چگونه کودکان را به کتاب خواندن علاقمند کنیم؟

مادر و پدرها می‌دانند کتاب خواندن از کودکی مزیت‌های بسیاری دارد که حتی در بزرگسالی‌ها هم به فرزندانشان کمک می‌کند. بعضی از بچه‌ها به کتاب‌ها علاقمند هستند و خودشان کتاب‌هایشان را می‌آورند تا پدر یا مادر برایشان کتاب بخواند. اما بعضی از بچه‌ها هیچ علاقه‌ای به کتاب خواندن ندارند و حتی وقتی پدر و مادر می‌خواهند برایشان کتاب بخوانند، مخالفت می‌کنند یا توجهی نشان نمی‌دهند. اگر فرزند شما هم مانند این دسته از کودکان به کتاب خواندن علاقه ندارد، این مقاله برای شماست. در این مقاله به شما آموزش می‌دهیم چطور با راهکارهایی مثل کتاب‌های صوتی کودکانه، اجرای نمایش مربوط به داستان کتاب یا خواندن قصه قبل از خواب، فرزندتان را به کتاب خواندن علاقمند کنید. همچنین راهنمایی‌های برای ایجاد علاقه به کتاب در سنین کم‌تر از دو سال ارائه می‌دهیم و در نهایت توضیح می‌دهیم با کودکانی که هیچ علاقه‌ای به کتاب ندارند، چطور رفتار کنید.

۸ تکنیک برای علاقمند کردن کودکان به کتاب

علاقمند کردن کودکان به کتاب یعنی کاری کنید که کودک بدون اجبار شما و به میل خودش به سمت کتاب برود. فرزند شما باید کتاب خواندن را به‌عنوان یک سرگرمی بشناسد، نه تکلیفی که باید هرروز و هرشب انجام شود. از طرف دیگر، باید خودتان الگوی مناسبی برای بچه‌ها باشید و با آن‌ها در کتاب خواندن همراه شوید. در ادامه ۸ تکنیک توضیح می‌دهیم که با اجرای آن‌ها، مطالعه به یکی از تفریح‌های مورد علاقه فرزندتان تبدیل می‌شود و خودش از شما می‌خواهد برای او کتاب بخوانید.

۱. برای فرزندتان کتاب صوتی تهیه کنید

کتاب‌های صوتی که به صورت تخصصی برای کودکان تولید شده‌اند، آن‌ها را جذب می‌کنند. این کتاب‌ها با لحن‌های مناسب برای کودک و متناسب با قصه خوانده می‌شوند و حتی گاهی با آهنگ و شعر هم همراه هستند. کودک با گوش کردن به این کتاب‌ها هم سرگرم می‌شود و هم محتوای کتاب را می‌شنود. برای تأثیر بهتر، می‌توانید نسخه متنی کتاب را هم در اختیار کودک قرار دهید تا همزمان با گوش کردن به کتاب صوتی، تصاویر کتاب را هم تماشا کند.

۲. خودتان کتاب بخوانید

بچه‌ها همیشه دوست دارند از بزرگ‌ترها تقلید کنند. احتمالا می‌دانید که بسیاری از کوچ‌ها و مشاوران فرزندپروری به والدینی که می‌خواهند عادت مثبتی در فرزندشان نهادینه شود، توصیه می‌کنند خود والدین این عادت را داشته باشند. کودک با نگاه کردن به والدین، از آن‌ها تقلید می‌کند و کم‌کم کاری که باید را یاد می‌گیرد. اگر شما زمان آزادتان را روی مبل بنشینید و کتاب یا روزنامه بخوانید، احتمالا فرزندتان هم یکی از کتاب‌های کودکانه‌اش را می‌آورد و ادای مطالعه کردن را درمی‌آورد! در مقابل، اگر شما مشغول کار کردن با تلفن همراهتان باشید، احتمالا کودک هم به سراغ تلفن همراه اسباب‌بازی یا تبلتش می‌رود و مشغول بازی می‌شود. مطالعه کتاب هم برای خودتان فواید بسیاری به دنبال دارد و هم فرزندتان را به کتاب خواندن علاقمند می‌کند.

۳. شب‌های قبل از خواب را به کتاب قصه اختصاص دهید

کتاب‌های صوتی روش خوبی برای علاقمند کردن کودکان به کتاب هستند، اما نباید جایگزین قصه‌هایی باشند که خودتان برای کودک می‌خوانید. کتاب خواندن برای کودک یک راهکار مناسب برای تعامل و وقت گذراندن با اوست و نقش مهمی در رشد عاطفی و شخصیتی کودک ایفا می‌کند. فرزند شما با شنیدن صدای پدرومادر آرامش پیدا می‌کند و بخاطر زمانی که با او می‌گذرانید، اعتماد به نفس بیشتری به دست می‌آورد. حتی اگر فرزند شما خواندن و نوشتن یاد گرفته است، باز هم دوست دارد شما قصه‌های مورد علاقه‌اش را برای او بخوانید. همیشه زمانی برای وقت‌گذرانی با کودک و کتاب‌هایش خالی کنید.

۴. با فرزندتان به کتاب‌فروشی بروید

کتاب‌فروشی‌ها معمولا یک بخش برای کودکان دارند که در آن پر از کتاب‌های کودکانه رنگارنگ، لوازم‌التحریر و در برخی موارد اسباب‌بازی است. بچه‌ها با دیدن این فضا حسابی ذوق می‌کنند و احتمالا تعداد زیادی کتاب برای خرید انتخاب خواهند کرد. قبل از اینکه به کتاب‌فروشی بروید، تعداد کتاب‌هایی که فرزندتان اجازه خرید دارد را مشخص کنید. همچنین بهتر است درباره موضوع‌های مورد علاقه کودک صحبت کنید تا بتوانید برای انتخاب کتاب به او کمک کنید. در صورت امکان به او اجازه دهید در کنار کتاب، وسایل دیگری را هم انتخاب کند و خرید او را به کتاب محدود نکنید.

۵. کتاب‌های محبوب فرزندتان را دوباره و دوباره برای او بخوانید

کتاب‌های تکراری، فیلم‌های تکراری یا تصاویر تکراری برای بزرگ‌ترها خسته‌کننده است، اما بچه‌ها هیچوقت از تکرار خسته نمی‌شوند. آن‌ها می‌توانند یک قصه را هزار بار گوش کنند و وقتی به پایان آن می‌رسند، از پدرومادر می‌خواهند تا دوباره از اول همان قصه را برایشان بخوانند. آن‌ها حتی از بازی‌های تکراری هم خسته نمی‌شوند. تکرار برای بچه‌های خردسال کاملا طبیعی است و به رشد ذهنی آن‌ها نیز کمک می‌کند.

اینکه فرزندتان از شما می‌خواهد یک قصه را تکراری را چند بار برای او تعریف کنید، علت‌های مختلفی دارد که در ادامه به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• فضای داستان برای کودک شناخته‌شده است و با شنیدن قصه‌ای که پایان آن را می‌داند، احساس امنیت می‌کند.
• در داستان شخصیتی وجود دارد که کودک با آن همذات‌پنداری می‌کند و احساساتی که شخصیت داستان دارد را درک می‌کند.
• کودک وقت گذراندن با شما یا شنیدن کتاب صوتی که برای او پخش کرده‌اید را دوست دارد و نمی‌خواهد تمام شود.

تمایل به رفتارهای تکراری در کودکان غریزی است. وقتی داستان‌های تکراری برای کودک می‌خوانید، احتمالا شعرها و متن داستان را حفظ می‌کند، واژه‌های جدید یاد می‌گیرد و فرصت بیشتری برای خیال‌پردازی و خلاقیت درباره داستان پیدا می‌کند. پس اگر فرزندتان هرشب از شما می‌خواهد یک قصه تکراری برای او بخوانید، بدون نگرانی این کار را انجام دهید و مطمئن باشید شنیدن قصه‌های تکراری هم به اندازه خواندن یک قصه تازه در هر شب، به رشد چندجانبه ذهن کودک کمک می‌کند.

6. از کودک بخواهید داستان بسازد

بچه‌ها همیشه مصرف‌کننده داستان‌ها نیستند؛ گاهی آن‌ها را تشویق کنید تا خودشان با خلاقیت داستان‌های جدید ابداع کنند. حتی می‌توانید داستان‌های ابداعی آن‌ها را بنویسید و کتابی درست کنید که نویسنده آن فرزند شماست! بعد از این کار احتمالا کودک بارها و بارها به سراغ کتاب خودش می‌رود و از شما می‌خواهد تا آن را برای او بخوانید. با کمی خلاقیت می‌توانید به کمک کاغذ رنگی، نقاشی یا برچسب، تصویر هم برای کتاب بسازید. این کار هم کودک را به کتاب خواندن علاقمند می‌کند و هم یک راه مناسب وقت‌گذرانی با پیش پای شما می‌گذارد.

7. کتاب خواندن را با بازی همراه کنید

بعضی از بچه‌ها کتاب خواندن را دوست ندارند، چون مجبور می‌شوند یک‌جا ساکن بنشینند و گوش کنند. آن‌ها ترجیح می‌دهند به جای سکون، زمانشان را به بازی بگذرانند و فعالیت داشته باشند. راهکار حل این مشکل، ترکیب کتاب خواندن و بازی است. ایده‌های مختلفی برای این کار وجود دارد که در ادامه به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• با کاردستی یا لگوهای کودک، شخصیت محبوب فرزندتان را درست کنید.
• با عروسک‌های فرزندتان نمایش عروسکی راه بیندازید و به کمک او داستان را به نمایش در آورید.
• کتاب‌های تعاملی برای کودک بخرید تا فعالیت‌هایی مثل رنگ‌آمیزی یا چسباندن برچسب در جای درست، فرزندتان را سرگرم کند.
• عروسک‌های کودک را دور او بچینید و برای او و عروسک‌هایش قصه بخوانید!

بعضی از انیمیشن‌ها و فیلم‌های کودک بر اساس کتاب قصه‌ها نوشته شده‌اند. یکی از روش‌های تبدیل کتاب خواندن به یک عادت سرگرم‌کننده برای کودک این است که ابتدا کتاب را برای او بخوانید و سپس انیمیشن را پخش کنید. این کار ذهن کودک را با قصه درگیر می‌کند و بعد از آن خواندن کتاب‌هایی که نسخه ویدیویی یا انیمیشنی آن‌ها نیز وجود دارد، برایش جذاب‌تر می‌شود.

۸. وسایل مربوط به مطالعه برای کودک بخرید

این روش بیشتر برای بچه‌های بالاتر از هفت سال کاربرد دارد. اگر ابزارهایی مثل چراغ مطالعه، نشانگرهای کتاب یا هولدرهای کتاب را برای فرزندتان بخرید، او را به مطالعه تشویق می‌کنید. بچه‌ها دوست دارند از تمام وسایل خود استفاده کنند. مثلا اگر چراغ مطالعه مورد علاقه‌شان را برای آن‌ها بخرید، دوست دارند شب‌ها آن را روشن کنند و در نور آن کتاب بخوانند. با این کار شما هم به هدفتان می‌رسید و فرزندتان چند دقیقه‌ای را به کتاب خواندن سپری می‌کند.

اگر کودک کتاب دوست ندارد، چه کنیم؟

علاقمند کردن کودکانی که نسبت به کتاب خواندن بی‌تفاوت هستند، ساده‌تر است. اگر فرزند شما از کتاب خواندن نفرت دارد و هربار دعوت شما به مطالعه را پس می‌زند و بداخلاقی می‌کند، باید کمی صبورتر و خلاق‌تر باشید. فراموش نکنید که با اجبار و بحث، به هیچ نتیجه مثبتی نمی‌رسید و فقط فرزندتان را دورتر می‌کنید. برای بچه‌هایی که میانه خوبی با کتاب ندارند، از تکنیک‌های زیر استفاده کنید تا ابتدا مقاومت آن‌ها را از بین ببرید و سپس آن‌ها را به مطالعه علاقمند کنید.

• بررسی کنید چرا فرزند شما از کتاب خواندن نفرت دارد. به کودک نشان دهید فکرهای اشتباهی درباره کتاب خواندن دارد و مطالعه جذاب‌تر از چیزی است که تصور می‌کند!
• بدون کتاب برای کودک قصه بگویید.
• با کتاب‌های تعاملی مثل رنگ‌آمیزی یا کتاب‌های دارای بازی مثل هزارتو شروع کنید.
• موضوع‌های مورد علاقه کودک را پیدا کنید و کتاب‌های مرتبط با همان موضوع را برای او بخرید. نیازی نیست حتما کتاب‌ها داستانی باشد؛ مثلا اگر فرزندتان حیوانات را دوست دارد، کتاب‌های دانستنی‌های حیوانات را برای او بخرید.
• کتاب‌های کوتاه را برای کودک بخوانید و زمان کمی در روز را به مطالعه اختصاص دهید.
• در صورت امکان جلسه مطالعه گروهی برگزار کنید تا کودک به همراه دوستانش کتاب بخواند.
• شاید فرزندتان فقط کتاب کاغذی دوست ندارد؛ کتاب خواندن را با نسخه‌های الکترونیکی امتحان کنید.
• به انتخاب فرزندتان احترام بگذارید و روش‌های دیگری را برای آموزش مهارت‌های مورد نیاز به او انتخاب کنید!

ایجاد علاقه به کتاب خواندن از زیر دو سالگی شروع کنید

کتاب خواندن برای کودک را از چندماهگی شروع کنید؛ حتی زمانی که فکر می‌کنید کودک چیزی از حرف‌های شما و شعرهای کودکانه‌ای که برای او می‌خوانید، متوجه نمی‌شود. اجازه دهید فرزندتان همیشه با کتاب تعامل داشته باشد. کتاب‌های پارچه‌ای یکی از بهترین ابزارهایی هستند که برای نوزادها طراحی شده‌اند. این کتاب‌ها به‌راحتی قابل شستشو هستند، پاره نمی‌شوند و تصاویر رنگارنگ و جذابی دارند. این کتاب‌ها را در میان جغجغه‌ها و اسباب‌بازی‌های نوزاد بگذارید، اجازه دهید آن‌ها را پرتاب کند، در دهانش بگذارد یا با پاهایش حسابی آن‌ها را لگدمال کند! این‌ها همه راه‌هایی است که نوزاد برای استفاده از یک ابزار و یادگیری استفاده می‌کند.

اگر فرزند زیر دوسال دارید، چند کتاب کاغذی هم برای او بخرید. فرزندتان را در آغوش بگیرید و کتاب را برای او بخوانید. اجازه بدهید کودک کتاب را ورق بزند. اگر در حین این کار، کتاب را پاره کرد، با او مهربان باشید. فقط مراقب باشید کودک کاغذها را تکه نکند و نخورد! همین تعامل‌های ساده نوزاد با کتاب، بنیان شخصیت او برای علاقمندی به کتاب را شکل می‌دهد و احتمالا حتی در سنین بزرگسالی هم همیشه کتاب به‌دست خواهد بود!

سخن پایانی

علاقمند کردن کودکان به کتاب ممکن است به مدت‌ها زمان نیاز داشته باشد و باید با صبر و حوصله والدین انجام شود. کتاب خواندن والدین برای کودکان، گوش دادن به کتاب‌های صوتی و اضافه کردن فعالیت‌های جانبی مثل اجرای نمایش یا ساخت کاردستی از شخصیت‌های داستان روش‌هایی است که به شما کمک می‌کند کودک را به کتاب خواندن علاقمند کنید. اگر کودک از ماه‌های اول زندگی با کتاب درگیر باشد و حتی آن‌ها را پاره‌پاره کند، خیلی ساده‌تر به کتاب علاقمند می‌شود. البته سلیقه و شخصیت بچه‌ها باهم متفاوت است و بعضی از آن‌ها حتی رفتن به کتابفروشی و خرید کتاب‌های رنگارنگ را هم دوست ندارند! پس ابتدا علاقمند‌ی‌های فرزندتان را بشناسید و سپس بر اساس آن روش مناسب برای ایجاد عادت مطالعه در او را پیدا کنید.