اگرچه حس کنجکاوی در همه سنین مختلف از کودکی گرفته تا بزرگسالی وجود دارد اما معمولا این احساس در سنین پایین بیشتر است. کنجکاوی کودکان به آن‌ها کمک می‌کند تا به صورت مستمر رشد کنند، یاد بگیرند و دنیای اطرافشان را زیر سوال ببرند. دقت و تجسس خردسالان از نوزادی تا دوران مدرسه در مورد محیط پیرامون سبب امتحان چیزهای جدید و تقویت حس تخیل و خلاقیت در آن‌ها می‌شود.
اما چرا کنجکاوی کودکان اهمیت زیادی دارد و والدین باید این غریزه ذاتی را در فرزندان خود تقویت کنند؟ چگونه باید با کودک کنجکاو خود رفتار کنیم و چه واکنشی در برابر حس کنجکاوی کودکان مناسب است؟
منظور از حس کنجکاوی در کودکان چیست؟
احساس کنجکاوی یک ویژگی ذاتی و خدادادی در انسان‌ها است که به صورت طبیعی در کودکان و حتی نوزادان وجود دارد. حس کنجکاوی از کمبود و نقص در دانش و اطلاعات فعلی (نظریه شکاف اطلاعاتی از جورج لوونشتاین) یا از روی علاقه شخصی سرچشمه می‌گیرد.
مغز خردسالان برای جستجوی تازگی و یادگیری از محیط اطراف طراحی شده است. در واقع کنجکاوی کودکان باعث میل به یادگیری و اشتیاق برای کشف چیزهای جدید می‌شود. آن‌ها از طریق این ویژگی ذاتی، دنیای پیرامون خود را درک و کشف می‌کنند، دانش و مهارت‌های جدید یاد می‌گیرند و مهارت‌های ارتباطی، حل مسئله، خلاقیت و… را در خود افزایش می‌دهند.
دلایل کنجکاوی کودکان چیست؟
نوزادان و کودکان ظرفیتی برای تعجب و شناخت دنیای اطراف دارند که بسیار بیشتر از بزرگسالان است. بدیهی است که جهان هستی و پیرامون آن برای نوزادان و خردسالان، جدید و ناشناخته است. آن‌ها هر روز چیزهایی می‌بینند که تا به‌حال آن‌ها را ندیده بودند.
برای مثال اولین تماشای باران برای کودکان معمولا عجیب و شگفت‌انگیز است. همچنین اولین باری که وارد شهربازی، مرکز خرید، تعمیرگاه و… می‌شوند، با مفاهیم و پدیده‌های تازه‌ای روبه‌رو می‌شوند. بنابراین طبیعی است که حس کنجکاوی و ماجراجویانه در کودکان بیشتر از بزرگسالان است.
یکی دیگر از دلایل کنجکاوی بچه‌ها این است که آن‌ها اغلب در محیط امن خانه نگهداری و بزرگ می‌شوند. درنتیجه آن‌ها تمایل بیشتری به تماشا و کشف دنیای بیرون و پدیده‌های آن دارند. به طور کلی می‌توان گفت که دلایل کنجکاوی کودکان شامل انگیزه درونی، غریزه ذاتی و تجربیات و شناخت کمتر نسبت به محیط اطراف است.
بیشتر بخوانید:
اهمیت کنجکاوی کودکان چیست؟
کنجکاوی در انسان‌ها به خصوص در کودکان یک فلسفه طبیعی و ذاتی است که درهای جدیدی از دنیا را به روی آن‌ها باز می‌کند. بدیهی است که این غریزه‌ی ذاتی در خردسالان بیشتر است؛ چرا که آن‌ها برای اولین بار، جهان هستی، پدیده‌ها و اتفاقات آن را مشاهده می‌کنند. اهمیت کنجکاوی کودکان زمانی مشخص می‌شود که والدین بدانند این احساس در واقع نمایانگر میل شدید فرزندان به یادگیری و کشف چیزهای جدید است.
تحقیقات علمی نشان می‌دهد خانواده‌هایی که حس کنجکاوی و جستجوگرانه‌ی فرزندان خود را سرکوب نمی‌کنند، در آینده افراد موفق‌تری به جامعه تحویل می‌دهند. بر اساس این تحقیق کودکانی که با کنجکاوی، دنیای اطراف را کشف و تجربه می‌کنند در مدرسه، روابط فردی و اجتماعی، محل کار و… عملکرد بهتری دارند. (منبع)
کنجکاوی در انسان‌ها به خصوص در کودکان یک فلسفه طبیعی و ذاتی است که درهای جدیدی از دنیا را به روی آن‌ها باز می‌کند. بدیهی است که این غریزه‌ی ذاتی در خردسالان بیشتر است؛ چرا که آن‌ها برای اولین بار، جهان هستی، پدیده‌ها و اتفاقات آن را مشاهده می‌کنند. اهمیت کنجکاوی کودکان زمانی مشخص می‌شود که والدین بدانند این احساس درواقع نمایانگر میل شدید فرزندان به یادگیری و کشف چیزهای جدید است.
این مقاله نیز می‌تواند به شما کمک کند: چگونه با کودک بیش فعال رفتار کنیم؟
مزایای کنجکاوی برای کودکان
کنجکاوی یک محرک ذاتی برای کاوش، یادگیری و تحقیق است. این حس، کودکان را به سمت امتحان چیزهای جدید سوق می‌دهد. درحقیقت کنجکاوی به بچه‌ها اعتماد به نفس می‌دهد تا اتفاقات و پدیده‌های جدیدی را که معمولا در پشت زندگی عادی مخفی شدند را کشف کنند. بنابراین کودکان کنجکاو معمولا به دنبال چالش‌های جدید، یادگیری بیشتر و تجربیات تازه هستند. در این روش آن‌ها مهارت‌های خود را تقویت می‌کنند، از دیگران یاد می‌گیرند و فرصت‌هایی که بقیه از آن‌ها رد می‌شوند را غنیمت می‌شمارند.
نظریه کنجکاوی کودکان بیان می‌کند، کنجکاوی زمانی به وجود می‌آید که سطح دانش مورد انتظار فرد، بالاتر از سطح دانش فعلی او باشد. بنابراین کنجکاوی کودکان زمانی بیشتر می‌شود که شکاف‌ها و کمبودهایی را در دانش و اطلاعات خود احساس کنند.
همدلی، خلاقیت، نوآوری و توانایی یادگیری سریع همه از کنجکاوی سرچشمه می‌گیرد. کودکان کنجکاو دارای علم و دانش بیشتری هستند؛ به این دلیل که آن‌ها با پرسیدن سوالات بیشتر، چیزهای جدید را کشف می‌کنند و درک عمیق‌تری نسبت به مسائل دارند. همچنین تحقیقات نشان می‌دهد که طرز تفکر کنجکاو، یادگیری را موثرتر و لذت‌بخش‌تر می‌کند؛ چرا که ذهن را کاملا درگیر آموزش‌ها می‌کند و سبب به خاطر سپردن بیشتر آموزه‌ها می‌شود.
بنابراین کودکانی که حس کنجکاوی آن‌ها بیشتر تشویق و تقویت شده، اطلاعات بیشتری نسبت به سایر هم‌سن وسالان خود دارند. همچنین این بچه‌ها، آمادگی و توانایی بیشتری برای فهم مسائل جدید و رویارویی با مشکلات دارند.
چگونه کنجکاوی ذاتی کودکان را تقویت کنیم؟
والدین نقش بسیار مهمی در پرورش و تقویت احساس کنجکاوی در فرزندان خود دارند. برانگیختن کنجکاوی عامل مهمی در آموزش دوران کودکی برای تحریک انگیزه‌ی یادگیری علوم طبیعی است. بنابراین برای رشد و تقویت این غریزه‌ی طبیعی و مهم از موارد زیر کمک بگیرید.
- دقت و توجه کافی نسبت به سوالات و ابهامات مورد نظر کودکان
- تلاش برای افزایش دانش و کسب اطلاعات به‌روز برای پاسخ صحیح به ابهامات و پرسش‌های فرزندان
- ایجاد محیطی حمایت‌گر و قابل اعتماد برای رشد کنجکاوی فرزندان
- قرار دادن کودکان در محیط‌های جدید و ناشناخته برای تقویت حس کنجکاوی و کسب تجربه‌های جدید
- همگام شدن با اطفال برای کشف و درک پدیده‌های اطراف
- همراهی و پشتیبانی از کودکان در ناکامی‌ها و ایجاد انگیزه در آن‌ها برای تلاش دوباره و رسیدن به موفقیت
- ایجاد حس ماجراجویی و ریسک‌پذیری (در حد معمول و صحیح) در خردسالان برای کمک به کشف حقایق و پدیده‌های جدید
- خواندن کتاب‌هایی با محتوای ماجراجویانه برای فرزندان مانند کتاب ماجراجویی پسر کنجکاو از سام مارتین
- آموزش به کودکان درباره‌ی توجه به نکات ایمنی و محتاط بودن در شرایط و محیط‌های مختلف
- کمک به کودکان برای مقابله با ترس‌ها و تقویت حس اعتماد به نفس جهت کسب تجربه‌های تازه
- اصول والدگری سازنده را یاد بگیرید: والدگری چیست؟
با کودک کنجکاو چگونه رفتار کنیم؟
یکی ازسوالات مهم والدین و معلم‌ها این است که با اطفال کنجکاو چگونه رفتار کنیم و چه واکنشی در برابر حس کنجکاوی کودکان مناسب است؟ این غریزه‌ی طبیعی از بدو تولد وجود دارد و از همان زمان باید به آن توجه شود.
برای مثال نوزادان مدت کمی پس از تولد، اشاره به برخی اشیای اطراف می‌کنند و در حین این کار به پدر و مادر خود نگاه می‌اندازند. در واقع آن‌ها با این کار می‌خواهند علاقه‌ی خود را به دانستن در مورد آن شیء یا وسیله نشان دهند. حال اگر والدین پاسخ کودک را بدهند، نوزاد راهی برای دریافت پاسخ پیدا می‌کند؛ اما اگر او با بی‌توجهی و عدم پاسخ روبه‌رو شود، به‌مرور زمان دیگر اشاره هم نخواهد کرد.
این روند تا زمانی که کودک قادر به صحبت کردن و سوال پرسیدن است، ادامه می‌یابد. به‌همین ترتیب اگر والدین یا معلم‌ها با صبر و حوصله پاسخ کودک را بدهند، او بیشتر به کشف اطراف خود با استفاده از پرسش سوال می‌پردازد؛ در مقابل نیز اگر جوابی از اطرافیان نگیرد، دو حالت پیش می‌آید:
- یا از مطرح کردن سوال پشیمان می‌شود و غریزه‌ی کنجکاوی و پرسشگری خود را سرکوب می‌کند.
- یا کودک سعی می‌کند تا خودش همه چیز را آزمایش و تجربه کند.
هر دو حالت عواقب و اثرات منفی بر روی کودک خواهد داشت. سرکوب حس کنجکاوی سبب کاهش هیجان و اشتیاق به یادگیری، ناامیدی از کشف پدیده‌های جدید و… می‌شود. حالت دوم نیز ممکن است پیامدها و عواقب خطرناکی برای بچه به همراه بیاورد؛ چرا که تلاش برای به دست آوردن پاسخ سوال و تجربه‌ی عملی، امکان آسیب جسمی و خطرات دیگر را برای کودک در پی دارد.
بنابراین باید تا حد امکان با صرف زمان، حوصله و حتی گاهی مطالعه در رابطه با سوالات و ابهامات کودکان، آن‌ها را به درستی راهنمایی کنیم. در ادامه یک روند کلی برای رفتار با کودکان کنجکاو بیان میکنیم.
۱_ به سوالات کودک خوب گوش دهید
در مرحله‌‌ی اول اگر فرزندتان از شما سوالی پرسید، با دقت به او گوش دهید. این کار علاوه بر این که احساس اهمیت و ارزشمندی را در کودک تقویت می‌کند بلکه به شما نیز در درک کامل پرسش کمک می‌کند. در بسیاری از مواقع والدین بدون توجه به پرسش کودک، بی‌اهمیت از آن می‌گذرند یا بدون دقت به سوال، پاسخی اشتباه و نامفهوم به کودک می‌دهند. این کار سبب سردرگمی و کسب اطلاعات نادرست در اطفال می‌شود.
۲_ درمورد کنجکاوی های کودک فکر کنید
در مقابل حس کنجکاوی کودکان یا سوالات آن‌ها سریع واکنش نشان ندهید. البته در مورد برخی پرسش‌های ساده‌ی خردسالان می‌توانید جواب آن‌ها را بلافاصله بدهید؛ اما در صورت مواجهه با سوالی چالش برانگیز و دشوار می‌توانید به او بگویید که فعلا جواب آن را نمی‌دانید اما در مورد آن تحقیق می‌کنید. همچنین اگر کودک شما از روی حس کنجکاوی، اعمالی نادرست و خطرناک انجام داد، به سرعت او را دعوا یا تنبیه نکنید؛ در این مواقع ابتدا آرامش خود را حفظ کنید؛ سپس درمورد این که با چه رفتاری می‌توان کودک را متوجه کار اشتباه و عدم تکرار آن کرد، فکر کنید.
۳_ پاسخ‌های صحیح و کاملی ارائه دهید
برخی از پدر و مادرها یا حتی معلمان از روی عدم‌حوصله یا مشغله‌های کاری و… پاسخ‌هایی کوتاه و ناقص به سوالات کودکان می‌دهند. این کار نه تنها ابهامات ذهن کودک را برطرف نمی‌کند بلکه ممکن است سوالات و شبهات دیگری نیز ایجاد کند. بنابراین تا حد امکان سعی کنید که از پاسخ‌های صحیح، کامل و درعین حال متناسب با درک کودک استفاده کنید.
۴_ آگاهی و صبر خود را بالا ببرید
احتمالا شما هم بارها از پرسش‌های مکرر و تکراری کودکان خود خسته شده‌اید، اما این را بدانید که احساس کنجکاوی یک غریزه‌ی ذاتی است. همچنین تصمیم برای این که چه واکنشی در برابر حس کنجکاوی کودکان مناسب است، بر عهده‌ی شما خواهد بود. اما به این نکته توجه کنید که نتیجه‌ی این تصمیم برای تقویت یا سرکوب احساس کنجکاوی در فرزندان، آینده‌ی فرزندانتان را تغییر خواهد داد. بنابراین سعی کنید با افزایش آگاهی درباره‌ی محیط پیرامون برای راهنمایی درست کودکان و همچنین تمرین صبر و بردباری، والدین و مربیانی هوشیار و صبور باشید.
کلام آخر
تشویق کودکان و دانش‌آموزان به پذیرش کنجکاوی خود، بخش مهمی از آموزش است چرا که رشد و تقویت این احساس، کلید یادگیری و پیشرفت است. در حقیقت کنجکاوی کودکان به افزایش رویاپردازی، خلاقیت، تفکر حل مسئله و… کمک می‌کند. پس شما به عنوان والدین یا مربی موظف به ترغیب، رشد و تقویت حس کنجکاوی در اطفال هستید. این کار سبب می‌شود تا آن‌ها در آینده به افراد موفق‌تر و مفیدتری تبدیل شوند.
