صحبت با کودک درباره طلاق چگونه باید انجام شود؟ دکتر جیمی هاوارد، روانشناس حوزه‌ی کودک، بیان می‌کند که لحظه‌ی اطلاع‌رسانی درمورد طلاق، از آن لحظه‌هاییست که تا ابد در ذهن کودک باقی می‌ماند. بنابراین فارغ از تمام تعارض‌ها و اختلافاتی که وجود دارد، چگونگی بیان این موضوع از اهمیت زیادی برخوردار است و می‌تواند آسیب‌ها را کاهش دهد.
کودکان برای حفظ بقای خود و تأمین نیازهایشان به پدر و مادر وابسته هستند و امنیت و ثبات محیط بیرونی تأثیر زیادی بر آن‌ها دارد. طلاق والدین حس امنیت را در کودک متزلزل می‌کند و پرسش‌هایی را برای او ایجاد خواهد کرد؛ سوالاتی همچون «کی مواظب من است؟»، «از این به بعد قرار است کجا زندگی کنم؟» یا «آیا پس از این والدین مرا دوست خواهند داشت؟» و …
در این مقاله به طور مفصل به موضوع صحبت با کودک درباره طلاق می‌پردازیم و بیان می‌کنیم که چگونه می‌توان کم‌ترین آسیب‌ها را به حس امنیت در کودک وارد کرد. با ما همراه باشید.
نکات مهم برای صحبت با کودک درباره طلاق
شاید بتوان گفت اصلی‌ترین هدف این است که به کودک این پیام را منتقل کنیم :«ما هنوز در یک تیم هستیم و تو را خیلی دوست داریم.» نکاتی که در ادامه بیان می‌شود، در راستای رسیدن به این هدف است.
1ـ لازم است قبل از مطرح کردن با یکدیگر به تفاهم رسیده باشید
همان‌طور که در بخش مقدمه بیان کردیم، نحوه‌ی گفتنِ این موضوع اهمیت بسیار زیادی دارد؛ بنابراین لازم است پیش از آن با همسر خود به تفاهم برسید. البته که در این دوران اختلاف‌ها و بحث‌های زیادی وجود دارد و صحبت کردن با یکدیگر می‌تواند دشوار باشد؛ اما این کار کمک می‌کند که آسیب‌های کمتری به فرزندان وارد شود.
درباره چرایی جداییتان به یک نظر مشترک برسید؛ نظری که در آن طرف مقابل تخریب نمی‌شود و پاسخی منطقی به کودک ارائه می‌دهد. بهتر است در مورد سایر جزئیات هم با یکدیگر به تفاهم برسید؛ مثلا این‌که چه زمانی یا کجا این مسئله را مطرح کنید یا این‌که با چه جمله‌ای گفتگو را آغاز کنید.
بیشتر بخوانید:
2ـ در صورت امکان هر دو والد و با کمک یکدیگر این موضوع را مطرح کنید
دکتر جیمی هاوارد بیان می‌کند که بهتر است والدین با کمک یکدیگر و در آرامش این موضوع را با فرزندان در میان بگذارند. حضور هر دو والد به کودک حس امنیت بیش‌تری منتقل می‌کند و این پیام را می‌رساند که «ما هنوز هم در یک تیم هستیم.»
اما اگر حضور یکی از والدین ممکن نبود، بهتر است والدی که ارتباط و صمیمیت بیش‌تری با فرزندان دارد این موضوع را مطرح کند.
3ـ هنگام صحبت با کودک درباره طلاق او را در جزئیات غرق نکنید!
طبیعتا میزان اطلاعاتی که به کودک ارائه می‌دهید، به سن و بلوغ او بستگی دارد. اما به طور کلی نباید کودک را درگیر جزئیات اختلاف‌ها نکنید؛ صرفا به صورت کلی موضوع را مطرح کنید و اجازه دهید کودک نگرانی‌های ذهنی‌اش را در قالب پرسش بیان کند. بهتر است از قبل برای سوالات احتمالی آماده شوید و پاسخ‌های منطقی و صحیحی متناسب با سن کودک در نظر داشته باشید.
علاوه بر این، برخی از سوالات ممکن است در ذهن کودک وجود داشته باشد اما به زبان آورده نشود. سوالات احتمالی عبارتند از:
- آیا من تقصیری دارم؟
- آیا می‌توانستم کاری انجام دهم که این جدایی رخ ندهد؟
- اگر قول بدهم فرزند خوبی باشم و درست رفتار کنم، ممکن است بتوانم از جدایی والدینم جلوگیری کنم؟
- اگر پدر/مادر با من زندگی نکند، باز هم مرا دوست خواهد داشت؟
- چند وقت یک‌بار می‌توانم پدر/مادر را ببینم؟
- آیا محل زندگی‌ام تغییر می‌کند؟
- آیا باید به مدرسه‌ی جدیدی بروم؟
- آیا پول کافی برای زندگی کردن خواهیم داشت؟
4ـ می‌توانید یک جدول زمانی به کودک ارائه دهید
اگر هنوز کارهای طلاق به طور کامل انجام نشده است، می‌توانید به کودک بگویید که مدتی طول می‌کشد تا جزئیات مشخص شود و به پرسش‌های کودک در مورد زمانِ تغییر محل زندگی یا زمانِ نهایی شدنِ طلاق پاسخ دهید. این کار کمک می‌کند تا کودک فرصت بیش‌تری برای هضم تغییرات داشته باشد و خودش را آماده کند.
5ـ والد دیگر را در مقابل کودک تخریب نکنید!
این مورد یکی از مهم‌ترین نکات در صحبت با کودک درباره طلاق محسوب می‌شود. فرزند شما نباید گوش شنوایی برای تعارض‌ها باشد یا مسئولیت تحمل تخلیه‌ی خشم والدین را بر عهده داشته باشد. اگر خشمگین هستید یا احساس ناعدالتی می‌کنید، حتما با یک مشاور در ارتباط باشید و احساسات ناخوشایند خود را با فرد متخصص در میان بگذارید.
هر دو والد در ذهن کودک ارزش و اهمیت بالایی دارند و تخریب شدن یکی از والدین توسط والد دیگر، آسیب‌های سنگینی به روان کودک وارد خواهد کرد.
6ـ به کودک بگویید که دلیل عصبانیت شما او نیست
ممکن است کودک در گذشته شاهد بحث‌ها و پرخاشگری‌های بین شما و والد دیگر بوده باشد، در این صورت به طور واضح و شفاف بیان کنید که او دلیل عصبانیت شما نبوده و تقصیری متوجه او نیست. کودکان بیشتر از حدی که فکرش را بکنید، نابسامانی‌های بیرونی را درونی می‌کنند و خودشان را مقصر اتفاقات تشخیص می‌دهند. این حس گناه و شرم درونی می‌تواند تا پایان عمر در کودک باقی بماند.
بنابراین لازم است هنگام صحبت با کودک درباره طلاق این تصور اشتباه را در او اصلاح کنید و متناسب با درک کودک به او بگویید که اختلاف‌هایی داشتید و او باعث و بانی تعارض‌ها نیست. همچنین اگر در این مدت اخیر به صورت ناخودآگاه خشمی را روی کودک تخلیه کرده‌اید، از او معذرت‌خواهی کنید و بگویید که در آن لحظه عصبانیت شما منشأ دیگری داشته است.
بیشتر بخوانید:
7ـ کودک را از حس علاقه‌تان به او مطمئن کنید
لازم است به صورت زبانی و عملی به فرزندتان نشان دهید که او را مثل سابق دوست دارید. شاید این موضوع برای شما یک حقیقت بدیهی باشد اما کودک در شرایطِ بحث و جدال والدین و جدایی آن‌ها، در مورد علاقه‌شان نسبت به خود دچار تردید می‌شود. به فرزندتان بگویید که دوستش دارید، او را در آغوش بگیرید، نوازشش کنید و به او اطمینان خاطر دهید که به اندازه‌ی قبل برای شما و والد دیگر ارزشمند است.
8ـ موضوعات ثابت را یادآوری کنید!
وقتی صحبت از طلاق می‌شود، تنها موضوع قطعی عدم قطعیت است! کودکان این را احساس می‌کنند و ممکن است حس عدم امنیت را تجربه کنند. با فرزندتان صحبت کنید و به او بگویید که چه مواردی ثابت باقی می‌ماند؛ مثلا می‌توانید بگویید که «تو به همان مدرسه‌ی قبلی می‌روی و دوستانت را می‌بینی.»، «ما همچنان باهم وقت می‌گذرانیم.»، «عشق و علاقه‌ی من و پدرت (یا مادرت) به تو ثابت است و تغییری نخواهد کرد.»
در صحبت با کودک درباره طلاق، همدلی هم اهمیت زیادی دارد. به فرزندتان بگویید که درک می‌کنید ممکن است این شرایط برای او ترسناک باشد یا احساس نگرانی داشته باشد، اما شما کنارش خواهید بود و در تلاش هستید تا کم‌ترین آسیب به او وارد شود.
9ـ به فرزندتان قول‌هایی بدهید و وفادار بمانید!
به عنوان مثال به فرزندتان قول بدهید که هفته‌ای یک مرتبه باهم به پیاده‌روی می‌روید و دوچرخه‌سواری می‌کنید؛ سپس به این قول پایبند بمانید. این موضوع به فرزندتان حس امنیت را منتقل می‌کند و نسبت به از دست دادن علاقه‌ی والدین احساس خطر کمتری خواهد داشت. این قول‌ها می‌تواند شامل هر‌چیزی باشد:«شنبه با یکدیگر به سینما می‌رویم.»، «بیا آخر هفته به آن پارک سرپوشیده‌ای که دوست‌داشتی برویم.»، «می‌خواهیم سه‌شنبه‌ی هر هفته را باهم وقت بگذارنیم.» و … .
10ـ هر دو والد با فرزند خود رابطه‌ی باکیفیتی داشته باشید
تحقیقات نشان می‌دهد سه عامل اصلی به کودکان کمک می‌کند تا پس از طلاق والدینشان با شرایط جدید بهتر سازگار شوند؛ مورد اول «داشتن رابطه‌ی قوی با والدین» است. یعنی هر دو والد پس از جدایی باید تلاش کنند زمان باکیفیت و ثابتی با فرزندانشان داشته باشته باشند.
مورد دوم «فرزندپروری صحیح» و مورد سوم هم «قرارگیری حداقلی در معرض درگیری‌ها» است.
11ـ هنگامی که کودک با والد دیگر ملاقات می‌کند، اصول مهم را فراموش نکنید!
در بهترین حالت، زمان‌های ثابتی برای دیدار والد دیگر با فرزند وجود خواهد داشت؛ اما این دیدارها مستلزم رعایت نکات مهمی هستند. به عنوان مثال:
- از کودک خود برای انتقال پیام به همسر سابقتان استفاده نکنید!
- اگر همچنان درگیر بحث و اختلاف هستید، هنگام بردن و آوردن کودک، مکالمه را با یکدیگر به حداقل برسانید. (با والد دیگر)
- به زمان‌های تعیین شده برای وقت گذراندن با کودک پایبند باشید.
- هرگز در مقابل کودک همسر سابق خود را تخریب نکنید؛ در ذهن کودک، پدر و مادر هر دو ارزشمند هستند و نباید رابطه‌ی بین آن‌ها را بی‌ارزش کنید.
- به حریم خصوصی همسر سابقتان احترام بگذارید.
- برای وقتی که والد دیگر با فرزند سپری می‌کند، احترام قائل باشید؛ بدقولی نکنید و لوازم لازم را با کودک همراه کنید.
12ـ به کودک زمان بدهید تا با تغییرات جدید وفق پیدا کند
جدایی والدین یک تغییر اساسی در زندگی کودک است و سازگاری کودک با شرایط جدید به زمان نیازدارد. مدتی طول می‌کشد تا کودک برنامه‌ی جدید زندگی را تجربه کرده و به آن عادت کند. در این دوران از لحاظ احساسی حضور داشته باشید و همدلی کنید.
بیشتر بخوانید:
صحبت با کودک درباره طلاق در سنین مختلف
نکات مطرح شده در قسمت قبل، نکات کلی‌ای بودند که می‌توانند در مطرح کردن این موضوع حساس، زاویه‌ی دید مناسبی به شما بدهند. اما به طور طبیعی، کودکان در سنین مختلف درک متفاوتی از موضوع طلاق خواهند داشت و توجه به دنیای ذهنی کودک در آن سن اهمیت زیادی دارد. در این بخش، در مورد بازه‌های متفاوت سنی کودکان و درک آن‌ها از طلاق صحبت می‌کنیم. با ما همراه باشید.
بازه‌ی سنی ۲ تا ۵ سال
توجه به ویژگیهای طبیعی کودکان در این بازه‌ی سنی اهمیت زیادی دارد. ویژگیهای نوزادان و کودکان نوپا عبارتند از:
- وابستگی زیادی به والدین دارند.
- نمی‌توانند رویدادهای پیچیده، موقعیت‌های مربوط به آینده یا احساسات دیگران را درک کنند.
ویژگی کودکان در بازه‌ی سنی ۳ تا ۵ سال عبارت است از:
- توانایی محدودی برای درک روابط علت و معلولی دارند و نمی‌توانند به آینده فکر کنند.
- درک جهان بیرونی حول محور خودشان می‌گردد.
- نمی‌توانند بین خیال و واقعیت مرز مشخصی بکشند.
- توانایی تفکر در مورد احساسات را دارند اما دایره واژگان زیادی برای صحبت کردن درباره آن ندارند.
برای صحبت با کودک درباره طلاق در سنین پیش‌دبستانی، توجه به نکات زیر حائز اهمیت است:
- علائم پریشانی در کودکان کوچک‌تر از ۵ سال، شامل ترس، عصبانیت یا بی‌ثباتی عاطفی است که ممکن است کودک آن را به صورت غیرمستقیم از طریق چسبیدن به والدین، بی‌قراری کردن یا تحریک‌پذیری عاطفی نشان دهد.
- کودکان در این سن توانایی‌های شناختی محدودی دارند و در مورد دلایل جدایی والدینشان یا پیامد‌های آن، به نتایج نادرستی می‌رسند؛ مثلا ممکن است این‌گونه فکر کنند که «بابا مرا ترک کرد.» نه این‌که «بابا، مامان را ترک کرد.» (دلیل جدایی را درونی می‌کنند.)
- زندگی کودک باید تا حد امکان با همان روتین‌های ثابت پیش برود؛ مثلا ساعات بازی، حمام، خواب یا غذا خوردن مانند قبل باشد.
- کودکان در این سن به توضیحات ساده و ملموس نیاز دارند؛ توضیح در مورد موضوعاتی همچون «کدام والد خانه را ترک می‌کند؟»، «چه کسی از کودک مراقبت می‌کند؟»، « کودک چه مدت یک بار می‌تواند والد دیگر را ببیند؟» و … .
- درک مفهوم طلاق برای کودکان در این سن دشوار است؛ بنابراین لازم است والدین با صبوری و درک کودک، تلاش کنند تا فرزندشان به روال‌های جدید عادت کند.
بازه سنی ۶ تا ۱۱ سال
ویژگیهای کودکان در این سن عبارتند از:
- توانایی بیش‌تری در فکر کردن در مورد احساسات و صحبت کردن درباره آن دارند.
- درک محدودی از شرایط پیچیده‌ای همچون طلاق دارند.
- دید آن‌ها نسبت به سنین پایین‌تر، خودمحوری کمتری دارد و وسیع‌تر شده است.
- کودکان در این سن تمایل دارند مسائل را به صورت سیاه و سفید ببینند.
نکات زیر در مورد کودکان در این بازه‌ی سنی، کمک‌کننده خواهد بود:
- در بازه‌ی سنی ۶ تا ۱۱ سال همچنان این احتمال وجود دارد که کودک دلیل جدایی والدین را درونی کند و خودش را مقصر بداند. تکرار کردنِ این موضوع که او مقصر هیچ چیزی نیست و والدین به دلیل مشکلات بزرگسالانه از هم جدا شده‌اند، اهمیت زیادی دارد.
- در این سن کودک درک بیش‌تری درمورد احساسات دارد؛ بنابراین مهم است که والدین با کودک درباره احساساتش صحبت کنند.
- علاوه بر این، کودک را ترغیب کنند تا درباره مسائل ذهنی‌اش حرف بزند و سپس به او کمک کنند تا بتواند احساساتش را مدیریت کند.
بازه‌ی سنی بزرگ‌تر از ۱۱ سال
ویژگیهای کودکان در این سن عبارتند از:
- ظرفیت بیش‌تری برای درک مسائل مربوط به طلاق دارند.
- می‌توانند در بحث‌ها شرکت کنند و سوال بپرسند.
- میل به استقلال در آن‌ها بیشتر است و تمایل دارند اختیارات والدین را زیر سوال ببرند.
- در این سنین روابط خارج از خانواده و روابط دوستانه نقش پررنگی دارد.
برای صحبت با کودک درباره طلاق در سنین بزرگ‌تر از ۱۱ سال، توجه به نکات زیر کمک‌کننده خواهد بود:
- کودکان در این سن سال‌های بیش‌تری را با والدین زندگی کرده‌اند و جدا شدنِ پدر و مادر می‌تواند تغییرات بیش‌تری را در زندگی آن‌ها ایجاد کند.
- آن‌ها همچنین در مورد سایر روابط خود نیز نگرانی‌هایی پیدا می‌کنند؛ مثلا روابط با اقوام یا دوستان.
- در این سن والدین می‌توانند توضیحات واضح‌تری در مورد طلاق بدهند و به صورت روشن در مورد موضوع حضانت صحبت کنند.
- سوالاتی که از سمت کودک مطرح می‌شود، ممکن است سوالات جدی‌تر و جزئی‌تری باشد که لازم است پدر و مادر از قبل خودشان را برای پاسخ‌های صحیح آماده کنند.
- با این‌که کودک در سن نوجوانی قرار دارد، اما همچنان نیاز است والدین به فرزندشان بگویند که جداییشان به دلیل مشکلاتیست که بین خودشان داشته‌اند و تقصیری متوجه او نیست.
- ممکن است فرزندان در سنین نوجوانی، بیشتر رفتارهایی نظیر پرخاشگری یا بدخلقی را نشان دهند.
- برقراری روابط دوستانه‌ی سالم به کودک کمک می‌کند که راحت‌تر از این دوران گذر کند.
- ممکن است نوجوان سعی کند خودش را از والدین دور نگه دارد، اما این می‌تواند راهی برای سنجش میزان عشق و توجه والدین باشد. بنابراین، لازم است پدر و مادر برای برقراری ارتباط باکیفیت با فرزند خود تلاش کنند؛ حتی اگر فرزندشان تمایل به دوری داشته باشد.
- لازم است والدین زمینه‌ی مناسبی فراهم کنند تا نوجوان بتواند درمورد درگیری‌های ذهنی و احساساتش صحبت کند.
- کمک گرفتن از روانشناس بسیار موثر خواهد بود؛ در سنین نوجوانی، تغییرات جسمی و روانی زیادی رخ می‌دهد و طلاق والدین می‌تواند آسیب‌های بیش‌تری برای فرزندشان به همراه داشته باشد. کمک گرفتن از فرد متخصص میزان آسیب‌ها را کاهش خواهد داد. (مراجعه‌ی خود والد و در صورت لزوم تشویق فرزندشان به صحبت کردن با روانشناس)
کلام آخر
به پایان مقاله‌ی «صحبت با کودک درباره طلاق» رسیدیم. اگر در آستانه‌ی جدایی هستید، احتمالا دوران سختی را می‌گذارنید و درگیری‌های زیادی دارید؛ مطمئنا در این شرایط فکر کردن به آسیب‌های فرزندان دشوار خواهد بود. اما لازم است تکرار کنیم که نحوه‌ی اطلاع دادن این خبر و رفتار با کودک در این دوران، اهمیت بسیار زیادی دارد؛ در بسیاری از مواقع، کمک گرفتن از فرد متخصص بسیار راه‌گشا خواهد بود.
علاوه بر این که می‌توانید در مورد تاریکی‌ها و سختی‌های این دوران صحبت کنید، راهکارهای صحیح و تخصصی برای رفتار با فرزندتان را هم خواهید آموخت.
آیا در آستانه‌ی جدایی هستید؟ چه چالش‌هایی را برای اطلاع‌رسانی در مورد این خبر پیش روی خود می‌بینید؟
نظرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
منابع:
