آیا می‌دانید از بین هر 100 هزار نفر در جهان 15 نفر به دیابت نوجوانی مبتلا هستند؟ از آنجایی که بیماری دیابت در سال های اخیر رشد بسیار قابل توجهی داشته است، سن ابتلا به آن هم کاهش پیدا کرده است. همین امر باعث می‌شود برای بسیاری از والدین این سوال پیش بیاید که دیابت نوجوانی چیست و چه علائم و نشانه‌هایی به همراه دارد؟ چه عوارضی به همراه دارد و چگونه باید از آن پیشگیری کرد؟
دیابت نوجوانی چیست و از کدام نوع است؟
اگر بیماری دیابت یا همان بیماری قند خون در دوره کودکی در یک فرد ظاهر شود و تا دوره نوجوانی ادامه پیدا کند آن فرد مبتلا به دیابت نوجوانی (juvenile diabetes) شده است. البته در بعضی از مواقع فرد در دوره کودکی مشکل خاصی ندارد و در همان دوره نوجوانی این بیماری در بدن او بروز می‌کند. در دوره نوجوانی عموما دیابت نوع یک به سراغ فرد می‌آید و کمتر مشاهده شده است که یک نوجوان به بیماری دیابت نوع ۲ دچار شود.
طبق مقاله علمی در سایت PubMed از بین هر 100000 نفر در جهان 15 نفر به دیابت نوع 1 مبتلا هستند.
اگر بخواهیم به صورت دقیق این بیماری را تشریح کنیم باید بگوییم که بر اثر حمله سیستم ایمنی بدن به سلول های تولید کننده انسولین بیماری دیابت نوجوانی به وجود می‌آید. می‌دانید که انسولین یک هورمون بسیار ضروری در بدن انسان است و باعث می‌شود که قند از خون به سلول ها برسند. وقتی که یک نوجوانی با بیماری قند خون مواجه می‌شود، سلول های انسولین موجود در بدن او به درستی کار نمی‌کنند و قند مورد نیاز وارد خون نمی گردد. در صورتی که این بیماری به موقع تشخیص و درمان نگردد حتی احتمال آسیب رسیدن به چشم ها و قلب فرد هم وجود دارد.
در کل علائم دیابت نوجوانی شباهت بسیار زیادی به علائم دیابت کودکی دارد و در صورتی که از سن کمتر، آزمایش‌های لازم انجام شود، این بیماری قابل تشخیص است. البته در بعضی از مواقع دیابت نوجوانی به صورت کاملاً ناگهانی ظاهر می‌شود و آن فرد از دوره کودکی هیچ نشانه ای با خود ندارد.
لازم به ذکر است که برای آشنایی بیشتر با مباحث افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان و رفتارهای جنسی خطرناک در کودکان و نوجوانان، می‌توانید به همین مقالات مراجعه کنید.
علائم دیابت نوجوانی
تفاوت خاصی بین علائم و نشانه‌های دیابت نوجوانی با دیابت در سنین دیگر وجود ندارد. اما مسئله ای که در اینجا مطرح است این است که معمولاً خود نوجوان ها اهمیتی چندانی به این نشانه‌ها نمی‌دهند و در نتیجه مسئولیت پدر و مادر در تشخیص آنها بسیار بالا است. در واقع والدین باید خیلی زود متوجه نشانه‌های این بیماری بسیار خطرناک در نوجوان خود بشوند و اگر چند مورد از آنها را در کنار هم دیدند، هرچه سریع تر فرزند خود را نزد یک پزشک ببرند. موارد زیر می‌توانند به شما در تشخیص دیابت نوع 1 کمک کنند:
1_ تکرر ادرار
رایج ترین نشانه دیابت در تمام سنین همین تکرر ادرار است. دلیل این امر هم بالا رفتن مقدار قند در خون فرد است. در واقع وقتی که قند زیادی در خون وجود داشته باشد، کلیه باید بیش از حد فعالیت کند تا این قند خون اضافی از طریق ادرار از بدن دفع شود و مشکل کمتری برای فرد پیش بیاید. طبیعتاً این واکنش طبیعی بدن یک هشدار بسیار جدی به شمار می‌آید و بدن نمی‌تواند برای مدت طولانی با کار کشیدن زیاد از کلیه، میزان زیاد قند خون را دفع نماید.
2_ تشنه شدن غیر عادی
همانگونه که توضیح دادیم در صورت بروز نشانه‌های قند خون در فرد، کلیه بیش از حد کار می‌کند و میزان زیادی آب از بدن فرد خارج می گردد. در واقع کلیه برای خارج کردن قند اضافی از بدن میزان زیادی آب را هم به همراه آن قند از بدن دفع می‌کند. در نتیجه آب بدن فرد کاهش پیدا می‌کند و احتمال تشنه شدن آن نوجوان نسبت به یک نوجوان عادی بیشتر خواهد شد.
3_ گرسنه شدن غیر عادی
باید این موضوع را بدانید که منبع انرژی سلول های موجود در بدن یک نوجوان یا هر فرد دیگر، گلوکز می باشد. وقتی که یک نوجوان به دیابت مبتلا می‌شود، این گلوکز، به سلول های بدن آن نوجوان نمی رسد. در واقع هورمون انسولین به میزان کافی وجود ندارد و نمی‌تواند این قند را به سلول های خونی برساند. همین امر باعث می‌شود فرد احساس گرسنگی خیلی زیادی را تجربه کند. حتی اگر این فرد غذای زیادی هم میل کند باز هم گلوکز ورد نیاز سلول ها به خوبی تامین نمی‌شوند. در واقع این فرد احساس سیری نخواهد کرد یا اینکه احساس سیری او پس از گذشت مدت زمان نه چندان زیاد از بین می رود.
4_ کم شدن وزن فرد
همانطور که اشاره شد وقتی نوجوانی مبتلا به دیابت می‌شود، قند مورد نیاز سلول های بدن او تامین نمی گردد و به بیان ساده تر، انسولین این قند را به خوبی نمی‌تواند وارد سلول ها کند. در نتیجه بدن فرد مجبور می‌شود از ماهیچه‌ها و چربی ها و بافت های دیگر بدن فرد بسوزاند تا از این طریق قند را وارد سلول های آن فرد کند. طبیعتاً این فرد دچار لاغری خواهد شد. شاید کم شدن وزن برای افرادی که در سنین بالا هستند خیلی خبر بدی نباشد ولی برای یک نوجوانی که در سن رشد هست این کاهش وزن و از بین رفتن ماهیچه‌ها و چربی ها، خبر بسیار ناخوشایندی است. در نتیجه اگر والدین احساس می‌کنند فرزند آنها به رغم خوردن غذای زیاد باز هم لاغر است باید به یک پزشک متخصص مراجعه کنند تا عدم وجود دیابت در او را بررسی نمایند.
5_ احساس خستگی
طبیعتاً سوزاندن چربی و ماهیچه‌های بدن برای تامین انرژی، خستگی را هم به دنبال خواهد داشت. بنابراین اگر نوجوان شما همواره احساس خستگی می‌کند باید نگران ابتلای او به دیابت باشید.
6_ تغییر کردن رفتار نوجوان
یکی از علائم دیابت نوجوانی، افزایش تحریک پذیری نوجوان و تغییر خلق و خوی اوست. البته نوجوانان به دلیل اینکه در سن بلوغ هستند، تحریک پذیری بیشتری نسبت به افراد دیگر دارند اما در صورت ابتلای آنها به دیابت این تحریک پذیری از حالت عادی خود هم خارج می‌شود.
در ضمن، اگر تمایل به یادگیری عمیق‌تری درباره‌ی فرزند پروری نوجوان و اختلال لجبازی در نوجوانان دارید، پیشنهاد میکنیم این مطالب را بخوانید.
علت دیابت نوجوانی چیست؟
دلایل بروز بیماری دیابت در نوجوانان با هم فرق می‌کند. معمولاً نوجوانانی که به لحاظ ژنتیکی سابقه این بیماری را در خانواده خود دارند بیشتر به آن مبتلا می‌شود. با این وجود در سال های اخیر موارد بسیار متعددی مشاهده شده است که یک نوجوان از یک خانواده با قند خون نرمال به دیابت مبتلا شده است.
- سبک زندگی ناسالم
- پایین آمدن میزان تحرک
- پرخوری
- چاقی
- اعتیاد به بازی های کامپیوتری و کمتر شدن بازی های فیزیکی
آلودگی هوا و عواملی از این دست باعث شده اند که نوجوانان امروزی نسبت به نوجوانان چند دهه قبل، آمار بسیار بالاتری در ابتلا به بیماری قند خون داشته باشند.
دیابت نوجوانی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
حتماً برای شما سوال پیش می‌آید که بیماری دیابت نوجوان خود را چگونه تشخیص دهید. ساده ترین و دم دستی ترین راه برای تشخیص این بیماری، آزمایش قند خون است. چند نوع آزمایش تشخیص قند خون رایج است.
آزمایش قند خون ناشتا (FBS)
این آزمایش به بررسی سطح قند خون پس از ۸ ساعت ناشتایی می‌پردازد. چه زمانی باید نگران دیابتی بودن نوجوان خود باشید؟ وقتی که نتیجه این آزمایش ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بیشتر باشد.
آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)
همانطور که از نام آن پیداست این آزمایش می خواهد میزان بالا رفتن قند خون فرد پس از خوردن مقدار مشخصی گلوکز خوراکی را تشخیص دهد. اگر سطح قند خون در این زمان ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر باشد، به احتمال زیاد فرد مبتلا به دیابت است.
آزمایش HbA1c
این آزمایش هم به بررسی میانگین قند خون در ۲ تا ۳ ماه گذشته می‌پردازد. اگر نتیجه این آزمایش ۶.۵٪ یا بیشتر باشد، نشان‌دهنده وجود دیابت است.
تست آنتی بادی
این آزمایش خون آنتی‌بادی‌های مرتبط با دیابت نوع ۱ را شناسایی می‌کند. وجود این آنتی‌بادی‌ها حکایت ازاین دارد که سیستم ایمنی فرد نوجوان به سلول‌های تولیدکننده انسولین حمله کرده است. انجام این آزمایش هم می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر بیماری کمک کند.
راه‌های پیشگیری از دیابت نوجوانی
برای پیشگیری از دیابت در نوجوانی، توجه به چندین عامل کلیدی ضروری است که می‌تواند به حفظ سلامت و جلوگیری از ابتلا به این بیماری کمک کند. با رعایت این نکات، نوجوانان می‌توانند از سلامت خود محافظت کرده و خطر ابتلا به دیابت را به حداقل برسانند.
1_ تغذیه سالم
یکی از مهم‌ترین عوامل در پیشگیری از دیابت، همین تغذیه مناسب است. به‌هر حال هر نوجوانی هر روزه مشغول خوردن و آشامیدن می‌شود و اگر مواظب این خوردن و آشامیدن خود نباشد با مشکلات متعددی مواجه می‌شود که یکی از آن ها در حالت بدبینانه می‌تواند دیابت نوجوانی باشد. نوجوانان باید به مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه، غلات کامل و پروتئین‌های کم‌چرب توجه کنند. این مواد غذایی هم قند خون را کنترل می‌کنند و هم از طرف دیگر ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن را هم تامین می‌کنند. همچنین، باید مصرف قندها و مواد شیرین را محدود نمایند.
2_ فعالیت بدنی
ورزش منظم نقش بسیار مهمی‌در پیشگیری از دیابت دارد. نوجوانان باید چیزی حدود یک ساعت در روز ورزش کنند. منظور از ورزش می‌تواند ورزش‌های تیمی، دویدن، دوچرخه‌سواری یا حتی پیاده‌روی باشد. این فعالیت بدنی و ورزش موجب بهبود متابولیسم و کنترل وزن می‌شود.
3_ خواب سالم
خواب ناسالم و ناکافی وزن را بیشتر کرده و مشکلات متابولیکی ایجاد می‌کند. نوجوانان باید خواب کافی و باکیفیت و منظمی‌داشته باشند تا بدنشان بتواند به درستی عمل کند.
4_ کنترل کردن وزن
حفظ وزن سالم و جلوگیری از چاقی می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را به شدت کاهش دهد. نوجوانان باید به نشانه‌های بدن خود توجه کنند و در صورت نیاز، با مشاوره پزشک وزن خود را طی برنامه ای منظم کاهش دهند.
دیگر راه‌های پیشگیری از دیابت نوجوانی
- اطلاع پیدا کردن از ژنتیک و تاریخچه خانوادگی: هر نوجوانی که در خانواده خود افراد دیابتی می بیند باید مراقبت بیشتری به خرج دهد.
- مقابله با استرس: تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن یا یوگاريال سلامت روان و جسم نوجوان را تضمین می‌کنند.
دیابت نوع 1 چگونه درمان می‌شود؟
در درمان دیابت نوجوانی پزشکان به دنبال جلوگیری از افزایش قند خون و در مرحله بعدی کاهش قند خون فرد هستند این کارها باعث می‌شود که نوجوان از این بیماری مصون بماند یا لااقل شدت این عوارض کاهش پیدا کند. مراحل درمانی دیابت نوجوانی شامل انجام کارهای زیر است:
- چک کردن منظم قند خون: این کار یک کار کاملاً ضروری برای نوجوانان دیابتی است اینکه‌هر چند وقت یکبار آزمایش قند خون برای یک نوجوان دیابتی ضروری است بستگی به عوامل مختلفی مانند سن نوع درمان او و میزان قند خون او دارد.
- تغییر سبک تغذیه: طبیعتا فرد دیابتی باید مصرف شیرینی جات و حتی مصرف غذاهای پر از قند مانند کربوهیدرات ها را کاهش دهد و به دنبال مواد غذایی پرفیبر مانند سبزیجات باشد.
- تزریق کردن انسولین: همانطور که می‌دانید انسولین یک نوع هورمون است که قند را وارد سلول‌ها می‌کند. در صورتی که نوجوان به دیابت نوع یک دچار شده باشد بدن او نمی‌تواند به اندازه کافی انسولین تولید کند و بنابراین چاره‌ای جز تزریق انسولین باقی نمی‌ماند. البته تنها پزشک متخصص می‌تواند تشخیص دهد که یک نوجوان از چه دوز انسولینی باید استفاده کند.
- تجویز دارو: در بسیاری از موارد پزشکان علاوه بر تزریق انسولین مصنوعی، یک سری دارو هم تجویز می‌کنند. داروهایی مانند متفورمین از جمله آنها هستند. داروهایی که پزشکان تزریق می‌کنند می‌توانند برای کنترل قند خون باشند یا برای کنترل و جلوگیری از عوارض دیابت.
- ورزش منظم: فعالیت بدنی به کنترل قند خون و افزایش حساسیت بدن به انسولین کمک می‌کند.
- پیوند لوزالمعده: به منظور درمان دیابت نوع یک نوجوانان در موارد بسیار حاد، پیوند پانکراس هم یک گزینه مناسب به شمار می رود. این روش می‌تواند دیابت نوع ۱ را درمان کند، اما هنوز در مراحل آزمایشی قرار دارد.
- ایمونوتراپی: این روش جدید به مهار سیستم ایمنی و جلوگیری از تخریب سلول‌های تولیدکننده انسولین می‌پردازد.
البته این نکته را هم اضافه کنیم که جدیداً روش هایی درمانی بسیار پیشرفته ای هم بروز و ظهور پیدا کرده اند. مثلاً سلول های بنیادی امروزه در خیلی از بیماری ها از جمله بیماری دیابت تاثیرگذار نشان داده است.
عوارض دیابت نوجوانی
به نقل از وب سایت mayoclinic:
“Over time, type 1 diabetes complications can affect major organs in the body. These organs include the heart, blood vessels, nerves, eyes and kidneys.”
“با گذر زمان، دیابت نوع 1 می‌تواند ارگان های اصلی بدن را تحت شعاع قرار دهد. این ارگان ها شامل قلب، رگ های خونی، اعصاب، چشم ها و کلیه‌ها هستند. “
در کل دیابت نوجوانی می‌تواند عوارض جدی و متعددی به همراه داشته باشد که به دو دسته کوتاه مدت و بلندمدت تقسیم می‌شوند. این عوارض می‌توانند تأثیرات قابل توجهی بر کیفیت زندگی نوجوانان داشته باشند.
عوارض کوتاه مدت دیابت نوجوانی
عوارض و مشکلات کوتاه مدت دیابت در نوجوانی عبارتند از:
هیپوگلیسمی (کاهش قند خون)
اولین عارضه کوتاه مدت این بیماری به شمار می رود و به دلیل تزریق بیش از حد انسولین یا عدم مصرف کافی غذا رخ می‌دهد. علائم آن شامل تعریق، لرزش، گیجی و حتی از دست دادن هوشیاری است. هیپوگلیسمی می‌تواند خطرناک باشد و نیاز به درمان فوری دارد.
کتواسیدوز دیابتی
عارضه دیگر کوتاه مدت این بیماری به شمار می رود و این عارضه زمانی اتفاق می‌آفتد که بدن به جای گلوکز، از چربی ها برای تولید انرژی استفاده کند و کتون ها در خون تجمع یابند. علائم شامل تهوع، استفراغ، درد شکم و بوی میوه ای در نفس است. این وضعیت نیاز به درمان فوری در بیمارستان دارد.
عوارض بلندمدت دیابت نوجوانی
عوارض بلندمدت این بیماری هم عبارتند از:
- دیابت می‌تواند منجر به آسیب به عروق خونی کوچک و بزرگ شود. این آسیب می‌تواند به مشکلات قلبی، سکته مغزی و بیماری های عروقی منجر شود.
- همچنین دیابت می‌تواند به نارسایی کلیه‌ها منجر شود. در موارد شدید، ممکن است نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه باشد. مشکلات بینایی هم از عوارض بلند مدت این بیماری به شمار می رود. دیابت می‌تواند به دیابتیک رتینوپاتی (آسیب به شبکیه چشم) منجر شود که حتی ممکن است کوری فرد را به دنبال داشته باشد. این عارضه معمولاً در مراحل پیشرفته دیابت بروز می‌کند.
- آسیب به اعصاب هم عارضه دیگر است. نوروپاتی دیابتی می‌تواند باعث درد، بی حسی و ضعف در اندام ها شود. این عارضه می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
سوالات متداول
- دیابت نوجوانی چیست؟
دیابت نوجوانی نوعی دیابت است که در دوران کودکی یا نوجوانی بروز می‌کند و معمولاً به دلیل حمله سیستم ایمنی به سلول های تولیدکننده انسولین در پانکراس ایجاد می‌شود.
- علائم اصلی دیابت نوجوانی کدامند؟
تکرر ادرار، تشنگی غیرعادی، گرسنگی مفرط، کاهش وزن، احساس خستگی و تغییرات رفتاری.
- چه عواملی باعث بروز دیابت نوجوانی می‌شوند؟
عوامل ژنتیکی، سبک زندگی ناسالم، کم تحرکی و چاقی.
- چگونه دیابت نوجوانی تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص این بیماری باید با آزمایش قند خون انجام گیرد. آزمایش قند خون ناشتا و آزمایش قند خون ۲ ساعته از جمله آن ها هستند.
- درمان دیابت نوجوانی چگونه است؟
درمان تزریق انسولین و در برخی موارد تجویز داروهایی مانند متفورمین، برای درمان به کار می روند. همچنین، سبک زندگی نوجوان باید به طور قابل توجهی تغییر کند و رژیم غذایی او هم تغییر نماید.
کلام آخر
با شناخت علائم و عوارض دیابت نوجوانی، والدین و نوجوانان می‌توانند با هم به مقابله با آن بپردازند. ایجاد عادات سالم، نظارت بر قند خون و مشاوره منظم با پزشک می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی کمک کند.
