مسئولیت پذیری در نوجوانان شبیه عبور از پلی باریک روی رودخانه‌ای پرتابلاطم است؛ چراکه فرزند شما دست‌وپا می‌زند میان کودکی و بزرگسالی خودش را پیدا کند. پژوهشی در Raising Children می‌گوید: «اگر مسئولیت‌ها زودتر یا بیش از حد به نوجوان سپرده شوند، آشفتگی و فشار ایجاد می‌کند و اگر خیلی دیر به فکر بیفتند، سروکله‌ی سرکشی و ناامیدی پیدا می‌شود. راهکارهایی مثل سپردن وظایف کوچک در خانه، اعتماد به تصمیم‌های مستقل فرزند و گفتگوی همدلانه این مسیر را امن‌تر می‌کنند. اگر می‌خواهید بدانید چگونه می‌توان نوجوانی مسئول و پاسخگو پرورش دهید، تا پایان این مقاله سلام آگاهی همراه ما بمانید.
روش‌های تقویت مسئولیت پذیری در نوجوانان
مسئولیت‌پذیری در داشتن وظیفه محول شده، توانایی انجام آن، استقلال در اجرا و پاسخگویی به نتایج آن خلاصه می‌شود. پژوهش‌ها می‌گویند مسئولیت‌پذیری ستون اصلی رشد نوجوان است و از او بزرگسالی موفق می‌سازد. مانند ستون خانه‌ای محکم، نوجوان مسئول، زندگی خود و اطرافیانش را پایدار نگه می‌دارد. این مهارت به او اعتمادبه‌نفس، خودانگیختگی و توانایی تصمیم‌گیری می‌دهد. وقتی نوجوان مسئولیت‌پذیر است، یاد می‌گیرد از اشتباهات درس بگیرد و رشد کند. همچنین مسئولیت‌پذیری باعث می‌شود رابطه‌ای صمیمی‌تر و مبتنی بر احترام با والدین شکل بگیرد. در ادامه ۱۲ روش علمی و تجربی دراختیارتان می‌گذاریم تا جگرگوشه‌تان را در مسیر تقویت مسئولیت‌پذیری هدایت کنید.
لازم به ذکر است که برای آشنایی بیشتر با مباحث افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان و رفتارهای جنسی خطرناک در کودکان و نوجوانان، می‌توانید به همین مقالات مراجعه کنید.
۱ـ انتظارات را روشن بیان کنید
همانند چراغ فانوس در تاریکی، بیان واضح انتظارات مسیر درست را نشان می‌دهد. اگر نوجوان بداند چه کاری باید انجام دهد، سردرگم نمی‌شود و وظایفش را بهتر انجام می‌دهد. انتظارات روشن اعتماد او را بیشتر می‌کند و حس ناب امنیت به‌وجود می‌آورد. مثلا برنامه هفتگی کارهای خانه و خانواده را با او مرور کنید تا بداند این هفته در خانه چه خبر است. با این شفافیت نوجوان مسئولیت را به جای اجبار، انتخاب می‌کند.
۲ـ انگیزه بدهید
تشویق مانند آب و نور برای گل است؛ انگیزه و رشد را تقویت می‌کند. وقتی نوجوان بداند کارهایش به چشمتان می‌آیند، انگیزه‌اش بالا می‌رود. پاداش فقط پول نیست؛ تحسین، توجه و تشویق قلبی هم تاثیر شگفت‌انگیزی دارد. همین‌که ذوق را در چشمان پدر و مادر ببیند کافی است.
۳ـ غر زدن را کنار بگذارید
غر زدن مانند سنگی بزرگ بر شانه نوجوان است و انگیزه او را کم می‌کند. وقتی والدین مرتب تذکر بدهند، نوجوان احساس بی‌اعتمادی می‌کند. به جای غر زدن، وظایف را با آرامش یادآوری کنید و فرصت انجام آن بدهید. مثلا به جای گفتن «چرا هنوز تکالیفت را انجام ندادی؟» بگویید «می‌دانم امروز مشغول بودی، کی تکالیف را انجام می‌دهی؟» این روش پایه اعتماد و مسئولیت‌پذیری را قوی می‌کند.
در ضمن، اگر تمایل به یادگیری عمیق‌تری درباره‌ی فرزند پروری نوجوان و اختلال لجبازی در نوجوانان دارید، پیشنهاد میکنیم این مطالب را بخوانید.
۴ـ آرام گفتگو کنید
گفتگوهای بدون عصبانیت مانند نسیم ملایم است که دل نوجوان را آرام می‌کند. با این روش او حرفهای شما را بدون ترس و مقاومت می‌شنود. سعی کنید در بحث‌ها چوب ادب را کنار بگذارید و بر حل مسئله و یادگیری تمرکز کنید؛ چراکه از سرزنش کسی خیری ندیده است. مثلا درباره اشتباهات گذشته با او صحبت کنید و به راهکار برسید. جمله‌هایتان را با «من احساس می‌کنم…» شروع کنید تا نوجوان حس نکند سرزنش می‌شود و حرف‌هایتان به قلبش راه پیدا کند.
۵ـ لطفا نجات ندهید
اجازه دهید اشتباهات مانند باران طبیعی بر سر فرزندتان بریزد و این تجربه‌ها درس زندگی شوند. اگر همیشه مشکلات نوجوان را حل کنیم، اعتمادبه‌نفس او آسیب می‌بیند. مثلا اگر تکالیفش را فراموش کرد، اجازه دهید پیامد آن را تجربه کند. بعد از تجربه، با مهربانی کنار هم بنشینید و بارش فکری کنید. یعنی تمامی راهکارهایی که به ذهن شما و نوجوانتان می‌رسد را با هم درمیان بگذارید و در انتها از او بخواهید خودش راهی درست را انتخاب کند.
پذیرش مسئولیت باعث تقویت خودآگاهی، رشد مهارت‌های تصمیم‌گیری و ساخت شخصیت می‌شود و نوجوانان را برای استقلال و موفقیت در بزرگسالی آماده می‌کند.(منبع)
۶ـ علاقه‌های نوجوان را بشناسید
خیلی ساده است، اگر نوجوان حس کند شما به علایق او احترام می‌گذارید، انگیزه بیشتری برای همکاری پیدا می‌کند. مثلا اگر به موسیقی علاقه دارد درباره این موضوع با او صحبت کنید و با حمایت کافی فرزندتان را در همین مسیر پرورش دهید.
۷ـ در برابر شکست‌ها صبوری کنید
شکست‌ها مانند سنگ‌ریزه در مسیر زندگی هستند و نوجوان را مقاوم و آینده‌نگر می‌کنند. به جای سرزنش، شکست‌ها را فرصتی برای یادگیری نشان دهید. مثلا اگر در امتحان نتیجه خوبی نگرفت، با او درباره استراتژی مطالعه صحبت کنید.
۸ـ فواید خودمراقبتی را توضیح دهید
مسواک زدن، شست‌وشوی صورت و خواب کافی مانند سوخت‌رسانی موتور هستند. وقتی نوجوان دلیل اهمیت کارها را بداند، خودبه‌خود احساس مسئولیت می‌کند. مثلا توضیح دهید نخوردن صبحانه تمرکز او را کاهش می‌دهد.
۹ـ پول توجیبی یادتان نرود
تجربه مدیریت پول مانند رانندگی با ماشین است، مهارت و مسئولیت می‌آموزد. وقتی نوجوان وظایف خانه را انجام می‌دهد و پاداش می‌گیرد، ارزش کار را درک می‌کند. مثلا با دادن اجازه استفاده از حساب بانکی یا کارت هدیه، مهارت خرج و پس‌انداز را یاد می‌گیرد. این تجربه، زمینه مسئولیت‌پذیری در محیط کاری و اجتماعی را می‌چیند و نوجوان یاد می‌گیرد پول و زمان خود را مدیریت کند.
۱۰ـ روش «لبخند بزن و برو» را تمرین کنید
نوجوان را به خاطر تلاش‌ها و رفتارهای مثبتش، بدون انتظار انجام کار خاصی، تحسین کنید. مثل نور خورشید که گل‌ها را بدون شرط و توقع رشد می‌دهد، تحسین بدون انتظار، باعث می‌شود انگیزه درونی نوجوان روشن شود و خودش مسئولیتی را به عهده بگیرد.
۱۱ـ کارهای خانه را گروهی انجام دهید
مانند تیم فوتبال، همکاری در خانه حس مسئولیت و تعلق ایجاد می‌کند. وقتی وظایف تقسیم و هماهنگ می‌شوند، نوجوان می‌فهمد کار جمعی ارزشمند است. مثلا جمع کردن سفره یا تمیز کردن اتاق مشترک را به‌صورت تیمی انجام دهید.
۱۲ـ فرصت تصمیم‌گیری بدهید
مانند ناخدای کشتی، انتخاب‌های کوچک اعتمادبه‌نفس و تجربه می‌دهد. بگذارید تصمیم‌های کوچکی درباره زمان، فعالیت یا وظایفش بگیرد. مثلا زمان انجام تکالیف یا تقسیم وظایف خانه را با او مشورت کنید. بیایید مکالمه‌ای آگاهانه بین والد و نوجوان ببینیم:
والد: عزیزم ترجیح می‌دی تکالیف ریاضی رو صبح انجام بدی یا عصر؟
نوجوان: احتمالا عصر برام بهتره، چون صبح خسته‌ام.
والد: عالیه، پس برنامه‌ات رو عصر می‌ذاریم. وقتی خودت زمان رو انتخاب می‌کنی، تمرکزت هم بالا می‌ره.
تحقیقات نشان می‌دهد که واگذاری مسئولیت‌های مناسب به نوجوانان، باعث تقویت مهارت‌های تصمیم‌گیری، افزایش خودکارآمدی و رشد شناختی آن‌ها می‌شود. (منبع)
نقش والدین در تقویت مسئولیت پذیری نوجوانان
در نهایت هر پدر و مادری که دنبال تقویت مسئولیت پذیری در نوجوانان می‌گردد باید این نکته‌ها را سرلوحه راهش قرار دهد:
- دخالت زیاد، استقلال نوجوان را نابود می‌کند.
- رفتار مسئولانه والدین، الگوی اصلی نوجوان است.
- تصمیم‌گیری را از او نگیرید، اعتمادبه‌نفسش کاهش می‌یابد.
- با قوانین و مسئولیت‌های مبهم، سردرگمی و بی‌انضباطی ایجاد می‌شود.
- اگر موفقیت‌ها را نادیده بگیرید، انگیزه نوجوان برای تلاش کم می‌شود.
- اگر اشتباهات را سرزنش کنید، یادگیری و رشد او متوقف می‌شود.
کلام آخر
مسئولیت پذیری نوجوانان مانند پرورش باغچه‌ای کوچک است؛ اگر با آبیاری مناسب، نور تشویق و خاک صبورانه مراقبت شود، گل‌های اعتمادبه‌نفس و تصمیم‌گیری به بار می‌نشینند. دخالت زیاد یا سرزنش مثل باد و سنگ، گیاه را خمیده و پژمرده می‌کند. با راهنمایی درست، نوجوان شما به شاخه‌ای محکم تبدیل می‌شود که حتی اطرافیانش را هم زیر چتر حمایتش می‌آورد. بیایید این مسیر موفقیت را با هم بسازیم؛ پس ما را از تجربه‌های نابتان بهره‌مند کنید.
سوالات متداول
۱ـ مسئولیت پذیری در نوجوانان چیست؟
مسئولیت پذیری یعنی با شجاعت، وظایف خود را بپذیرند و پای عواقب آن بایستند.
۲ـ جنبه‌های مختلف مسئولیت پذیری نوجوانان کدام‌اند؟
پذیرش وظایف، تصمیم‌گیری آگاهانه، قبول نتایج، مدیریت زمان و منابع و حفظ نظم و انضباط شخصی جنبه‌های مختلف مسئولیت پذیری نوجوانان هستند.
۳ـ چرا مسئولیت پذیری در نوجوانان اهمیت دارد؟
مسئولیت پذیری در نوجوانان استقلال، اعتمادبه‌نفس و توانایی برقراری تعاملات اجتماعی سالم را تقویت می‌کند.
