنیده شدن دارند
والدین معمولا می‌خواهند سریع راه‌حل بدهند، اما مهم‌تر از راهکار دادن، «شنیدن» است. گوش دادن فعال و بدون قضاوت به نوجوان، یکی از موثرترین راه‌ها برای تقویت اعتماد و رابطه سالم است. اگر نوجوان حس کند شنیده می‌شود، می‌آید، می‌نشیند و درباره مسائل مهم‌تر صحبت می‌کند.
۸ـ حریم خصوصی، نیاز روانی نوجوان است
یکی از نشانه‌های سالم رشد روانی در نوجوانان، تمایل به حفظ حریم خصوصی است. این به معنای طرد والدین یا پنهان‌کاری نیست، بلکه بخشی از استقلال روانی در حال رشد او است. احترام گذاشتن به این مرز، باعث تقویت اعتماد و کاهش درگیری‌های روزمره می‌شود. این مثال را حتما بخوانید؛ جمله آخر از جمله اول مهم‌تر است:
نوجوان بدون هیچ حرفی وارد خانه می‌شود، یک‌راست به اتاقش پناه می‌برد و در را می‌بندد.
والدآگاه: بعد از چند دقیقه، آرام در می‌زند و می‌گوید: «عزیزم، فقط خواستم بگم اگه نیاز به چیزی داشتی یا خواستی حرف بزنی، من هستم.»
نوجوان: «باشه… مرسی. فقط می‌خوام یه کم تنها باشم.»
والد: «درکت می‌کنم قلبم. هر وقت خواستی من با جون‌ودل کنارتم، خوشحال می‌شم ببینمت و با هم گپ بزنیم.»
۹ـ تصمیمات جنسی و تجربیات جدید، بخشی از رشد هستند
روانشناسی نوجوانان زشته و عیبه را کنار می‌گذارد و می‌گوید: نوجوانی زمان شکل‌گیری هویت جنسی، کنجکاوی درباره رابطه جنسی و گاهی مواجهه با پورنوگرافی یا فشار جنسی از سوی همسالان است. والدین باید با آرامش و بدون شرم‌زایی، فضا را برای گفتگو درباره این موضوعات فراهم کنند. صحبت درباره رابطه سالم، رضایت، ایمنی و احساسات به نوجوان کمک می‌کند تصمیم‌های سالم‌تری بگیرد. مهمه که بدانید نوجوانتان چه میزان اطلاعات دارد و صادقانه به او جواب دهید.
۱۰ـ حمایت روانی به‌موقع، آینده نوجوان را می‌سازد
بسیاری از اختلالات روانی در نوجوانی شروع می‌شوند، اما اگر زود تشخیص داده شوند، قابل مدیریت یا درمان هستند. والدین نباید از کلمه «درمانگر» بترسند؛ کمک گرفتن نشانه ضعف نیست، بلکه نشانه آگاهی و مسئولیت‌پذیری است. حتی یک جلسه مشاوره می‌تواند جلوی جرقه‌ای از سال‌ها مشکل را بگیرد.
حدود ۲۰٪ از دانش‌آموزان بین ۱۲ تا ۱۸ سال تجربه آزار و اذیت را گزارش کرده‌اند که این موضوع با افزایش خطر افسردگی و تغییر در رشد مغز مرتبط است. (منبع)
روانشناسی نوجوانان چگونه آینده نوجوانتان را می‌سازد؟
روانشناسی نوجوانان نقشه راهی است که به والدین کمک می‌کند مسیر پیچیده، پرفرازونشیب و گاهی گیج‌کننده‌ی بلوغ فرزندشان را بهتر بشناسند. چگونه؟ نیم‌نگاهی به موارد زیر بیندازید:
- فراهم‌کردن فضای امن برای صحبت درباره تغییرات
- آموزش مهارت‌های مدیریت احساسات
- کاهش استرس تحصیلی و اجتماعی
- تقویت مهارت‌های ارتباطی با دوستان و خانواده
- افزایش اعتمادبه‌نفس و خودآگاهی
- کمک به تصمیم‌گیری سالم در مورد رابطه، آینده یا هویت
- پیشگیری از مشکلات روانی در بزرگسالی
- بهبود رابطه والدفرزند و کاهش تنش
- تقویت مسئولیت‌پذیری و پذیرش نتایج تصمیم‌ها
- حمایت از نوجوان در مواجهه با فشارهای دنیای امروز
هدف از نوجوانی، تحول روانی و اجتماعی کودک به یک بزرگسال جوان است؛ جدا شدن از وابستگی و امنیت دوران کودکی به کودک اجازه می‌دهد تا به آزادی و مسئولیت‌پذیری برسد، استقلال پیدا کند و هویت منحصربه‌فرد خود را شکل دهد. (منبع)
کلام آخر
در این مقاله درباره روانشناسی نوجوانان صحبت کردیم. حالا شما به عنوان والدی آگاه می‌دانید که پشت بسیاری از رفتارهای به‌ظاهر ناآرام، نیاز به دیده‌شدن، استقلال و درک شدن نهفته است. با شناخت این مرحله، می‌توانید به جای تقابل، همراه اول نوجوانتان بمانید و رابطه‌ای امنی بسازید. اگر شما هم فرزند نوجوانی دارید از تجربه‌هایتان برای ما بنویسید!
سوالات متداول
۱ـ در روانشناسی نوجوانان به چه نکاتی اشاره می‌شود؟
روانشناسی نوجوانان به تغییرات جسمی نوجوانان، مشکلات عاطفی، خطر استفاده از مواد مخدر، مشکلات دوران تحصیلی، مشکلات بهداشتی و مشکلات روحی و روانی و اجتماعی می‌پردازد.
۲ـ در روانشناسی نوجوانان علائم اضطراب اجتماعی چیست؟
نوجوان مضطرب معمولا از برقراری ارتباط چشمی خودداری می‌کند و رفتارهایی مثل خجالتی بودن یا نگاه به زمین از خودش نشون می‌دهد.
۳ـ افسردگی در نوجوانان دارد؟
احساس تنهایی، گوشه‌گیری، گریه‌های بی‌دلیل، عصبانیت زیاد، تغییر در غذا خوردن، ضعف در درس‌ها، مشکل در عادت ماهانه و دوستی‌های زیاد از علائم افسردگی در نوجوانان هستند.
