آیا حس می‌کنید کودک شما زودرنج یا حساس است؟ اگر اینطور است، در همین ابتدا باید بگوییم شما اصلا تنها نیستید! به گفته دکتر الین آرون (نویسنده کتاب کودک بسیار حساس)، از هر 5 کودک در دنیا، یک کودک بسیار حساس و زودرنج است. کودکان حساس یا زودرنج (sensitive child) معمولا بهانه‌گیر هستند و بیشتر از سایر کودکان به اتفاقات محیط اطراف خود واکنش حسی نشان می‌دهند.
آنها همچنین کمی لجباز هستند و بیش از حد تحریک می‌شوند. تربیت کودک زودرنج چالش‌های خاص خود را دارد. آشنایی والدین با این چالش‌ها برای والدین این کودکان ضروری است.
اگر بخاطر زودرنجی و بهانه‌گیری زیاد فرزندتان نگران هستید، این مقاله قرار است رازهای طلایی تربیت این کودکان را به شما آموزش دهد. از آنجا که در بین سبک‌های فرزندپروری، تربیت کودک زودرنج از حساسیت و اهمیت خاصی برخوردار است، پیشنهاد می‌کنیم نکات ارائه شده در این مطلب را جدی بگیرید!
نشانه کودکان زودرنج چیست؟
شاید اگر با نشانه‌های کودکان زودرنج آشنا شوید، متوجه خواهید شد که این کودکان تفاوت‌های خاصی با سایر کودکان دارند؛ اما این به معنای وجود یک نقطه ضعف یا منفی نیست. واقعیت این است که کودکان حساس، فقط ویژگی‌های متفاوتی با دیگر هم سن و سالان خود دارند و حتی در مواردی، مزیت‌ها و استعدادهای نهفته در آنها می‌تواند واقعا شما را سورپرایز کند.
بنابراین اگر می‌خواهید با دنیای شگفت‌انگیز و پراحساس کودکان زودرنج آشنا شوید و آنها را کاملا درک کنید، بهتر است قبل از یادگیری شیوه صحیح تربیت فرزند برای این نوع کودکان، با نشانه‌های رفتاری آنها به خوبی آشنا شوید. کودکان زودرنج و حساس، به طور کلی به محرک‌های محیطی (اعم از محرک‌های حسی، عاطفی و اجتماعی) حساسیت بیشتری نشان می‌دهند.
این حساسیت می‌تواند در زمینه‌های مختلفی خود را نشان دهد. در ادامه، به برخی از مهمترین نشانه‌های این دسته از کودکان و تربیت کودک زودرنج خواهیم پرداخت.
1- خیلی راحت گریه می‌کنند و ناراحت می‌شوند
این کودکان به طور عمیق‌تر تحت تاثیر احساسات خود و دیگران قرار می‌گیرند و به راحتی گریه می‌کنند یا غمگین می‌شوند. این موضوع شاید کمی شما را سردرگم یا کلافه کند. با این حال، اصلا جای نگرانی نیست؛ برای تربیت کودک زودرنج، راهکارهایی وجود دارد که می‌تواند کاملا تاثیرگذار باشد.
2- از موقعیت‌های جدید مضطرب می‌شوند
شاید اگر یک کودک حساس و زودرنج را حتی برای زمان خیلی کم از والدین خود دور کنید، واکنش‌های عصبی نشان دهد و به شدت مضطرب شود. کودکان زودرنج از حضور در موقعیت‌های جدید و متفاوت فرار می‌کنند و از آن بیزارند. شرایط جدید می‌تواند آنها را مضطرب کرده و باعث ایجاد ترس شود.
3- به صدا، نور، بو و لمس حساسیت دارند
شاید کمی عجیب بنظر برسد، اما کودکان زودرنج به نورهای روشن، صداهای بلند، بوهای تند و یا لمس‌های خاص حساسیت نشان داده و از آنها آزرده می‌شوند. این ویژگی آنها بیشتر در مواقعی دیده می‌شود که احتمالا به یک میهمانی خانوادگی رفته‌اید و کودک شما از همان بدو ورود، شروع به گریه کردن می‌کند. کودکان زودرنج به سروصدای زیاد در میهمانی‌ها، کلاس درس یا حتی خیابان شلوغ واکنش نشان می‌دهند و خیلی سریع ناراحت می‌شوند.
4- به تنهایی و خلوت علاقه دارند
دنیای لطیف و عمیق کودکان زودرنج همیشه به آرامش و خلوت نیاز دارد؛ اگر این واقعیت را درک نکنید، چالش‌های زیادی پیش رو خواهید داشت. به کودکان زودرنج اجازه دهید برای مدتی در یک محیط خلوت، تنها باشند؛ آنها برای پردازش اطلاعات و کسب آرامش روحی به تنهایی نیاز دارند. بنابراین بهتر است هنگام تربیت کودک زودرنج، همیشه حریم شخصی آنها را در ذهن داشته باشید و یک اتاق خالی و اختصاصی برای آنها در نظر بگیرید.
5- آنها همه چیز را عمیقا پردازش می‌کنند
در تربیت کودک زودرنج خوب است به این ویژگی آنها دقت کنید؛ یک کودک زودرنج، مغزی شبیه یک متفکر و اندیشمند دارد. دکتر آرون در همین زمینه، کودکان زودرنج را کاوشگرانی متفکر می‌داند.
بیشتر بدانید:
کودکان زودرنج در تصمیم‌گیری مشکل دارند؛ زیرا تفکر عمیق آنها، احتمالات زیادی را در ذهن آنها شکل می‌دهد به همین دلیل، آنها به زمان بیشتری برای تصمیم‌گیری نیاز دارند.
دلایل زودرنجی کودکان؛ تربیت کودک زودرنج
دلایل متعددی می‌توانند در زودرنجی کودکان نقش داشته باشند. این دلایل به طور کلی به دو دسته عوامل ذاتی و عوامل محیطی تقسیم می‌شوند. برای تربیت کودک زودرنج بهتر است با این دلایل آشنا شوید.
از جمله عوامل ذاتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ژنتیک: تحقیقات نشان داده است که ژنتیک می‌تواند در زودرنجی کودکان نقش داشته باشد.
- سطح هورمون‌ها: تغییرات هورمونی، به خصوص در دوران بلوغ، می‌تواند بر خلق و خوی کودکان و نوجوانان تاثیر بگذارد.
برخی از عوامل محیطی زودرنجی کودکان:
- تربیت والدین: روش‌های تربیتی نامناسب، مانند تنبیه، سرزنش و مقایسه، می‌تواند در زودرنجی کودکان نقش داشته باشد.
- محیط ناامن: کودکانی که در محیط ناامن و پر از تنش بزرگ می‌شوند، ممکن است به طور عمیق‌تر تحت تاثیر احساسات و محرک‌های محیطی قرار بگیرند.
- تجربیات منفی: تجربیات منفی مانند طلاق، جدایی والدین، یا مورد آزار و اذیت قرار گرفتن، می‌تواند در زودرنجی کودکان نقش داشته باشد.
- کمبود اعتماد به نفس: کودکانی که اعتماد به نفس پایینی دارند، ممکن است در برابر انتقاد و نظرات دیگران حساس‌تر باشند.
- فشارهای اجتماعی: فشارهای اجتماعی برای موفقیت، رقابت و زیبایی، می‌تواند در اضطراب و زودرنجی کودکان نقش داشته باشد.
با شناخت دقیق دلایل زودرنجی، می‌توانید راهکارهای موثر و بهتری برای تربیت کودک زودرنج شناسایی کرده و آنها را دنبال کنید.
تحقیقات نشان داده‌اند که کودکان با خلق و خوی حساس، اغلب این زودرنجی و حساسیت را در تمام طول عمر خود دارند.
رفتار صحیح با کودکان زودرنج
با یک کودک زودرنج و حساس چگونه برخورد کنیم؟ این سوال معمولا یکی از سوال‌های اساسی والدین کودکان حساس یا بسیار حساس است.
ما قرار است بهترین راهکارهای تربیتی برای این کودکان را با هم مرور کنیم؛ اما در همین ابتدا بهتر است بدانید که همه‌چیز به میزان آگاهی و شناخت شما نسبت به این کودکان بستگی دارد؛ بنابراین بهتر است در تربیت این فرزندان، آنها را بهتر و بیشتر بشناسید.
· احساسات کودک زودرنج را بپذیرید
این احساس را به کودک خود منتقل کنید که احساسات او قابل درک هستند و شما واقعا آنها را تایید می‌کنید. هرگز سعی نکنید احساسات و خلق و خوی فرزندتان را تغییر دهید.
شاید گریه کردن کودکان زودرنج بیشتر به چشم بیاید؛ اما یک واکنش هوشمندانه به این گریه‌ها این است که روی نقاط قوت و ویژگی‌های مثبت فرزند خود تمرکز کنید. واقعیت این است که دنیای پیرامون برای یک کودک غیر حساس، می‌تواند برای یک کودک زودرنج واقعا آزاردهنده باشد.
· به استراحت فرزندتان اهمیت دهید
حساسیت به نور، صدا و لمس، تا حد زیادی می‌تواند کودکان زودرنج و حساس را خسته و آشفته کند؛ بنابراین هیچ‌چیزی بهتر از یک اتاق یا محیط آرام و ساکت نمی‌تواند معجزه کند. برای این کار می‌توانید یک اتاق ساکت برای فرزندتان آماده کنید تا در آن بتواند در کمال آرامش به کارهایی که دوست دارد بپردازد؛ چیزهایی مثل گوش دادن به موسیقی، نقاشی کشیدن یا رنگ آمیزی!
علاوه بر این، به یاد داشته باشید که فوق برنامه‌های زیاد و طولانی برای کودکان حساس، اصلا مناسب نیست؛ بهتر است یک برنامه سبک و در عین حال متنوع برای آنها طراحی کنید.
· برای یادگیری نظم، محدودیت ایجاد کنید
شاید تصور کنید، وضع قوانین و محدودیت در تربیت کودک زودرنج، کار خیلی سختی باشد؛ تا حدی این موضوع درست بنظر می‌رسد. اما به یاد داشته باشید که عدم ایجاد محدودیت در بلندمدت ممکن است باعث بروز رفتارهای ناهنجار و بی‌انضباطی در فرزندتان شود. برای جلوگیری از این کار، در عین حال که انعطاف‌پذیری دارید، محدودیت‌هایی برای او ایجاد کنید. این محدودیت‌ها به مرور از فرزندتان یک فرد مسئولیت‌پذیر می‌سازد.
· برای تلاش آنها ارزش قائل شوید
اگر یک کودک غیرحساس برای انجام کاری به یکبار تشویق نیاز دارد؛ این تشویق برای کودکان حساس باید چند برابر باشد. برای ترغیب و تشویق کودک زودرنج، اولین کار احترام گذاشتن به تلاش او است. تشویق هوشمندانه کودک حساس، روی اعتماد به نفس او تا حد زیادی تاثیر مثبت دارد. این موضوع خصوصا در تربیت فرزند پسر بسیار اهمیت دارد؛ زیرا احترام گذاشتن به تلاش‌ها او می‌تواند تا حد زیادی روی اعتماد به نفس و ارتباط بهتر او با اجتماع موثر باشد.
· به آنها یاد بدهید چگونه ابراز احساسات کنند
یکی از رازهای طلایی در تربیت کودک زودرنج، این است که به او کلماتی برای ابراز احساسات بیاموزیم. شاید این کار خصوصا در تربیت کودک دختر خیلی آسان بنظر برسد؛ اما تاثیر آن در حد یک شاهکار اثرگذار است. احساسات کودک زودرنج، مانند یک اقیانوس مواج و پرتلاطم است. با یاد دادن چند کلمه یا جمله ساده برای بیان احساسات، به او کمک می‌کنید که در این اقیانوس مواج به راحتی به ساحل آرامش برسد.
· محرک‌های آزاردهنده را شناسایی کنید
در بسیاری از مواقع، به وجود آمدن شرایط خاصی در محیط زندگی ممکن است باعث زودرنجی کودکان شود. بهتر است با کودک خود صحبت کنید و با پرسیدن سوالاتی از او، شرایطی که باعث زودرنجی شده است را شناسایی کنید. شناخت این الگوها به شما کمک می‌کند که در آینده برای حذف محرک‌ها بهتر اقدام کنید.
· تربیت کودک زودرنج؛ انتظارات واقع‌بینانه
در تربیت کودک زودرنج بهتر است توجه زیادی به انتظارات خود از کودک داشته باشید. کودکان حساس اغلب تمایل به کمال‌گرایی دارند؛ بنابراین بهتر است محدودیت‌های حسی و غیر حسی فرزندتان را بشناسید و متناسب با توانایی او انتظارات خود را تنظیم کنید. انتظارات غیرواقع‌بینانه و عدم درک توانایی فرزندان حساس می‌تواند میزان زودرنجی آنها را افزایش دهد.
نبایدها در رفتار با کودک زودرنج
در این بخش قصد داریم به خطاهای فرزندپروری در تربیت کودکان حساس بپردازیم. تربیت کودک حساس و زودرنج نیازمند صبر، حوصله و درک عمیق والدین است.
در این مسیر، توجه به برخی از “نبایدها” می‌تواند به شما در کمک به فرزندتان برای مدیریت حساسیت و پرورش عزت نفس و اعتماد به نفس او کمک کند:
- سرزنش و تحقیر: ملامت کردن کودک زودرنج، به دلیل حساسیت‌های او، نه تنها کمکی به او نمی‌کند، بلکه می‌تواند عزت نفس او را خدشه‌دار کرده و اضطراب و ناامنی او را افزایش دهد. به جای سرزنش، سعی کنید احساسات فرزندتان را درک کنید و به او نشان دهید که در کنارش هستید.
- مقایسه با دیگران: این کار، به خصوص برای کودکانی که به نظر می‌رسد قوی‌تر و مقاوم‌تر هستند، می‌تواند حسادت، ناامیدی و بی‌ارزش بودن را در او ایجاد کند. هر کودک منحصر به فرد است و با سرعت و شیوه خاص خود رشد می‌کند. به جای مقایسه، فرزندتان را با خودِ گذشته‌اش مقایسه کنید و پیشرفت‌های او را تشویق کنید. مقایسه فرزند حساس با دیگران تاثیر بسیار منفی روی تربیت کودک زودرنج دارد.
- برچسب زدن: برچسب زدن به کودک با عناوینی مانند «زودرنج» یا «حساس» می‌تواند به هویت او تبدیل شده و عزت نفس او را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. به جای برچسب زدن، بر نقاط قوت و توانایی‌های فرزندتان تمرکز کنید و به او کمک کنید تا اعتماد به نفس خود را تقویت کند.
- نادیده گرفتن احساسات: این موضوع، می‌تواند به او احساس تنهایی و عدم درک شدن بدهد. به احساسات فرزندتان توجه کنید، به او گوش دهید و به او نشان دهید که برای احساسات او ارزش قائل هستید.
- انتظار بیش از حد: توقع رفتارهای فراتر از سن و توانایی کودک، می‌تواند اضطراب و فشار زیادی را به او تحمیل کند. انتظارات واقع‌بینانه از فرزندتان داشته باشید و به او فرصت دهید تا با سرعت خود رشد کند و مهارت‌های جدید را یاد بگیرد.
- عدم ایجاد نظم و انضباط: عدم وجود نظم در محیط زندگی کودک، می‌تواند به او احساس ناامنی و بی‌ثباتی بدهد. قوانین و روال‌های واضح و مشخصی برای فرزندتان تعیین کنید و به طور عادلانه و ثابت قدم، آنها را اجرا کنید.
- عدم توجه به نیازهای حسی: برخی از کودکان حساس، به طور خاص به محرک‌های حسی (مانند نور، صدا، بو و …) حساس هستند. به نیازهای حسی فرزندتان توجه کنید و برای او محیطی آرام و مناسب فراهم کنید
کلام پایانی تربیت کودک زودرنج
در این مقاله سعی کردیم به این سوال بپردازیم که برای کودکان زودرنج و حساس، شیوه صحیح فرزند پروری چیست؟ بهترین روش برخورد با رفتار آنها چیست؟ واقعیت این است که در تربیت کودک زودرنج، مهمترین اصل، فراهم کردن یک محیط حمایتی است. بهتر است آنها را با لنز ارزشمندی ببینید و به احساسات عمیق آنها احترام بگذارید.
تنها با این شرایط است که می‌توانید از چالش‌های جدی تربیت این فرزندان به خوبی عبور کنید. ممکن است با مطالعه این مقاله سوالات زیادی در ذهن شما شکل گرفته باشد، خصوصا اینکه شرایط زندگی شما کاملا با خانواده‌های دیگر می‌تواند متفاوت باشد. آیا در تربیت فرزند حساس خود با مشکل مواجهید؟ بنظر شما کدامیک از راهکارهای ارائه شده در این مقاله، موثرتر بنظر می‌رسند؟
