دوستان ناباب نوجوانان موجی آرام اما ویرانگر هستند که مسیر زندگی فرزندتان را تغییر می‌دهند. طبق پژوهش newportacademy: «دوستان در وجود نوجوانتان نفوذ می‌کنند و نسبت به والدین تاثیرگذاری بیشتری دارند. دوستان سمی سلامت روان نوجوان را به خطر می‌اندازند و تنش‌ها را بالا می‌برند.» دوستان تاکسیکی انگیزه تحصیلی را کاهش می‌دهند و آرامش خانواده را هدف می‌گیرند. اما والد عزیز راه نجات، ممنوع‌کردن یا دعوا نیست؛ گفتگوی سازنده، شناخت دوستان و هدایت او به سمت روابط سالم کلید تغییر است. اگر می‌خواهید با دلسوزی اما آگاهانه قدم بردارید، تا پایان این مقاله سلام آگاهی همراه ما بمانید.
۱۹ استراتژی والدین برای مدیریت دوستان ناباب نوجوانان
درک میکنیم که تمام دلهره شما پدر و مادرها بابت تاثیر دوستان بر رفتار و ارزش‌های فرزندتان است. به‌خاطر همین نگرانی‌ها هم به نوجوانتان می‌گویید: «از فلان دوستت خوشمان نمی‌آید! فلان دوستت سمی هست!» تازگی‌ها هم اصطلاح دوست تاکسیک، به لیست برچسب‌ها اضافه شده است. این برچسب‌زدن‌ها چه سودی دارد؟ به‌جز این‌که نوجوان گارد می‌گیرد؟ شما با این کار فقط جگرگوشه‌تان را به سمت رفیق نابابش هل می‌دهید.
بیایید به جای سریع برچسب زدن، رفتار دوستان را با دقت بررسی کنیم و تمرکز خود را روی تاثیر آن‌ها بر نوجوان و روابطش بگذاریم. در ادامه به ۱۹ استراتژی مهم برای شما مراقب دلسوز و آگاه می‌پردازیم تا بتوانید نوجوانان را در انتخاب دوستان مناسب و مدیریت روابط ناسالم یاری کنید.
لازم به ذکر است که برای آشنایی بیشتر با مباحث افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان و رفتارهای جنسی خطرناک در کودکان و نوجوانان، می‌توانید به همین مقالات مراجعه کنید.
۱ـ با نوجوانتان همدل شوید
به جای سرزنش یا انتقاد، به احساس نوجوان گوش دهید و آن‌ها را تایید کنید. وقتی نوجوان بداند شما او را می‌فهمید و به احساساتش اعتبار می‌دهید، راحت‌تر درباره مشکلات دوستانش صحبت می‌کند. همدلی باعث ایجاد امنیت عاطفی می‌شود و نوجوان از حمایت شما بهره می‌برد. این رفتار علمی براساس روانشناسی رشد، اعتماد بین والد و نوجوان را تقویت می‌کند. حتی یک جمله ساده مانند «می‌فهمم که این وضعیت اذیتت کرده» تاثیر باورنکردنی دارد.
۲ـ بدون قضاوت گفتگو کنید
سعی کنید در گفتگو با نوجوان، قضاوت نکنید و از عباراتی مانند «چرا این کارو کردی؟» پرهیز کنید. سوالات باز بپرسید تا نوجوان بتواند احساسات و تجربه‌اش را کامل توضیح دهد. این روش باعث می‌شود نوجوان اعتماد کند و شما اطلاعات واقعی درباره دوستانش به‌دست آورید. نوجوان نگاه بی‌قضاوت شما را دوست دارد.
در ضمن، اگر تمایل به یادگیری عمیق‌تری درباره‌ی فرزند پروری نوجوان و اختلال لجبازی در نوجوانان دارید، پیشنهاد میکنیم این مطالب را بخوانید.
۳ـ ویژگی‌های دوستی سالم را آموزش دهید
با نوجوان درباره ویژگی‌های دوستان خوب صحبت کنید و ارزش‌هایی مثل احترام، اعتماد، حمایت و پذیرش را برای او توضیح دهید. وقتی نوجوان این معیارها را بشناسد، راحت‌تر دوستان ناسالم را تشخیص می‌دهد. استفاده از مثال‌های واقعی زندگی کمک می‌کند مفاهیم ملموس شوند. روانشناسان معتقد هستند آموزش مهارت‌های اجتماعی در این سن، تصمیم‌گیری سالم را تقویت می‌کند.
دوستی‌های سالم مثل اکسیژن، جان‌بخش رشد نوجوان هستند؛ اما دوستی‌های سمی، همچون زهر، آرامش و سلامت روان او را می‌گیرند. (منبع)
۴ـ اعتمادبه‌نفس نوجوان را تقویت کنید
هر موفقیت کوچک نوجوان را تحسین و تشویق کنید. نوجوانان با اعتمادبه‌نفس پایین، راحت‌تر تحت تاثیر دوستان سمی قرار می‌گیرند و از ترس طرد شدن، در روابط ناسالم باقی می‌مانند. تایید مثبت شما باعث می‌شود نوجوان ارزش خود را بشناسد. مطالعه‌ها نشان می‌دهند نوجوانان با عزت نفس بالا مهارت بیشتری در مقابله با فشار همسالان دارند. حتی تشویق به فعالیت‌های مورد علاقه، اعتمادبه‌نفس را افزایش می‌دهد.
۵ـ آموزش مهارت گفتن «نه» را در اولویت قرار دهید
به نوجوان یاد بدهید چگونه به آرامی و مودبانه فشار دوستان را رد کند. این مهارت، استقلال اجتماعی او را تقویت می‌کند و مانع ورود به مسیر و رفتارهای خطرناک می‌شود. روانشناسان می‌گویند تمرین مهارت مقاومت در برابر فشار همسالان، احتمال تصمیم‌گیری اشتباه را کاهش می‌دهد. نوجوان با این مهارت، احساس قدرت و کنترل بیشتری پیدا می‌کند.
۶ـ نوجوان را در فعالیت‌های گروهی سالم ثبت نام کنید
تشویق به حضور در فعالیت‌ها و گروه‌های اجتماعی سالم، به نوجوان کمک می‌کند دوستان مثبت پیدا کند. وقتی نوجوان در محیط‌های سالم رفت‌وآمد دارد، کمتر به دوستان ناسالم وابسته می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد نوجوانان در محیط‌های حمایت‌کننده، رفتارهای خطرناک کمتری دارند. شبکه حمایتی مثبت شامل خانواده، مربیان و دوستان سالم می‌شود. این شبکه حس تعلق و امنیت نوجوان را تقویت می‌کند.
۷ـ پیامدهای رفتارهای ناسالم را توضیح دهید
بدون ترساندن یا سرزنش، پیامدهای رفتارهای خطرناک دوستان را توضیح دهید. نوجوانان وقتی دلیل و نتیجه را بفهمند، تصمیم‌گیری منطقی‌تری دارند. استفاده از مثال‌های ملموس، این کار را آسان می‌کنند. روانشناسی نوجوانان می‌گوید: «درک علت و معلول، مقاومت در برابر فشار همسالان را افزایش می‌دهد و توضیح شما، نوجوان را آماده انتخاب‌های سالم می‌کند.» فقط حواستان را جمع کنید که این توضیح‌ها شکل نصیحت و قضاوت نگیرد.
۸ـ خودتان الگویی مثبت بمانید
خودتان بر مبنای احترام، صداقت و مهربانی رفتار کنید. نوجوانان از رفتار والدین الگو می‌گیرند و ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی را می‌آموزند. حتی در شرایط سخت، رفتار مثبت شما الگو می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد مشاهده الگوهای سالم، مهارت‌های اجتماعی نوجوانان را تقویت می‌کند. این روش غیرمستقیم، تاثیر بلندمدت بر انتخاب دوستان سالم دارد.
۹ـ دوستان را از نزدیک بشناسید
با دعوت دوستان نوجوان به خانه یا فعالیت‌های خانوادگی، رفتار و شخصیت آن‌ها را بهتر بشناسید. این روش بدون محدودیت شدید، زمینه نظارت ملایم را می‌چیند. وقتی والدین دوستان را می‌شناسند، می‌توانند به نوجوان در تصمیم‌گیری کمک کنند. مطالعات نشان می‌دهد شناخت دوستان، فشار منفی همسالان را کاهش می‌دهد. همچنین نوجوان احساس می‌کند شما علاقمند و مراقب هستید.
۱۰ـ با نوجوان وقت بگذرانید
وقت گذراندن با نوجوان در فعالیت‌های مثبت، حس تعلق و ارتباط را تقویت می‌کند. نوجوان متوجه می‌شود خانواده هم می‌تواند حمایت و شادی ایجاد کند. این فعالیت‌ها باعث کاهش وابستگی شدید به دوستان ناسالم می‌شود. روانشناسان می‌گویند تجربه مثبت با خانواده، احساس امنیت و ارزشمندی را افزایش می‌دهد. حتی فعالیت ساده‌ای مثل پیاده‌روی یا آشپزی مشترک مفید است.
۱۱ـ به ارتباط با دوستان سالم تشویقش کنید
نوجوان را تشویق کنید با دوستانی وقت بگذراند که رفتار مثبت دارند. مشاهده الگوهای مثبت، مهارت‌های اجتماعی و تصمیم‌گیری سالم را تقویت می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد نوجوانانی که با دوستان سالم ارتباط دارند، کمتر تحت فشار منفی قرار می‌گیرند.
۱۲ـ آموزش مهارت حل مسئله را فراموش نکنید
به نوجوان کمک کنید راه‌حل‌های منطقی و بدون آسیب برای مشکلات دوستانه پیدا کند. این مهارت باعث می‌شود در مواجهه با دوستان ناسالم، کنترل خود را حفظ کند. تمرین سناریوهای واقعی و شبیه‌سازی تصمیم‌گیری موثر است.
۱۳ـ فضایی امن برای صحبت ایجاد کنید
نوجوان باید بداند می‌تواند بدون ترس از قضاوت، درباره مشکلات دوستانش صحبت کند. فضای امن باعث می‌شود احساس حمایت و تعلق کند؛ شاید باورتان نشود اما گپ کوتاه یا پرسش‌های ساده هم کافی هستند. دسترسی به فضای امن، اضطراب و انزوا را کاهش می‌دهد و والدینی که شنونده خوبی هستند، ارتباط طولانی و صمیمانه ایجاد می‌کنند.
۱۴ـ از ممنوعیت و محرومیت بپرهیزید
ممنوعیت رفت‌وآمد و دور کردن دوست ناباب در نوجوانی معمولا باعث خشم، مقاومت و پنهانکاری می‌شود. به جای آن، به نوجوان مهارت‌ها و اطلاعات لازم را بدهید تا خودش تصمیم بگیرد. این روش اعتماد و استقلال نوجوان را تقویت می‌کند.
کیفیت دوستی در نوجوانان با بهبود افسردگی، تنهایی، رضایت از زندگی، شادی، عزت نفس و رفاه ذهنی مرتبط است. (منبع)
۱۵ـ هوشمندانه نظارت کنید
با پرسش‌های دوستانه درباره برنامه‌ها و دوستان، بدون ایجاد حس کنترل شدید، اطلاعات جمع کنید. این روش به شما امکان دخالت هوشمندانه می‌دهد و نوجوان احساس امنیت می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد نظارت ملایم، رفتارهای پرخطر و جذب به دوست ناباب نوجوانی را کاهش می‌دهد. هدف این است که نوجوان بداند شما قصد حمایت دارید نه کنترل.
۱۶ـ مدیریت تعارض را آموزش دهید
اگر نوجوان با دوست سمی درگیر شد، به او آموزش دهید چگونه با آرامش و احترام اختلاف‌ها را حل کند. این مهارت باعث می‌شود نوجوان بدون آسیب روانی، روابط ناسالم را مدیریت کند. مثلا در کنار گوش دادن فعال به او یاد دهید به جای سرزنش کردن طرف مقابل، احساسات خود را با جملاتی مانند «من وقتی این حرف را می‌شنوم، ناراحت می‌شوم» بیان کند. این کار باعث می‌شود طرف مقابل حالت دفاعی نگیرد و گفتگو آرام‌تر پیش برود.
۱۷ـ از مشاور نوجوان کمک بگیرید
معضل همیشگی دوستان ناباب و اعتیاد نوجوانان دلشوره‌ای بی‌انتها به دل خانواده‌ها می‌اندازد. گاهی هر کار می‌کنید باز هم نوجوان در مقابل شما مقاومت دارد و می‌خواهد خلاف جریان تربیتی شما عمل کند. در این مواقع مشاور نوجوان همدل و همراه به شما کمک می‌کند مستقیم وارد رابطه جگرگوشه‌تان با دوستش نشوید و جای سرزنش یا منع مستقیم، با گفتگوهای هدفمند و راهنمایی‌های غیرمستقیم نوجوان را به درک پیامدهای رفتارهایش هدایت کنید.
۱۸ـ مدیریت احساسات را آموزش دهید
نوجوانان گاهی به‌دلیل ناتوانی در کنترل خشم، اضطراب یا ناامیدی، جذب دوستان ناسالم می‌شوند. آموزش تکنیک‌های مدیریت احساسات مانند تنفس عمیق، نوشتن افکار یا ورزش، به آن‌ها کمک می‌کند تصمیم‌های منطقی‌تر بگیرند. وقتی نوجوان بداند احساساتش تحت کنترل است، کمتر به رفتارهای ناسالم کشیده می‌شود.
۱۹ـ برای احترام متقابل قرارداد خانوادگی بنویسید
با نوجوان یک قرارداد یا توافق ساده برای احترام، صداقت و ارتباط سالم ایجاد کنید. وقتی قوانین و مرزها شفاف شوند، نوجوان راحت‌تر تصمیم‌های مثبت می‌گیرد. تحقیقات نشان می‌دهد قراردادهای خانوادگی، حس امنیت و مسئولیت‌پذیری نوجوان را افزایش می‌دهند. این روش به جای تحکم، نوجوان را در فرایند تصمیم‌گیری مشارکت می‌دهد. نوجوان احساس می‌کند صدای او شنیده می‌شود و انتخاب‌های سالم خودخواسته انجام می‌دهد.
کلام آخر
در این مقاله درباره دوستان ناباب نوجوانان صحبت کردیم و اهمیت گفتگو، گوش دادن بدون قضاوت، همدلی و طرح سوال برای روشن شدن نگرانی‌ها را بررسی کردیم. حالا می‌دانید که با رعایت این نکات می‌توانید فضایی امن برای نوجوانتان ایجاد کنید تا درباره روابطش، حتی دوستان ناسالم، آزادانه صحبت کند. حالا ابزاری از مهارت‌ها در دست دارید که از شما حامی قوی می‌سازد.
سوالات متداول
۱ـ چگونه در پیدا کردن دوست جدید به فرزندم کمک کنم؟
همراه فرزندتان بمانید تا با همسالان مناسب تعامل کند، فعالیت‌های گروهی انجام دهد و دوستانی را انتخاب کند که رفتارشان مورد تایید شماست.
۲ـ در برابر دوستان ناباب نوجوانان چه کارهایی نباید انجام دهید؟
در برابر دوستان ناباب نوجوان، از منع رفت‌وآمد و انتقاد مستقیم خودداری کنید و خودتان را مستقیما مقابل دوستانش قرار ندهید
۳ـ چگونه اعتمادبه‌نفس فرزند را در برابر فشار دوستان ناباب نوجوانان تقویت کنیم؟
با تحسین موفقیت‌های کوچک، تشویق به فعالیت‌های مورد علاقه و یادآوری ارزش‌های او، اعتمادبه‌نفسش افزایش می‌یابد و راحت‌تر در برابر دوستان ناسالم مقاومت می‌کند.
منابع
