آمبلیوپی یا تنبلی چشم در کودکان یک مشکل رشد بینایی رایج در ۱ تا ۲ درصد جمعیت جهان است. این بیماری معمولا یک چشم را درگیر می‌کند و می‌تواند مسیرهای بینایی را دچار اختلال کند. این اختلال شایع‌ترین علت کاهش بینایی یک‌طرفه در کودکان است و حدود ۲ تا ۴ درصد کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این مقاله می‌خوانید چه علل و روش‌های درمانی برای آمبلیوپی وجود دارد. (منبع)
تعریف تنبلی چشم در کودکان
تنبلی چشم یا آمبلیوپی (amblyopia) یک مشکل بینایی در کودکان است که باعث کاهش دید در یک یا به‌ندرت هر دو چشم می‌شود. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که رشد طبیعی بینایی در اوایل کودکی مختل شود. مغز تصاویر متفاوتی از دو چشم دریافت می‌کند. مثلا به دلیل انحراف چشم (استرابیسم)، تفاوت در نزدیک‌بینی یا دوربینی بین دو چشم، یا مشکلات ساختاری مثل آب‌مروارید یا افتادگی پلک ایجاد می‌شود. در نتیجه مغز، چشم ضعیف‌تر را نادیده می‌گیرد و فقط از چشم قوی‌تر استفاده می‌کند. این باعث می‌شود چشم ضعیف روزبه‌روز ضعیف‌تر شود و حتی توانایی دید سه‌بعدی را مختل کند.
آمبلیوپی شایع‌ترین علت کاهش بینایی در کودکان است و حدود ۵٪ از کودکان زیر ۱۵ سال را درگیر می‌کند. این مشکل به‌خودی‌خود برطرف نمی‌شود و اگر درمان نشود، می‌تواند به کاهش دائمی بینایی منجر شود. علائم آن شامل انحراف چشم، کج کردن سر، بستن یک چشم یا برخورد به اشیا (به‌ویژه از یک سمت) است.
تنبلی چشم در کودکان گاهی بدون علامت ظاهری است و فقط با معاینه چشم‌پزشک تشخیص داده می‌شود. درمان این مشکل شامل عینک، پچ چشمی یا قطره‌های چشمی است که چشم ضعیف‌تر را وادار به کار می‌کند. در موارد نادر، جراحی برای مشکلات ساختاری لازم است. آمبلیوپی به معنای تنبلی کودک یا چشم نیست، بلکه یک بیماری پزشکی است که با درمان مناسب قابل‌کنترل است.
لازم به ذکر است که برای آشنایی بیشتر با مباحث خطاهای فرزند پروری و فرزند پروری چیست؟ می‌توانید به همین مقالات مراجعه کنید.
علل بروز تنبلی چشم در کودکان
همان‌طور که گفته شد، تنبلی چشم یا آمبلیوپی، اختلالی است که در آن بینایی یکی از چشم‌ها به‌طور طبیعی رشد نمی‌کند. این وضعیت معمولاً در سنین زیر ۷ سال ایجاد می‌شود و در صورت عدم درمان به‌موقع، می‌تواند منجر به کاهش دائمی بینایی شود. علل اصلی بروز تنبلی چشم در کودکان عبارتند از:
۱_ استرابیسم (انحراف چشم)
استرابیسم یا انحراف چشم، زمانی رخ می‌دهد که چشم‌ها به‌طور هم‌راستا حرکت نمی‌کنند. این اختلال می‌تواند باعث شود که مغز برای جلوگیری از دوبینی، تصویر یکی از چشم‌ها را نادیده بگیرد و در نتیجه آن چشم دچار تنبلی شود.
۲_ عیوب انکساری (نزدیک‌بینی، دوربینی، آستیگماتیسم)
عیوب انکساری مانند نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم می‌توانند باعث تاری دید شوند. اگر این مشکلات در یک چشم شدیدتر از چشم دیگر باشند، مغز ممکن است تصویر چشم ضعیف‌تر را نادیده بگیرد و منجر به تنبلی آن چشم شود.
۳_ عوامل مسدود کننده مسیر بینایی (آب مروارید، افتادگی پلک)
وجود موانعی مانند آب مروارید یا افتادگی پلک می‌تواند مانع از رسیدن نور به شبکیه شود. این اختلالات می‌توانند باعث شوند که تصویر واضحی به مغز ارسال نشود و در نتیجه بینایی طبیعی در آن چشم رشد نکند.
۴_ اختلاف قدرت بینایی بین دو چشم (آنیزومتروپی)
آنیزومتروپی به وضعیتی اطلاق می‌شود که قدرت بینایی دو چشم متفاوت باشد. این اختلاف می‌تواند باعث شود که مغز تصویر واضح‌تر را از یک چشم دریافت کند و چشم دیگر را نادیده بگیرد، که منجر به تنبلی آن چشم می‌شود.
۵_ علل ژنتیکی و ارثی
برخی از اختلالات بینایی که منجر به تنبلی چشم می‌شوند، می‌توانند ارثی باشند. وجود سابقه خانوادگی در بیماری‌های چشمی مانند استرابیسم یا عیوب انکساری می‌تواند خطر ابتلا به تنبلی چشم را در کودکان افزایش دهد.
در ضمن اگر تمایل به یادگیری عمیق‌تری درباره‌ی سبک‌های فرزند پروری و نقش مادر در فرزند پروری دارید پیشنهاد میکنیم همین مقالات را مطالعه کنید.
علائم و نشانه‌های بالینی تنبلی چشم در کودکان
تنبلی چشم در کودکان معمولا با علائمی همراه است که ممکن است خیلی واضح نباشند و به‌راحتی تشخیص داده نشوند. این مشکل زمانی به‌وجود می‌آید که مغز به‌دلیل تفاوت در تصاویر دریافتی از دو چشم، یکی از آن‌ها را نادیده می‌گیرد. همین موضوع باعث می‌شود بینایی آن چشم به‌مرور ضعیف شود.
در ادامه به علائم و نشانه‌های بالینی تنبلی چشم در کودکان اشاره خواهیم کرد:
۱_ برخورد به اشیاء از یک سمت
کودک ممکن است بیشتر از یک سمت بدن با اشیاء برخورد کند. این اتفاق معمولاً به‌دلیل ضعف بینایی در یک چشم است که باعث می‌شود کودک در تشخیص فاصله یا موقعیت اشیاء در آن سمت دچار مشکل شود.
۲_ ترجیح استفاده از یک سمت بدن
گاهی کودک سرش را به یک طرف کج می‌کند یا برای نگاه کردن، بیشتر از یک سمت استفاده می‌کند. این رفتار می‌تواند نشانه‌ای از تلاش کودک برای جبران ضعف بینایی در چشم مبتلا باشد.
۳_ بستن یا پلک زدن مکرر یک چشم
برخی کودکان مبتلا به تنبلی چشم، یک چشم را زیاد می‌بندند یا مکرراً پلک می‌زنند. این کار معمولاً برای بهتر دیدن با چشم قوی‌تر یا کاهش تاری دید و دوبینی انجام می‌شود.
۴_ کج کردن مکرر سر
کج کردن سر به یک سمت به‌طور مداوم ممکن است نشانه‌ای باشد از اینکه کودک تلاش می‌کند زاویه دید خود را تنظیم کند و بیشتر از چشم سالم استفاده کند.
۵_ انحراف چشم (استرابیسم)
در برخی موارد، چشم مبتلا ممکن است به داخل یا خارج منحرف شود. این انحراف می‌تواند دائمی یا گاهی‌اوقات باشد و یکی از شایع‌ترین علائم تنبلی چشم محسوب می‌شود.
۶_ افتادگی پلک (پتوز)
اگر پلک یک چشم افتاده باشد و جلوی دید را بگیرد، ممکن است باعث شود نور کافی به شبکیه نرسد. این موضوع می‌تواند رشد طبیعی بینایی را مختل کند و منجر به آمبلیوپی شود.
این علائم ممکن است خیلی ظریف باشند و فقط با معاینه دقیق توسط چشم‌پزشک قابل تشخیص باشند. اگر والدین به هرکدام از این نشانه‌ها شک دارند، بهتر است کودک را برای معاینه چشم نزد متخصص ببرند. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند بینایی کودک را حفظ کند و از مشکلات جدی در آینده جلوگیری کند.
تشخیص تنبلی چشم
تشخیص تنبلی چشم در کودکان (آمبلیوپی) برای جلوگیری از کاهش دائمی بینایی حیاتی است. این مشکل معمولاً با معاینات چشمی توسط متخصص چشم یا پزشک اطفال شناسایی می‌شود. تشخیص دقیق نیازمند بررسی دقیق علائم و انجام تست‌های تخصصی است، زیرا کودکان خردسال اغلب نمی‌توانند مشکلات بینایی خود را بیان کنند. در ادامه، جنبه‌های کلیدی تشخیص آمبلیوپی توضیح داده شده است.
“Early diagnosis and treatment of amblyopia are critical because the visual system is most responsive to intervention during the critical period of visual development, which typically extends to around 7 to 8 years of age. Treatment initiated before this age has a higher likelihood of achieving full visual recovery.”
«تشخیص و درمان زودهنگام آمبلیوپی حیاتی است، زیرا سیستم بینایی در دوره بحرانی رشد بینایی، که معمولاً تا حدود ۷ تا ۸ سالگی ادامه دارد، بیشترین پاسخگویی را به مداخله دارد. درمان‌هایی که قبل از این سن آغاز شوند، احتمال بهبود کامل بینایی را افزایش می‌دهند.»
(منبع)
معاینات دوره‌ای در سنین پایین
معاینات منظم چشم در سنین پایین، به‌ویژه قبل از شروع مدرسه، برای شناسایی زودهنگام آمبلیوپی ضروری است. دوره بحرانی رشد بینایی تا حدود ۷ تا ۱۰ سالگی ادامه دارد. تشخیص زودهنگام، شانس بهبود کامل بینایی را افزایش می‌دهد. غربالگری‌های دوره‌ای در ویزیت‌های سلامتی کودکان، حتی بدون علائم ظاهری، می‌توانند مشکلات پنهان را شناسایی کنند. پزشکان توصیه می‌کنند معاینات از ۶ ماهگی شروع شده و تا سن مدرسه هر یک تا دو سال ادامه یابد.
انواع روش‌های تشخیصی تنبلی چشم
تشخیص آمبلیوپی شامل تست‌های بینایی برای ارزیابی بهترین دید اصلاح‌شده (BCVA) در هر چشم است. تفاوت دو خط یا بیشتر در دید بین دو چشم نشانه آمبلیوپی است. تست‌های هماهنگی چشم مانند تست کاور-آنکاور و آلترنیت‌کاور برای شناسایی استرابیسم (انحراف چشم) انجام می‌شود. معاینه رفلکس قرمز دوچشمی، انکسار سیکلوپلژیک برای کشف خطاهای انکساری و بررسی فوندوس برای رد پاتولوژی‌های ساختاری نیز ضروری است. تست استریو آکیوتی برای ارزیابی دید سه‌بعدی استفاده می‌شود، زیرا آمبلیوپی اغلب آن را مختل می‌کند.
چالش‌های تشخیص در کودکان کم‌سن
تشخیص تنبلی چشم در کودکان خردسال دشوار است، زیرا آن‌ها نمی‌توانند به‌خوبی در تست‌های بینایی همکاری کنند یا کاهش دید خود را گزارش دهند. ارزیابی دقیق بینایی در این گروه سنی نیاز به روش‌های غیرمستقیم مانند مشاهده واکنش به پوشاندن یک چشم یا توانایی دنبال کردن اشیا دارد. عدم همکاری کودکان ممکن است منجر به تاخیر در تشخیص شود، بنابراین معاینات تخصصی توسط چشم‌پزشک اطفال یا اپتومتریست اهمیت زیادی دارد.
درمان تنبلی چشم در کودکان
تنبلی چشم در کودکان به عنوان یک اختلال بینایی، نیاز به درمان زودهنگام دارد تا از کاهش دائمی بینایی جلوگیری شود. هدف اصلی درمان، واداشتن مغز به استفاده از چشم ضعیف‌تر و تقویت ارتباط بین مغز و آن چشم است. انتخاب روش درمان به شدت بیماری، علت زمینه‌ای و سن کودک بستگی دارد. در ادامه، روش‌های اصلی درمان آمبلیوپی در کودکان را معرفی میکنیم:
۱_ اصلاح نوری با عینک
استفاده از عینک برای اصلاح خطاهای انکساری مانند نزدیک‌بینی، دوربینی یا آستیگماتیسم انجام می‌شود. این روش به‌ویژه در مورد آمبلیوپی انکساری موثر است. در برخی کودکان، استفاده از عینک به‌تنهایی می‌تواند مشکل را برطرف کند. با اصلاح تصویر تار، مغز تشویق می‌شود تا از هر دو چشم استفاده کند. این درمان معمولاً نخستین مرحله است و گاهی با روش‌های دیگر ترکیب می‌شود.
۲_ پچ چشمی (اکلوژن)
پچ چشمی یک پد کوچک است که کل یک چشم را می‌پوشاند. از پچ چشمی به دلایل مختلف استفاده می‌شود، مانند محافظت از چشم یا کمک به اصلاح مشکلات بینایی. پچ چشمی روی چشم قوی‌تر قرار می‌گیرد تا چشم ضعیف‌تر فعال شود. مدت استفاده روزانه از پچ معمولاً بین ۲ تا ۶ ساعت یا حتی بیشتر است و به شدت آمبلیوپی بستگی دارد. انجام فعالیت‌هایی مانند خواندن یا بازی‌های ویدیویی هنگام استفاده از پچ می‌تواند همکاری کودک را افزایش دهد. این روش از قرن شانزدهم مورد استفاده بوده و همچنان یکی از موثرترین درمان‌هاست.
۳_ قطره‌های چشمی دارویی
قطره‌هایی مانند آتروپین برای تار کردن موقت دید چشم قوی‌تر استفاده می‌شوند. این قطره با بی‌حس کردن عضلات چشم، مغز را وادار می‌کند از چشم ضعیف‌تر استفاده کند. معمولاً یک‌بار در روز مصرف می‌شود و برای کودکانی که با پچ مشکل دارند، گزینه مناسبی است. اثر آن چند ساعت باقی می‌ماند و در اغلب موارد بی‌خطر است.
۴_ جراحی
جراحی در موارد خاص مانند آب‌مروارید مادرزادی، کدورت قرنیه یا انحراف شدید چشم (استرابیسم) ضروری است. ابتدا مشکل ساختاری با جراحی اصلاح می‌شود، اما درمان آمبلیوپی نیازمند اقدامات تکمیلی مانند استفاده از پچ یا عینک خواهد بود. در موارد محرومیت شدید بینایی، جراحی باید در چند ماه اول زندگی انجام شود.
۵_ درمان‌های دوچشمی دیکوپتیک
در این روش نوظهور، از بازی‌های ویدیویی یا برنامه‌های دیجیتال برای تقویت همکاری بین دو چشم استفاده می‌شود. درمان دیکوپتیک به بهبود دید دوچشمی و درک عمق (استریوپسیس) کمک می‌کند و برای برخی کودکان جذاب‌تر از پچ است.
۶_ درمان‌های جایگزین و نوظهور
روش‌هایی مانند فیلترهای بانگرتر، تمرینات ادراکی و تحریک مغز در حال بررسی هستند. با وجود جذابیت این روش‌ها، شواهد علمی درباره اثربخشی آن‌ها هنوز محدود است و معمولاً به‌عنوان مکمل درمان‌های اصلی استفاده می‌شوند.
پیشگیری و مراقبت‌های لازم از تنبلی چشم در کودکان
پیشگیری از تنبلی چشم در کودکان به تشخیص زودهنگام و مراقبت‌های منظم وابسته است. این اختلال بینایی که معمولاً در سنین پایین ایجاد می‌شود، با اقدامات پیشگیرانه و آگاهی والدین قابل‌کنترل است. اگرچه نمی‌توان به‌طور کامل از بروز آمبلیوپی جلوگیری کرد، غربالگری‌های منظم و توجه به علائم هشداردهنده می‌تواند خطر کاهش دائمی بینایی را کم کند. در ادامه، جنبه‌های کلیدی پیشگیری و مراقبت توضیح داده شده است.
اهمیت غربالگری در سنین ۳ تا ۴ ماهگی و ۲ تا ۳ سالگی
غربالگری زودهنگام در سنین ۳ تا ۴ ماهگی و ۲ تا ۳ سالگی برای شناسایی مشکلات بینایی مانند آمبلیوپی حیاتی است. در این سنین، سیستم بینایی در حال رشد است و مداخله زودهنگام می‌تواند از نقص دائمی جلوگیری کند. معاینات چشم در این دوره‌ها، حتی بدون علائم ظاهری، می‌تواند مشکلات پنهان مانند خطاهای انکساری، استرابیسم یا کدورت‌های چشمی را تشخیص دهد. پزشکان اطفال یا متخصصان چشم از تست‌هایی مانند رفلکس قرمز و ارزیابی حرکات چشم استفاده می‌کنند. غربالگری منظم تا سن مدرسه توصیه می‌شود.
نقش تغذیه مناسب و مصرف ویتامین A
تغذیه مناسب، به‌ویژه مصرف ویتامین A، برای سلامت چشم ضروری است، اما شواهد مستقیمی مبنی بر پیشگیری از آمبلیوپی وجود ندارد. ویتامین A به حفظ سلامت شبکیه و قرنیه کمک می‌کند و کمبود شدید آن می‌تواند به مشکلات بینایی منجر شود. غذاهایی مانند هویج، اسفناج، تخم‌مرغ و لبنیات باید در رژیم غذایی کودک گنجانده شوند. بااین‌حال، تغذیه به‌تنهایی نمی‌تواند از آمبلیوپی جلوگیری کند و معاینات منظم همچنان مهم‌تر هستند.
آگاهی والدین و معلمان از علائم هشداردهنده
والدین و معلمان باید از علائم آمبلیوپی مانند انحراف چشم، کج کردن سر، بستن یک چشم، برخورد به اشیا یا ترجیح یک سمت بدن آگاه باشند. این علائم ممکن است ظریف باشند و کودکان نتوانند مشکل را بیان کنند. آموزش والدین برای گزارش فوری این نشانه‌ها به پزشک و تشویق معلمان به توجه به رفتارهای غیرعادی کودک در کلاس، مانند مشکل در خواندن یا تمرکز، نقش مهمی در تشخیص زودهنگام دارد.
عوارض عدم درمان به‌موقع تنبلی چشم در کودکان
اگر تنبلی چشم در کودکان به‌موقع درمان نشود، ممکن است باعث مشکلاتی شود که دیگر قابل جبران نیستند. اگر این بیماری در دوره بحرانی رشد بینایی (تا حدود ۷ تا ۱۰ سالگی) درمان نشود، عوارض غیرقابل‌برگشتی ایجاد می‌کند. تشخیص زود و شروع درمان می‌تواند جلوی این آسیب‌ها را بگیرد. در ادامه، مهم‌ترین عوارض درمان نکردن تنبلی چشم را توضیح می‌دهیم:
کاهش دائمی بینایی در چشم ضعیف
اگر تنبلی چشم درمان نشود، بینایی چشم ضعیف برای همیشه کم می‌ماند. مغز به‌مرور تصویرهایی که از چشم ضعیف می‌رسد را نادیده می‌گیرد و فقط از چشم سالم استفاده می‌کند. حتی اگر بعدها عینک بزنیم یا مشکل‌هایی مثل آب‌مروارید را برطرف کنیم، باز هم ممکن است دید چشم ضعیف بهتر نشود. بررسی‌ها نشان داده‌اند که حدود نیمی از کودکانی که درمان نمی‌شوند، در بزرگسالی دید ضعیفی در آن چشم دارند. این موضوع می‌تواند روی کارهایی مثل خواندن، رانندگی یا دیدن دقیق تأثیر بگذارد.
از دست دادن دید سه‌بعدی
وقتی مغز فقط از یک چشم استفاده کند، توانایی دیدن عمق و فاصله‌ها کم می‌شود. این نوع دید را «دید سه‌بعدی» می‌گویند. اگر درمان انجام نشود، کودک ممکن است برای همیشه این توانایی را از دست بدهد. در نتیجه، انجام کارهایی مثل ورزش، گرفتن توپ، یا تشخیص فاصله اشیاء برایش سخت می‌شود.
نابینایی در صورت آسیب به چشم سالم
اگر چشم سالم کودک در آینده آسیب ببیند یا دچار بیماری شود، مثل ضربه یا آب‌سیاه، و چشم تنبل هم درمان نشده باشد، کودک ممکن است بینایی‌اش را به‌طور کامل از دست بدهد. چون چشم تنبل نمی‌تواند به‌خوبی ببیند، و چشم سالم هم آسیب دیده، کودک دیگر نمی‌تواند مثل قبل زندگی کند و ممکن است نیاز به وسایل کمکی یا حتی کمک دیگران داشته باشد. درمان زودهنگام می‌تواند از این خطر جلوگیری کند.
آیا تمرین‌های خاص می‌توانند بینایی کودک را بهتر کنند؟
گاهی والدین تلاش می‌کنند کودکشان هنگام استفاده از چشم‌بند، فعالیت‌هایی مثل نقاشی، ساختن کاردستی یا بازی انجام دهد تا چشم ضعیف بیشتر کار کند. اما بررسی‌های علمی نشان داده‌اند که این تمرین‌ها معمولاً باعث بهتر شدن چشمگیر بینایی نمی‌شوند. البته هنوز مشخص نیست که آیا این روش‌ها برای کودکانی که مشکل بینایی شدید دارند، مؤثر هستند یا نه.
چگونه می‌توانیم به کودک کمک کنیم؟
بیشتر کودکان مشکلی با استفاده از چشم‌بند ندارند، اما بعضی‌ها ممکن است نتوانند آن را به‌اندازه کافی تحمل کنند. دلیلش این است که وقتی چشم سالم پوشانده می‌شود، دید کودک ضعیف‌تر می‌شود و انجام کارهایی مثل بازی یا یادگیری سخت‌تر می‌شود. گاهی هم ممکن است دوستان یا هم‌کلاسی‌ها کودک را مسخره کنند یا به او بخندند.
برای کمک به کودکی که تنبلی چشم دارد، والدین می‌توانند چند کار ساده انجام دهند:
- برای کودک توضیح بدهند که چشم‌بند چطور به بهتر شدن بینایی کمک می‌کند.
- نتایج آزمایش‌های چشم را به او نشان دهند تا خودش متوجه پیشرفت شود.
- با پزشک مشورت کنند تا در صورت نیاز، مدت استفاده از چشم‌بند کمتر شود.
- چشم‌بند را روی عروسک یا اسباب‌بازی کودک بگذارند تا برایش عادی شود.
- حتی خودشان گاهی چشم‌بند بزنند تا کودک احساس تنهایی نکند.
- کودک را با تشویق یا جایزه‌های کوچک به استفاده از چشم‌بند ترغیب کنند.
بهتر است استفاده از چشم‌بند بخشی از برنامه روزانه کودک باشد و زیاد نگران ظاهر آن نباشید. خبر خوب این است که معمولاً بعد از چند ماه، این مرحله تمام می‌شود و کودک دیگر نیازی به چشم‌بند ندارد.
اهمیت تشخیص زودهنگام تنبلی چشم در کودکان
تشخیص زودهنگام تنبلی چشم در کودکان حیاتی است، چون درمان در سنین پایین مؤثرتر است. اگر این مشکل قبل از ۷-۸ سالگی شناسایی شود، شانس بهبود کامل بینایی بیشتر است. مغز در این سنین انعطاف‌پذیرتر است و می‌تواند ارتباط با چشم ضعیف‌تر را تقویت کند. بدون تشخیص و درمان به‌موقع، سرکوب مغزی دائمی می‌شود و ممکن است به کاهش دائمی بینایی یا حتی نابینایی در چشم مبتلا منجر شود.
معاینات منظم چشم در ویزیت‌های دوره‌ای کودکان، حتی قبل از شروع مدرسه، می‌تواند این مشکل را زود تشخیص دهد. علائم گاهی پنهان هستند و کودکان نمی‌توانند مشکل بینایی خود را بیان کنند، بنابراین معاینه توسط پزشک یا متخصص چشم ضروری است. درمان زودهنگام با عینک، پچ یا قطره‌های چشمی می‌تواند بینایی را بهبود دهد و از عوارض طولانی‌مدت جلوگیری کند.
کلام آخر
تنبلی چشم یا آمبلیوپی یک مشکل شایع بینایی در کودکان است که اگر زود تشخیص داده و درمان شود، شانس بهبود کامل بینایی بسیار بالاست. والدین و معلمان با شناسایی علائم ظریف، مراجعه به پزشک و پیگیری درمان‌های مناسب مانند عینک، پچ یا قطره چشمی می‌توانند از عوارض جدی بیماری تنبلی چشم در کودکان جلوگیری کنند.
منابع:
