مسخره کردن در کودکان چه دلایلی دارد؟ کودکان با گذر زمان متوجه میشوند که کلمات قدرت و انرژی دارند و گاهی سعی میکنند با آزمون و خطا، اثر کلمات خود را بر دیگران کشف کنند. یکی از مشکلاتی که در این راه وجود دارد، این است که کودک از کلمات ناخوشایند برای آزار دیگران استفاده کند یا در شرایطی مورد آزار کلامی و تمسخر کودکان دیگر قرار بگیرد.
تکرار این رفتار ناخوشایند است. در این مقاله با استفاده از منابع علمی و معتبر، به موضوع مسخره کردن در کودکان میپردازیم، دلایل این رفتار را بررسی میکنیم و در انتها، راهکارهایی را برای هر موقعیت ارائه میدهیم. با ما همراه باشید.
دلایل مسخره کردن در کودکان؛ چرا فرزندم دیگران را مسخره میکند؟
اولین گام برای رفع هر مشکل، یافتن دلایل آن است؛ دلایل، مسیر درمان را مشخص میکند. اگر علل اصلی موضوع را ندانیم، در مسیر اشتباهی برای حل مشکل پیش میرویم. اما چه علتهایی وجود دارد که فرزندمان به جای صحبت معمولی، به طعنه و کنایه رو میآورد؟ تعدادی از دلایل اصلی عبارتند از:
1ـ از اطرافیان الگو گرفته است!
به طرز عجیب و پیچیدهای، کودکان حتی از میکرو اکشنهای ما هم پیامهایی را دریافت میکنند و الگو میگیرند! اگر فرزندمان اطرافیان را مسخره میکند، شاید لازم است کمی رفتارها و صحبتهای خودمان یا هر فرد دیگری که در اطراف کودک قرار دارد یا از او مراقبت میکند را زیر ذرهبین بگذاریم. شاید با بررسی سطوح ۱ و ۲ رفتارهایمان، ببینیم که دیگران را به طور واضح مسخره نمیکنیم؛ اما شاید لازم باشد بررسیها را تا سطوح عمیقتری پیش ببریم!
آيا هنگامی که با دیگران صحبت میکنیم، خواستهها و صحبتهایمان را ساده و مستقیم بیان میکنیم؟ یا گاهی اندکی طعنه را در کلاممان میگنجانیم؟ آیا پیش میآید که پشت سر دیگران، رفتارها یا صحبتهایشان را مورد سخره قرار دهیم؟ آیا پیش میآید که حرکات، رفتار یا حالات صورتمان حاوی سخره گرفتن دیگران باشد؟ (در نظر داشته باشید که شاید برخی از این رفتارها یا گفتارها را زمانی انجام میدهیم که کودک سرگرم بازی است و فکر میکنیم توجهی به ما ندارد.)
البته ممکن است این الگو گرفتن از منابع دیگری همچون فضای مجازی هم باشد.
نکته کنکوری: اگر این رفتارها را در خودمان مشاهده میکنیم، شاید لازم باشد در وهلهی اول، ریشههای این موضوع را دربارهی خودمان مورد بررسی قرار دهیم. طعنه زدن و مسخره کردن دیگران، میتواند حاوی اطلاعات مهمی از عمق ناخودآگاه ما باشد و ارزش پیگیری و بررسی عمیق دارد. شاید پس از رفع این موضوع در خود، رفتار کودک هم اصلاح شود.
بیشتر بخوانید:
2ـ راهی برای جلب توجه است
کودکان برای بقای خود به والدین وابستهاند؛ بنابراین دریافت عشق و توجه از سمت والدین، برای آنها حکم حفظ بقایشان را دارد. به بیان دیگر، کودک مخزن دریافت عشق است و هر میزان عشق و همدلی دریافت کند، همان را بروز خواهد داد. گاهی کودکی که به اندازهی کافی مورد توجه قرار نمیگیرد یا احساسات او به رسمیت شناخته نمیشود، از مسخره کردن دیگران به عنوان ابزاری برای جلب توجه استفاده میکند.
توجه و عشق برای فرزندمان حیاتی است و اگر این دو را به شیوهی سالمی به او ابراز نکنیم، خودش به روشهای نامناسبی وارد عمل میشود (!) و برای دریافت توجه تلاش میکند. (این موضوع ارزش فکر کردن و اندکی تأمل دارد؛ زیرا نشان میدهد که کودک، حتی توجه و عکسالعمل منفی والدین را به بیتوجهی آنها ترجیح میدهد. پس چرا توجه مثبت و محبت را دریغ کنیم؟)
3- گاهی مسخره کردن از عزتنفس پایین بر میخیزد
عزت نفس به معنای نحوه ارزشگذاری و درک ما از خودمان است. کودکی که عزت نفس پایینی دارد، احساس مرکزیاش نسبت به خودش منفی است و نمیتواند خودش را دوست داشته باشد، حس پذیرفته شدن کند یا به تواناییهای خود باور داشته باشد. در این شرایط، مسخره کردن دیگران میتواند راهی برای برای پر کردن این حفره باشد؛ به خصوص زمانی که به نظر میرسد کودک دیگر (کودکی که توسط فرزند ما مورد تمسخر قرار میگیرد)، پذیرفتنی و دوستداشتنی است.
کودکان هنگامی که پا به این دنیا میگذارند، درکی از میزان ارزشمندی خودشان ندارند و در آینهی رفتارها و واکنشهای والدین، میبینند که باید حس منفی نسبت به خود داشته باشند یا مثبت.
4- میل به قدرت را تأمین میکند
مسخره کردن در کودکان میتواند راهی برای تامین حس قدرتطلبی باشد. هنگامی که یک کودک، کودک دیگری را مورد تمسخر قرار میدهد و متوجه میشود که میتواند از قدرت کلمات برای آزار دیگران استفاده کند(مثلا ببیند که میتواند کودک دوم را ناراحت کند یا به گریه بیندازد.)، ممکن است این رفتار را ادامه دهد. (البته پروندهی میل به قدرت را میتوان جداگانه روی میز گذاشت و به طور مفصل بررسی کرد که در اینجا نمیگنجد!)
وقتی فرزندمان دیگران را مسخره میکند واکنش صحیح چیست؟
بسیار خوب! تا به اینجای کار در مورد دلایل اصلی مسخره کردن در کودکان صحبت کردیم؛ اما وقتی فرزندمان، اطرافیان یا همسن و سالانش را مورد تمسخر قرار میدهد، چه واکنشی داشته باشیم؟ رفتار والدین به مرور میتواند ورق را برگرداند (!) و رفتار نادرست کودک را اصلاح کند. پس این بخش را با دقت زیاد مطالعه کنید!
1ـ واکنش بیش از حد ممنوع!
همانطور که در بخشهای قبل گفتیم، گاهی کودکان از مسخره کردن به عنوان ابزاری برای جلب توجه استفاده میکنند. بنابراین اگر به عنوان والد عکسالعمل شدیدی نشان دهیم، هدف کودک را محقق کردهایم و احتمال تکرار این رفتار را بالا میبریم.
البته کار سختی است که در مقابل رفتار نادرست کودک، خودمان را کنترل کنیم و عکسالعمل زیادی نشان ندهیم؛ اما برای اصلاح رفتار نامناسب ضروری است. در این شرایط، با حفظ آرامش، به کودک یادآور میشویم که کلمات آزاردهنده، احساسات ناخوشایندی در دیگران ایجاد میکند و میتواند موجب آزار فرد مقابل شود.
بیشتر بخوانید:
2ـ مخزن عشق و توجه کودک را به صورت مثبت پر کنیم
همانطور که در بخشهای قبل گفتیم، کودک به عشق بیقید و شرط والدین نیاز دارد و توجه والدین برای کودک حکم حفظ بقا را دارد. هنگامی که مخزن عشق کودک را به شیوهی سالمی پر نمیکنیم، احتمال رفتارهای نادرستی که در جهت جلب توجه هستند افزایش مییابد. بنابراین یکی از راهکارهای کاهش رفتار مسخره کردن در کودکان، ابراز محبت و توجه مثبت به کودک است.
راههای متنوعی وجود دارد برای اینکه بتوانیم حس دیدهشدن را در کودک تأمین کنیم؛ به عنوان مثال:
- سعی کنیم در طول روز فرزندمان را در آغوش بگیریم، او را نوازش کنیم و ببوسیم. (هم از جانب مادر و هم از جانب پدر)
- هنگامی که کودک صحبت میکند، با او ارتباط چشمی برقرار کنیم، لبخند بزنیم و خودمان را برای شنیدن صحبتهایش مشتاق نشان دهیم.
- رفتارهای مثبت کودک را تشویق کنیم.
- با فرزندمان در طول روز، ساعات باکیفیتی را به بازی کردن یا انجام دادن یک فعالیت مشترک بپردازیم.
- به فعالیتها و بازیهای مورد علاقهی فرزندمان توجه نشان دهیم.
- احساسات کودک را به رسمیت بشناسیم و به او شیوهی برخورد صحیح با احساساتش را بیاموزیم. بیتوجهی به احساسات ناخوشایند کودک(مثل غم، عصبانیت یا اضطراب)، میزان رفتارهای نادرست را در کودک افزایش میدهد. (در مقالهی «پوستر احساسات» بیشتر به این موضوع پرداختهایم.)
توجه مثبت، دلبستگی کودک را ایمن میکند و نقش مهمی در رشد او دارد. (منبع)
3ـ رفتارهای خودمان را زیر ذرهبین بگذاریم
اگر میبینیم که رفتار مسخره کردن در کودک به صورت مداوم ادامه پیدا میکند، لازم است به الگوهای اطراف کودک هم توجه کنیم. در بخش دلایل به این موضوع پرداختیم؛ آیا خودمان به عنوان والد، از مسخره کردن یا طعنه زدن در صحبتهایمان استفاده میکنیم؟ افراد دیگری که اطراف کودک هستند یا از کودک مراقبت میکنند چطور؟(مثلا خواهر یا برادر بزرگتر) فرزندمان به چه اندازه در معرض محتواهای فضای مجازی قرار دارد؟
الگوهای نامناسب، میتواند یکی از دلایل پررنگ تداوم این رفتار باشد و لازم است در قدم اول، به اصلاح این الگوها بپردازیم.
4ـ در موقعیت مناسبی در مورد تاثیر کلمات با فرزندمان صحبت کنیم
یکی دیگر از راهکارهای کاهش رفتار مسخره کردن در کودکان، صحبت کردن با کودک در مورد پیامدهای رفتار است(به شکلی موثر و صحیح). میتوانیم در زمان مناسبی، با کودک صحبت کنیم و بگوییم که کلمات تا چه اندازه میتوانند دیگران را آزار دهند یا مثلا اگر فرد دیگری حرف مشابهی به ما بزند چه حسی خواهیم گرفت. در تمام این راهکارها، اضافه کردن چاشنی خلاقیت، میتواند تأثیرگذاری را افزایش دهد.
به عنوان مثال، میتوانیم از قصه و داستان که زبان کودک است کمک بگیریم، باهم در مورد این موضوع نقاشی بکشیم یا انیمیشنهای خوب نگاه کنیم. (اگر پیامدها را با پرخاش یا برچسب منفی برای کودک بیان کنیم، نه تنها فایدهای ندارد، بلکه اثر عکس خواهد داشت.)
5ـ تفاوتها را به فرزندمان آموزش دهیم
گاهی کودکان دیگران را مسخره میکنند چون تفاوتها را نپذیرفتهاند. اگر فرزندمان ظاهر کودکان دیگر را مسخره میکند یا ویژگیهای رفتاری دیگران را مورد تمسخر قرار میدهد، لازم است به او بیاموزیم که انسانها با یکدیگر متفاوت هستند و هر انسانی ظاهر یا ویژگیهای خاص خودش را دارد. بهتر است برای این کار از روشهایی استفاده کنیم که میدانیم برای فرزندمان جذاب است؛ مثلا قصه، بازی، نقاشی یا انیمیشن.
البته توجه به این نکته اهمیت دارد که در وهلهی اول، خودمان به عنوان والد، تفاوتهای دیگران را مورد قضاوت قرار ندهیم؛ زیرا در این صورت، کودک پیامهای متناقضی از رفتار و گفتار ما دریافت میکند و آموزشها اثرگذاری نخواهد داشت.
بیشتر بخوانید:
قبل از مطالعه ادامه مقاله بد نیست نگاهی به مقاله جامع تربیت فرزند داشته باشید.
اگر فرزندمان مورد تمسخر دیگران قرار میگیرد چه کنیم؟
اما اگر شرایط برعکس است و فرزندمان مورد تمسخر دیگران قرار میگیرد، چه باید بکنیم؟ حقیقت این است که ما روی رفتارها و کلمات دیگران کنترلی نداریم و فقط میتوانیم به فرزندمان آموزش دهیم که در این شرایط چه عکسالعملی داشته باشد یا چگونه در این شرایط احساساتش را مدیریت کند. در این راستا، راهکارهای زیر میتواند کمککننده باشد:
1ـ با کودک همدلی کنیم
در قدم اول باید سعی کنیم احساسات ناخوشایند فرزندمان را به رسمیت بشناسیم؛ اگر کودک توسط دیگران مورد تمسخر قرار گرفته است، ممکن است حس غم، عصبانیت، بیارزشی یا … را تجربه کند. باید به کودک این پیام را منتقل کنیم که «او را درک میکنیم.» و میخواهیم به او کمک کنیم.
جملاتی مثل «حالا مگه چی شده؟»، «دوستت منظوری نداشته.» یا «زیادی داری شلوغش میکنی.» به کودک این پیام را منتقل میکند که احساساتش بیارزش هستند و باید سرکوب شوند.
2ـ به او کمک کنیم تا به فرد مقابل بگوید که از صحبتهایش رنجیده است
در قدم بعدی باید به فرزندمان کمک کنیم تا بتواند ناراحتیاش را به شیوهی صحیح، با فرد مقابل در میان بگذارد و بیان کند که از کلمات او رنجیده است. مثلا به طور شفاف و بدون پرخاشگری این جملات را بگوید «از این که عینک مرا مسخره کردی، حس بدی گرفتم و ناراحت شدم.» یا «وقتی با طعنه در مورد فلان رفتارم صحبت کردی، غمگین شدم.» (البته این جملات مثال هستند و بسته به موقعیت، به کودک کمک کنید جملات مناسب را انتخاب کند.)
3ـ به فرزندمان بیاموزیم که نمیتوانیم رفتارها یا کلمات دیگران را کنترل کنیم
به عنوان نکتهی پایانی، سعی کنیم این حقیقت تلخ را به کودکمان بیاموزیم که در بسیاری از مواقع، نمیتوانیم کار خاصی در مورد رفتارها یا صحبتهای دیگران انجام دهیم؛ فقط میتوانیم روی خودمان و احساسات ناخوشایندمان تمرکز کنیم. علاوه بر این، به کودک یاد بدهیم که گاهی رفتار مناسب این است که واکنشی نشان ندهیم؛ زیرا فرد مقابل به دنبال دریافت توجه است و وقتی ببیند ما را برانگیخته و مجبور به واکنش میکند، به این هدف دست یافته است.
کلام آخر
به پایان مقالهی مسخره کردن در کودکان رسیدیم. در نظر داشته باشید که اصلاح رفتارهای نادرست در کودکان، به مداومت و زمان نیاز دارد؛ ناامید نشوید و از منابع معتبر یا اشخاص متخصص (مثل روانشناسان کودک) برای اصلاح رفتارها کمک بگیرید.
شما در این زمینه چه تجربهای داشتهاید؟ نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
منابع:
