یکی از اصول اساسی تربیت که یادگیری آن نقش مهمی در آینده‌ی فرزندان و جامعه دارد، توضیح نیکوکاری برای کودکان است. اگرچه شاید درک این موضوع برای خردسالان کمی سخت باشد اما شما به عنوان والدین و مربی می‌توانید با انجام روش‌های مخصوص، این حس را در کودکان شکوفا و تقویت کنید. یک نکته شگفت‌انگیز در کودکان، تمایل آن‌ها برای مهربان بودن،کمک به‌دیگران و مراقبت از آن‌ها است، بنابراین وظیفه‌ی شما حفظ و پرورش این احساسات است.
اگر می‌خواهید با اهمیت آموزش کار خیر به کودکان،روش‌های انجام آن و اثرات مثبت این‌کار بر روی فرزندان خود آشنا شوید، این مطلب را ازدست ندهید.
تعریف و مثال کار خیر توسط خردسالان
منظور از کار خیر توسط کودکان، اعمالی است که انجام آن‌ها سبب خوشحالی، تاثیر مثبت و کمک به دیگران می‌شود. این اعمال شامل اختصاص دادن بخشی از زمان، انرژی، پول، وسیله و سایر دارایی‌های یک فرد برای حمایت، خوشحالی و یاری به هم‌نوعان است. به‌عبارت دیگر منظور از کار خیر تنها حمایت مالی نیست؛ گاهی می‌توان با صرف زمان برای آموزش به کودکان بی‌سرپرست یا حتی ریختن دانه برای پرندگان، کار خیر انجام داد. بنابراین آموزش کار نیک به کودکان صرفا در مورد کمک مستقیم به انسان‌ها صدق نمی‌کند؛ بلکه گاهی برداشتن یک تکه سنگ از وسط خیابان، نجات یک پرنده از زیر برف و…کار خیر محسوب می‌شود.
اگر بخواهید تعریف کار خیر را برای خردسالان توضیح دهید، احتمالا درک درستی از آن پیدا نمی‌کنند؛ بنابراین باید با اعمال خود و نظارت و همکاری کودکان در انجام کارهای مثبت، این خصلت را در ذهن آن‌ها نهادینه کنید. برای مثال روزهای مشخصی از ماه را جهت جمع‌آوری و پخش غذا برای گربه‌های خیابانی درنظر بگیرید؛ طی این فعالیت، کودکان را با خود همراه کنید تا تماشاگر این عمل مثبت و علاقه‌مند به انجام این کار شوند.
نمونه‌ای دیگر برای توضیح نیکوکاری برای کودکان و همراهی آن‌ها، رفتن به بهزیستی و کمک درسی یا حتی بازی با بچه‌ها است. هر هفته یک‌روز را برای آموزش یا بازی با کودکان بهزیستی اختصاص دهید و فرزندتان را نیز با خود ببرید. این کار علاوه بر این که کودک را به‌سمت انجام کارهای خیر سوق می‌دهد، احساس بسیار خوب و مثبتی را در فرزندتان ایجاد می‌کند؛ به‌این دلیل که او می‌تواند احساس رضایت و خوشحالی کودکان بهزیستی را پس از بازی، کمک درسی و هر فعالیت خیرخواهانه دیگر ببیند.
روش های آموزش کار خیر به کودکان
روش‌های مختلفی برای آموزش کار نیک و تشویق کودکان برای نیکوکاری وجود دارد که در ادامه تعدادی از موثرترین آن‌ها را برای شما بیان میکنیم.
1_ انجام اعمال خیر و نیکوکارانه در محیط خانه
تاثیرگذارترین راه برای شناخت و ترغیب کودکان به سمت کار خیر، رفتار والدین و اعضای خانواده در راستای انجام اعمال نیک است و والدگری اصولی و سازنده است. برای مثال کمک به خواهر یا برادر کوچک‌تر در انجام تکالیف، انداختن صدقه در صندوق صدقات، کمک به‌همدیگر در انجام امور خانه و… بسیار تاثیرگذار است. این رفتارها علاوه بر این که باعث ایجاد یک محیط گرم و صمیمی در خانه می‌شود، نشان‌دهنده‌ی اهمیت کار خیر و یاری‌رساندن به همدیگر است.
فرزندان خردسال با دیدن این صحنه‌ها و تاثیر همدلی و همراهی اعضای خانواده با هم، به مرور زمان نسبت به انجام کارهای مثبت ترغیب می‌شوند. شما باید به کودکان خود اهمیت کارهای مثبت اگرچه کوچک (مانند بازکردن در) را نشان دهید و از آن‌ها درمقابل انجام این کارها قدردانی کنید. این باعث می‌شود تا بچه‌ها در آینده برای انجام امور خیر پیش‌قدم شوند و برای خوشحالی دیگران تلاش کنند.
2_ صبحت با کودکان در مورد روش های کمک به دیگران
اغلب کودکان درمورد کارهای خیر و روش‌های انجام آن، اطلاعاتی ندارند. شما به عنوان والدین یا مربی بچه‌ها باید مفهوم کار خیر و نحوه‌ی کمک کردن به دیگران را توضیح دهید. برای مثال می‌توانید از تاثیر کمک کردن به یک فرد سالمند در حمل وسایل یا کمک به عبور یک نابینا از خیابان صحبت کنید. از احساس خوشحالی و قدردانی فرد سالمند و نابینا پس از کمک به آن‌ها بگویید و کودکان را نسبت به انجام کار خوب تشویق کنید.
البته این نکته را درنظر بگیرید که در توضیح نیکوکاری برای کودکان و روش‌های انجام آن باید متناسب با سن و توانایی کودک صحبت‌کنید. بنابراین هیچ‌گاه نباید برای یک کودک ۵ ساله در مورد کمک و جابه‌جایی بار یا عبور از خیابان سخن گفت.
حتما مقاله جملاتی که والدین هرگز نباید به فرزندشان بگویند را مطالعه کنید که به اشتباه فرزند خود را راهنمایی یا مجبور به انجام کاری نکنید.
3_ برنامه ریزی ماهانه برای انجام امور خیر در زمینه های مختلف
تداوم در هر کاری سبب عادت می‌شود. پس یک برنامه‌ی ماهانه و متنوع برای انجام امور خیر در هر ماه مشخص کنید و در این مسیر از فرزندانتان نیز کمک بگیرید. برای مثال می‌توانید کارهای زیر را در روزهای مشخصی از هر ماه با همراهی کودک خود انجام دهید.
- جمع‌آوری غذا برای نیازمندان و پخش آن
- دیدار با افراد مسن در خانه‌ی سالمندان و سپری کردن اوقاتی در کنار آن‌ها
- جمع کردن زباله از طبیعت
- خرید اسباب‌بازی، لباس و… برای کودکان کار و یا بی‌سرپرست
- آماده کردن مواد غذایی، صنابع دستی، بافتنی و… برای فروش در بازارچه‌های محلی و وقف درآمد حاصل از آن برای بیماران سرطانی
- رفتن به بهزیستی و صرف ساعاتی برای بازی یا کمک درسی به کودکان
- جمع‌آوری آذوقه برای حیوانات
4_ کشف علایق کودک
استعداد و علایق کودکان باهم متفاوت است. پس برای یافتن کار موردعلاقه فرزند خود باید انواع مختلفی از امور خیر را با همکاری او انجام دهید. پس از مدتی متوجه می‌شوید که انجام چه کارهای مثبتی بیشترین اشتیاق و ذوق را در کودک ایجاد می‌کند. برای مثال برخی از بچه‌ها به پرندگان علاقه‌ی زیادی دارند پس جمع‌آوری دانه و ریختن آن برای کبوترها، گنجشک‌ها و… برای آن‌ها بسیار لذت‌بخش است.
5_ نشان دادن اهمیت و تاثیر کار خیر
تاثیر مثبت کار خوب و احساساتی که در نتیجه‌ی کمک به دیگران حاصل می‌شود را برای کودکان توضیح دهید. برای افزایش تاثیر در پروسه‌ی آموزش کار خیر به کودکان باید آن‌ها با اهمیت انجام این امور و نتایج آن آشنا شوند. برای مثال با کمک به یک کودک کار و آوردن لبخند شادی و رضایت بر لبان او، تاثیر کار خیر را به فرزند خود نشان دهید.
6_ اجازه به کودکان برای بخشش برخی از وسایل شخصی
به‌اشتراک‌گذاری یا بخشیدن وسایل شخصی مانند عروسک، توپ، غذا و… به سایر کودکان از عادات بسیار خوبی است که سبب تقویت حس بخشندگی و فداکاری می‌شود. بنابراین به فرزندان خود اجازه دهید تا برخی از وسایل خود را با دوستان و اطرافیانشان به اشتراک بگذارند یا آن‌ها را هدیه دهند.
معمولا کودکان در سنین پایین حس مالکیت شدیدی نسبت به دارایی‌های خود دارند؛ بنابراین می‌توانید از این مراحل کمک بگیرید. در ابتدا با مهربانی و محبت از فرزند خود بخواهید تا وسایلی که موردنیاز و موردعلاقه او نیست را با دیگران به اشتراک بگذارد. سپس از احساس خوبی که هنگام بخشیدن چیزی به دیگران به او دست می‌دهد، سخن بگویید. اگر کودک متقاعد به بخشیدن یکی از وسایل خود به دیگران شد، او را مورد تمجید و تشویق قرار دهید. همچنین برای تاثیرگذاری بیشتر روی فرزندان می‌توانید از کتاب داستان‌ها، اشعار، برنامه کودک‌ها و سایر منابع مرتبط با بخشندگی و مزایای آن، استفاده کنید.
According to James Fowler from the University of California, San Diego, his research suggested adults that simply observe kindness are activated to do more acts of good themselves. More research will show if this effect is true for kids – but our educated guess is that it is!
ترجمه: به‌گفته جیمز فاولر از دانشگاه کالیفرنیا در سن‌دیگو،تحقیقات او نشان می‌دهد بزرگسالانی که مهربانی را به‌سادگی مشاهده می‌کنند، رغبت بیشتری برای انجام کارهای خیر دارند. تحقیقات بیشتر نشان می‌دهد که این تاثیر برای بچه‌ها صادق است. tinyurl
گاهی کودکان نه‌تنها از وسایل شخصی خود نمی‌بخشند، بلکه به داشته‌های کودکان دیگر هم حسادت می‌کنند. این حسادت باید در آن‌ها درمان شود.
7_ داستان‌گویی برای کودکان
یکی از بهترین راهکارها برای آموزش مفاهیم اخلاقی به کودکان استفاده از داستان‌های جذاب و الهام‌بخش برای آن‌ها است. جهت توضیح نیکوکاری به کودکان می‌توانید داستان‌هایی را برایشان تعریف کنید که شخصیت اصلی آن‌ها به دیگران کمک می‌کند.
هنگام تعریف کردن داستان‌ها می‌توانید از کودکان برای تکمیل داستان کمک بگیرید یا از آن‌ها بخواهید که احساسات‌شان را در مورد شخصیت اصلی داستان بگویند؛ مثلاً «به نظر تو چطور باید کمک می‌کرد؟» یا «چه احساسی داشتی وقتی او به دیگران کمک کرد؟».
در پایان داستان می‌توانید به فرزندتان نکته اخلاقی داستان را بگویید و سپس به او چند پیشنهاد دهید؛ مثلاً «ما از این داستان می‌فهمیم که باید به دیگران کمک کنیم. حالا تو چطور دوست داری به دیگران کمک کنی؟ مثل شخصیت داستان فلان کار را انجام دهی یا به کودکان نیازمند یاری برسانی؟».
در این جدول، چند کتاب داستانی مرتبط با موضوع بخشش هم برای کودکان معرفی میکنیم:
| نام کتاب | نام نویسنده | لینک خرید |
| کتاب پشمالوها: مال من یا مال تو؟ | آنا کانگ | خرید |
| قلک سبز بابام | مریم حسینی بالام | خرید |
| جناب خرس اسباب‌بازی‌هایش را به دیگران هم می‌دهد | رزی گرینینگ | خرید |
8_ بازی‌های عملی با کودکان
بازی‌های عملی با کودکان نه‌تنها سرگرم‌کننده هستند، بلکه به آن‌ها در درک مفاهیم خیریه‌ای کمک می‌کنند. شما می‌توانید این بازی‌ها را به‌صورت گروهی یا فردی با فرزندتان انجام دهید.
بازی‌هایی طراحی کنید که در آن هر یک از بازیکنان باید به هم‌گروهی خود کمک کنند تا بتوانند به موفقیت برسند. برای هر بخش از این بازی‌ها، چالش‌هایی هم در نظر بگیرید تا فرزندتان یاد بگیرد که با وجود چالش‌ها باید به دیگران کمک کند.
در بازی‌های فردی، از کودک بخواهید که نقش‌های مختلفی را بر عهده بگیرد؛ مثلاً نقش یک پزشک داوطلب در کارهای خیریه. حتی می‌توانید از فرزندتان بخواهید که نقش یک فرد نیازمند را بازی کند؛ این کار به تقویت احساس همدلی در او کمک می‌کند.
شما می‌توانید بازی‌هایی طراحی کنید و برخی منابع به فرزندتان و دیگر بازیکنان دهید؛ این منابع می‌توانند پول، خوراکی یا هر چیز دیگری باشند. حالا چالش‌هایی بگذارید تا کودکان با حل آن‌ها، هوشمندانه متوجه شوند چه کسی نیاز به کمک دارد تا با به اشتراک گذاشتن منابع خود، به او کمک کنند. این بازی نه‌تنها باعث تقویت احساس بخشش در کودک می‌شود، بلکه به او کمک می‌کند تا نیازمندان واقعی را بهتر بشناسد.
راستی، ما یک مقاله با عنوان «بازی با کودک در خانه» داریم. از بازی‌های این مقاله می‌توانید الگو بگیرید و بازی‌هایی مرتبط با بخشش بسازید و با فرزندتان انجام دهید تا حس بخشش را در او تقویت کنید.
9_ تبادل تجربیات با دیگران
از افرادی که در زمینه کار خیر فعالیت می‌کنند، بخواهید که به کودکان در مورد فواید این کار توضیح دهند یا حتی گاهی فرزندتان را در انجام کارهای خیر مشارکت دهند؛ این افراد می‌توانند کارآفرین‌های اجتماعی یا داوطلب‌های خیریه‌ای باشند.
کسانی که کار خیر انجام می‌دهند، می‌توانند با به اشتراک گذاشتن تجربیات خود، درباره تأثیر کار خیر بر زندگی خود و دیگران صحبت کنند. در پایان صحبت‌ها هم می‌توانید از آن‌ها بخواهید که زمانی را برای سؤال و جواب در نظر بگیرند تا اگر فرزندتان یا دیگر کودکان سؤالی داشتند، بپرسند و بیشتر درباره اهمیت کارهای خیر بیاموزند.
اثرات مثبت انجام کار نیک بر روی کودکان
در این قسمت به اثرات مثبت ناشی از توضیح نیکوکاری برای کودکان اشاره میکنیم.
- ایجاد حس رضایت، خوشحالی و مفید بودن
- کاهش بیماری‌هایی مانند فشارخون، افسردگی و استرس در بزرگسالی
- بهبود خلق‌وخو و سلامت جسمی و روانی
- افزایش حس اعتماد به نفس، خودباوری و مسئولیت‌پذیری
- یادگیری ارزش‌های اخلاقی از جمله بخشندگی و سخاوت، عدالت، احترام، انصاف و…
- افزایش همدلی و همدردی با دیگران
- توسعه شخصیت و تقویت مهارت‌های اجتماعی نظیر ارتباطات، کار گروهی و…
- شناسایی علایق کودکان و رشد و تقویت آن‌ها
- بهبود رشد اجتماعی و ذهنی برای رویارویی با مسائل و مشکلات جامعه
با وجود فواید زیاد و توضیح آن‌ها برای کودک، او همچنان از بخشش امتناع کند؛ بنابراین، نباید از او عصبی شوید. در واقع، توضیح نیکوکاری برای کودکان نیاز به صبر و مداومت دارد. راستی، اگر در کنترل خشم‌تان مشکل دارید و به‌راحتی بابت مسائلی از این دست به فرزندتان فشار می‌آورید، پیشنهاد می‌دهیم که مقاله «کنترل خشم در برابر کودکان» را بخوانید.
اهمیت آموزش کار خیر به کودکان
ذهن کودکان از زمان تولد مانند یک لوح‌سفید است که شما به‌عنوان والدین یا مربی می‌خواهید ویژگی‌ها و اعمال خوب را روی آن حک کنید. توضیح نیکوکاری برای کودکان یکی از اعمال مهمی است که نقش کلیدی در تربیت فرزندان و ساختن جامعه‌ای سالم، همدل و همراه دارد.
نیکوکاری و انجام کارهای مثبت توسط خردسالان نه‌تنها احساس شادابی و سرزندگی را برای آن‌ها به‌همراه می‌آورد بلکه سبب سلامتی و بهبود خلق‌وخو نیز می‌شود. این کارها همچنین احساس همدلی و مشارکت، مسئولیت‌پذیری، اعتماد به نفس، مفید بودن، بخشندگی، دوستی و مهربانی را در کودکان تقویت می‌کند.
معمولا افرادی که از کودکی در فعالیت‌های خیرخواهانه شرکت می‌کنند در آینده ارتباطات اجتماعی بیشتر و موفق‌تری دارند. آن‌ها از همان دوران خردسالی با مفاهیم مهربانی، نیکوکاری، از خودگذشتگی و… آشنا شده و احساس مسئولیت بیشتری نسبت به اطرافیان و جامعه‌ی خود می‌کنند. در نتیجه در آینده با هر سمت شغلی و جایگاه اجتماعی، درک بیشتری نسبت به محیط اطراف و دغدغه‌های مردم دارند و تاثیرگذارتر عمل می‌کنند.
روش های مختلفی برای آموزش مسئولیت پذیری به کودکان وجود دارد که انجام کار خیر یکی از آن‌هاست.
چرا کودکان دوست ندارند وسایل‌شان را به دیگران بدهند؟
The ability to give up something for the sake of somebody else is not yet developed in a child, and it won’t develop by being coerced into it. Keep in mind that the child is learning from our ways, not from what we say.
توانایی بخشیدن چیزی به خاطر دیگران هنوز در کودک توسعه نیافته است و این توانایی با اجبار به‌وجود نمی‌آید. به یاد داشته باشید که کودک از رفتارهای ما یاد می‌گیرد، نه از آن‌چه که می‌گوییم. Naomi Aldort
در این‌جا، به‌صورت دقیق‌تر می‌گوییم که چرا کودکان دوست ندارند وسایل‌شان را به دیگران بدهند:
- احساس مالکیت: کودکان در سنین پایین وابستگی شدیدی به وسایل خود دارند و احساس مالکیت می‌کنند. این احساس باعث می‌شود که آن‌ها تمایلی به به‌اشتراک‌گذاری وسایل‌شان با دیگران نداشته باشند؛ چون دوست ندارند چیزی را که متعلق به آن‌هاست، از دست دهند.
- ترس از عدم بازگشت: نگرانی بابت این‌که اگر چیزی را از دست بدهم، شاید دیگر به‌دست نیاورم، نه‌تنها درک کودکان، بلکه در بزرگسالان هم وجود دارد؛ این ترس معمولاً به‌دلیل تجارب گذشته یا مشاهده رفتارهای دیگران شکل می‌گیرد.
- عدم درک مفهوم کمک: حتی با وجود توضیح نیکوکاری برای کودکان، آن‌ها ممکن است درک درستی از کار خیر یا کمک کردن نداشته باشند؛ به همین دلیل، تمایلی هم برای انجام این کار ندارند.
- رقابت یا حسادت: احساس رقابت یا حسادت نسبت به دیگران باعث می‌شود تا کودکان از بخشیدن وسایل خود امتناع کنند.
- عدم آموزش مناسب: والدین باید از ابتدای کودکی شروع به آموزش مفاهیمی مثل بخشش به کودکان کنند؛ اگر این کار انجام نشود، ممکن است پرورش این رفتار در کودک در آینده برای آن‌ها دشوار باشد.
- عواطف و احساسات: کودک ممکن است در حال تجربه برخی احساسات مثل خشم یا ناامیدی باشد؛ بنابراین، رفتارهای او تحت تأثیر احساساتش هستند. در این شرایط، کودک آمادگی لازم برای بخشش را ندارد.
- تفاوت‌های شخصیتی: برخی کودکان ذاتاً خودمحورتر هستند و درک این‌که به دیگران کمک کنند، ممکن است کمی برایشان دشوار باشد. این ویژگی شخصیتی در رفتارهای آن‌ها هم مشخص می‌شود.
- محیط اجتماعی: محیط و محل زندگی کودک تأثیر زیادی در تقویت رفتارهای او دارد. اگر کودک در محیطی بزرگ شود که بخشش و کمک به دیگران در آن‌جا به‌عنوان ارزش شناخته نشود، او هم تمایل کمتری برای کمک کردن به دیگران خواهد داشت.
- عدم درک عواقب: کودک ممکن است به‌طور کامل درباره عواقب بخشیدن و احساس خوب ناشی از آن مطلع نباشد؛ بنابراین، والدین باید با او درباره عواقب مثبت این کار صحبت کنند.
کودک خسیس نیز معمولاً تمایلی برای کمک کردن به دیگران ندارد؛ شما در این زمان باید بدانید که چطور با او برخورد کنید. ما در یک مقاله جداگانه در مورد روش برخورد با این کودکان صحبت کرده‌ایم.
کلام آخر
مهربانی و توضیح نیکوکاری برای کودکان از ارزش‌های اساسی است که هر پدر و مادری باید آن را در ذهن فرزندان خود پرورش دهد. آموزش شفقت، دلسوزی و کمک به مردم نه تنها به دیگران سود می‌رساند بلکه زندگی فردی کودک را نیز بهبود می‌بخشد.
نیکوکاری یکی از اعمالی است که همه‌ی اعضای خانواده می‌توانند برای آن ارزش قائل شده و در آن مشارکت کنند. این بهترین کار برای الگوبرداری خردسالان و تشویق آن‌ها برای انجام کارهای مثبت است. بنابراین به‌عنوان اولین قدم، محیطی در خانه ایجاد کنید تا کودکان احساساتی مانند محبت، قدردانی، بخشندگی، فداکاری و… را در بین اعضای خانواده مشاهده و درک کنند.
