عوارض دیر از پوشک گرفتن کودک چیست؟ آموزش دستشویی رفتن به کودک از مراحل مهم رشدی محسوب می‌شود و اگر بیش از حد به تعویق انداخته شود، می‌تواند با مشکلاتی مثل عفونت ادراری، یبوست، شب‌ادراری، کاهش اعتمادبه‌نفس، افزایش اضطراب یا مشکلات اجتماعی همراه باشد.
در ادامه‌ی این مقاله در مورد هر یک از این عوارض بیشتر توضیح می‌دهیم و سپس به چالش‌های رایج و راه‌حل‌های هرکدام می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
زمان مناسب برای از پوشک گرفتن کودک
در منابع مختلف گفته می‌شود که بازه‌ی سنی ۱۸ تا ۲۴ ماهگی، زمان مناسبی برای از پوشک گرفتن کودک محسوب می‌شود. (اما به صورت کلی در عصر حاضر این میانگین سنی رو به افزایش است؛ چون استفاده از پوشک‌های جدید سختی کمتری دارد و والدین شاغل ترجیح می‌دهند پروسه‌ی از پوشک گرفتن کودک را تا آخرین زمانِ ممکن به تعویق بیندازند.)
البته به این نکته توجه داشته باشید که:
There is no hard-and-fast rule about the right age to start toilet training. The essential conditions are the physical and psychological readiness of the child.
هیچ قانون قطعی و مشخصی در مورد سن مناسب برای شروع آموزش توالت رفتن وجود ندارد. شرایط ضروری، آمادگی جسمی و روانی کودک هستند. Fhs.Gov
اکنون می‌دانیم که نمی‌توان نسخه‌ی سنی واحدی برای تمام کودکان پیچید و کودک باید از لحاظ جسمی و روانی نشانه‌های آمادگی برای از پوشک گرفته شدن را داشته باشد. به وجود آمدنِ این آمادگی برای برخی از کودکان ممکن است تا سن ۳ الی سه و نیم سالگی طول بکشد.
طبق مطلب نوشته شده در سایت wonder baby:
زمانی می‌توانیم بگوییم از پوشک گرفتن کودک دیر شده است که برای کودک سالم بالای ۳ سال، بیش از ۳ ماه تلاش کرده باشیم و نتیجه‌ی مثبتی نگیریم.
البته این نکته به این معنا نیست که با خیال راحت آموزش دستشویی رفتن را تا این سن به تعویق بیندازیم! اگر فرزندمان بالای ۱۸ ماه سن دارد و نشانه‌های آمادگی را در او می‌بینیم، بهتر است استارتِ کار را بزنیم؛ زیرا طبق تحقیقات می‌دانیم که به تعویق انداختنِ این موضوع می‌تواند برای کودک مشکلاتی به همراه داشته باشد.
آیا زمان مناسب برای پسران و دختران متفاوت است؟
همان‌طور که گفته شد، جدای از سن کودک، باید به نشانه‌های آماده بودن فرزندمان توجه کنیم؛ این نشانه‌های آمادگی جسمی و ذهنی برای کودکان مختلف فارغ از جنسیتشان ممکن است در بازه‌های زمانی متفاوتی ایجاد شود.
اما به صورت کلی گفته می‌شود که دختران نسبت به پسران زودتر نشانه‌های آمادگی را بروز می‌دهند؛ ولی در مقابل ممکن است پروسه‌ی آموزش استفاده از لگن برای دخترها بیشتر طول بکشد.
در مقاله‌ی از پوشک گرفتن کودک، به‌طور مفصل و با جزئیات کامل این پروسه را آموزش داده‌ایم. برای یادگیری روش اصولی آموزش دستشویی رفتن به کودک پسر و دختر حتما این محتوا را مطالعه کنید.
عوارض دیر از پوشک گرفتن کودک
اما عوارض دیر از پوشک گرفتن کودک چیست؟ آیا این موضوع مشکلات جسمی یا روانی برای کودک ایجاد خواهد کرد؟
عوارض جسمی
از جمله مهم‌ترین عوارض جسمی عبارت هستند از:
1ـ عفونت ادراری
به هر حال پوشک جلوی مجاری ادراری کودک را گرفته است و عبور و مرور هوا را کاهش می‌دهد؛ علاوه بر این، برای مدت زمانی خیس می‌ماند. همچنین ممکن است به دلیل وجود پوشک مثانه‌ی کودک کامل خالی نشود و مجموع این موارد می‌تواند احتمال ابتلا به عفونت‌های ادراری را بالا ببرد. باکتری‌ها برای رشد به رطوبت و دمای مناسب نیاز دارند و در این محیط، شرایط مساعدی برای رشد باکتری‌ها در مثانه وجود خواهد داشت.
2ـ یبوست
طبیعتاً کودکان هرچه بزرگ‌تر می‌شوند درک بیشتری از ادرار و مدفوع دارند؛ همچنین کثیف، خیس یا بدبو بودن به آن‌ها احساسات ناخوشایندی می‌دهد. در نتیجه شاید جلوی خروج ادرار و مدفوع را بگیرند. این موضوع علاوه بر این که احتمال عفونت ادراری را بالا می‌برد، باعث مشکلاتی مثل یبوست هم می‌شود.
3ـ مشکلات پوستی
یکی دیگر از عوارض دیر از پوشک گرفتن کودک تشدید مشکلات پوستی است. البته این موضوع از همان ابتدای نوزادی پیش می‌آید و در دوره‌های مختلف ممکن است پوست نواحی زیر پوشک دچار حساسیت شود؛ اما به هر حال هر چه‌قدر آموزش دستشویی رفتن را به تعویق بیندازیم، پوست برای مدت زمان طولانی‌تری خیس می‌ماند و مشکلاتی مثل اگزما یا بثورات پوستی را به دنبال خواهد داشت.
عوارض اجتماعی
از جمله مهم‌ترین عوارض اجتماعی عبارت هستند از:
1_ کاهش اعتماد به نفس
وقتی کودک سن بیشتری دارد و در محیط‌هایی قرار می‌گیرد که با کودکان دیگر در ارتباط است، پوشک شدن و ناتوانی خود را برای رفتن به دستشویی درک می‌کند و همین موضوع می‌تواند بر اعتمادبه‌نفس او تأثیر بگذارد.
راستی، ما یک مقاله با عنوان «اعتماد به نفس کودک» هم داریم. اگر می‌خواهید اعتماد به نفس فرزندتان را افزایش دهید، پیشنهاد می‌دهیم که این مقاله را بخوانید.
6ـ انزوا و مشکلات اجتماعی
از عوارض دیر از پوشک گرفتن کودک می‌توان به انزوا یا مشکلات اجتماعی اشاره کرد. وقتی کودک می‌بیند که گاهی بوی ناخوشایندی می‌دهد، شاید از دیگران بیشتر فاصله بگیرد؛ همچنین این احتمال وجود دارد که توسط کودکان دیگر مسخره شود.
یا حتی ممکن است بزرگسالانِ دیگر هم به این موضوع واکنش نشان دهند و از پوشک شدنِ کودک اظهار تعجب کنند؛ کودک این موارد را احساس می‌کند و می‌تواند منجر به مشکلات اجتماعی در او شود.
عوارض روانی
در منابع مختلف گفته می‌شود که از پوشک گرفتن کودک از نقاط عطف زندگی او محسوب می‌شود و چگونگی طی کردن این مرحله بر روان کودک تأثیر می‌گذارد. هر چه‌قدر دیرتر این پروسه را آغاز کنیم و اگر به روش غیراصولی این کار را انجام دهیم، اضطراب‌های درونی کودک برای رفتن به دستشویی افزایش پیدا می‌کند؛ همین موضوع می‌تواند عاملی برای شب‌ادراری یا بی‌اختیاری ادرار باشد.
چالش‌های از پوشک گرفتن کودک به همراه راه‌حل
بسیار خوب! اگر به عنوان والد از پوشک گرفتن کودک خود را به تعویق می‌اندازیم، شاید با چالش‌هایی روبه‌رو شده‌ایم که این پروسه را تا به این‌جای کار با شکست مواجه کرده است. شاید هم از چالش‌هایی احتمالی نگرانی داریم و شجاعت استارت زدن را پیدا نمی‌کنیم. در این بخش به اصلی‌ترین چالش‌ها و راه‌حل‌های هرکدام می‌پردازیم.
1ـ ایجاد آمادگی ذهنی برای کودک
اگر ذهن کودک برای از پوشک گرفته شدن آماده نباشد، با چالش‌های بیشتری روبه‌رو خواهیم شد. کودک نیاز دارد درک کند که موقع ادرار یا مدفوع کردن چه اتفاقی می‌افتد و چرا باید از این به بعد این عمل را به جای پوشک در سرویس بهداشتی انجام دهد. به عنوان مثال برخی از کودکان مدفوع را مانند عضوی از بدن می‌دانند و جدا شدن مدفوع و ریختن در چاه برایشان ترسناک است.
ایجاد آمادگی ذهنی این مسائل را کاهش می‌دهد و میزان همکاری کودک را بالا می‌برد. به عنوان مثال می‌توانیم:
- از داستان استفاده کنیم؛ داستان‌های مرتبط به کودک یاد می‌دهند که چرا باید برای دستشویی کردن به سرویس بهداشتی مراجعه کند و انگیزه‌ی او را برای همکاری بالا می‌برد.
- از قبل در مورد اتفاقی که در بدن می‌افتد توضیح دهیم؛ مثلا موقع خوردن میوه بگوییم که ما قسمت‌های قابل استفاده را می‌خوریم و هسته و پوست را دور می‌اندازیم. بدن هم همین‌کار را انجام می‌دهد و باید به سرویس بهداشتی مراجعه کنیم تا چیزهای اضافی را دور بریزد.
- از نقاشی کمک بگیریم؛ می‌توانیم اعضای داخلی بدن را نقاشی کنیم و مدفوع را مانند اشکال خندانی ترسیم کنیم که در حال خروج از بدن هستند. یا کودکانی را بکشیم که در حال استفاده از سرویس بهداشتی‌اند.
- پوشک را از عروسک‌ها هم بگیریم! برای ترغیب کودک می‌توانیم عروسک‌هایش را پوشک کنیم و با کمک یکدیگر عروسک را به سرویس بهداشتی ببریم تا از پوشک خداحافظی کند.
- کتاب‌های مناسب هم کمک‌کننده خواهند بود؛ می‌توانیم از مدتی قبل، کتاب داستان‌هایی که در این باره نوشته شده‌اند را تهیه کنیم و روزانه برای کودک بخوانیم.
در این مرحله همه‌چیز به خلاقیت خودمان بستگی دارد؛ می‌توانیم فعالیت‌هایی که برای کودک جذاب‌تر هستند را با آموزش ترکیب کنیم.
2ـ نداشتن رابطه‌ی سالم و باکیفیت با کودک
اگر والد پرخاشگری هستیم یا به هر دلیلی رابطه‌ی باکیفیتی با فرزندمان نداریم، طبیعتاً کودک هم حرف‌شنوی کمتری از ما دارد و ممکن است لجبازی یا پرخاشگری کند. در ابتدا لازم است اشکالات موجود در رابطه‌ی بین خودمان با کودک را برطرف کنیم. (مثلا اگر سریع از کوره در می‌رویم، زیاد کودک را سرزنش میکنیم، به او برچسب منفی می‌زنیم، زمان باکیفیتی باهم نمی‌گذرانیم و…)
برای رفع این مشکل کمک گرفتن از فرد متخصص و روانشناس بسیار مفید خواهد بود؛ خشم یا اضطراب والد از زخم‌های درونی او ناشی می‌شود و وقتی روی این موضوع کار کنیم، رابطه‌مان با فرزندمان هم تغییر می‌کند.
شما برای این کار نیاز به شناخت سبک فرزندپروری خود و تغییر آن دارید. می‌خواهید در این مورد بیشتر بدانید؟ به مقاله «سبک های فرزند پروری» سری بزنید.
3ـ همکاری نکردن کودک
اگر نشانه‌های جسمی و ذهنی آمادگی کودک را در او مشاهده می‌کنید اما موفق به جلب همکاری‌اش نمی‌شوید، راهکارهای زیر کمک‌کننده خواهند بود.
- از شعر کمک بگیرید؛ هرچه‌قدر از پوشک گرفتن کودک جذاب‌تر، همکاری کودک هم بیشتر! از شعرهای ریتمیک و جذاب یا حرکات بامزه برای ترغیب کودک استفاده کنید.
- محیط سرویس بهداشتی را جذاب کنید؛ مثلا می‌توانید برچسب‌های آموزشی به دیوار بچسبانید، یک دمپایی بامزه برای داخل سرویس بخرید، رایحه‌ی مایع دستشویی را با کمک کودک انتخاب کنید و با هیجان در مورد وسایل داخل سرویس داستان بسازید.
- قدرت بازی را دست کم نگیرید! مثلا می‌توانید با همکاری سایر اعضای خانواده از قطاربازی برای ترغیب کودک استفاده کنید. کنار ایستگاه‌های مختلف توقف کنید و یکی از ایستگاه‌ها را سرویس بهداشتی در نظر بگیرید.
- از عروسک‌های مورد علاقه‌ی کودک برای کاهش ترس او از محیط سرویس بهداشتی کمک بگیرید. در یک سناریوی جذاب با کمک هم‌دیگر عروسک را به دستشویی ببرید و همچنین شیوه‌ی دستشویی کردن یا شستشو را به همین شیوه آموزش دهید.
- می‌توانید یک اسباب‌بازی را گوشه‌ای از سرویس بهداشتی قایم کنید و در یک بازی جذاب کودک را تشویق کنید که اسباب‌بازی مورد نظر را پیدا کند.
تمام این موارد باعث می‌شود ترس کودک از محیط سرویس بهداشتی کاهش پیدا کند و دستشویی رفتن را مثل یک پروسه‌ی سرگرم‌کننده ببیند؛ بازی و داستان زبان کودک هستند.
در برخی موارد حتی شاید کوچک لجبازی کند! شما باید شیوه برخورد را این را در این مواقع بدانید. ما در مقاله «با کودک لجباز خود چه کنم؟» در این مورد صحبت کرده‌ایم.
4ـ نگرانی بابت کثیف شدن منزل
این نگرانی طبیعی است؛ به هر حال کثیف شدن منزل و زحمتِ شستشوی آن برای هیچ‌کدام از ما خوشایند نیست. اما لازم است از قبل خودمان را برای این موضوع آماده کنیم و از یک سری اقدامات پیشگیرانه کمک بگیریم. به عنوان مثال:
- می‌توانیم روی مبل و صندلی‌ها که امکان شستشو ندارند کاورهای پلاستیکی بکشیم.
- همچنین می‌توانیم فرشِ مناطقی از منزل که بیشتر احتمال کثیف شدن دارند را جمع کنیم یا روی بقیه‌ی فرش‌ها، روفرشی‌هایی که یک لایه‌ی پلاستیکی دارند بیندازیم.
- وسایل، صندلی یا هر چیزی که امکان شستشو ندارد را به صورت موقتی جمع کنیم.
- روی تخت یا محل خواب کودک از روکشی استفاده کنیم که به راحتی قابل جمع کردن و شستن باشد.
به صورت کلی آماده کردن منزل به روش‌های مختلفی می‌تواند انجام شود و به خلاقیت خودتان بستگی دارد.
5ـ ترسیدن کودک
اگر کودک در جایی از پروسه‌ی آموزش ترسیده است، لازم است دلیل اصلی را شناسایی کنیم. مثلا اگر قبلا به خاطر کثیف شدن منزل کودک را دعوا کرده‌ایم و او شاهد خشم زیاد ما بوده، اکنون اضطراب بیشتری برای کنترل ادرار خود خواهد داشت. پس لازم است کم‌کم به او نشان دهیم که اگر مجدداً جایی را کثیف کند سرزنش نخواهد شد و اشکالی ندارد.
شاید کودک به دلیل اتفاقی در گذشته، از محیط سرویس بهداشتی ترسیده است و به همین دلیل برای رفتن به دستشویی همکاری نمی‌کند. در این شرایط هم لازم است به مرور با روش‌هایی که در بخش‌های قبل گفته شد، محیط سرویس بهداشتی را جذاب کنیم تا ترس کودک کاهش پیدا کند.
گاهی ممکن است که کودک از والدین بابت تنبیه‌ها یا مسائل دیگر بترسد؛ در این صورت باید ترس او را از بین ببرید. ما در مقاله «ترس کودک از پدر و مادر» در این مورد بیشتر صحبت میکنیم.
نکته‌ی کنکوری!
اگر کودک جایی از خانه را کثیف کرد، پرخاشگری و سرزنش زیاد یک اقدام بسیار نادرست و آسیب‌زننده خواهد بود و جدای از این‌که این پروسه را طولانی‌تر می‌کند، در بلندمدت هم آثار مخربی روی کودک دارد. در شرایطی که کودک نتوانست ادرار یا مدفوع خود را کنترل کند، صرفاً با یک لحن آرام اما جدی می‌گوییم:«جیش و پی‌پی فقط در سرویس بهداشتی.» و برای تمیز کردن محیط و کودک اقدام میکنیم.
راهکارهای مناسب و نکته‌ها برای از پوشک گرفتن بچه
راهکارهای مناسب برای از پوشک گرفتن بچه عبارت هستند از:
- شناسایی علائم آمادگی کودک: علائم جسمی و روحی آمادگی کودک مثل توانایی نشستن روی لگن یا درک دستورات را بشناسید.
- ایجاد محیطی آرام و حمایتی: به هیچ عنوان به کودک احساس فشار یا استرس وارد نکنید و به او حس امنیت و راحتی دهید.
- در دسترس بودن لگن: لگن را در دسترس کودک بگذارید تا با آن بازی کند و با این وسیله بیشتر آشنا شود.
- استفاده از کتاب‌ها و آهنگ‌های مرتبط: کتاب‌های مرتبط برای کودک بخوانید یا آهنگ‌های مرتبط با دستشویی رفتن برایش پخش کنید تا آشنایی بیشتری با این مفهوم پیدا کند.
- نشستن روی لگن با پوشک: این کار به کودک کمک می‌کند تا هنگام نشستن روی لگن احساس راحتی داشته باشد.
- توضیح زمان استفاده نکردن از پوشک: به او علائمی را که در زمان نیاز به دستشویی باید نشان دهد، بگویید.
- استفاده از کلمات تشویقی مثبت: از کلمات مثبتی مثل «تو می‌توانی»، «خیلی خوب است» یا «آفرین» در طی روز استفاده کنید.
- اجازه تصمیم‌گیری دادن: در صورت بی‌تمایلی کودک به استفاده از لگن، به او آرامش دهید و سرزنشش نکنید.
- آرام بودن در صورت بروز حادثه: اگر به هر دلیلی کودک نتوانست ادرار یا مدفوع خود را کنترل کند، او را سرزنش نکنید و آرامش‌تان را حفظ کنید.
- استفاده از لباس زیر راحت: لباس زیر مناسب و راحتی برای کودک استفاده کنید؛ مثلاً لباس نباید تنگ باشد.
- ایجاد نظم در بدن کودک به دستشویی: یک روتین منظم برای دستشویی کودک ایجاد کنید؛ مثلاً قبل خواب، بعد خواب و بعد غذا.
- استفاده از لباس آموزشی: استفاده از لباس‌های آموزشی زمانی که کودک را پوشک نمی‌کنید، در آموزش بهتر به کودک کمک‌تان می‌کند.
- پاداش دادن به کودک: بابت هر بار موفقیت کودک به او پاداش دهید؛ مثلاً یک آغوش ساده یا تماشای کارتون مورد علاقه.
- توجه بیشتر به کودک: در طی روز کودک را زیر نظر داشته باشید تا در صورت نیاز بتوانید به او کمک کنید.
- استفاده از تجربیات دیگران: از دیگران در مورد این‌که چطور فرزند خود را از پوشک گرفته‌اند، سوالاتی بپرسید.
- داشتن صبر و حوصله: این فرآیند ممکن است زمان‌بر باشد، بنابراین باید صبر و حوصله کافی داشته باشید.
- کمک گرفتن از متخصص: در صورت بروز مشکل در این زمینه، حضور یک متخصص کودک بسیار کمک‌کننده است.
- جشن گرفتن موفقیت‌ها: حتی کوچک‌ترین پیشرفت‌های کودک در این فرآیند را جشن بگیرید تا تشویق شود.
- اجتناب از تنبیه: کودک را به‌دلیل اتفاقات ناخواسته تنبیه نکنید؛ چون باعث ترس و اضطراب او می‌شوید.
- تشویق به استقلال: کودک را در انجام کارها به تنهایی (به‌خصوص زمان استفاده از لگن) تشویق کنید.
کلام آخر
به پایان مقاله‌ی عوارض دیر از پوشک گرفتن کودک رسیدیم. اگر از پوشک گرفتن کودک خود را به تأخیر انداخته‌ایم، بهتر است به خاطر عوارض درگیر اضطراب یا وسواس فکری نشویم؛ به جای آن با تمرکز بر یک شیوه‌ی اصولی، این آموزش را آغاز کنیم و در صورت نیاز از متخصص کمک بگیریم.
برای از پوشک گرفتن کودک خود با چه چالش‌هایی روبه‌رو هستید؟
نظرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
منابع:
