روانشناسی کودک و نوجوان ۱۳ساله یعنی شناخت طوفانی از تغییرات جسمی، ذهنی و عاطفی که درست در آستانه نوجوانی شکل می‌گیرند. نوجوان شما نهالی است که به‌سرعت رشد میکند؛ اگر خاک ارتباط و نور درک را به او ندهید، این رشد پر از تنش می‌شود. KidsHealth می‌گوید: بیشتر دختران بین ۱۰ تا ۱۴ سال و پسران بین ۱۲ تا ۱۶سالگی وارد مرحله بلوغ می‌شوند. دورانی که به حمایت همدلانه والدین بیش از همیشه نیاز دارند. در این مقاله سلام آگاهی تا انتها با ما بمانید تا بدانید چگونه با نوجوانتان همدلانه رفتار کنید و کنار او قد بکشید.
روانشناسی کودک و نوجوان ۱۳ساله چه می‌گوید؟
روانشناسی کودک و نوجوان ۱۳ساله از چند جهت این دنیای پرتلاطم را بررسی میکند و اول از همه دیدگاه رشدی به‌خصوصی دارد. همچنین درمورد تغییرهای پسران و دختران و هم‌سو شدن والد با نوجوان ابراز وجود میکند. نقاط عطف رشدی در نوجوان ۱۳ساله شامل موارد زیر می‌شود:
رشد شناختی و زبانی در ۱۳سالگی
روانشناسی کودک و نوجوان ۱۳ساله می‌گوید: شاید دختر یا پسر ۱۳ساله‌ای را ببینید که مانند فردی بالغ رفتار کند اما باید سریع در ذهنتان بیاورید که مغزش هنوز در حال شکل‌گیری است. اگرچه او می‌تواند مسائل را حل کند، پای منطق را وسط بکشد و حتی بحث‌های پیچیده را بفهمد، اما همچنان در پیش‌بینی پیامدهای رفتارهایش ضعف دارد. این تناقض رفتاری کاملا طبیعی است؛ چرا که بخش‌های مختلف مغز با سرعت‌های متفاوتی رشد می‌کنند.
دکتر فلورنسیا سگورا متخصص اطفال، در این باره می‌گوید: «در این سن نوجوانان خیلی به خودشان آگاه و حساس هستند حتی تصور می‌کنند مرکز توجه دیگران قرار دارند. مثلا اگر جوشی روی صورتشان بزنند، فکر می‌کنند همه متوجه آن شده‌اند.»
در این دوره، دنیای درونی نوجوان پیچیده‌تر می‌شود. تفکر انتزاعی در حال شکل‌گیری است، یعنی می‌تواند مفاهیمی مانند اعتماد، عدالت یا ایمان را درک کند. در کنار این رشد شناختی، احساس خاص بودن هم بیشتر می‌شود. نوجوان شما احساس میکند هیچ‌کس او را نمی‌فهمد یا مشکلاتش منحصربه‌فرد است. این بخشی از سفر طبیعی «هویت‌یابی» است؛ نه لجبازی یا غرور.
خیلی از والدین تعجب می‌کنند که چرا نوجوان ۱۳ساله ناگهان قوانین خانه یا مدرسه را زیر سؤال می‌برد. اما این دقیقا همان نقطه‌ای است که نوجوانی از آن آغاز می‌شود. مرزها را برای دیده‌شدن، فهمیده‌شدن و اثبات هویت به چالش می‌کشانند.
نوجوانان ۱۳ساله نگران تغییرات بدنی و ظاهر خود هستند، به‌شدت خودآگاه‌اند و هرچند در مسیر استقلال قرار دارند، هنوز به حمایت و تایید والدین نیاز دارند. (منبع: toolsforyourchildssuccess.org)
لازم به ذکر است که برای آشنایی بیشتر با مباحث افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان و فرزند پروری نوجوان، می‌توانید به همین مقالات مراجعه کنید.
روانشناسی کودک و نوجوان ۱۳ساله موقعیت‌هایی را می‌گوید که پای حرف دل پدر و مادرهای نوجوانان بنشینید قطعا می‌شنوید:
- به‌راحتی پیشنهاد والدین را رد می‌کنند.
- به عدالت و انصاف حساس‌تر می‌شوند.
- راه‌حل‌های بزرگترها را ناکافی می‌دانند.
این دوران را با آگاهی به این‌که بخش طبیعی از رشد فرزندتان است، شیرین کنید.
افزایش دایره واژگان و بازی با کلمه‌ها را دست کم نگیرید. توانایی زبانی هم در این سن تغییر میکند و نوجوانان دیگر فقط کلمات را نمی‌فهمند، بلکه به معنای پنهان آن‌ها هم حساس می‌شوند. آن‌ها کنایه، استعاره، طنز و حتی طعنه را درک می‌کنند و در مکالماتشان به‌کار می‌گیرند. این یعنی ورود به سطح جدید از تفکر که تعامل با آن‌ها را چالش‌برانگیزتر و غنی‌تر میکند.
رشد جسمانی در نوجوان ۱۳ساله
همان‌طور که گفتیم روانشناسی کودک و نوجوان ۱۳ساله در مورد تعییر جسمانی نوردیده‌تان هم حرفی برای گفتن دارد. به این حرف من حسابی دل بدهید که هر فردی تا فرد دیگر ویژگی‌های رشدی متفاوتی را تجربه میکند؛ بنابراین نوجوانتان را به چاله مقایسه نیندازید. ۱۳سالگی فقط عددی معمولی نیست؛ آغازی برای یک دگرگونی عمیق در جسم و جان است. درست در همین سن بدن فرزندتان شروع به نوشتن فصل تازه‌ای از داستان رشد میکند؛ فصلی که گاهی پرهیاهو، گاهی پر از سوال، گاهی پر از درد و حتی گاهی پر از تردید و نگرانی است.
نوجوان ۱۳ساله‌ی شما یک روز از صدای بم‌شده‌اش متعجب می‌شود و روز دیگر، ساعت‌ها مقابل آینه به جوش کوچک خیره می‌ماند. ناگهان از لباسی که دیروز اندازه‌اش بود، امروز احساس خجالت میکند. این‌ها نشانه‌های ساده‌ای هستند از طوفانی آرام به نام بلوغ؛ تغییری که شاید برای ما طبیعی به‌نظر برسد اما برای او دنیایی تازه و ناشناخته است.
در این مسیر، روانشناسی رشد به ما یادآوری میکند که این تغییرات نه‌تنها لازم، بلکه نشانه‌ای روشن از سلامت و پیشرفت نوجوانمان هستند. رشد جسمی فقط به معنای بلندتر شدن قد یا تغییرات هورمونی نیست؛ این رشد، نشانه‌ای از آن است که کودک شما آرام‌آرام دارد به دنیای بزرگترها قدم می‌گذارد.
در چنین شرایطی علم روانشناسی کودک و نوجوان ۱۳ساله به والد گوشزد میکند اگر فرزندتان نسبت به بدنش حساس شده، اگر نگران وزن یا ظاهرش است، سعی کنید به‌جای نادیده‌گرفتن یا نصیحت، با او حرف بزنید. شنیده‌شدن، در این سن، خودش معجزه میکند. گوشه‌ای از این تغییرها را در جدول زیر ببینید.
| تغییرات جسمی دخترها | تغییرات جسمی پسرها |
| افزایش قد و وزن
رشد سینه‌ها آغاز عادت ماهانه (قاعدگی) افزایش تعریق و بوی بدن رشد مو در نواحی بدن (مانند زیر بغل و ناحیه تناسلی) بروز آکنه |
افزایش قد و وزن
بم شدن صدا رشد بیضه‌ها و سایر اندام‌های تناسلی افزایش حجم عضلات رشد مو در بدن (زیر بغل، ناحیه تناسلی، صورت) افزایش تعریق و بوی بدن بروز آکنه
|
شروع بلوغ در دختران معمولا بین ۹ تا ۱۴سالگی و در پسران بین ۱۰ تا ۱۵سالگی اتفاق می‌افتد. (منبع)
رشد اجتماعی و روابط دوستانه در سن ۱۳سالگی
در ۱۳سالگی، دنیای اجتماعی نوجوان به‌شکل قابل‌توجهی گسترده می‌شود. حالا دیگر رابطه با دوستان، فقط تفریحی ساده نیست؛ بلکه به بخشی جدی از هویت و احساس ارزشمندی او تبدیل شده است. طبق علم روانشناسی کودک و نوجوان ۱۳ساله در این سن به‌شدت نیاز دارد که دیده، درک و پذیرفته شود؛ این نیاز، اغلب در جمع هم‌سالانش معنا پیدا میکند.
بسیاری از نوجوانان ۱۳ساله فکر می‌کنند همه نگاه‌ها به سمت آن‌ها است؛ اگر دوستش جواب پیام را ندهد، تصور میکند که مشکلی پیش آمده یا طردش کرده‌اند. این حساسیت اجتماعی بخشی از فرایند رشد عاطفی است و معمولا همراه با اضطراب‌ها و پرسش‌های درونی زیادی بروز میکند. در این سن، وجود یک یا دو دوست صمیمی هم برای نوجوان کافی است تا احساس امنیت و تعلق کند. برخلاف تصور عموم، نیاز نیست فرزندتان نیاز به گروه بزرگی از دوستان ندارد وکیفیت این روابط بر کمیت آن‌ها می‌چربد.
نوجوان برای ساختن دوستی‌های عمیق نیاز به زمان و تعامل دارد. گاهی این دوستی‌ها از طریق پیام‌رسان‌ها، تماس تصویری، بازی‌های گروهی آنلاین یا صرفا گفت‌وگوهای روزمره شکل می‌گیرند. حتی در مسیر شناخت خود، تیپ‌های مختلف دوستی را تجربه میکند؛ با گروهی صمیمی می‌شود و بعد احساس کند آن گروه دیگر با او هماهنگ نیست.
در ضمن، اگر تمایل به یادگیری عمیق‌تری درباره‌ی مهارت نه گفتن در نوجوانان و گرایش جنسی در نوجوانان دارید، پیشنهاد میکنیم این مطالب را بخوانید.
رشد عاطفی و روانی در ۱۳سالگی
روانشناسی کودک و نوجوان ۱۳ساله به عواطف این دوران هم توجهی ویژه دارد؛ چراکه اگر به این حیطه بها ندهید با اختلال‌های روانی مواجه می‌شوید. بخشی از این تغییرات رشدی عبارتند از:
- تجربه احساسات متناقض مثل خشم و شادی پشت‌سرهم
- بروز نوسانات خلقی به‌دلیل تغییرات هورمونی
- افزایش درون‌گرایی یا گاهی برون‌ریزی‌های احساسی شدید
- احتمال بروز استرس، اضطراب یا افسردگی در صورت نبود حمایت کافی
- نیاز به یادگیری مدیریت احساسات از طریق گفتگو، ورزش یا تکنیک‌های آرام‌سازی
- تمایل به دیده‌شدن، شنیده‌شدن و درک شدن توسط بزرگترها
در آغاز نوجوانی، نوجوانان با تغییرات جسمی سریع، رشد مغزی، تغییر تصویر از خود، تضادهای خانوادگی و گسترده شدن روابط همسالان روبه‌رو می‌شوند؛ این دوران فرصتی است برای خودآگاهی، کشف هویت و شکل‌گیری ساختار اجتماعی جدید. (منبع)
نقش روانشناسی کودک و نوجوان ۱۳ساله در توسعه ساختار خانواده
روانشناسی کودک و نوجوان ۱۳ساله به ما کمک میکند تا بهتر بفهمیم که نوجوانان در این سن حساس چه تغییرات بزرگی را تجربه می‌کنند و چطور این تحولات، نه فقط زندگی خودشان بلکه کل خانواده را تحت تاثیر قرار می‌دهد. دوران نوجوانی به‌خصوص وقتی نوجوان ۱۳ساله است، پر از بالا و پایین‌های عاطفی، کشمکش‌های درونی و نیازهای تازه است که اگر خانواده‌ها درک و همراهی کنند، می‌توانند این مسیر را با آرامش و محبت بیشتری بگذرانند.
۱ـ درک عمیق‌تر تغییرات عاطفی نوجوان
نوجوان ۱۳ساله خیلی سریع از شادی به عصبانیت می‌رسد یا احساس میکند دیگران او را نمی‌فهمند. روانشناسی کودک و نوجوان ۱۳ساله به ما یاد می‌دهد که این نوسانات طبیعی است و وقتی والدین این را بفهمند، می‌توانند با صبر و همدلی پاسخ دهند. این فهم مشترک، فضای خانه را آرام‌تر و گرم‌تر میکند.
وقتی دختر یا پسرت ناراحت است و سکوت میکند، به جای سرزنش، بپرس «چی شده؟ دوست داری حرف بزنی؟» در دوران pms با دخترت مدارا کن و اگر پسرت احتلام شد سر جنگ و دعوا راه نینداز.
۲ـ ایجاد ارتباطی موثر و مهربانانه
نوجوانان به فضایی نیاز دارند که بتوانند آزادانه حرف بزنند، احساسات‌شان را بیان کنند و بدانند کسی به حرف‌هایشان گوش می‌دهد. روانشناسی کودک و نوجوان ۱۳ساله به والدین کمک میکند تا مهارت‌های شنیدن فعال و همدلی را یاد بگیرند تا رابطه‌ای صمیمی‌تر و مطمئن‌تر با فرزندشان بسازند. این پیوند قوی، ستون اصلی خانواده است.
به پسر یا دخترت بگو: «هر وقت آماده بودی، من اینجا هستم که گوش بدم.»
۳ـ انعطاف‌پذیری در چارچوب خانواده
نوجوانان در این سن به دنبال استقلال هستند و دوست دارند خودشان تصمیم بگیرند. روانشناسی به خانواده‌ها پیشنهاد میکند که در عین حفظ قوانین و چارچوب‌ها، جا برای آزمون و خطا و ابراز وجود نوجوان باز کنند. این تعامل سالم، باعث می‌شود نوجوان احساس کند به چشم دیده می‌شود و خانواده‌اش او را حمایت میکند.
اجازه بده نوجوانت شب‌ها کمی دیرتر بخوابد، اما اگر خسته شد، زودتر بخوابد.
۴ـ همراهی در مواجهه با استرس و بحران‌های نوجوانی
گاهی نوجوان ۱۳ساله با اضطراب، ترس یا افسردگی روبه‌رو می‌شود و خانواده نقش مهمی در شناسایی و حمایت به‌موقع دارد. روانشناسی کودک و نوجوان ۱۳ساله ابزارهایی در اختیار والدین می‌گذارد تا بتوانند این لحظات حساس را با آرامش و آگاهی مدیریت و از مشکلات بزرگ‌تر جلوگیری کنند.
وقتی پسر نوجوانت استرس امتحان دارد، به جای فشار بیشتر، با هم ورزش کنید یا نفس عمیق بکشید.
در ضمن گاهی ممکن است شاهد این صحنه در کودکتان بوده باشید که به دلیل استرس یا از سر عادت، شروع به جویدن ناخن‌هایش میکند. برای یافتن راهکار مناسب، حتما مقاله ناخن جویدن کودکان را مطالعه کنید.
۵ـ ایجاد حس تعلق و امنیت در خانواده
نوجوان به‌شدت نیاز دارد که در خانواده احساس تعلق کند، جایی که خود واقعی‌اش را نشان دهد و مورد پذیرش قرار بگیرد. وقتی خانواده محیطی امن، بدون قضاوت و پر از محبت ایجاد کند، نوجوان با اعتمادبه‌نفس بیشتری بزرگ می‌شود و خانواده از نظر روانی قوی‌تر و متحدتر خواهد بود.
اگر دخترت احساس تنهایی کرد، به حرف‌هایش گوش کن و نگوی «چیزی نیست، می‌گذره.»
نوجوان ۱۳ساله در حال عبور از تغییرات بلوغ است؛ از نظر ذهنی در مورد حل مسئله قدرت دارد، اما هنوز در پیش‌بینی پیامدها ضعیف است. از نظر عاطفی حساس‌تر و نوسانات خلقی‌اش بیشتر می‌شود و به جای خانواده، بیشتر به دوستانش تکیه میکند. (منبع: parents.com)
۶ـ همراهی در مسیر هویت‌یابی نوجوان
در این سن نوجوان خودش را کشف میکند چه بهتر که خانواده بهترین دوست و راهنمای او شود. روانشناسی کودک و نوجوان ۱۳ساله توصیه میکند که خانواده‌ها با پذیرش تفاوت‌ها و ایجاد فضای گفتگو، نوجوان را در این مسیر حساس حمایت کنند تا هم نوجوان رشد کند و هم خانواده به ساختاری منسجم‌تر و همدل‌تر برسد.
اگر نوجوانت به هنر یا ورزش جدیدی علاقه‌مند شد، او را تشویق کن تا ادامه دهد.
کلام آخر
در این مقاله درباره روانشناسی کودک و نوجوان ۱۳ساله صحبت کردیم و جعبه ابزاری از همدلی و درک دنیای فرزندنتان را در اختیارتان گذاشتیم. همین که بخواهید کنار فرزندتان یاد بگیرید و رشد کنید، یعنی مسیر را درست آمده‌اید. لب و دهن هم نباشید بلکه با عمل به جگرگوشه‌تان راه را نشان دهید. هر جا در مسیر رشدتان کم آوردید یا احساس سردرگمی کردید بدون تعلل از مشاوری کاربلد نوبت بگیرید.
سوالات متداول
۱ـ آیا نوسانات خلقی در نوجوان ۱۳ساله طبیعی است؟
بله، این تغییرات به‌دلیل نوسانات هورمونی و رشد شناختی و عاطفی است.
۲ـ چطور با نوجوان ۱۳ساله ارتباط بهتری بگیریم؟
شنونده خوبی بمانید، قضاوت نکنید و به احساساتش احترام بگذارید.
۳ـ چه زمانی باید از روانشناس کمک بگیریم؟
اگر نوجوانتان نشانه‌هایی از افسردگی، اضطراب، گوشه‌گیری یا پرخاشگری شدید دارد یا در مدرسه افت کرده است، حتما با روانشناس مشورت کنید.
منابع:
- advocatesforyouth.org
- toolsforyourchildssuccess.org
- joincoralcare.com
