همه ما حداقل یکبار با پدیده (فاجعه!) کودک لوس روبهرو شدهایم؛ بچهای که کسی جرئت ندارد به او نه بگوید، همه باید در خدمتش باشند و حاضر است برای رسیدن به خواستههایش، کف خیابان دراز بکشد و حسابی اعصاب همه را به هم بریزد! جدا از تلف کردن وقت دیگران و کلافه کردن والدین، رفتارهای یک کودک لوس بیشتر از هر کس به خودش آسیب خواهد زد؛ زیرا این کودکان معمولاً در دوست پیداکردن و برقراری ارتباط به مشکل میخورند و بالطبع، احتمال بروز اختلالاتی مانند افسردگی در آنها بالا خواهد بود.
به چه کودکی، کودک لوس گفته می شود؟
بنا به گفته Michele Borba، روانشناس تربیتی و نویسنده کتاب UnSelfie، کودک لوس به این صورت تعریف میشود:
چه کودک چه بزرگسال، همه ما در برخی مواقع کمی خودخواه میشویم و میخواهیم همه چیز مطابق میلمان باشد؛ این کاملاً طبیعی است، اما مشکل از جایی شروع میشود که “الگوی رفتاری“ افراد حول همین محور بچرخد. کودک لوس در همان حالت خودخواه گیرکرده است و “من“ از دهانش نمیافتد. کودک لوس انتظار دارد معیار هر حرف و کاری، نیازها، نگرانیها، احساسات و خواستههای خودش باشند و دیگران بلااستثنا، در جایگاه دوم هستند!
نشانه های کودک لوس چیست؟
بر اساس نظرسنجی که در سال 2011 توسط Parenting and Today Moms انجام شد، بیش از 59 درصد والدین معتقدند فرزندشان بیشتر از همسنوسالانش “لوس” است. البته باید بدانید بسیاری از رفتارهای ناخوشایند کودکان ناشی از سن، واکنش به شرایط بد خانواده یا الگوهای رفتاری اکتسابی کودک هستند و هر رفتار نامناسبی لزوماً نشانه لوس بودن کودک نیست. به طور کلی، بروز رفتارهای زیر در کودکان از نشانههای لوس بودن آنها به شمار میرود:
1_ کودک لوس نمیتواند نه بشنود!
نه گفتن به خواستههای هر کودکی کمی ناراحتی یا ناامیدی به همراه خواهد داشت؛ اما واکنش کودک لوس به نه شنیدن بسیار شدیدتر خواهد بود. LeNaya Smith Crawford، مشاور ازدواج و خانواده، معتقد است:
کجخلقی و بداخلاقی یک رفتار طبیعی در کودکان نوپا یا خردسالی است که نمیتوانند خواستههای خود را بهدرستی بیان کنند یا احساساتشان را نشان دهند. شرایط زمانی بغرنج میشود که این رفتارهای تکانشی با بزرگتر شدن بچه و بهبود تواناییهای ارتباطی او، فروکش نمیکنند.
2_ کودک لوس هیچوقت راضی نمیشود!
هیچ حجم و اندازهای از لباس، اسباببازی، سفر، غذا، زمان با والدین و غیره کودک لوس را راضی نمیکند؛ او همواره بیشتر و بیشتر میخواهد و هیچچیز برایش کافی نیست. طبق گفتههای Michele Borba، کودکان لوس چیزهای زیادی دارند و معمولاً به همین علت، قدردان نیستند. این کودکان بهجای لذتبردن از داشتهها (حتی برای چند لحظه)، سریعاً به فکر دستیابی به یک چیز دیگر میافتند و رفتارهای حریصانه دارند.
3_ کودک لوس فکر میکند دنیا حول او میچرخد!
ویژگی بارز یک کودک لوس، خودمحوری و خودخواهی است؛ یعنی خود را به طرز مخربی در اولویت میگذارند و با ایجاد دردسر و مزاحمت برای دیگران، بهراحتی به خواستههایشان میرسند. باتوجهبه اظهارات Michele Borba، این کودکان مانند کارمندان عالیرتبه شرکتی هستند که میدانند کسی نمیتواند جایشان را بگیرد؛ بنابراین، مدام امرونهی میکنند، برای خود حقوحقوق بیشتری قائل میشوند و انتظار لطف و برخورد ویژه دارند!
4_ کودک لوس صبر و تحمل حالیاش نمیشود!
کودکان لوس اصلاوابدا صبور نیستند و فقط کافی است از عبارت “بعداً فلان کار را برایت انجام میدهم” استفاده کنید؛ آسمان را به زمین میآورند و از هیچچیز ابایی ندارند. در نهایت، شما به قیمت آرامش خودتان، حفظ ظاهر بین همسایهها و ساکت کردن کودک در فضاهای اجتماعی، تسلیم خواسته او میشوید. حتی روانشناسانی مانند Michele Borba نیز معتقدند اصولاً تسلیم خواسته کودک لوس شدن، بهمراتب آسانتر از به تعویقانداختن آن است!
5_ کودک لوس درکی از شکست ندارد!
باختن در بازی یا سایر فعالیتها برای هیچ کودکی لذتبخش نیست؛ برخی گریه میکنند، برخی ناامید میشوند و برخی وسایل را پرت میکنند. باتوجهبه اظهارات Virginia Williamson، درمانگر و مشاور، هر کدام از این رفتارها باتوجهبه سن کودک و در موقعیتهای مختلف طبیعی تلقی میشوند؛ اما کودک لوس واکنشهای اینچنینی شدیدتری خواهد داشت و
- دیرتر شکست را فراموش میکند،
- انتظار دارد هر کاری میکند مورد تحسین و تایید قرار بگیرد،
- نسبت به کسانی که برخلاف میلش (مثلاً در یک بازی یا فعالیت گروهی) رفتار میکنند پرخاشگری شدیدی دارد،
- موفقیت و پیشرفت همکلاسیها، همتیمیها یا حتی رقبای خود را به رسمیت نمیشناسد و در برخی مواقع، نشانه پیروزی (مثلاً یک جام کوچک یا هدیه) را بهزور از دستشان میگیرد.
6_ کودک لوس تا به خواستهاش نرسد تسلیم نمیشود!
پشتکار و تلاش برای رسیدن به خواستهها خوب است؛ اما از راه سالم و درستوحسابیاش! کودک لوس مدام تلاش میکند با استفاده از تکنیکهای نامناسبی مانند
- دروغ گفتن (به پدر میگوید که مادر اجازه خرید اسباببازی یا خوردن پیتزا را داده است)
- ایجاد دعوا و تنش بین والدین (به مادرش میگوید پدر با خواسته او موافقت کرده و گفته است: «به مادرت ربطی ندارد من برای تو چه میخرم.»)
- وانمود به بیماری، گریه و غیره (برای بهدستآوردن خواستههایش، مخصوصاً در محیطهای اجتماعی، آنقدر گریه میکند که یک نفر دلش به حال او بسوزد و بهجای والدین، خوراکی یا اسباببازی را برایش بخرد.)
به هدفش برسد و اصلاً هم فکر نمیکند کار اشتباهی کرده است.
7_ کودک لوس تا زمانی که رشوه نگیرد تن به کار نمیدهد!
تمام کودکان برای انجام برخی کارهای خستهکننده یا ناخوشایند، نیاز به تذکر، تشویق و انگیزه دارند؛ بنابراین، بسیاری از والدین برای جاانداختن عادات مفیدی مانند مسواکزدن یا تمیزکردن اتاق جوایز کوچکی در نظر میگیرند که روش درستی است. در سایر موارد، کودک همواره به حرف پدر و مادرش گوش خواهد داد؛ بهعنوانمثال، همیشه برای دادن کنترل تلویزیون به شما از جایش بلند خواهد شد.
برخلاف سایر کودکان، یک کودک لوس از انجام سادهترین و ابتداییترین کارها سرباز میزند؛ مگر اینکه التماسش کنید (حس قدرت) یا به او رشوه دهید (حس برتری). بهعنوانمثال، اگر از یک کودک لوس ۸ساله بخواهید نمک را از آشپزخانه سر سفره بیاورد احتمالاً از شما میپرسد: «چقدر میدهی یا چهکار میکنی اگر نمک را برایت بیاورم؟»
علت لوس شدن کودکان چیست؟
برای یافتن علت لوس شدن کودکان، بگذارید به گفتههای Laura Markham، روانشناس بالینی، استناد کنیم:
در درجه اول، من معتقدم استفاده از عبارت لوس و امثالهم اشتباه است (مخصوصاً خطاب به کودک و برای سرزنش)؛ زیرا باتوجهبه نقش پررنگ والدین در لوس شدن کودک، این توصیفات خشن کمی ناعادلانه خواهند بود! (منبع: HUFFPOST)
اما Markham درمورد نقش والدین در لوس شدن کودک چه میگوید؟
کودکان دقیقاً همان کارهایی را انجام میدهند که ما انجام میدهیم؛ به عبارتی، رفتارهای کودک بازتابی از رفتارهای والدین خواهند بود و این ما هستیم که به کودکان یاد میدهیم انتظار چه رفتار و برخوردی از جانب اطرافیان داشته باشند. بهعنوان والدین سهلانگار، ما هیچ محدودیت، خطقرمز یا مرزی برای رفتارهای خوب و بد تعیین نمیکنیم؛ بنابراین، کودک اصلاً درکی از محدودیت و چارچوب نخواهد داشت که بخواهد به قیمت اذیتشدن خودش، آنها را رعایت کند!
- بیشتر بخوانید: فرزند پروری چیست؟
- بیشتر بخوانید: نقش مادر در فرزند پروری
- بیشتر بخوانید: صحبت با کودک درباره طلاق
- بیشتر بخوانید: با خبرچینی کودکان چطور برخورد کنیم؟
لوس کردن کودک توسط والدین و اطرافیان معمولاً بهصورت ناخودآگاه و با نیت خوب اتفاق میافتد؛ زیرا آنها میخواهند
- تمام چیزهایی که بهعنوان یک کودک نداشتهاند را برای فرزندشان فراهم کنند.
- فکر میکنند نه گفتن به کودک یا وضع قوانین سفتوسخت، روابط آنها را مخدوش خواهد کرد و کودک دیگر برای بیان خواستههایش سراغ آنها نخواهد آمد؛ زیرا احساسات منفی را تجربه میکند یا اعتماد به نفسش کاهش میابد.
البته در بسیاری از موارد، نه نگفتن والدین ناشی از خستگی و کلافگی است؛ بهعنوانمثال، والدینی که تازه از سرکار برگشتهاند و یک روز سخت کاری را پشت سر گذاشتهاند، قوانین قبلی خود درمورد استفاده از لوازم الکترونیکی را زیر پا میگذارند؛ بنابراین، ترجیح میدهند سر کودک به تلویزیون و بازی های رایانه ای گرم شود تا آنها بتوانند کمی استراحت کنند و نفسی بکشند.
نحوه برخورد با کودک لوس
Michele Borba در مورد منشا لوس بودن کودک میگوید:
هیچ ژنی تحت عنوان لوس بودن وجود ندارد و این رفتار ارثی نیست؛ بلکه کاملاً اکتسابی محسوب میشود و کودک آن را باتوجهبه محیط و رفتار دیگران میآموزد.
- بیشتر بخوانید: تربیت فرزند پسر
- بیشتر بخوانید: تربیت فرزند دختر
- بیشتر بخوانید: ناخن جویدن کودکان
بیایید ببینیم در برخورد با یک کودک لوس، باید چه کنیم؟!
1_ آماده هر برخوردی باشید!
قبل از هر اقدامی، باید بدانید انداختن این رفتار نامناسب از سر کودک، آسان نیست و شما باید از نظر روحی، روانی و احتمالاً مالی آماده باشید. کودک لوسی که با مقاومت شما برای برآوردهکردن نیازهایش مواجه شود، روشهای گذشته را برای رسیدن به خواستههایش پیش خواهد گرفت:
- گریه
- تهدید
- دروغگویی
- بروز رفتارهای پرخاشگرایانه؛ مانند شکاندن وسایل، انداختن وسایل از پنجره به بیرون و غیره
Markham میگوید تنها کاری که باید در این مرحله انجام دهید، تحمل و تسلیمنشدن است. حفظ موضع و ایستادن روی حرف خودتان در چنین شرایطی، بسیار دشوار خواهد بود؛ اما باید با پیشبینی واکنش کودک و بررسی روشهای مناسب برای مدیریت آن، با او همدلی کنید.
2_ یاد بگیرید بدون احساس گناه، نه بگویید!
همانطور که قبلاً اشاره کردیم، بسیاری از والدین با نه گفتن مشکل دارند یا اصلاً محدودیت و قانونی برای کودشان وضع نمیکنند؛ بنابراین، شما باید مرزهای مشخصی برای رفتارهای خوب، بد و پاداش و تنبیه هر کدام تعیین کنید و تحت هر شرایطی، به آن پایبند بمانید. Markham توصیه میکند:
هنگام وضع قوانین و محدودیتها در مراحل اولیه، کمی مهربانتر برخورد کنید؛ بهعنوانمثال، اگر هیچ محدودیتی برای تلویزیون تماشاکردن در خانه شما وجود ندارد، نباید روشنکردن تلویزیون را به کل قدغن کنید یا زمان بسیار کمی برایش در نظر بگیرید. بهتر است آرامآرام زمان روزانه تماشای تلویزیون را کم کنید؛ زیرا در این مرحله، هدف ما صرفاً کاهش زمان تلویزیون دیدن نیست، بلکه میخواهیم کودک طعم محدودیت را بچشد.
3_ بهعنوان یک خانواده، قدردانی و شکرگزاری روزانه انجام دهید!
همانطور که قبلاً اشاره کردیم، کودک لوس بهواسطه امکانات زیادی که برایش فراهم کردهاند، درکی از قدردانی ندارد و فکر میکند داشتن این مزایا کاملاً طبیعی و حق او است؛ بهعنوانمثال، داشتن بیش از 10 دست لباس برایش کاملاً طبیعی محسوب میشود و دلیلی نمیبیند بابت حقوحقوق طبیعیاش، تشکر کند! شما باید بتوانید به شیوهای سالم، برای کودک توضیح دهید که داشتههای او نتیجه زحمات پدر و مادر هستند؛ نه حق طبیعی هر کودک! ضمن آن که ما باید برای داشتن حقوق طبیعی نیز شکرگزار باشیم؛ چرا که زندگی ما را راحتتر میکنند. LeNaya Smith Crawford در این مورد میگوید:
شما باید یک عادت خانوادگی برای قدردانی و شکرگزاری ایجاد کنید؛ مثلاً هر شب قبل از خواب یا قبل از صرف شام، چند دقیقه زمان بگذارید و بابت تمام کارهایی که امروز انجام دادید، امکاناتی که برای انجامشان داشتید و تواناییهای خود شکرگزاری کنید. این شکرگزاری لزوماً جنبه مذهبی ندارد، بلکه صرفاً یک یادآوری ناخودآگاه خواهد بود.
4_ به کودک لوس یاد دهید باید از دیگران مراقبت کند!
تنها راهحل مشکل خودخواهی و خودمحوری، آموزش ارزش مراقبت از دیگران به کودک خواهد بود. بهعنوانمثال هر وقت دوستش به خانه شما آمد، به کودک بگویید
- بگذار ببینم دوستت چه خوراکی میل دارد؟
- چه بازی میخواهد انجام دهد؟
- راستی میدانی رنگ موردعلاقه او چیست؟ برای ربان کادوی تولدش به دردمان میخورد!
با پرسیدن این سؤالها، دوست کودک احساس ارزش و راحتی بیشتری پیدا خواهد کرد و به همان نسبت، رفتار بهتر و دوستانهتری با کودک لوس شما خواهد داشت. کودک به نوبه خود متوجه میشود که درنظرگرفتن احساسات، خواستهها و نیاز دوستش نتیجه این رفتار خوب است؛ باتوجهبه تمایل شدید کودک لوس به تایید و تحسین، رفتار مهربانانه دوستش مهر تأییدی بر درست بودن رفتار خودش و پرسیدن این سؤالها خواهد بود! بنابراین، او ارزش مراقبت از دیگران را بهخوبی یاد خواهد گرفت.
- بیشتر بخوانید: خطاهای فرزند پروری
- بیشتر بخوانید: سبک های فرزند پروری
عواقب لوس شدن کودکان
اگر فرزندتان لوس است، حتما شکایات زیادی از طرف معلمهای مدرسه، کلاسهای بیرون یا همکلاسی، دوستان و حتی اطرافیان خود دریافت کردهاید. این نشان میدهد کودک لوس، در سازگاری با دنیای بیرون مشکل دارد؛ زیرا بر خلاف انتظارش، همه با او رفتار خاصی ندارند، هر چیزی که بخواهد را بهراحتی به دست نمیآورد و کسی مایل به برقراری ارتباط عمیق با او نخواهد بود. در ادامه، عواقب لوس شدن کودک را به طور خلاصه بررسی میکنیم:
- افزایش احتمال بروز انزوای اجتماعی
- وابستگی به حضور دیگران برای انجام کارها
- دشواری در درک ارزش سختکوشی و پشتکار
- ازدستدادن توانایی پذیرش چیزهای غیرقابلتغییر
- عدم قدردانی از داشتهها و بالطبع، احساس کمبود و ناکافی بودن دائمی
- افزایش احتمال بروز استرس، اضطراب و نوسانات خلقی و بیثباتی عاطفی
- عدم رشد روانی و عاطفی مناسب و دشواری در حفظ وضعیت روانی سالم و متعادل
- بیپروایی و گستاخی بیش از حد؛ زیرا هرگز با عواقب کارهایشان روبهرو نشدهاند.
- دشواری در همکاری با دیگران، مشارکت در تصمیمگیریها و به اشتراک گذاشتن داشتهها
- اثرات منفی بر سلامت روان کودک و تجربه احساسات منفی به علت داشتن انتظار بالا از دیگران
- عدم رشد مهارتهای حیاتی؛ مانند مدیریت ناامیدی و غم، صبر برای رسیدن به خواستهها، حل مسئله، تفکر انتقادی و تنظیم هیجانی
- افزایش بروز رفتارهای غیرمحترمانه و پرخاشگرایانه نسبت به دیگران؛ زیرا از سن کم، با همین رفتار به خواستههایشان رسیدهاند.
- افزایش بیمسئولیتی مالی و عاطفی؛ مانند بروز مشکلات سوءمصرف مواد مخدر، اعتیاد به الکل، ولخرجی، قمار، امور تحصیلی و غیره
روشهای جلوگیری از لوس شدن کودکان
این که بخواهیم همه چیز را برای کودکمان فراهم کنیم تا نهایت آرامش و رفاه را تجربه کند، چیز بدی نیست؛ اما دوستی خالهخرسه است! کودک لوس، تا ابد کودک و در پناه شما نمیماند و بالاخره، روزی با کسانی روبهرو خواهد شد که از رفتارهایش چشمپوشی نخواهند کرد. حتما شنیدهاید کودکی که پدر و مادرش تربیتش نکنند، جامعه او را تربیت خواهد کرد؛ بنابراین بهتر است برای حفظ اعتمادبهنفس، عزتنفس و احترام کودک، شما کسی باشید که رفتارهای درست را به او یاد میدهد؛ حتی به قیمت ناراحت شدن کودک.
بیایید چند روش جلوگیری از لوس شدن کودکان را به طور خلاصه بررسی کنیم:
1_ قوانین مناسبی تعیین کنید
شما این حق و مسئولیت را دارید که باتوجهبه باورها و ارزشهای خود، محدودیتها و قوانینی برای کودک تعیین کنید. این قوانین باید متناسب با سن، تواناییها و درک کودک از حرفها و محیط اطرافش باشد. برخلاف باور عموم، تعیین قوانین به معنای محدودکردن کودک نیست؛ بلکه به او یاد میدهد باید در زندگیاش نظم و چارچوب داشته باشد. شکلگیری این عادت مثبت در آنها، خودکنترلی و انضباط بهتری در سنین بزرگسالی به همراه خواهد داشت.
2_ توجه کافی داشته باشید
درست است که توجه به کودک در برخی موارد منجر به لوس شدن او میشود؛ اما عدم توجه به او نیز نتیجه مشابهی خواهد داشت و شخصی از او میسازد که همیشه نیازمند کمک دیگران برای انجام کارها خواهد بود. شما باید در حد تعادل به نیازهای کودک توجه کنید؛ حتی نیازهایی که به نظرتان غیرضروری میآیند. برخی والدین برای این که کودک لوس نشود
- خوردن فستفود را کاملاً قدغن میکنند،
- اگر زمین بخورد اجازه گریه و ابراز ناراحتی را به او نمیدهند،
- به خواسته او برای خرید وسیله موردعلاقهاش اهمیت نمیدهند،
- معتقدند کار بد باید بلافاصله با تنبیه همراه باشد؛ اما کار خوب وظیفه کودک است و نیازی به پاداش و تشویق ندارد.
نکته مهم همان توجه کافی و متعادل به کودک است تا او بتواند در عین مستقل بارآمدن و روی پای خودش ایستادن، پشتش به شما گرم باشد.
3_ تسلیم رفتارهای نامناسب کودک نشوید
یکی از دلایل لوس بارآمدن کودکان، کلافگی و بیحوصلگی والدین در برخورد با نارضایتی و ناخشنودی آنها است؛ یعنی والدین بهجای صحبت با کودک، فهمیدن علت ناراحتی، تلاش برای حل آن و سایر اقدامات اینچنینی، تنها به دنبال ساکت کردن کودک هستند. به همین ترتیب، سادهترین روش را برای این کار انتخاب میکنند و اجازه میدهد هر چه میخواهد داشته باشد تا فقط صدایش را نشنوند.
بهعنوان والدین، شما باید بهخاطر داشته باشید که تربیت کودک مسئولیت و وظیفه شما است و حتی بیشتر از شغلتان ارزش خواهد داشت؛ بنابراین، نباید به بهانه خستگی یا درگیری با کار، سهلانگاری کنید و اجازه دهید کودک خودش، خودش را تربیت کند!
4_ صبر را به کودک بیاموزید
حتی اگر میتوانید خواسته کودک را در لحظه برآورده کنید؛ از او بخواهید کمی صبر کند تا کار فعلی شما (آشپزی، رسیدگی به کارهای خانه، خواندن کتاب، چککردن پیامها و غیره) تمام شود. در این صورت، کودک
- احترام به وقت و کار دیگران را یاد میگیرد،
- میفهمد کار هر کس برای خودش ارزشمند است،
- انتظار ندارد دیگران برای پاسخ به خواستههای او، بلافاصله از جا بپرند!
- کودک لوس و بیصبر، معمولاً سریع از دیگران ناامید میشود و روابطش کوتاهمدت خواهند بود.
سایر روشها به شرح زیر هستند:
- کودک را بیش از حد مورد تعریف و تحسین قرار ندهید.
- کودک را به پیروی از دستورالعملها و سازگاری با آنها عادت بدهید.
- با دخیل کردن کودک در کارهای خانه، مهارتهای اساسی زندگی را در او تقویت کنید.
- ادب و احترام به خود و دیگران را حتما در آموزشهای مستقیم و غیرمستقیم به کودک بگنجانید.
- در صورت نیاز کودک را به شیوههای مناسبی تنبیه کنید که هم متوجه اشتباهش شود، هم چیزی یاد بگیرد.
کلام آخر
در اصول روانشناسی کودک مدرن، ما باور داریم کودک باید اجازه داشته باشد دستورات والدین را زیر سؤال ببرد و توضیح بخواهد؛ زیرا این مسئله به بهبود استقلال، حس قدرت و تفکر انتقادی او کمک خواهد کرد؛ بنابراین، رویکرد جهانی فعلی برای درمان یک کودک لوس، ایجاد محدودیت و سرکوب نیست. به همین ترتیب، توصیه میکنیم والدین برای بهبود رفتار کودک لوس یا جلوگیری از تربیت اینگونه کودکان، حتما با یک روانشناس کودک در ارتباط باشند.
منابع:
