تاثیر پیشرفت تکنولوژی بر جوامع انسانی همهجانبه است. بهعنوانمثال، نمیشود تلویزیون خانگی جایگزین تئاتر و نمایش و سینما شود؛ اما گرگمبههوا بازیکردن در کوچه به قوت خود باقی بماند! حتی نوع و سبک فعالیتهای فیزیکی هم دستخوش تغییراتی شدهاند که ناشی از همین پیشرفت تکنولوژی هستند. Allison Mishkin، یکی از محققان دانشگاه Oxford، میگوید:
باتوجهبه نتایج تحقیقات اخیر، بازیهای کامپیوتری صرفاً سبک دیگری از بازیهای کودکانه هستند که لزوماً تأثیرات منفی ندارند.
بااینحال، عقیده محققان دانشگاه Oxford (با وجود مستندات ارزشمندشان) مطلق نیست و سایر محققان نظر دیگری درمورد تاثیر بازی های کامپیوتری بر کودکان دارند.
تاثیر بازی های رایانه ای بر کودکان
باتوجهبه حساسیت مسئله تاثیر بازی های رایانه ای بر کودکان، اجازه دهید این مطلب را با بررسی مقاله معتبر و بیطرفانهای که اخیراً توسط دانشگاه Oxford انجام شد، شروع کنیم. این مقاله، در پاسخ به مطالعهای منتشر شد که باور داشت:
کودکانی که بیش از 3 ساعت در روز درگیر بازیهای رایانهای هستند، تمایل زیادی به دعوا و درگیری دارند، مدرسه و تحصیل هرگز اولویت آنها نیست و بلااستثنا، پیش فعال هستند!
اما محققان دانشگاه Oxford معتقدند این گفته کاملاً درست نیست؛ زیرا طبق تحقیقات آنها، زمان صرف شده برای انجام هر بازی تأثیری بهمراتب بیشتر از نوع بازی بر رفتار کودکان خواهد داشت؛ ضمن آنکه معتقدند ارتبط مشخصی بین بازیهای خشونتآمیز و پرخاشگری رفتاری کودکان در زندگی واقعی یا عملکرد تحصیلی وجود ندارد. یکی دیگر از یافتههای آنها نیز به این مسئله اشاره داشت که بازی کم و استاندارد (حدود یک ساعت در روز) در واقع به بهبود رفتار کودکان کمک میکند!
نویسنده اصلی این مقاله، دکتر Dr Andrew Przybylski، با اشاره به این حقیقت که نوع بازی، زمان صرف شده برای آنها و رفتار کودکان مرتبط هستند، میگوید:
خطرات ناشی از عمل بازی رایانهای (فارغ از زمان و بعضاً سبک) اندک است و کودکانی که دچار آثار قابلتوجهی میشوند، اغلب پیشزمینههای دیگری دارند. این پیشزمینههای ذهنی و جسمی، مجموعهای از عوامل به خصوصی هستند که زندگی کودک را تحتتأثیر قرار دادهاند و به همان علت، بازی برای کودک صرفاً وقت گذراندن نیست، بلکه یک راه فرار محسوب میشود. در این صورت بله تاثیر بازی های رایانهای بر کودکان منفی است؛ زیرا این پیشزمینهها را تشدید میکند! (منبع: University of Oxford)
یافتههای این مقاله در مجله Psychology of Popular Media Culture (تحتنظر مستقیم انجمن روانشناسی آمریکا) نیز منتشر شدهاند و تا به امروز، از معتبرترین دادههای این حوزه به شمار میروند. بااینحال، دیدگاهها و نوع تحقیقات انجام شده در این مورد متنوع هستند که در این مقاله، مهمترین آنها را پوشش خواهیم داد.
تاثیر بازی های رایانه ای بر کودکان از نظر جسمی
بازیهای رایانهای و کامپیوتری در دسته فعالیتهای کمتحرک قرار میگیرند که به باور بسیاری، آسیبزننده است. در ادامه، تاثیر بازی های کامپیوتری بر کودکان را از نظر مزایا و معایب جسمی بررسی کردهایم:
1_ آثار مثبت جسمی بازیهای کامپیوتری بر کودکان
تاثیر بازی های کامپیوتری بر کودکان در زمینه سلامت جسمی، آخرین سنگر مخالفان بازی های اینچنینی است! بگذارید همین اول کار سنگرشان را در هم بشکنیم و آثار مثبت جسمی این بازیها را بررسی کنیم:
- افزایش دقت و پردازش بصری
- بهبود هماهنگی مغز، چشم و بدن
- پرورش مهارتهای حرکتی ظریف دست و چشم
- عملکرد چشمگیر هوش فضایی (Spatial intelligence)
- بهبود واکنشهای ناگهانی و غریزی برای انجام کارها یا دفاع از خود
- بهبود علائم دردهای جسمانی عصبی با کاهش استرس، اضطراب و افسردگی
- تشویق کودک به فعالیت بدنی با کنسولهایی مانند Nintendo Wii و Xbox و پرورش مهارتهایی مانند تعادل
2_ آثار منفی جسمی بازی های کامپیوتری بر کودکان
چند اثر منفی جسمی مهم در مورد بازی های کامپیوتری وجود دارد. نشستن یا بیحرکت ماندن برای زمان طولانی احتمال بروز موارد زیر را شدیداً بالا خواهد برد:
- افزایش وزن
- اختلالات خواب
- خطر ابتلا به بیماریهایی مانند چاقی، بیماریهای قلبی عروقی و ترومبوز ورید عمقی (DVT)
ضمن آن که بیش از حد خیرهشدن به صفحه مانیتور منجر به ضعیفشدن یا بروز مشکلاتی مانند خشکی چشم در کودک خواهد شد. اما همه این مشکلات با هر نوع فعالیت کاری، درسی یا تفریحی بیتحرک نیز اتفاق میافتند؛ مانند:
- مطالعه کتاب
- تماشای تلویزیون
- بازی با عروسکها
- گوشدادن به موسیقی
- بازی های فکری و برد گیم
- نشستن طولانیمدت سر کلاسها
- مطالعه طولانیمدت برای امتحانها
- بیشتر بخوانید: تربیت فرزند پسر
- بیشتر بخوانید: تربیت فرزند دختر
- بیشتر بخوانید: تاخیر رشد در کودکان
تاثیر بازی های رایانه ای بر کودکان از نظر ذهنی
اصلیترین سوال والدین همین است:
تاثیر بازی های رایانه ای بر کودکان از نظر ذهنی مثبت است یا منفی؟
راستش را بخواهید هیچ پاسخ سادهای برای این سؤال وجود ندارد؛ زیرا نتیجه کلی این کار به شرایط روحی روانی کودک، محیط زندگی او، نوع بازی و زمانی که به آن اختصاص میدهد، خواهد داشت. بااینحال، تعدادی از مزایا و معایب این بازیها در ادامه بررسی شدهاند:
- بیشتر بخوانید: فرزند پروری چیست؟
- بیشتر بخوانید: نقش مادر در فرزند پروری
1_ آثار مثبت ذهنی بازیهای کامپیوتری بر کودکان
در این بخش، میخواهیم باورهای رایج درمورد آثار ذهنی بازیهای کامپیوتری بر کودکان را حسابی به چالش بکشیم! مزایای ذهنی بازیهای کامپیوتری به شرح زیر هستند:
1_ افزایش مهارتهای اجتماعی
این روزها، بازیهای آنلاین آنقدر پیشرفت کردهاند که بهنوعی، شبکه اجتماعی محسوب میشوند. کودک میتواند با حضور در این شبکههای اجتماعی، با سایر کودکان و همسنوسالهایش از سراسر جهان ارتباط برقرار کند و تجربه بازی مفیدی داشته باشد. مزایای این تجربه به شرح زیر هستند:
- بهبود روابط کودک با ایجاد اعتمادبهنفس ناشی از بردها،
- زمینهساز ایجاد گفتوگو و دوستی بین کودک و سایر همسنوسالهایش،
- کمک به کودک در درک وسعت جهان، تفاوت عقیدهها و مفهوم ذات و فطرت آدمها،
- لزوم آشنایی به زبان انگلیسی در حد متوسط روبهبالا و تشویق کودک به بهبود مهارتهای زبانیاش
کودکان همچنین میتوانند با ایجاد دوستیهایی از طریق صفحات چت این بازیها، دوستیهای دورادور را نیز تجربه کنند. کودک آدمهای مناسب و همفکرش را لزوماً در مدرسه و کلاس و اطرافیان پیدا نمیکند و فعالیت در این فضاها، از تنهایی و انزوای او جلوگیری خواهند کرد. البته بهتر است باتوجهبه توصیههای دکتر Bilge Johnson، باید تعادل نسبی بین تعاملات مجازی و واقعی برقرار شود تا مهارتها در موازات یکدیگر رشد کنند.
2_ درک مفهوم پول و مراودات مالی
اگر درمورد نحوه پساندازکردن برای کودکان یا آشنایی کودک با مفاهیم مالی مطالعه قبلی داشته باشید، میدانید که یکی از مهمترین اقدامات در این زمینه تشویق کودک به پول درآوردن است. در این صورت، کودک ارزش پول را بهتر میفهمد و آن را بهتر مدیریت خواهد کرد. در بسیاری از بازیها، قابلیتی به نام Skin وجود دارد که به کمک آن، کودکان میتوانند ظاهر و تواناییهای کاراکتر بازی خود را تغییر دهند. دو روش کلی برای یافتن این Skinها وجود دارد:
- خریدهای درون برنامهای
- انجام مأموریتهای مختلف
در مورد دوم، بازیکنها میتوانند با تکمیل برخی مراحل، پاسخ به سؤالات دیگران، بهاشتراکگذاری بازی و سایر فعالیتهای بیضرر اینچنینی، پول رایج بازی را کسب کنند و از آن برای خرید Skinها استفاده کنند. در این بازیها، هر کاراکتر بودجه مشخصی دارد که بهواسطه آن میتواند ظاهرش، تواناییهایش، محل زندگی و بازی و سایر موارد اینچنینی را تغییر دهد.
کودک با کمی آزمونوخطا، تفاوت بین نیاز و خواسته را درک میکند و دیگر زمانی که یک جنگ بزرگ در راه است، به فکر عوضکردن لباس کاراکترش نخواهد بود! به همان نسبت، هنگامی که مجبور شود برای بهدستآوردن مبلغ کمی از وجه بازی، یک مرحله اضافی را با سختی زیاد رد کند، ارزش آن پول را بهتر درک خواهد کرد. این یکی از درسهای بسیار مهمی است که کودک از این بازیها میآموزد.
- بیشتر بخوانید: نشانه های یک پیش دبستانی خوب
- بیشتر بخوانید: یوگا برای کودکان
- بیشتر بخوانید: ایده های بازی با کودک در خانه
- بیشتر بخوانید: درمان خودزنی در کودکان
3_ کاهش خشونت
درمورد خشونت، اجازه دهید شما را به کتاب Moral Combat، نوشته Markey و Ferguson، ارجاع دهم:
ارائه بازیهای آنلاین (در سطوح خشونت متنوع) در طی سالها افزایشیافته است؛ اما تغییر قابلتوجهی در نرخ جرایم مربوط به هر گروه سنی دیده نمیشود. در واقع، ما معتقدیم بازیها روشی مناسب و امن برای تخلیه انرژیهای اینچنینی هستند و کودکان و نوجوانان را از درگیریهای واقعی دورنگه میدارند. بههرحال، کتکزدن یک کاراکتر در بازی بهمراتب بیخطرتر از کتکزدن یک همکلاسی خواهد بود!
البته که تأثیر تماشای محتوای خشونت انگیز بر کودکان و پرورش الگوهای رفتاری غلط مبتنی بر خشونت حائز اهمیت است؛ اما به باور محققان، این مسئله قابلمدیریت است. البته که نباید کودک را با بازیهای فوق خشن به دنیای گیمینگ معرفی کنید؛ زیرا در این صورت، خشونت بهعنوان یک عنصر ضروری برای بازی در ذهن او نقش خواهد بست و نتایج منفی زیر را به دنبال خواهد داشت:
- حین بازیهای واقعی ناخواسته دست به خشونت میزند و همبازیهایش را به خطر میاندازد،
- با حس دائم خشونت و عصبانیت، ماهیت بازی (بهعنوان یک فعالیت لذتبخش و حال خوب کن) تغییر میکند و کودک ناخودآگاه لذت و بازی را مشروط به خشونت میداند.
سایر آثار مثبت این بازیها به شرح زیر هستند:
- افزایش اعتمادبهنفس و احساس تعلق
- بهبود مهارت کنترل تکانه و رفتارهای هیجانی
- یادگیری مهارتهای جدید باتوجهبه نیازمندیهای هر بازی
- دادن فرصتی برای ابراز وجود به کودکان و افزایش خلاقیت آنها
- ارضای حس رقابت و دادن فرصتی به کودک برای برتری در یک مهارت
- بهبود الگوی خواب کودکان به علت خستگی ذهنی و جسمی ناشی از این بازیها
- بهبود عملکرد شناختی؛ مانند حافظه، توجه، مهارتهای تصمیمگیری و حل مسئله
- فراهمکردن محیطی امن و همهجانبه برای یادگیری، اکتشاف و ارضای حس کنجکاوی کودکان
- تاثیر مثبت بر ساختار مغز از طریق بازیهایی با محتوای اجتماعی و مشوق کودک به انجام کارهای خوب
- بهبود یادگیری تاریخ و فرهنگ با بازیهایی مانند Age of Empires، Civilization و Mythology
2_ آثار منفی ذهنی بازی های کامپیوتری بر کودکان
میرسیم به بخشی که مشوق دیالوگ موردعلاقه والدین محسوب میشود: «فلان اتفاق افتاده؟ خب از بس سرت در آن کامپیوتر است!» نه که بگویم تمام اتفاقات بد جهان زیر سر یک دست گیم زدن ساده است؛ اما شاید باید یکم بیشتر درمورد اثر پروانهای این مسئله فکر کنیم. در این بخش از تاثیر بازی های رایانه ای بر کودکان، آثار منفی ذهنی را بررسی میکنیم:
1_ اعتیاد کودکان به بازی آنلاین
ریشه اعتیاد، علاقه و اشتیاق عمیق به انجام کاری است که احساس به خصوصی در افراد ایجاد میکند؛ اما هر زیادهروی اعتیاد نیست و شما نباید از این کلمه برای اشاره به بیش از حد بازیکردن کودک استفاده کنید.
بهطورکلی، زمانی کودک را معتاد به بازی میدانیم که بازیکردن او به سایر بخشهای زندگی، مانند مدرسه، روابط اجتماعی، بهداشت شخصی و سایر موارد اینچنینی لطمه وارد کند. در صورتی که کودک با وجود این تأثیرات منفی همچنان مایل به بازی باشد و این شرایط 12 ماه طول بکشد، کمکم میتوانیم درمورد اعتیاد به بازی آنلاین شک کنیم. (منبع: Healthy Gamer)
برای بهبود این مسئله، باید علت اشتیاق او را کشف کنید؛ زیرا در برخی مواقع، کودک برای فرار از تنشهای خانوادگی، مشکلات عاطفی، دشواریهای تحصیلی و غیره به بازی “پناه” میبرد و از آن بهعنوان روشی برای پاککردن صورتمسئله استفاده میکند.
- بیشتر بخوانید: سبک های فرزند پروری
- بیشتر بخوانید: خطاهای فرزند پروری
- بیشتر بخوانید: کم حرفی کودکان
2_ آشنایی با غریبهها در فضای بازی آنلاین
این مسئله تا حد زیادی سلیقهای است؛ اما اغلب کودکان از بازی های رایانه ای گروهی لذت بیشتری میبرند. این روزها که بیشتر بازیها حالت شبکه اجتماعی به خود گرفتهاند، مدیریت تعاملات آنلاین واقعاً دشوار خواهد بود؛ اما چرا باید این تعاملات را مدیریت کنیم؟
کودکان (زیر 18 سال) در بیشتر موارد توانایی و تجربه کافی برای تجزیه تحلیل اطلاعات دریافتی را ندارند و بهراحتی تحتتأثیر قرار میگیرند. با حضور در صفحه چت بازیها، کودک با میلیونها کاربر ارتباط برقرار میکند که:
- ادبیات محاورهای نامناسبی دارند و اصطلاحاً بددهن هستند،
- برخلاف ادعایشان کودک نیستند و بزرگسال محسوب میشوند،
- از سطوح اجتماعی و اقشار مختلفی هستند و میتوانند هر باوری را به کودک منتقل کنند.
اینهمه خودمان را به آبوآتش میزنیم که در یک محله خوب خانه بگیریم و یک مدرسه درستوحسابی انتخاب کنیم تا کودکمان با آدمهای مناسبی در ارتباط باشد، حالا همهاش با ارتباطات بازیهای آنلاین نقشبرآب میشود!
3_ کاهش اعتمادبهنفس
تاثیر بازی های رایانه ای بر کودکان سالمی که هیچ سطوحی از اختلالات (افسردگی، اضطراب و غیره) را تجربه نمیکنند، معمولاً کم است؛ زیرا این کودکان میتوانند برد، باخت و روند هر کدام را بهخوبی پردازش کنند و “توانایی لذتبردن سالم“ از بازی (یا هر کار دیگری) را دارند.
سایر کودکان اغلب “لذت مثبت” از بازی نمیبرند؛ یعنی لذت برندهشدن در بازی یا انجام آن، به مثابه خوشگذرانی نیست، بلکه روشی برای پر کردن خلأهای احساسی و ارزشی یا راه فرار از مشکلات زندگی واقعی محسوب میشود. در این شرایط، بازی از جایگاه معمولش فراتر میرود و ارزش بالا و پوچی پیدا میکند. به همین ترتیب، برد، باخت، نحوه عملکرد و چینش استراتژیها در بازی نقش مهمی در افزایش یا کاهش اعتمادبهنفس کودک و بروز احساسات مثبت یا منفی خواهد داشت.
4_ بروز خشم
نکته دیگری که باید در نظر داشته باشید، خشم است. بازیها بهخودیخود مشوق بروز خشم در کودکان نیستند. بروز خشونت در کودکان ارتباط مستقیمی با مهارتهای آنها در کنترل احساساتشان خواهد داشت. بهعنوانمثال، کودکی که ارزش خود را در برد خلاصه کند، هنگام شکست از خودش، والدینش که نمیگذارند بیشتر بازی کند، اینترنت ضعیف و هزار علت دیگر “عصبانی” خواهد شد.
این مختص بازیهای آنلاین نیست. بسیاری از کودکان همین رفتار را حین بازیهای واقعی یا حتی درمورد عملکرد تحصیلی از خود نشان میدهند؛ زیرا برای این کودکان، ماهیت لذتبخش بودن بازی و آموزنده بودن درس از بین رفته است و تمام هموغمشان این است که با برد و موفقیت، خود را اثبات کنند. علت بروز این رفتار در حوصله این مقاله نمیگنجد، اما حتما باید بررسی شود.
سایر آثار منفی این بازیها به شرح زیر هستند:
- کاهش فعالیت بدنی
- انزوای اجتماعی کودک
- بههمخوردن برنامه خواب
- بروز رفتارهای وسواسگونه
- کاهش عملکرد تحصیلی بهخاطر بروز احساسات منفی، مدیریت نامناسب والدین در ساعات بازی و غیره.
در نهایت، بازیهای کامپیوتری مغز کودک را بسیار به چالش میکشند و آن را فعال نگه میدارند که بسیار خوب است؛ اما خب اندازه نگهدار که اندازه نکوست! روش اصلی بازیها برای به چالش کشیدن مغز کودک، با استفاده از تعداد زیادی محرک بصری، شنیداری و تحلیلی است. اگر بازیکردن تبدیل به یک فعالیت دائمی در زندگی کودک شود، مغز به این حجم از محرکهای متنوع برای روشنشدن و فعالیتکردن عادت میکند و دیگر در فضایی مانند کلاس درس تمرکز نخواهد کرد.
نکات مهم برای مدیریت تاثیر بازی های رایانه ای بر کودکان
باتوجهبه مزایا و معایبی که بررسی شدند، احتمالاً با خودتان میگویید: «کفه معایب سنگینتر است؛ کلاً بازیکردن را ممنوع میکنم!» درحالیکه ممنوعیت کامل بازیهای اینچنینی، تأثیرات منفی روی رفتار کودک خواهد داشت و او در مقایسه امکانات خودش با همسالان، دچار سرخوردگی خواهد شد. بهطورکلی، ممنوع کردن فعالیتها برای عملکرد بهتر کودکان ابداً توصیه نمیشود؛ بلکه شما باید با انتخاب روشهای مناسب برای مدیریت شرایط و اعمال آنها به صورتی که کودک مقاومت و لجبازی نکند، شرایط را بهبود ببخشید. در این مورد، نکات زیر را در نظر داشته باشید:
- اعمال محدودیتهای زمانی
- ایجاد اکانتهای بازی به نام خودتان و دریافت اعلانها
- جایگزینکردن بازی های کامپیوتری با فعالیتهای جالب
- بررسی دقیق نوع بازی، زمان و شدت علاقه کودک به هر بازی
- عدم دادن آزادی کامل به کودک برای دانلود هر بازی از هر منبعی
- فیلترکردن محتوای نامناسب با استفاده از قسمت تنظیمات کنترل والدین
- نگهداشتن دستگاههای بازی در فضای مشترک خانواده و نظارت بر تصاویر، محتوا و صداها
- ایجاد یک برنامه مشخص برای استراحت؛ هر 45 تا 60 دقیقه حتما 5 دقیقه دست از بازی بکشند.
- بررسی روحیه کودک قبل از بازی؛ ببینید آیا بازیها حال او را بهتر یا بدتر میکنند؟ یا بررسی کنید آیا کودک برای حل مشکلات، کاهش غم یا حتی واکنش به احساسات مثبت به بازی رو میآورد؟
کلام آخر
تاثیر بازی های رایانه ای بر کودکان مانند یک شمشیر دو لبه است؛ درعینحال که مزایای قابلتوجهی دارد، عدم مدیریت و نظارت والدین میتواند این مزایا را تبدیل به تهدید کند. بهتر است بازیهای کامپیوتری را کاملاً ممنوع نکنید تا کودک در حسرت تجربه آنها نماند؛ اما توصیه میکنیم با درنظرگرفتن نکات این مقاله درمورد مزایا و معایب تاثیر بازی های کامپیوتری برای کودکان، حساسیت بیشتری بر نوع بازیها، زمانی که برای بازی در نظر گرفته میشود و ارتباط آنها با کیفیت عملکرد کودک خود داشته باشید.
منابع:
