آموزش دستشویی رفتن کودک پسر، تفاوت زیادی با آموزش این موضوع به دختر ندارد. اگر فرزندتان در سنی است که باید آموزش دستشویی رفتن را شروع کنید، احتمالا نگرانی زیادی دارید؛ نمی‌دانید چه مدت زمانی طول می‌کشد، از کثیف شدن زمین‌ها و منزل می‌ترسید و نمی‌دانید چگونه این کار را آغاز کنید و پیش ببرید. اولین اصل مهم، آمادگی کودک برای از پوشک گرفته شدن است.
در ادامه بیان می‌کنیم که چگونه متوجه شویم فرزندمان برای از پوشک گرفته شدن آماده است یا خیر و در بخش بعدی به مراحل آموزش دستشویی رفتن کودک پسر می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
زمان مناسب برای آموزش دستشویی رفتن کودک پسر چه زمانی است؟
یکی از دلایل پررنگی که موجب می‌شود پروسه‌ی از پوشک گرفتن کودک طولانی شود یا با آزار و اذیت زیادی همراه باشد، عدم آمادگی کودک است. شاید تصمیم بگیریم بر اساس نظریات و تجربیات دیگران از پوشک گرفتن کودک را پیش ببریم؛ اما حقیقت این است که شرایط هر کودک می‌تواند متفاوت باشد و در وهله‌ی اول باید نشانه‌های آمادگی جسمی و ذهنی را در فرزندمان ببینیم؛ این نشانه‌ها برای تمام کودکان لزوما در یک بازه‌ی سنی یکسان ایجاد نمی‌شود و تنها ما به عنوان مادر (یا بر اساس نظر متخصص) می‌توانیم زمان مناسب را تشخیص دهیم. در این بخش به اصلی‌ترین نشانه‌های آمادگی کودک می‌پردازیم.
- از نظر اکثر متخصصین بازه‌ی سنی دو و نیم تا سه و نیم سالگی برای از پوشک گرفتن کودک مناسب است؛ اما این بازه لزوما برای تمام کودکان یکسان نیست و همه‌چیز به شرایط کودک و آمادگی والدین بستگی دارد.
- کودک باید بتواند مهارت‌های حرکتی درشت را به راحتی انجام دهد؛ حرکاتی مثل دویدن، پریدن، راه رفتن و نشستن روی دو پا و به عقب برنگشتن.
- علاوه بر این، کودک باید بتواند دستورها و قوانین را متوجه شود و اطاعت کند. (مثلا جملاتی مثل «شلوارت را بیرون بیاور.» یا «فلان اسباب‌بازی را به من بده.») این مورد از نشانه‌های شناختی کودک است.
- نشانه‌ی مهم بعدی این است که پوشک کودک به فاصله‌ی زمانی حداقل یک و نیم الی دو ساعت خشک باقی بماند.
- کودک نسبت به خروج ادرار و مدفوع آگاهی پیدا کرده باشد و شاهد نشانه‌هایی از این آگاهی باشید. مثلا ممکن است هنگام دستشویی کردن به محل خلوتی برود، سکوت کند، از بازی کردن دست بکشد یا حتی با کلماتی بیان کند که دستشویی دارد. این مورد از نشانه‌های آمادگی ذهنی کودک است.
- همچنین ممکن است کودک نسبت به پوشک شدن حس ناخوشایندی داشته باشد، از خود مقاومت نشان دهد یا پوشک را باز کند.
- یکی دیگر از نشانه‌های آمادگی کودک این است که هنگامی که او را سر پا می‌گیرید، بدون مقاومت دستشویی کند. (این مورد نشان می‌دهد که عضلات کودک برای از پوشک گرفته شدن آمادگی دارند.)
- نشانه‌ی مهم بعدی این است که فاصله‌ی زمانی ادرار و مدفوع کردن کودک نسبتا قابل پیش‌بینی و منظم‌تر شده باشد؛ مثلا می‌بینید که فرزندتان به طور تقریبی هر دو ساعت یک‌بار و هر بار به مقدار مناسبی دستشویی می‌کند. این موضوع نشان می‌دهد که عضلات مثانه به اندازه‌ای رشد کرده‌اند که ادرار را نگه دارند.
- کودک در حد سن خودش می‌تواند لباس‌هایش را عوض کند یا شلوارش را بالا و پایین بکشد.
- اگر شلوار یا پوشکش خیس شود، حس ناخوشایندی پیدا می‌کند و این حس ناخوشایند را به شما نشان می‌دهد.
- در برابر یادگیری استفاده از توالت مقاومت نشان نمی‌دهد یا حتی ممکن است نسبت به دستشویی رفتنِ دیگران توجه نشان دهد.
- کلماتی را برای بیان ادرار و مدفوع دارد و مفهومِ «قرار دادن چیزها در جای مخصوص» را درک می‌کند.
بیشتر بخوانید:
آموزش دستشویی رفتن کودک پسر
پس از مشاهده‌ی آمادگی‌های ذهنی و جسمی در فرزندمان، لازم است وارد عمل شویم؛ طبیعتاً می‌خواهیم این پروسه در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پایان برسد، نقاط کمتری از منزل کثیف شود و بدون دردسر این مرحله را پشت سر بگذاریم.
حقیقت این است که از پوشک گرفتن کودک به صبر و آرامش زیادی نیاز دارد و چالش‌ها و اتفاقات ناخوشایند در این مرحله اجتناب‌ناپذیر است. (از پوشک گرفتن دولا دولا نمی‌شود!) اما در این بخش به نکاتی می‌پردازیم که به شما کمک می‌کند درک بهتری نسبت به موضوعِ از پوشک گرفتن کودک پیدا کنید، چالش‌ها را تا حدی کاهش دهید و بدانید که در موقعیت‌های مختلف چه رفتاری صحیح است.
1ـ در شرایط مناسب استارت کار را بزنید!
در بخش قبل به طور مفصل در مورد نشانه‌های آمادگی ذهنی، جسمی و شناختی در کودک صحبت کردیم. اولین نکته‌ی مهم این است که آمادگی از پوشک گرفته شدن را در فرزندتان ببینید. اگر زودتر و پیش از آمادگی کودک شروع کنید، پروسه از پوشک گرفتن بیشتر طول خواهد کشید و ممکن است با دردسرها و چالش‌های بیش‌تری همراه شود.
جسم و ذهن کودک باید آماده باشد تا او بتواند کنترل ادرارش را در دست بگیرد، برای دستشویی رفتن تمایل نشان دهد و از لحاظ شناختی درک کند که عمل دفع کردن باید در توالت انجام شود. علاوه بر این موارد، شرایط بیرونی نیز اهمیت زیادی دارد. مثلا لازم است شما هم به عنوان والد در شرایط ذهنی مساعدی باشید؛ اگر با استرس‌ها یا چالش‌هایی درگیر هستید، ممکن است صبوری و تحمل چالش‌های از پوشک گرفتن برایتان دشوار باشد و با عکس‌العمل‌های نامناسب، این پروسه را طولانی‌تر کنید.
همچنین اگر تغییرات بیرونی دیگری رخ داده است، بهتر است آموزش دستشویی رفتن را به تعویق بیندازید؛ زیرا هضم تغییرات بزرگ به صورت همزمان برای کودک دشوار خواهد بود. (تغییراتی مثل تغییر محل زندگی، آمدن خواهر یا برادر جدید یا از شیر گرفتن کودک)
2ـ از کلمات ثابت و مناسبی برای اشاره به ادرار و مدفوع یا اندام تناسلی استفاده کنید
قبل از شروع آموزش دستشویی رفتن کودک پسر، کلمات مناسبی برای اشاره به ادرار و مدفوع و آموزش آن به کودک در نظر بگیرید. (از کلمات با بار منفی مثل کثیف یا بدبو اجتناب کنید.) چون در قدم اول لازم است کودک را با موضوع دفع آشنا کنید و باید بدانید که از چه کلماتی برای این کار استفاده کنید.
علاوه بر این، برای اشاره به اندام تناسلی کودک از کلمات محاوره‌ای و ساختگی استفاده نکنید! زیرا این حس به کودک القا می‌شود که اندام تناسلی یک عضو خجالت‌آور است و باید در لفافه و با حس شرم به آن اشاره شود.
بیشتر بخوانید:
3ـ با داستان و کتاب برای فرزندتان آمادگی ذهنی ایجاد کنید
در این مرحله عنصر خلاقیت بسیار کمک‌کننده خواهد بود! کتاب داستان‌های زیادی در مورد این موضوع وجود دارد و می‌تواند به ایجاد آمادگی در کودک کمک کند. خودتان هم می‌توانید با ساختن داستان‌های جذاب و خلاقانه، در قالب گفتگوهای روزانه این موضوع را به کودکتان بیاموزید.
مثلا موقع خوردن غذا یا میوه می‌توانید به کودک بگویید همان‌طور که ما پوست میوه یا استخوان‌های مرغ را دور می‌ریزیم، بدن هم مواد غذایی مورد نیازش را بر می‌دارد و اضافی‌ها را دور می‌ریزد؛ پس باید به دستشویی برویم تا به بدنمان کمک کنیم قسمت‌های غیر قابل استفاده‌ی غذاها را خارج کند. (یا داستان‌هایی از این قبیل. این داستان‌ها ترس از عمل دفع را کاهش می‌دهد و انگیزه و همکاری کودک را بالا می‌برد.)
4ـ پروسه‌ی دستشویی رفتن را برای کودک عادی‌سازی کنید
ایجاد آمادگی ذهنی اهمیت زیادی دارد و به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. لازم است قبل از آغاز این مرحله، کودک را با فضای دستشویی آشنا کنید و به او نشان دهید که روند دستشویی رفتن چگونه است. می‌توانید از انیمشین‌های مناسب کمک بگیرید یا با استفاده از عروسک‌های مورد علاقه‌ی کودک، مراحل و پروسه‌ی رفتن به سرویس بهداشتی را به او نشان دهید.
5ـ تجهیزات مناسب را فراهم کنید
تجهیزات مناسب بسته به ویژگی‌ها و شرایط فرزندتان می‌تواند متفاوت باشد؛ مثلا اگر فکر می‌کنید که کودکتان از کاسه‌ی توالت یا فلاش تانک می‌ترسد(که یک ترس رایج در کودکان است.)، از لگن مخصوص برای شروع آموزش استفاده کنید. همچنین می‌توانید چند شرت رنگی و با طرح‌های جذاب تهیه کنید که شوق کودک را برای همکاری افزایش دهد.
استفاده از پوشک‌های شرتی نیز کمک‌کننده خواهد بود. در ابتدای شروع آموزش، شلوار راحت به کودک بپوشانید تا بیرون آوردن یا پایین کشیدن شلوار سریع‌تر و آسان‌تر انجام شود؛ شلوارهای تنگ یا شلوارهایی که زیپ و دکمه دارند، مناسب نیستند.
6ـ هنگام خریدن لوازم مربوط به دستشویی، کودک را با خود همراه کنید
هنگام خرید لگن، مایع دستشویی، دمپایی سرویس بهداشتی و لباس زیر بچگانه، کودک را همراه با خود ببرید و از او نظر بخواهید. هنگامی که کودک را با پروسه‌ی دستشویی رفتن آشنا کرده‌اید و همراه با او لوازم مورد نیاز را تهیه می‌کنید، شوق و انگیزه‌ی کودک برای همکاری کردن افزایش پیدا می‌کند. صحبت کردن در مورد رنگ و بوی مایع دستشویی هم می‌تواند برای فرزندتان جذاب باشد.
7ـ تدریجی و به صورت منظم پیش بروید!
گرفتن یک‌باره‌ی پوشک می‌تواند با سختی‌های بیش‌تری همراه باشد؛ اگر از دید کودک به ماجرا نگاه کنیم، تا دیروز بدون دردسر و به راحتی ادرار و مدفوع خود را در سریع‌ترین حالت تخلیه می‌کرده است و اگر یک روز صبح به طور کامل با پوشک خداحافظی کنیم، ممکن است برای او دشوار باشد. (هرچند که گرفتن ناگهانی پوشک هم یکی از روش‌هاست.)
برای آموزش تدریجی و پس از مشاهده‌ی آمادگی کودک، در ابتدا به مدت ۲ الی ۳ ساعت در روز کودک را پوشک نکنید و در این بازه‌ی زمانی رأس هر ۲۰ دقیقه (یا ۳۰ دقیقه، بسته به فاصله‌ی زمانی مشاهده‌ی نشانه‌ها در کودک) با یک جمله‌ی خبری به کودک اعلام کنید که زمانِ دستشویی رفتن است. جملات خبری‌ای مثل «بریم دستشویی.» با اندکی قاطعیت همراه است و به ایجاد عادت در کودک کمک می‌کند. (اصول نشستن کودک روی لگن مخصوص یا توالت را در مورد بعدی توضیح داده‌ایم.)
به مرور متوجه می‌شوید که به صورت تقریبی پس از چه مدت زمانی کودک ادرار یا مدفوع خواهد داشت. در ابتدا نباید از کودک انتظار داشته باشید که این موضوع را بیان کند و لازم است شش دانگ حواستان به بازههای زمانی باشد!
اگر فرزندتان همکاری لازم را داشت و توانستید بازه‌ی زمانی ۳ ساعته را با موفقیت طی کنید، به مرور مدت زمان را افزایش دهید؛ مثلا از هفته‌ی دوم، کودک را از صبح تا ظهر باز بگذارید و طبق همین روشی که گفته شد، رأس ساعت کودک را به سرویس بهداشتی ببرید.
به همین ترتیب کم‌کم بازه‌ی زمانی را افزایش دهید تا کودک بتواند از صبح تا شب بدون پوشک باشد. در مرحله‌ی بعدی شب‌ها هم کودک را باز بگذارید و سر ساعت‌هایی که می‌دانید زمانِ دستشویی رفتن است، کودک را به سرویس بهداشتی ببرید.
بیشتر بخوانید:
8ـ در زمان‌های مشخصی کودک را روی لگن مخصوص یا توالت بنشانید
نظم به ایجاد عادت در کودکان کمک زیادی می‌کند. همان‌طور که در مورد قبل گفته شد، در بازههای زمانی مشخصی کودک را به سرویس بهداشتی ببرید؛ صبح و بعد از چرت‌های بین روز هم زمان مناسبی برای این کار است. در حالتی که فرزندتان روی لگن نشسته است، با داستان‌ها و عبارت‌های هیجان‌انگیز و جذاب یا بازی‌های کوتاهی که ممکن است برای او جذاب باشد، کودک را به همکاری کردن ترغیب کنید. علاوه بر این، بابت نشستن روی لگن او را تشویق کرده و بابت تلاشی که دارد کودک را تحسین کنید.
اگر ادرار یا مدفوع را در لگن انجام داد، محتویات لگن را در چاه دستشویی خالی کنید تا با هدف نهایی بهتر آشنا شود. اگر کودک دستشویی نداشت، به او اجازه دهید بلند شود و بگویید که بعدا می‌تواند دوباره تلاش کند. (حتی برای فرزند پسر، از همان ابتدا آموزش‌ها را با حالت نشسته شروع کنید تا عضلات کودک تقویت شود و برای مدفوع کردن مشکل کمتری وجود داشته باشد.)
سرگرم‌کننده بودنِ این مرحله، همکاری کودک را افزایش می‌دهد. پس با استفاده از خلاقیتتان و بازی‌هایی که برای فرزندتان جذاب است، نشستن روی لگن را با جذابیت‌های بیش‌تری همراه کنید. استفاده از دستگاه حباب‌ساز و درست کردن حباب با آب و کف نیز کمک‌کننده است؛ زیرا هم کودک را سرگرم می‌کند و هم به دلیل انقباض شکم دفع راحت‌تر انجام می‌شود.
9ـ با مشاهده‌ی نشانه‌ها کودک را سریع به سمت توالت ببرید!
پس از این‌که فواصل زمانی ادرار و مدفوع کردن کودک را زیر نظر گرفتید، کم کم متوجه می‌شوید که چه مدت یک بار باید به توالت بروید. در نتیجه هر زمان نشانه‌ها را مشاهده کردید (سکوت کردن، گرفتن ناحیه‌ی تناسلی، سرخ شدن یا دست از بازی کشیدن) فوراً او را به سمت سرویس بهداشتی ببرید. این کار کمک می‌کند که کودک با نشانه‌ها آشنا شود و بداند حتی اگر مشغول انجام کاری است، با مشاهده‌ی نشانه‌ها باید آن را متوقف کرده و به توالت برود. اگر کودک به زبان آورد که دستشویی دارد، او را تشویق کنید که این موضوع را بیان کرده است.
10ـ طریقه‌ی تمیز کردن و شستشو را به کودک بیاموزید
پس از ادرار و مدفوع، مراحل شستشو را با لحن جذاب و خلاقانه‌ای برای کودک توضیح دهید؛ مثلا «این حلقه، گردن شلنگ رو محکم گرفته که بتونه بایسته، از این حلقه آزادش می‌کنیم و بعد باید شیر آب رو باز کنیم. یکم ممکنه سفت باشه اما با تمام زورمون می‌چرخونیم. دو دور که این گردالی رو بچرخونیم آب از شلنگ میاد بیرون و … »
البته که در اوایل کار کودک نمی‌تواند خودش را شستشو دهد، اما آموزش مراحل شستشو کمک می‌کند تا سریع‌تر این کار را یاد بگیرد.
11ـ از پوشک گرفتن را نیمه‌کاره رها نکنید
ممکن است بین پروسه‌ی آموزش دستشویی رفتن به کودک پسر، مسافرت یا مهمانی خاصی پیش بیاید که تصمیم بگیرید مجدداً کودک را پوشک کنید؛ اما این‌کار از پوشک گرفتن کودک را با مشکل و چالش روبه‌رو می‌کند. طی این چند هفته یا یکی دو ماهی که دستشویی رفتن را به کودک می‌آموزید، نظم و مداومت اهمیت زیادی دارد؛ پس اگر مهمانی مهم یا مسافرتی پیش رو دارید، این کار را قبل یا بعد از این موقعیت‌ها انجام دهید.
بیشتر بخوانید:
12ـ محیط سرویس بهداشتی را برای کودک جذاب کنید!
اگر فرزندتان برای رفتن به دستشویی مقاومت زیادی دارد، لازم است از بازی و خلاقیت برای ترغیب کردن کودک استفاده کنید. مثلا اسباب‌بازی‌هایش را گوشه‌ای از سرویس بهداشتی قایم کنید و از او بخواهید آن‌ها را پیدا کند. با آواهای تشویق‌کننده، بر هیجان بازی بیفزایید. می‌توانید از قطاربازی هم کمک بگیرید! هنگامی که زمان رفتن به دستشویی است، با بقیه‌ی اعضای خانواده قطاری درست کنید و کودک را تشویق کنید به شما بپیوندد و بگویید که مقصد نهایی سرویس بهداشتی است.
بازی و داستان و افزودن هیجان و خلاقیت، این پروسه را برای کودک جذاب کرده و سرویس بهداشتی را به یک مکان عادی تبدیل می‌کند.
13ـ برای جلوگیری از کثیف شدن زمین‌ها از قبل تدابیری بیندیشید!
پیش از آموزش دستشویی رفتن کودک پسر، تا حد امکان محل‌های غیر قابل شستشو را با روکش‌های مناسب، زیرانداز یا تشکچه‌های نایلونی بپوشانید. (به خصوص برای شب‌ها موقع خواب) این کار هم نگرانی شما را کاهش می‌دهد و هم باعث می‌شود کودک در آرامش بیش‌تری فرصت یادگیری داشته باشد.
14ـ در صورت کثیف شدن زمین یا فرش عکس‌العمل مناسب داشته باشید!
طبیعتا کثیف شدن زمین، فرش، ماشین یا هر جای دیگری ناخوشایند است؛ اما در نظر داشته باشید که این پروسه برای کودک دشواری زیادی دارد، یادگیری این موضوع به زمان نیاز دارد و ممکن است گاهی نتواند کنترل ادرار خود را حفظ کند. در این شرایط واکنش‌های تند و افراطی، سرزنش کردن، برچسب منفی زدن یا به طور کلی عکس‌العمل منفی، تأثیر مخربی بر اعتماد به نفس و عزت نفس کودک می‌گذارد و حتی ممکن است آموزش دستشویی رفتن را طولانی‌تر کند.
در این شرایط آرامش خود را حفظ کنید و با لحن ملایم و اندکی قاطعانه به کودک بگویید:«جیش و پی پی فقط توی دستشویی. لباس‌هات کثیف شده، بیا بریم عوضش کنیم.» در مسیر یادگیری، اشتباه کردن یک امر طبیعی است و واکنش‌های منفی به کودک این پیام را منتقل می‌کند که حق اشتباه کردن ندارد؛ همین مسئله در آینده می‌تواند زمینه‌ای برای ایجاد اضطراب و کمال‌گرایی ایجاد کند.
15ـ نسبت به مدفوع کودک واکنش بدی نداشته باشید
تا پیش از این کودک درکی از مدفوع نداشته و عمل دفع را به صورت غیر ارادی در پوشک انجام داده است. مشاهده‌ی عمل دفع برای برخی از کودکان ممکن است ناخوشایند یا ترسناک باشد؛ حتی گفته می‌شود که برخی از کودکان ممکن است مدفوع را مانند عضوی از بدن خود فرض کنند و مشاهده‌ی جدا شدنِ آن و ریختن در چاه، می‌تواند برایشان ناخوشایند باشد.
بنابراین، در کنار ایجاد درک صحیح از عمل دفع، لازم است واکنش نامناسبی نسبت به مدفوع نداشته باشید؛ مثلا از کلماتی مثل «اه اه»، «چقدر بد بو»، «پیف پیف» یا غیره استفاده نکنید. این رفتار می‌تواند حس ترس کودک را افزایش دهد.
در عوض با عبارات تشویق‌کننده، کودک را به همکاری کردن و مداومت ترغیب کنید؛ به عنوان مثال «پی پی داره میره پیش مامان باباش… خداحافظ پی پی جون! بیا آب بریزیم که سریع‌تر بره… یوهو… سرسره‌بازی می‌کنه…»
بیشتر بخوانید:
16ـ در صورت نیاز از فرد متخصص کمک بگیرید
مسیر فرزندپروری با چالش‌های زیادی همراه است و ممکن است به عنوان والد کلافه، خسته یا سردرگم باشید. این احساسات طبیعی هستند و شاید نیاز داشته باشید با یک فرد متخصص صحبت کنید. در منابع آموزش فرزندپروری، معمولا به نکاتی که والدین باید در قبال فرزندانشان انجام دهند اشاره می‌شود؛ اما در وهله‌ی اول لازم است به ذهن و روان خودتان توجه داشته باشید تا بتوانید از چالش‌ها به خوبی گذر کنید.
در هر نقطه‌ای از مسیر که حس کردید دچار فرسودگی شده‌اید یا ظرفیت روانیتان کاهش یافته است، از یک روانشناس کمک بگیرید. در مورد احساسات ناخوشایندی که دارید صحبت کنید و راهکارهای تخصصی بگیرید. این بهترین کاریست که هم برای خودتان و هم فرزندتان می‌توانید انجام دهید.
کلام آخر
به پایان مقاله‌ی آموزش دستشویی رفتن کودک پسر رسیدیم. ایجاد عادت‌های جدید، به صبوری و مداومت نیاز دارد؛ حتی اگر به زندگی بزرگسالانه خودمان نگاه کنیم، می‌بینیم که برای ترک برخی از عادت‌های غلط یا اضافه کردن عادت‌های صحیح ممکن است تا مدت‌ها درگیر باشیم! یادگیری دستشویی رفتن برای کودک یک مسئله‌ی دشوار است و در سنین پایین باید این موضوع را یاد بگیرد؛ اگر از این دید نگاه کنیم، بهتر می‌توانیم درک و همدلی داشته باشیم و صبوری کنیم.
شما برای آموزش دستشویی رفتن کودک پسر با چه چالش‌هایی درگیر هستید؟
نظرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
منابع:
