حرف روانشناسی نوجوان پسر این است که پشت هر رفتار عجیب و پرخطر، دلیلی عمیق و پنهان وجود دارد. پسران در این دوره بین کودکی و مرد شدن سرگردان هستند و هر روز نقش تازه‌ای را تجربه می‌کنند. طوفان هورمون‌ها، فشار همسالان و عطش تجربه، مسیر او را به چالش می‌اندازند. طبق گزارش مرکز پیشگیری بیماری‌های آمریکا ٪۲۰ نوجوانان به خودکشی فکر و نزدیک به ۹٪ اقدام کرده‌اند. این اعداد هشداردهنده، اهمیت درک عمیق‌تر نوجوانان پسر را بیش‌ازپیش نشان می‌دهد. اگر می‌خواهید با رازهای روانشناسی تربیت نوجوانان پسر آشنا شوید، تا پایان این مقاله از سلام آگاهی همراه ما بمانید.
ویژگی‌های روانشناختی و روانشناسی نوجوان پسر
روانشناسی نوجوان پسر از انفجار مغز صحبت می‌کند؛ در واقع می‌گوید مغز پسر نوجوان همانند شهری در حال بازسازی است که بعضی خیابان‌ها عریض‌تر، بعضی کوچه‌ها بسته و سیستم حمل‌ونقل سریع‌تر و هوشمندتر می‌شوند. چطور؟ ارتباط‌های عصبی که تکاپوی بیشتری دارند، قوی‌تر می‌شوند و آن‌هایی که حرکتی ندارند، حذف می‌شوند؛ این فرایند شبکه‌های عصبی را کارآمدتر می‌کند.
غلافی چرب به نام میلین دور رشته‌های عصبی می‌پیچد تا پیام‌ها سریع‌تر و دقیق‌تر منتقل شوند. قشر پیش‌پیشانی هم که مسئول برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری، کنترل احساسات و پیش‌بینی پیامدها است هنوز برای تکامل دست‌وپا می‌زند و به‌خاطر همین تصمیم‌های نوجوان‌ها بیشتر هیجانی است. دوپامین در این دوره بیشتر از همه هورمون‌ها خوش‌رقصی می‌کند که باعث می‌شود نوجوانان به دنبال تجربه‌های جدید، هیجان و ماجراجویی بروند.
لازم به ذکر است که برای آشنایی بیشتر با مباحث افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان و فرزند پروری نوجوان، می‌توانید به همین مقالات مراجعه کنید.
در نهایت روانشناسی نوجوان پسر خبر از این می‌دهد که با کامل شدن اتصالات، بخش‌های مختلف مغز بهتر با هم ارتباط برقرار می‌کنند و توانایی حل مسئله، یادگیری و خلاقیت بالا می‌رود. حالا کل این مسیر را دوباره مرور کنید تا متوجه عمق نوسان‌ها و بهم‌ریختگی‌های شیرمردتان شوید. با این حجم از بالا و پایین شدن هورمون‌ها اکثر وقت‌ها رفتار نوجوانان برای والدین شفاف نیست. در نوجوانان پسر، بخش‌های مغزی مسئول احساسات و هیجانات بسیار فعال‌تر از بخش‌های منطقی عمل می‌کنند. آنها در برابر تهدیدها واکنش‌های احساسی قوی نشان می‌دهند و گاهی نمی‌توانند پیامدهای بلندمدت رفتارشان را به خوبی درک کنند.
پسرها در این رده سنی کمتر احساسات دیگران را درک و با آنها همذات‌پنداری می‌کنند. شاید به‌خاطر همین هم هست که اطرافیان شکایت دارند: فلانی نسبت به دیگران بی‌تفاوت است! اما نمی‌دانند در پس این رفتار، هنوز نیاز عمیق به ارتباط و فهمیده شدن وجود دارد. حیطه‌ی علمی روانشناسی نوجوان پسر اشاره می‌کند که این رده سنی نسبت به پاداش‌های بزرگ و ریسک‌پذیری حساس‌تر هستند و معمولا نسبت به تهدید تنبیه واکنش کمتری نشان می‌دهند؛ بنابراین روش‌های سنتی تنبیه و هشدار در تربیت نوجوان پسر فایده‌ای ندارد.
تحول فکری در نوجوانی باعث می‌شود استقلال‌طلبی و توجه بیشتر به دوستان، گاهی باعث اختلاف با والدین شود. (منبع)
۲۳ نکته طلایی در روانشناسی تربیت نوجوانان پسر
حالا که دنیای پسرها را در این دوره بحرانی شناختید، بیایید ببینیم با چه رفتاری می‌توانیم کنار نوجوان رشد کنیم و قد بکشیم:
۱ـ همدلانه گوش کنید
به جای قضاوت یا واکنش فوری، به حرفهای نوجوان با دقت گوش دهید تا حس کند که احساسات و دیدگاه‌های او برای شما مهم است. می‌خواهیم وارد دنیای روزمره‌تان شویم؛ همان‌جا که پسرتان می‌گوید: «مامان، فکر می‌کنم دیگر نمی‌خواهم کلاس فوتبال بروم، حس می‌کنم به درد من نمی‌خورد» حتما داغ دلتان تازه شد. شما در این شرایط چه می‌گویید؟ جواب اکثر پدر و مادرها این است: «چی؟! این همه هزینه کردیم حالا می‌خواهی ولش کنی؟!»
پدر و مادر امن طبق روانشناسی تربیت نوجوانان پسر این‌گونه می‌گویند: «می‌فهمم… برایم جالب است بدانم چه چیزی باعث شده اینطور فکر کنی. می‌خواهی بیشتر برام توضیح بدهی؟» با امثال این جواب‌های همدلانه، نوجوان حس می‌کند نظرش شنیده می‌شود و امن است که درباره احساساتش صحبت کند، حتی اگر در نهایت تصمیم مشترکی بگیرید. شما چه جواب همدلانه‌ای می‌دهید؟
۲ـ مرزهای منطقی تعیین کنید
قوانین و مرزهای مشخص به نوجوانان کمک می‌کند به چارچوبی برای رفتارشان برسند و پر از احساس امنیت شوند. مثلا در خانه قانونی دارید که فرزندتان باید بعد از ساعت ۱۰ شب موبایل را در کمدی بگذارد تا خواب کافی و باکیفیت برود. در جواب فرزندتان به‌جای اینکه بگویید «همینه که هست و چون من می‌گویم باید انجام بدهی!» روانشناسی نوجوان پسر توصیه می‌کند اینطور بازخورد دهید: «این قانون را گذاشتیم چون خواب کافی کمک می‌کند تمرکزت در مدرسه بالا برود و صبح‌ها با انرژی بیدار شوی. می‌دانم شاید سخت هست، ولی می‌خواهیم مطمئن شویم سلامتت حفظ می‌شود.»
۳ـ استقلال او را محترم بشمارید
به نوجوان فرصت دهید مسئولیت‌های متناسب با سنش را برعهده بگیرد و در تصمیم‌گیری‌ها شرکت کند. مثلا برنامه‌ای برای سفر کوتاه ترتیب دهید و به نوجوانتان بگویید: «قراره برای دو روز برویم بیرون از شهر. دوست دارم در برنامه‌ریزی کمک کنی. مثلا می‌توانی انتخاب کنی کجا برویم یا چه غذاهایی ببریم.»
۴ـ به جای تنبیه، گفتگو کنید
تنبیه‌های سخت اغلب اثر معکوس دارند؛ بهتر است درباره رفتارها و پیامدهای آنها با نوجوان صحبت کنید و به راه‌حل‌های مشترک برسید. مثلا اگر نوجوانتان دیر به خانه می‌آید روند آرامش‌بخش رفتار با نوجوان پسر این است که بگویید: «دیر اومدی و ما خیلی نگران شدیم. می‌خواهم بفهمم چی شد که دیر کردی. بیا با هم فکر کنیم چه کاری می‌توانیم انجام بدهیم که هم بیرون بروی و هم ما خیالمان راحت بماند.»
«پسران نوجوان بیشتر جذب ریسک‌های بزرگ و احتمال برد می‌شوند تا ترس از تنبیه، بنابراین تنبیه سخت، تاثیری ندارد.» (منبع)
۵ـ علاقه‌مندی‌هایش را حمایت کنید
با شناخت علایق و سرگرمی‌های نوجوان، به او نشان دهید که برای شما مهم است و در مسیر رشد او همراهیش کنید. مثلا اگر عکسی گرفته و به شما نشان می‌دهد مشتاقانه بگویید: «خیلی جالبه! می‌خواهی با هم بریم جایی که منظره قشنگ داره تا عکس بگیری؟ یا شاید بتونیم با هم یه کلاس عکاسی پیدا کنیم.»
۶ـ خودتان مثبت عمل کنید
لب و دهن به کار نوجوان نمی‌آید؛ او همان فردی می‌شود که در رفتارهای شما می‌بیند. رفتارهای خود را بررسی کنید؛ نوجوانان بیش از هر چیز از والدین خود یاد می‌گیرند. دوست دارید نماز بخواند؟ نماز بخوانید. در تربیت صداقت و احترام اولویتتان است؟ خب! صداقت را سرلوحه زندگیتان قرار دهید.
۷ـ موقع بحران همراهیش کنید
در زمان سختی‌ها و بحران‌ها به نوجوان نشان دهید که تنها نیست و می‌تواند روی حمایت شما حساب کند. مثلا اگر نمره ریاضی‌اش کم شده است با حمایت عاطفی به او بگویید: «می‌دانم برایت سخت بوده و ناامید شدی. من اینجا هستم که کمکت کنم راهی پیدا کنیم تا دفعه بعد نتیجه بهتری بگیری. با هم می‌توانیم برنامه‌ریزی کنیم یا حتی اگه لازم شد معلم خصوصی بگیریم.»
۸ـ از مقایسه پرهیز کنید
مقایسه نوجوان با دیگران به‌ویژه برادران، دوستان یا همکلاسی‌ها اعتمادبه‌نفس او را تضعیف می‌کند. ساختار این جمله‌های ارزشمند را ببینید! «می‌دانم خیلی تلاش کردی و این برای من ارزشمند هست. می‌خواهی با هم تمرین کنیم که دفعه بعد به خواسته‌ات نزدیک‌تر شوی؟» این دسته از جمله‌ها انگیزه درونی را تقویت می‌کند و کاری به رقابت ناسالم ندارد.
۹ـ حریم خصوصی‌اش را حفظ کنید
احترام به فضای شخصی نوجوان، نشان‌دهنده اعتماد و احترام متقابل است. وقتی در اتاقش است، قبل از ورود در بزنید و منتظر پاسخ بمانید. این رفتار ساده نشان می‌دهد که به فضای شخصی او احترام می‌گذارید. به گوشی‌اش سرک نکشید و محبت و نگرانیتان را به شیوه‌ای که روانشناسی نوجوان پسر می‌گوید ابراز کنید.
۱۰ـ درباره فضای مجازی صحبت کنید
با نوجوان درباره استفاده ایمن و مسئولانه از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی گفت‌وگو کنید و برای قوانین مشخصی به توافق برسید. با او گفت‌وگو کنید که چرا نباید اطلاعات شخصی را آنلاین به اشتراک بگذارد و با هم تصمیم بگیرید چه مدت زمان روزانه برای استفاده از گوشی یا شبکه‌های اجتماعی مناسب است.
۱۱ـ نیازهای عاطفی‌اش را درک کنید
محبت و توجه مداوم به نوجوان کمک می‌کند احساس امنیت و ارزشمندی به عمق وجودش تزریق شود. گاهی بدون دلیل خاصی او را در آغوش بگیرید یا بگویید «دوستت دارم» تا بداند محبتتان مشروط به عملکردش نیست. برایش وقت بگذارید و محبتتان را در چشم‌هایتان هم به او نشان دهید.
۱۲ـ اشتباهاتش را بپذیرید
انعطاف‌پذیری را در بحث روانشناسی نوجوان پسر، سرلوحه قرار دهید. بگذارید نوجوان اشتباه کند و از آن تجربه بگیرد؛ این بخش طبیعی از رشد است. با هم به راه‌حل برسید و با حفظ فاصله از جگرگوشه‌تان مراقبت کنید.
۱۳ـ در برنامه‌ریزی آینده مشارکت دهید
با نوجوان درباره اهداف و آرزوهایش صحبت کنید و او را به برنامه‌ریزی سوق دهید. بنشینید و با هم درباره شغل‌های مورد علاقه‌اش صحبت کنید، سپس مسیر رسیدن به آن را با گام‌های کوچک بنویسید. قطعا نوجوانتان سردرگم و بی‌هدف است؛ نترسید و از مشاوران نوجوان کمک بگیرید.
۱۴ـ سلامت جسمانی را جدی بگیرید
تشویق به ورزش، تغذیه سالم و خواب کافی به سلامت جسم و روان نوجوان کمک می‌کند. البته خودتان هم باید به‌عنوان پدر و مادری اهل دل الگویی موثر بمانید. اصلا این سبک زندگی را با هم در خانواده جا بیندازید. مثلا آخر هفته‌ها دسته‌جمعی کوه یا پیاده‌روی بروید.
۱۵ـ آموزش روابط سالم بدهید
همیشه از زشتی و گناه روابط عاطفی نگویید، همین گارد شما او را بیشتر به سمت دوستی‌های مختلف سوق می‌دهد. با او درباره دوستی‌ها و روابط عاطفی سالم و مسئولانه صحبت کنید. نه گفتن را به او آموزش دهید و بگذارید حد و مرزش را در رابطه‌ها مشخص کند. آگاهی در مورد مسائل جنسی قسمت مهمی از روانشناسی تربیت نوجوانان پسر است که نادیده گرفتنش منجر به کج‌روی‌های جنسی یا گرایش‌های جنسی می‌شود.
۱۶ـ از واکنش‌های ناگهانی خودداری کنید
وقتی نوجوان رفتار نامناسبی دارد، ابتدا آرامش خود را حفظ کنید و هر موقع آمپرتان پایین آمد با او به گفتگو بنشینید. قاطعیت با خشم و پرخاشگری فرق دارد؛ در رفتار با نوجوان پسر مرز این واکنش‌ها را بشناسید.
۱۷ـ دستاوردهای کوچک را تحسین کنید
حتی پیشرفت‌های کوچک نوجوان را ببینید و به آنها افتخار کنید. از همین یک‌ذره کاه موفقیت کوهی بسازید و به رویش بیاورید. حتی اگر فقط اتاقش را مرتب کرد، بگویید: «دیدم امروز اتاقت رو مرتب کردی، عالیه.»
۱۸ـ مدیریت مالی را آموزش دهید
مسئولیت‌پذیری مالی از طریق آموزش پس‌انداز و برنامه‌ریزی هزینه‌ها را به نوجوان یاد دهید. پول توجیبی هفتگی بدهید و تشویقش کنید بخشی از آن را برای خرید یک وسیله مورد علاقه‌اش پس‌انداز کند. اپلیکیشن‌های مدیریت مالی را یاد بگیرید و با به‌روز بودن خودتان او را هم تشویق کنید.
۱۹ـ به او مسئولیت‌های خانه را بسپارید
با مشارکت در کارهای خانه، حس مسئولیت و ارزشمندی را در نوجوان تقویت کنید. البته باز هم انعطاف‌پذیری را یادتان نرود و طوری برخورد نکنید که نوردیده‌تان شما را زورگو و مستبد ببیند. چطور؟ او را مسئول شستن ظرف‌ها بعد از شام یا آبیاری گل‌ها کنید. این موارد مثال است و شما به‌عنوان والدی آگاه بگردید و ببینید کدام فعالیت منزل به فرزندتان انرژی می‌دهد.
۲۰ـ درباره ارزش‌ها و اخلاق گفتگو کنید
در روانشناسی تربیت نوجوانان پسر بالای منبر رفتن جایگاهی ندارد. ارزش‌های خانواده و اصول اخلاقی را به شیوه‌ای قابل فهم و همدلانه به نوجوان منتقل کنید. مثلا گاهی موقع دیدن فیلم خانوادگی، رفتار شخصیت‌ها و تصمیم‌هایشان را زیر ذره‌بین بگذارید.
۲۱ـ تشویق و تحسین مثبت کنید
رفتارهای خوب نوجوان را با تحسین و تشویق مثبت تقویت کنید. وقتی با خواهرش به خوبی رفتار کرد، بگویید: «از اینکه با خواهرت مهربان بودی خوشحالم.» پسر نوجوان با این بازخوردها به اصطلاح روی قورت میفتد و کارهای خوبش را تکرار می‌کند.
۲۲ـ در صورت نیاز کمک تخصصی بگیرید
وقتی نوجوان رفتارهای خیلی نگران‌کننده مثل افسردگی شدید، اضطراب مزمن، پرخاشگری مکرر، کناره‌گیری از خانواده و دوستان یا افت شدید در تحصیل دارد، یعنی حامی قوی مثل مشاور با تخصص نوجوان نیاز دارد. مشاورها با تخصص روانشناسی نوجوان پسر کسانی هستند که با آموزش‌های علمی و تجربه، می‌توانند به نوجوان کمک کنند تا:
- علت مشکلات رفتاری یا احساسی را بهتر بفهمد.
- مهارت‌های مقابله با استرس و هیجانات را یاد بگیرد.
- راهکارهای عملی برای بهبود روابط و عملکردش پیدا کند.
- در مسیر بهبود سلامت روانش حمایت شود.
۲۳ـ صبوری و همدلی کنید
دو گوش شنوا، ذهنی بدون قضاوت و کلامی بدون سرزنش توقع‌های پسری نوجوان از والد است. صبوری و همدلی پایه‌های اصلی در تربیت موفق نوجوانان پسر هستند. با فهمیدن دنیای درونی نوجوان و حمایت بدون قید و شرط، می‌توانید رابطه‌ای عمیق و مثبت بسازید. وقتی عصبی است و تند صحبت می‌کند، به جای واکنش فوری بگویید: «می‌بینم که ناراحتی، اول آروم شو بعد با هم حرف می‌زنیم.»
در نهایت می‌خواهیم مهره اصلی را رو کنیم! به انتخاب پسرتان محلی در خانه را برای گفتمان بگذارید. این محل باید امن و آرام به‌نظر برسد. روزهایی در هفته و ساعت‌هایی مشخص برای این گفتگو بگذارید. پدر یا مادر یا گاهی خانوادگی به این اتاق بروید و براساس نیاز فرزندتان بحثی را با هم پیش ببرید. شما در این اتاق دو گوش شنوا و فعال هستید که تا نوجوان نخواسته نظر نمی‌دهید.
در ضمن، اگر تمایل به یادگیری عمیق‌تری درباره‌ی روانشناسی کودک و نوجوان 13 ساله و اعتیاد به بازی های کامپیوتری دارید، پیشنهاد میکنیم این مطالب را بخوانید.
نکات مهم و کاربردی برای تقویت رابطه والد نوجوان پسر
در گوشتان می‌گویم: این نکته‌ها را در تربیت نوجوان پسر سرلوحه قرار دهید:
رفتارهای پرخطر نوجوانان پسر مانند رانندگی بی‌پروا، مصرف مواد، و رفتارهای خشونت‌آمیز اغلب ریشه در فشار همسالان و جستجوی هویت دارند. درک این عوامل به شما کمک می‌کند تا بهتر از پس آنها برآیید.
نوجوانان پسر معمولا در حین فعالیت‌های فیزیکی یا کاری راحت‌تر حرف می‌زنند. سعی کنید هنگام پیاده‌روی، ورزش یا حتی انجام کارهای خانه با او گفتگو کنید.
به جای پرسیدن «چرا؟» که ممکن است باعث دفاعی شدن نوجوان شود، سوالاتی مانند «چه چیزی باعث شد این کار را انجام دهی؟» بپرسید تا به تفکر و خودآگاهی او کمک شود.
تعیین ساعت‌های بدون موبایل و اینترنت در خانواده و گفتگو درباره کاربردهای مفید و خطرات فضای مجازی ضروری است.
وقتی نوجوان در زمینه مورد علاقه خود فعال است، اعتمادبه‌نفسش افزایش یافته و رفتارهای مثبت تقویت می‌شود.
رعایت حریم خصوصی و احترام به استقلال نوجوان، بدون کنترل افراطی، رابطه والدفرزندی را بهبود می‌بخشد.
کلام آخر
تربیت نوجوان پسر چالشی بزرگ اما سرشار از فرصت برای رشد و تفاهم است. درک عمیق از روانشناسی نوجوان و همراهی صبورانه و همدلانه با او، پل ایجاد رابطه‌ای سالم و حمایتگر می‌شود. یادتان نرود که هر رفتار و واکنش نوجوان پشت خود دلایل پیچیده‌ای دارد که با توجه و همراهی می‌توان به آنها پی برد و مسیر رشد سالم را هموار کرد. در رفتار با نوجوان پسر هر جا سردرگم و پر از دلواپسی هستید تعلل نکنید و از مشاوری کاربلد کمک بگیرید.
سوالات متداول
۱ـ چرا نوجوانان پسر گاهی رفتارهای پرخطر نشان می‌دهند؟
رفتارهای پرخطر اغلب ناشی از تاثیر هورمون‌ها، فشار همسالان و نیاز به تجربه و جستجوی هویت است.
۲ـ چطور می‌توانم با نوجوان پسرم بهتر ارتباط برقرار کنم؟
گوش دادن همدلانه، احترام به استقلال او و ایجاد فرصت‌هایی برای گفتگو در محیط‌های غیررسمی و فعالیت‌محور مثل ورزش یا پیاده‌روی، راهکارهای موثر برای تقویت ارتباط است.
۳ـ تنبیه سخت در تربیت نوجوان پسر چقدر موثر است؟
تنبیه‌های سخت معمولا نتیجه معکوس دارد و بهتر است به جای آن، با گفتگو و بیان پیامدهای رفتار به صورت منطقی و محترمانه، نوجوان را به تفکر و اصلاح رفتار تشویق کنیم.
