در کشور ما، اجباری برای ثبتنام کودکان در مقطع پیش دبستانی وجود ندارد؛ اما این به معنای بیهوده بودن تحصیلات پیشدبستانی نخواهد بود. در این مقاله، ما به بررسی مزایا و معایب پیش دبستانی پرداختیم و تعدادی از دلایل کلیدی موافقان و مخالفان را بررسی کردیم.
مزایا و معایب پیش دبستانی چیست؟
در بسیاری از تحقیقات، به این مسئله اشاره شده است:
درنظرگرفتن مزایا و معایب پیش دبستانی کمی عجیب است؛ زیرا بیشتر دادهها به مزایای آن اشاره میکنند. طبق تحقیقات، کودکانی که در مقطع پیشدبستانی شرکت میکنند کمتر در فعالیتهای مجرمانه نقش خواهند داشت، آمار فارغالتحصیلی و ادامه تحصیل در آنها بیشتر است و بهمراتب کمتر از دیگران دچار سوءمصرف مواد مخدر میشوند. ضمن آن که این محیط، کودکان کم درآمدی که در فضاهای ناسالمی بزرگ میشوند را به سمت تحصیل سوق میدهد و از ایجاد افکار و بروز رفتارهای نامناسب جلوگیری خواهد کرد. (منبع: Mom Makes Joy)
اما مخالفین پیشدبستانی نیز دیدگاه جالبی دارند:
آیا شرکت در مقطع پیشدبستانی بهتنهایی منجر به بروز اینهمه تأثیرات مثبت میشود؟ ما باور داریم صرفاً حضور کودکان در این مقطع، علت موفقیت بیشتر آنها نیست؛ بلکه عواملی مانند شرایط خانواده، میزان درآمد، حال روحی کودک و میزان مشارکت والدین در زندگی کودک نیز عوامل کلیدی محسوب میشوند. بههرحال، تا دانه را در زمان مناسب و در خاک غنی نکارید، گیاه قدرتمندی از آن رشد نخواهد کرد! (منبع: Mom Makes Joy)
باتوجهبه این مسئله، مخالفان و موافقان هر کدام لیستهای طویلی از مزایا و معایب پیش دبستانی دارند و با استناد به آنها، پیش میروند. در ادامه، گوشهای از این موارد را بررسی خواهیم کرد.
مزایای پیش دبستانی چیست؟
برای مقایسه مزایا و معایب پیش دبستانی، بگذارید ابتدا از مزایای درخشان آن صحبت کنیم و به شما نشان بدهیم با انتخاب یک پیش دبستانی خوب، بیشتر معایب خودبهخود حذف میشوند! بیایید گوشهای از این مزایا را بررسی کنیم:
1_ آزادشدن زمان والدین
مراقبت از کودک صرفاً به معنای “تنها نگذاشتن” او نیست؛ بلکه یک مسئولیت تماموقت است و والدین باید بتوانند تمام نیازهای او را برآورده کنند تا کودک دچار مشکلات عاطفی و اجتماعی نشود. این مسئله نهتنها زمان زیادی از والدین میگیرد، بلکه امکان بروز اشتباهاتی از طرف آنها وجود دارد؛ زیرا در بیشتر موارد، بر آموختههای قدیم خود، توصیه اطرافیان یا نظرات شخصی تکیه میکنند. در نتیجه، فرستادن کودک به پیشدبستانی مزایای زیر را برای والدین به همراه خواهد داشت:
- برگشت والدین به کار و افزایش درآمد
- منابع زمانی و روانی بیشتر برای هر کدام از والدین
- برداشتهشدن بار سنگین مراقبت از کودک برای چند ساعت
- جداشدن والدین از فضاهای کودکانه و تعاملات اجتماعی با بزرگسالان
- بهبود عملکرد فردی والدین از نظر جسمی، روانی، کاری و اجتماعی
علاوه بر این موارد، حضور دائمی والدین و کودک در جوار یکدیگر، تعاملات تکراری و بیکیفیتی به همراه دارد که هر دوی شما را فرسوده خواهد کرد. این در حالی است که معلم پیش دبستانی و کودکان دیگر هر روز باانرژی سر کلاس میآیند و موضوعات جدید و جذابی برای تعامل دارند.
- بیشتر بخوانید: فرزند پروری چیست؟
- بیشتر بخوانید: نقش مادر در فرزند پروری
- بیشتر بخوانید: تاثیر بازی های رایانه ای بر کودکان
- بیشتر بخوانید: یوگا برای کودکان
2_ تسهیل روند اجتماعی شدن
مهمترین مزیت پیش دبستانی، نقش مهم آن در روند اجتماعی شدن کودکان است. در این فضا، کودکان میتوانند با انواع بازیها، فعالیتها و روبهروشدن با افراد جدید بهخوبی رشد کنند و به چالش کشیده شوند. در برخی موارد، والدین فکر میکنند چون
- فرزندشان بیپروا است،
- از حقش بهخوبی دفاع میکند،
- خواستههایش را راحت بیان میکند،
- یا در دوست پیداکردن به مشکل نمیخورد،
روند اجتماعی شدنش را بهخوبی طی کرده است و از این نظر نیازی به حضور در فضاهایی مانند پیشدبستانی ندارد. خوب است بدانید اجتماعی شدن هرگز به طور کامل در فضای خانه و میان فامیل اتفاق نخواهد افتاد؛ زیرا علت عملکرد مثبت کودک در این فضاها، حضور شما است. در شرایط اینچنینی، کودک با اعتماد به حضور والدین شجاع و با اعتمادبهنفس خواهد بود؛ زیرا اصطلاحاً پشتش به شما گرم است. ارزیابی مهارتهای اجتماعی کودک باید در غیاب والدین و در مواجهه با افراد غریبه انجام شود تا شما بتوانید واکنش و مهارت مدیریت کودک را بهدرستی بسنجید.
- بیشتر بخوانید: تربیت فرزند پسر
- بیشتر بخوانید: تربیت فرزند دختر
- بیشتر بخوانید: ایده های بازی با کودک در خانه
3_ بهبود مهارت رعایت نوبت
عدم تمایل کودک به رعایت نوبت کاملاً طبیعی است؛ زیرا توانایی به تعویقانداختن لذت و رضایت بعد از سن 3 تا 6 سالگی ایجاد میشود. توانایی به تعویقانداختن لذت یعنی کودک بتواند برای رسیدن به چیزی که میخواهد، صبور باشد و بپذیرد که خواستههایش در لحظه اتفاق نمیافتند؛ بهعنوانمثال، اگر کودک شدیداً میخواهد نقاشیاش را نشان دهد و تحسین شود، باید بتواند صبر کند و هر وقت نوبتش رسید، آن را ارائه دهد.
بر خلاف باور بسیاری این نوعی محدودیت نیست، بلکه یک مهارت اجتماعی مهم است؛ زیرا کودک باید بپذیرد دیگران (مخصوصاً همسنوسالانی که زورش به آنها میرسد!) نیز بهاندازه او حق دارند. همچنین باید یاد بگیرد لازمه رسیدن حق به حقدار، رعایت قوانین اجتماعی توسط همه خواهد بود.
4_ کمک به شکلگیری عادات و مهارتهای مفید
همه ما در خانه قوانین و وظایفی برای کودک در نظر میگیریم؛ اما در نهایت، کودک میداند که
- باید از والدینش اطاعت کند؛ چون خیرش را میخواهند،
- در ازای اطاعت از والدین، تحسین، تشویق و پاداش دریافت میکند.
در جامعه و دنیای واقعی، معمولاً از این خبرها نیست و پاداش انجام وظایف آنقدرها محسوس نخواهد بود؛ بنابراین، بیشتر این روند برقرار است:
اگر کار خوبی کردی که آفرین؛ اما اگر کار بدی کردی، حالت را میگیریم!
این روند از بیخوبن غلط است؛ اما سازگاری با آن بهمراتب سادهتر و کمخطرتر از اصلاح آن خواهد بود. زمانی که کودک در فضایی خارج از خانه قرار بگیرد و حمایت شما را در لحظه نداشته باشد، یاد میگیرد که باید گاهی با رعایت قوانین یا کوتاهآمدن در مقابل دیگران، “سازش” کند.
از طرفی، هر چه کودک سن کمتری داشته باشد، مقاومت کمتری نسبت به رعایت قوانین، انجام وظایف و غیره خواهد داشت و کمتر آنها را زیر سؤال خواهد برد. بهعنوانمثال، اگر کودک از سن کم عادت کند هر روز از خانه بیرون برود و در یک فضای آموزشی و اجتماعی قرار بگیرد، مدرسه رفتن در سنین بالاتر برایش راحتتر و بعضاً لذتبخشتر خواهد بود. مهارتهایی که کودک با حضور در پیشدبستانی به دست میآورد به شرح زیر هستند:
- مهارت همدلی برای درک احساسات دیگران و شکلگیری ارتباطات دوستانه قوی
- مهارت کارگروهی برای همکاری و کنارآمدن با نیازها، خواستهها، نظرات و عقاید یکدیگر
- پرورش هوش هیجانی و مهارت برقراری ارتباط مثبت و سازنده با دیگران و مدیریت روابط
- مهارت تابآوری عاطفی برای کمک به کودک در بروز صحیح احساسات و مدیریت آنها
- مهارتهای گفتاری برای گوشدادن مؤثر، توانایی انتقال صحیح منظور و گسترش دایره واژگان
- مهارتهای شناختی؛ مانند تمرکز، توجه، حافظه، مهارتهای حل مسئله، تفکر انتقادی و غیره
- مهارتهای حرکتی؛ مانند نگهداشتن و جابهجاکردن وسایل، مرتبکردن لوازم، قیچیکردن، نوشتن، رنگآمیزی انگشتی، استفاده از ابزار و غیره
بهطورکلی، اصلیترین مزیت حضور کودک در فضاهایی مانند پیشدبستانی و مهدکودک، این است که او مهارتهای لازم برای سازگاری با این محیط و مدیریت اتفاقات را از سن کم و به طور خودکار خواهد آموخت. آموزشهایی که در سنین کم و به طور خودکار آموخته شوند، در ذهن نهادینه خواهند شد و بار روانی زیادی را از دوش کودک در سالهای آینده برخواهند داشت. در نتیجه و با درنظرگرفتن این موارد کلیدی، سایر مزایای حضور کودک در مقطع پیشدبستانی به شرح زیر خواهند بود:
- بهبود و پرورش خلاقیت کودک
- قویتر شدن سیستم ایمنی کودک
- یادگیری با استفاده از متد یادگیری فعال
- تخلیه مفید و سالم انرژیهای مضاعف کودکان
- کمک به استقلال کودک و افزایش اعتمادبهنفس
- ایجاد آمادگی برای ورود به یک فضای نیمهرسمی آکادمیک
- تشویق و تنبیه صحیح و اصولی رفتارهای کودک توسط معلم
- نگهداشتن کودک در مسیر درست و جهتدادن به روند زندگی او
- کسب تجربههای جدید و پرورش مهارتهای لازم برای مدیریت آنها
- کنترل و اصلاح رفتارهای نامناسبی مانند دروغگویی، قلدری و پرخاشگری
- فراهمکردن زمینه رشد تحصیلی کودک با علاقهمند کردن او به یادگیری در سن کم
- فراهمکردن امنیت روانی برای کودک با ایجاد یک روتین قابلپیشبینی روزانه و هفتگی
- خروج کودک از فضای راحت و آزاد خانه و پرورش مهارت حضور در یک محیط ساختاریافته
- بیشتر بخوانید: کم حرفی کودکان
- بیشتر بخوانید: فن بیان کودکان
- بیشتر بخوانید: تاخیر رشد در کودکان
معایب پیش دبستانی چیست؟
معایب پیش دبستانی از نظر خانوادهها و برخی کارشناسان به شرح زیر هستند:
1_ ترجیحات شخصی
برخی خانوادهها پیشدبستانی را مقطعی غیرضروری میدانند. دلایل این افراد به طور خلاصه به شرح زیر است:
- خودشان میتوانند اصول اولیه را به کودک بیاموزند،
- دلبستگی زیادی به کودک دارند و میخواهند زمان بیشتری با او بگذرانند،
- معتقدند کودک در خانه و کنار خانواده و آشنایان بهتر پرورش پیدا میکند،
- معتقدند کودک در واقع نیازی به پیشدبستانی ندارد و این مسئله تنها جنبه تبلیغاتی دارد،
- روند اجتماعیکردن کودک را در خانه، فضای فامیل و آشنایان یا پارک و شهربازی انجام میدهند،
- از حبسکردن کودک در کلاس درس راضی نیستند و ترجیح میدهند او مدام در طبیعت و آزاد باشد.
ضمن آن که برخی والدین، میخواهند کودک تاحدامکان از کودکیاش لذت ببرد و بیخود و بیجهت درگیر درس، حل تکالیف و چارچوب مدرسه نشود.
- بیشتر بخوانید: سبک های فرزند پروری
- بیشتر بخوانید: خطاهای فرزند پروری
- بیشتر بخوانید: درمان خودزنی در کودکان
2_ بیاعتمادی والدین به روند پیشدبستانی
بسیاری از والدین از رفتار کادر مدرسه، معلمین و سایر دانشآموزان مطمئن نیستند و نمیخواهند آسیبی به کودک برسد؛ زیرا باور دارند در این سن، کودک همچنان نمیتواند درست و غلط را بهخوبی تشخیص دهد و از نظر روانی و جسمی از خودش مراقبت کند. در سایر موارد، والدین مایل نیستند فرزندانشان از سنین پایین در معرض برخی ایدئولوژیهای بهخصوص قرار بگیرند.
پروفسور Nancy Carlsson-Paige، کارشناس رشد کودک و نویسنده، به نکته جالبی درمورد معایب پیش دبستانی اشاره میکند:
هر چقدر هم که ما تحقیقات کافی برای بهبود فضای پیشدبستانی انجام دهیم؛ بحث طبقات اجتماعی و وسع مالی خانوادهها در میان خواهد بود. معلمی که در یک مدرسه کم بودجه تدریس کند، انرژی کمتری میگذارد و بهاحتمال زیاد، آموزش کمتری نیز دیده است. به همین علت، نمیداند که تمرین، آزمون و مدام درسخواندن آسیب بیشتری به کودک وارد میکند و مدام به این متدها متوسل خواهد شد. حضور در پیشدبستانیهای اینچنینی، میل ذاتی کودک به بازی و کاوش را از بین میبرد و خلاقیت نوپای آنها را سرکوب میکند. (منبع: We Have Kids)
3_ فشار تحصیلی بیهوده به کودک
بسیاری از والدین معتقدند تحصیل رسمی در سنین پایین معنا ندارد و باتوجهبه نیازها و توانایی کودکان در این سنین، بهتر است یادگیری از طریق بازیهای بدون ساختار و کنجکاوی ذاتی کودک اتفاق بیفتد. آنها مخالف شروع زودهنگام مسیر تحصیلی کودک هستند؛ زیرا این باعث میشود کودک از درس و مدرسه زده شود و این مسئله، احتمال ترک تحصیل و کاهش عملکرد تحصیلی آنها را افزایش خواهد داد.
این حرف در واقع درست است؛ زیرا مغز کودک خردسال به حدی پیشرفت نکرده است که بتواند برنامههای درسی فشرده را پردازش کند یا علت آنها را درک کند. در نتیجه، زمانی که از پس این کارها برنیاید، عصبانی و ناامید میشود، سرکشی میکند و منزوی خواهد شد. در این شرایط، نباید بپرسید مشکل این کودک چیست؟ باید بپرسید چه مشکلی در این پیشدبستانی وجود دارد؟ در نظر داشته باشید که یک پیش دبستانی خوب، چنین روندی را پیش نخواهد گرفت. اگر زمان کافی برای یافتن چنین محیطی بگذارید، با مشکلاتی ازایندست روبهرو نخواهید شد.
سایر معایب پیش دبستانی به شرح زیر هستند:
- هزینه بالا
- برنامه درسی غیر متنوع
- استفاده از روتینهای سفتوسخت
- موقعیت مکانی نامناسب پیشدبستانیهای خوب
- بیتوجهی به روحیات و نیازهای بهخصوص هر کودک
نشانه های پیش دبستانی خوب چیست؟
درصورتیکه بعد از بررسی مزایا و معایب پیش دبستانی قصد دارید کودک را ثبتنام کنید، باید بدانید که پیشدبستانی داریم تا پیشدبستانی! پروفسور Nancy Carlsson-Paige، کارشناس رشد کودک و نویسنده، میگوید:
نتایج دههها تحقیق در زمینه رشد کودک و علوم اعصاب نشان میدهد کودکان خردسال به طور فعال یاد میگیرند؛ یعنی نشستن در کلاس، گوشدادن به توضیحات، یادداشتبرداری و مطالعه دروس از روی کتابدرسی روش نامناسبی برای بیش از 90 درصد کودکان محسوب میشود. (منبع: We Have Kids)
تمام مزایای پیش دبستانی بررسی شده در بخشهای قبلی، مربوط به پیشدبستانیهای خوب هستند که چند نشانه مهم دارند:
- شهرت مثبت و نتایج درخشان
- فضای گرم و صمیمی برای حمایت عاطفی کودک
- اختصاصدادن بخشهای مختلف مدرسه به فعالیتهای بهخصوص
- جدیگرفتن رعایت بهداشت کلاسها، وسایل و سرویس بهداشتی
- معلم و کادر حرفهای آشنا به اصول آموزش و روانشناسی کودک
- داشتن محیطی سرگرمکننده، زیبا و درعینحال امن برای کودکان
- برنامه درسی استاندارد مطابق با اصول یادگیری فعال و حاوی فعالیتهای متنوع
- برگزاری مرتب جلسات اولیا مربیان و درنظرگرفتن نظرات والدین در روند مدرسه و برنامه درسی
- استفاده از روشهای تنبیهی استاندارد و صلحآمیز بدون خشونت، پرخاشگری یا استفاده از شیوههای قهری
- تناسب بین تعداد دانشآموزان و کادر مدرسه جهت رسیدگی بهتر و حمایت و توجه بیشتر نسبت به هر کودک
- ارائه خدماتی مانند سرویس رفتوبرگشت قابلاعتماد، حضور پرستار تماموقت در مدرسه و ایجاد فضای مخصوص غذاخوری
کلام آخر
در مقایسه مزایا و معایب پیش دبستانی، نهتنها کفه مزایا سنگینتر است؛ بلکه تقریباً تمام معایب پیش دبستانی با انتخاب یک محیط خوب، برطرف میشوند. از طرفی، معایب نیز به نوبه خود منطقی و قابلقبول هستند؛ اما یک نکته مهم وجود دارد: “مراقبت از کودک” در تنها نگذاشتن او خلاصه نمیشود؛ بلکه به معنای رسیدگی به تمام نیازهای شخصی، اجتماعی و رشدی کودک خواهد بود. در نتیجه، توصیه میکنیم به دلیل خانهدار بودن یکی از والدین یا امکان نگهداری کودک توسط مادربزرگها و آشنایان، از پیشدبستانی صرفنظر نکنید و اجازه دهید کودک در فضاهای مختلف، تجربههای متنوع داشته باشد.
منابع
