بیشتر مادران شاغل این مسیر را انتخاب نکرده‌اند، بلکه شرایط آنها را به این راه کشانده است. طبق آمار آمریکا ۲۰۲۴، ۷۴٪ زنان دارای فرزند نیروی کار هستند و نقششان هر روز پررنگ‌تر می‌شود. در کنار این فعالیت، مدیریت کار، خانواده و نیازهای شخصی تعادل آنها را به هم می‌ریزد و کمکم استرس و فرسودگی رخ‌نمایی می‌کند.
با این وجود راهکارهایی مانند تعیین مرزهای روشن بین کار و زندگی و بهره‌گیری از حمایت‌های اجتماعی بخشی از این فشار را کاهش می‌دهد. در این مطلب سلام آگاهی با هم دغدغه‌های مادران شاغل را درک میکنیم و به دنبال راه‌حل‌های عملی می‌گردیم.
فرسودگی شغلی مادران شاغل
فرسودگی شغلی مادران شاغل به‌صورت استرس مزمن، خستگی عاطفی و احساس خستگی جسمی و روحی خودش را نشان می‌دهد. ایجاد تعادل بین تعهدات کاری و وظایف خانوادگی اغلب زمان کمی برای مراقبت از خود و حتی نداشتن «وقت برای خودم» باقی می‌گذارد؛ نتیجه هم چیزی به‌جز احساس فرسودگی شغلی و خستگی نیست.
تشخیص علائم و رسیدگی زودتر از ایجاد مشکل، نه‌تنها برای این بانوان که برای اطرافیان و جامعه هم اهمیت دارد. در ادامه علائمی که زنان یا آنها فریاد می‌زنند کمکم کنید را به شما می‌گوییم!
خانم دیوی ویجایاکومار می‌گوید: «من هرگز سنگینی بار مادران شاغل را درک نکردم تا اینکه خودم مادر شدم. قبل از بچه‌دار شدنم، فکر می‌کردم درک کاملی از مدیریت زمان، انجام همزمان چند کار و ایجاد تعادل بین اولویت‌ها دارم. اما هیچ چیز شما را برای واقعیت مدیریت یک شغل تمام‌وقت در حین مراقبت از یک نوزاد ۱۰ماهه آماده نمی‌کند. خستگی بی‌وقفه، انتظارات سرسام‌آور و نبود حمایت، چه در محل کار و چه در جامعه، حداقل مشکل است.» (منبع)
استراتژی‌های مقابله با استرس مادران شاغل
افزایش سطح استرس در هر موضوعی کار را خراب می‌کند و آدمی را از روند معمولی به مسیری مخرب می‌اندازد. حالا برای زنی ظریف که با تمام وجود مبارزه می‌کند درگیر مسیر اشتباهی نشود، راهکارهای زیر کاربردی است:
۱ـ استفاده از مدیریت زمان و اولویت‌بندی
تشویق مادران شاغل به مدیریت زمان و اولویت‌بندی موثر می‌تواند به آنها در مدیریت مسئولیت‌های متعددشان کمک کند. تعیین اهداف واقع‌بینانه و در صورت امکان واگذاری وظایف به دیگران می‌تواند برخی از استرس‌های مرتبط با شغل و خانواده را کاهش دهد. سایت‌های معتبر با داشتن افراد متخصص می‌توانند در این زمینه به کمکتان بیایند.
۲ـ تمرین مراقبت از خود و یادگیری تعیین مرزها
ترویج شیوه‌های مراقبت از خود برای مادران شاغل ضروری است؛ چراکه اکثر مادران شاغل هنوز یاد نگرفته‌اند که چگونه «نه» بگویند. تشویق مادران به تعیین مرزها، اختصاص زمان برای استراحت، سرگرمی‌ها یا فعالیت‌هایی که از آنها لذت می‌برند، می‌تواند سطح استرس را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد و رفاه کلی را بهبود بخشد.
۳ـ ساخت گروه حمایتی
ایجاد گروه حمایتی قوی بسیار مهم است. این گروه شاید تعدادی از مادران در مدرسه، محله یا محل کار هستند. در این گروه با اشتراک‌گذاری تجربه‌ها، دریافت مشاوره و حتی کمک و همکاری، احساس تنهایی نخواهید کرد.
۴ـ درخواست شرایط کاری انعطاف‌پذیر
وجود شرایط کاری انعطاف‌پذیر استرس را کاهش می‌دهد. ارائه گزینه‌هایی برای کار از راه دور، ساعات کاری منعطف یا هفته‌های کاری فشرده می‌تواند به مادران شاغل در مدیریت کارآمدتر برنامه‌هایشان کمک کند. پس با مدیر خود درباره محدودیت‌های برنامه خود صحبت کنید با پیشنهاد کسی از کار برکنار نمی‌شود، حرف دلتان را بزنید.
۵ـ درخواست کمک حرفه‌ای
از درخواست کمک حرفه‌ای، مانند پناه بردن به جلسه‌های همدلانه مشاوره یا درمان نترسید. مراقبت‌های سلامت روان ابزارها و راهکارهایی را برای مادران فراهم می‌کند تا با استرس به‌طور موثرتری کنار بیایند. مشاوره به شما جعبه ابزار مدیریت زمان می‌دهد. همچنین به شما کمک می‌کند چیزهایی را اولویت‌بندی کنید که در زندگی خود به آنها اهمیت می‌دهید. این روش به‌معنای واقعی کلمه، نگرانی‌های شما را آرام می‌کند.
۶ـ تعریف دوباره موفقیت
در نهایت باید بگوییم، مادرانی که تمایلات کمال‌گرایانه دارند، بیشتر در معرض خطر فرسودگی شغلی هستند. برای حل این مساله، تعریف مجدد موفقیت بسیار مهم است. مادران شاغل باید این را بپذیرند که درخواست کمک و استراحت، به‌معنای شکست نیست، بلکه گامی به سوی موفقیت پایدار و سلامت روان بهتر است. همچنین نرسیدن به ایده آل ها نمی‌تواند باعث شود زحماتتان به فنا رود. مهم این است که شما در حال تلاشی هدف‌دار بوده‌اید.
ایمی وسترولت، نویسنده و روزنامه‌نگار، در کتاب خود با عنوان «همه چیز را فراموش کن» معضل مادران شاغل را اینگونه خلاصه می‌کند: «ما از زنان انتظار داریم طوری کار کنند که انگار بچه ندارند و بچه‌ها را طوری بزرگ کنند که انگار کار نمی‌کنند.» (منبع)
به همین دلیل، زنان احساس گناه می‌کنند. احساس گناه برای کارکردن و احساس گناه برای کارنکردن. همه مادران شاغل می‌دانند چه می‌گویم، هر کجا که بروید، احساس گناه می‌کنید. در خانه با بچه‌ها، نگران کار هستیم و از خود می‌پرسیم که آیا به اندازه کافی کار میکنیم یا نه! در محل کار، از اینکه با فرزندانمان نیستیم احساس گناه میکنیم. می‌دانیم که این به ما یا هیچ کس دیگری کمکی نمی‌کند، اما این فکر مانع آن هم نمی‌شود.
در نهایت باید بگوییم که مشکلات مادران شاغل چیز جدیدی نیست، اما همچنان نادیده گرفته می‌شود. برای حل این معضل باید از صحبت پیرامون تعادل بین کار و زندگی و شعارهای رایج فراتر برویم و به تغییرات عملی برسیم.
البته برخی می‌پرسند: «اگر اینقدر سخت است، چرا استعفا نمی‌دهید؟» اما این سوال یک حقیقت اساسی را نادیده می‌گیرد که بسیاری از زنان کارکردن را دوست دارند یا حتی مجبور به کارکردن هستند. پس به‌جای مجبورکردن مادران به کاری ناخوشایند و ساعت‌های کاری غیرمنعطف، جامعه باید طرز فکر خود را تغییر دهد.
در این بین حتما برای افزایش آگاهیتان در مورد فرزند پروری مقالات فرزند پروری چیست؟ و نقش مادر در فرزند پروری را بررسی کنید.
علائم فرسودگی شغلی مادران شاغل
اگر نشانه‌های زیر را در هر زن پرتلاشی مشاهده کردید، زنگ خطر را بشنوید و پیش از فروپاشی، کمکش کنید.
- خستگی مداوم یعنی همان وقتی که حتی بعد از خواب کافی باز هم بی‌علت چرت می‌زند.
- تحریک‌پذیری و نوسانات خلقی مثل زمانی‌که کوچکترین نکته‌ای، مثل دیر رسیدن بچه‌ها به مدرسه، باعث عصبانیت یا گریه ناگهانی می‌شود.
- خشم غیرمنتظره مثلا با صدای تلویزیون یا سر و صدای خانه، حتی بدون دلیل واضح، ناگهان داد می‌زند.
- احساس بی‌کفایتی یا گناه مادرانه همان لحظه که فکر می‌کند به اندازه کافی به فرزندان یا کارش رسیدگی نمی‌کند و دائم خود را سرزنش می‌کند.
- مشکل در تمرکز یعنی ناتوانی در به خاطر سپردن یک لیست ساده خرید یا فراموش کردن قرار ملاقات‌ها عذابش می‌دهد.
- کاهش بهره‌وری یعنی وقتی کارهایی که قبلا راحت انجام می‌داد، الان ساعت‌ها طول می‌کشد یا نصفه رها می‌شود.
- ترس از رفتن به محل کار که در اضطراب شدید صبحگاهی یا بهانه‌جویی برای دیر رسیدن به محل کار خودش را نشان می‌دهد.
- نادیده گرفتن نیازهای شخصی که در فراموش کردن وعده‌های غذایی یا ورزش یا نداشتن زمانی برای استراحت حتی به صورت کوتاه ابراز می‌شود.
- خواب نامناسب خودش را در بی‌خوابی یا بیدار شدن‌های مکرر شبانه بدون دلیل مشخص نشان می‌دهد.
- تغییر در اشتها که سروکله‌اش در میل به پرخوری یا از دست دادن اشتها بدون دلیل پزشکی مشخص پیدا می‌شود.
- استفاده بیش از حد از الکل یا سایر مواد برای آرام کردن هم که معلوم است مثلا هر شب با نوشیدنی یا دارو سعی در آرام کردن اضطراب و استرس دارد.
چالش‌های فرسودگی شغلی مادران شاغل
مادران شاغل هر روز با مبارزه‌ای بی‌صدا تلاش می‌کنند زندگی کاری و خانوادگی‌شان را سروسامان دهند، اما فشارها و چالش‌های فراوان گاهی طاقتشان را به سر می‌آورد و آنها را به آستانه فرسودگی می‌رساند. در این مسیر، با عوامل استرس‌زایی روبه‌رو می‌شوند که هر روز ذهن و جسمشان را خسته‌تر می‌کند. نگاهی به گوشه‌ای از این عوامل بیندازید، خواندنش هم آدم را خسته می‌کند چه برسد به زیستن این عوامل:
۱ـ مسئولیت‌های طاقت‌فرسای خانه
یکی از نگرانی‌های مهم مادران شاغل، بار نامتناسب کارهای خانه و مسئولیت‌های مراقبت از کودک است. بر اساس یک نظرسنجی در سال ۲۰۲۳ بیش از نیمی از مادران شاغل می‌گویند که بیشتر مسئولیت‌های خانه خود را با کمک کمی از همسرشان انجام می‌دهند. فقدان حمایت کافی در خانه به‌معنای افتادن باری سنگین بر دوش مادران و صرف زمان و انرژی فراوان برای انجام کارها خواهد بود.
۲ـ کمبود خواب
استراحت ناکافی معضلی مهم است و اکثر مادران شاغل نمی‌توانند به ساعات توصیه شده هفت تا هشت ساعت خواب دست یابند. این کمبود خواب یکی از عوامل شناخته‌شده فرسودگی شغلی است و چالش‌هایی را تشدید می‌کند که مادران روزانه با آن مواجه هستند.
۳ـ کمبود وقت برای انجام امور شخصی
کمبود لحظاتی برای خوداندیشی و رشد شخصی، که به اصطلاح «وقت من» نامیده می‌شود، مشکلات سلامت روان را در بین مادران شاغل تشدید می‌کند. داشتن زمانی هرچند محدود برای خود، بر توانایی‌های تصمیم‌گیری و رفاه عمومی تاثیر می‌گذارد.
۴ـ مکانیسم‌های مقابله
گاهی مادران شاغل شروع به انجام مکانیسم‌های اشتباهی برای مقابله می‌کنند. پناه به دنیای مجازی به‌جای انجام اموری مثل ورزش از این دست است. این راهکارها نه‌تنها کاهنده استرس نیستند، بلکه عمق ماجرا را بیشتر هم می‌کنند.
۵ـ روابط پرتنش
کاهش صمیمیت با همسر، به‌دلیل وجود محدودیت‌های زمانی منجر به درگیری‌های زناشویی می‌شود و فرسودگی شغلی مادران شاغل را بیشتر تشدید می‌کند. مادران خسته ترجیح می‌دهند چرت بزنند تا رابطه جنسی یا حتی مکالمه برقرار کنند!
۶ـ فقدان حمایت اجتماعی
۹۲ درصد از مادران کمبود حمایت اجتماعی را احساس می‌کنند و مشتاق همدلی و حمایت عاطفی بیشتری هستند. آنها به‌شدت تهدیدهای ناشی از مرخصی زایمان ناکافی یا مرخصی بدون حقوق و هزینه‌های بالای مراقبت از کودک را می‌بینند و می‌شنوند. این خلا در حمایت خارجی، به انزوای هرچه بیشتر مادران شاغل می‌افزاید.
۷ـ انزوا
گاهی با وجود خانواده در نزدیکی مادران شاغل، فقدان حمایت، احساس انزوا را تشدید می‌کند. نتیجه هم کناره‌گیری از محافل اجتماعی و فعالیت‌هایی می‌شود که زمانی باعث شادی و خنده بودند. بسیاری از مادران شاغل حتی خانواده‌ای هم در نزدیکی خود ندارند یعنی متاسفانه هیچ کمکی برای نگهداری از کودک در اطرافشان نمی‌بینند.
۸ـ نبود تعادل بین کار و زندگی
تلاش برای ایجاد تعادل بین تعهدات حرفه‌ای و مادری بر دوش مادران شاغل سنگینی می‌کند. البته گاهی تعداد کمی از ما و نه همه احساس میکنیم که به‌اندازه کافی برای مدیریت موثر در هر دو نقش مجهز هستیم. اینجاست که مادران شاغل کارهای ناتمام خود را به خانه می‌آورند و در هر دو جبهه خانه و کار به معضل می‌خورند.
در ضمن، در بین این شلوغی‌ها، یادگیری خطاهای فرزندپروری می‌تواند آسیب‌های ناشی از وقت‌هایی که کنار فرزندتان نیستید را تا حدودی جبران کند. اگر تمایل به یادگیری عمیق‌تری در این زمینه دارید، پیشنهاد میکنیم مطالب خطاهای فرزند پروری و فرزند پروری زنان شاغل را مطالعه کنید.
۹ـ نبود انعطاف در برنامه کاری
فقط برخی از ما در انجام امور کاری خود انعطاف داریم، دیگران برای انجام امور شغلی خود همواره استرس دارند. مرخصی‌ها، به‌معنای جمع‌شدن کارها و حتی در موارد طولانی‌مدت مثل مرخصی زایمان، به‌معنای جایگزینی شخصی دیگر است.
۱۰ـ استرس وجود بار هزینه‌های اضافه
هزینه‌های مختلفی مثل هزینه مراقبت از کودک به‌طور قابل توجهی بر میزان استرس ما نقش دارد و صدالبته بر سلامت روان و رفاه ما تاثیر می‌گذارد. برای برخی از مادران، هزینه‌های مراقبت از کودک بیشتر از درآمد آنها است؛ در نتیجه، آنها تصمیم می‌گیرند در خانه با فرزندانشان بمانند.
کلام آخر
استرس مادران شاغل مسئله‌ای چندوجهی است که توجه و حمایت مادران و تمام افراد اطرافشان را می‌طلبد. بدون برخی تغییرات لازم و حمایتی که نیاز دارید، فرسودگی شغلی ناگزیر رخ خواهد داد. در مقابل با عملکرد درست می‌توانیم مادران شاغل را با تاب‌آوری، اعتمادبه‌نفس و تعادل سالم‌تر بین کار و زندگی، توانمند کنیم.
شما هم مادری شاغل هستید؟ در این‌جا از تجربه‌های نابتان برای ما بگویید و با گپ‌زدن، هم‌فکری کنید!
منابع
