شاید شما هم از آن دسته والدینی باشید که همیشه با این سؤال درگیر هستید: «بچه هام خیلی اذیت میکنن چیکار کنم؟». این سؤال ساده، نشانه‌ای از یکی از بزرگترین چالش‌های والدگری است: مدیریت رفتارهای کودکانه که ممکن است گاهی غیرقابل‌تحمل به نظر برسند. اما آیا این رفتارها نشان‌دهنده مشکلی در تربیت است یا فقط بخشی طبیعی از رشد کودک؟ چگونه می‌توان بدون ازدست‌دادن آرامش، رفتارهای اذیت‌کننده را کنترل کرد؟
چرا بچه‌ها اذیت می‌کنند؟ دلایل و علل پنهان در رفتار کودکان
رفتارهای چالش‌برانگیز و اذیت‌کننده کودکان اغلب دلایل متفاوتی دارند که به عوامل مختلف روانی، عاطفی و محیطی بازمی‌گردد. درک این دلایل می‌تواند به والدین کمک کند تا نه‌تنها با آرامش بیشتری برخورد کنند، بلکه راهکارهای مؤثرتری برای مدیریت این رفتارها پیدا کنند. در ادامه به بررسی مهم‌ترین دلایل و علت‌های پنهان رفتارهای اذیت‌کننده کودکان می‌پردازیم:
۱_ نیاز به توجه
یکی از شایع‌ترین دلایلی که کودکان رفتارهای نادرست از خود نشان می‌دهند، نیاز به جلب‌توجه والدین است. کودکانی که احساس می‌کنند والدینشان به‌اندازه کافی به آن‌ها توجه نمی‌کنند، ممکن است از راه‌های منفی مانند قشقرق به‌پاکردن یا اذیت‌کردن، تلاش کنند تا این کمبود توجه را جبران کنند. از دیدگاه کودک، حتی واکنش‌های منفی والدین مانند عصبانیت یا تنبیه، بهتر از نادیده‌گرفته‌شدن است.
۲_ احساس ناامنی یا اضطراب
کودکان، به‌ویژه در سنین پایین، توانایی زیادی برای مدیریت احساسات پیچیده ندارند. وقتی کودک با موقعیت‌هایی مواجه می‌شود که برایش استرس‌آور است یا باعث احساس ناامنی می‌شود، ممکن است این احساسات را به‌صورت رفتارهای اذیت‌کننده بروز دهد. (منبع)
به عنوان مثال، تغییرات مهم در زندگی خانوادگی مانند نقل‌مکان، تولد نوزاد جدید، یا اختلافات خانوادگی می‌توانند باعث شوند کودک احساس ناامنی کند و به دنبال آن رفتارهایی نشان دهد که باعث نگرانی والدین شود.
۳_ محدودیت در توانایی بیان احساسات
کودکان درک و توانایی کلامی کاملی برای بیان احساسات خود ندارند. وقتی کودک دچار ناراحتی، خشم یا ناامیدی می‌شود، به جای صحبت‌کردن درباره احساساتی که دارد، ممکن است از طریق رفتارهای پرخاشگرانه یا نافرمانی واکنش نشان دهد. این رفتارها اغلب یک راه غیرمستقیم برای بیان احساسات درونی هستند که کودک قادر به بیان آن‌ها به‌صورت واضح نیست.
بیشتر بخوانید: لجبازی کودک 5 ساله
۴_ مرزهای نامشخص یا عدم وجود قوانین ثابت
کودکان برای رشد و توسعه به مرزها و قوانین مشخص نیاز دارند. اگر قوانین خانوادگی به‌وضوح برای کودک تعریف نشده باشد یا به طور مداوم تغییر کند، کودک ممکن است احساس سردرگمی کند. این سردرگمی می‌تواند منجر به رفتارهای ناهنجار شود، زیرا کودک نمی‌داند چه رفتاری انتظار می‌رود و چه چیزی قابل‌قبول نیست.
۵_ تقلید از دیگران
کودکان به‌شدت تحت‌تأثیر محیط اطراف خود و رفتارهای دیگران قرار می‌گیرند. آن‌ها ممکن است رفتارهای اذیت‌کننده خود را از هم‌سالان، خواهر و برادرها یا حتی شخصیت‌های تلویزیونی تقلید کنند. همچنین، اگر والدین یا بزرگ‌ترها در خانه رفتارهای خشن یا کنترل‌شده‌ای نشان دهند، کودک به‌راحتی این رفتارها را الگوبرداری کرده و در روابط خود با دیگران به کار می‌گیرد.
۶_ کنجکاوی طبیعی و نیاز به آزمون و خطا
کودکان ذاتاً کنجکاو هستند و تلاش می‌کنند جهان اطراف خود را از طریق تجربه و آزمون‌وخطا بشناسند. گاهی رفتارهای اذیت‌کننده کودکان تنها به این دلیل است که آن‌ها می‌خواهند بفهمند واکنش والدین یا محیط به رفتارهای مختلفشان چگونه است. این تجربه‌های رفتاری به آن‌ها کمک می‌کند مرزها را شناسایی کنند و درک کنند چه رفتاری درست یا نادرست است.
۷_ کمبود مهارت‌های اجتماعی و عاطفی
برخی از کودکان به دلیل نداشتن مهارت‌های لازم برای مدیریت احساسات یا مشکلات اجتماعی، دچار رفتارهای اذیت‌کننده می‌شوند. این کودکان ممکن است هنوز یاد نگرفته باشند که چگونه خشم یا ناراحتی خود را به شکلی مناسب ابراز کنند یا در تعاملات با دیگران موفق عمل کنند. این عدم مهارت‌ها می‌تواند منجر به بروز رفتارهای چالش‌برانگیز و پرتنش شود.
۸_ نیاز به استقلال و تصمیم‌گیری
کودکان همزمان با رشد به دنبال استقلال بیشتری هستند. آن‌ها می‌خواهند تصمیم بگیرند و احساس کنند که کنترل بیشتری بر زندگی خود دارند. اگر این نیاز نادیده گرفته شود یا والدین بیش از حد کنترلی بر زندگی کودک اعمال کنند، ممکن است کودک از طریق رفتارهای اذیت‌کننده، واکنش نشان دهد و تلاش کند تا استقلال خود را به نمایش بگذارد.
بیشتر بخوانید:
چگونه با بچه‌هایی که اذیت می‌کنند، رفتار کنیم؟ راهکارهای عملی و مؤثر
مدیریت رفتارهای اذیت‌کننده کودکان یکی از چالش‌های اساسی والدین است. درحالی‌که برخی از این رفتارها بخشی از فرایند رشد طبیعی کودک هستند، والدین می‌توانند با استفاده از راهکارهای عملی و مؤثر، به تربیت کودکان خود کمک کنند تا رفتارهای مثبت‌تری داشته باشند. در ادامه، راهکارهایی برای مدیریت این رفتارها به شما ارائه می‌دهیم:
۱_ درک علت رفتار کودک
اولین قدم در مدیریت رفتارهای چالش‌برانگیز، درک علت اصلی این رفتارها است. والدین باید تلاش کنند تا بفهمند که چرا کودک رفتارهای اذیت‌کننده از خود نشان می‌دهد. آیا به دلیل کمبود توجه است؟ یا شاید کودک احساس ناامنی می‌کند؟ شناسایی دلایل پنهان، به والدین کمک می‌کند تا به‌جای برخورد مستقیم با رفتار، به ریشه مشکل بپردازند و آن را حل کنند.
۲_ استفاده از پاداش برای تشویق رفتار مثبت
یکی از روش‌های مؤثر در تغییر رفتار کودک، تقویت رفتارهای مثبت از طریق پاداش‌دهی است. والدین می‌توانند با پاداش دادن به رفتارهای خوب و مثبت، کودک را تشویق کنند که این رفتارها را تکرار کند. پاداش‌ها نباید همیشه مادی باشند؛ تشویق کلامی، لبخند، یا حتی وقت‌گذاشتن برای بازی‌کردن با کودک می‌تواند یک پاداش مؤثر باشد.
به‌عنوان‌مثال، اگر کودک مسئولانه رفتار کند، می‌توانید به او بگویید: «خیلی خوبه که خودت اسباب‌بازی‌هایت را جمع کردی، افتخار میکنم بهت!»
۳_ نادیده گرفتن رفتارهای منفی (تا حد ممکن)
در برخی موارد، نادیده‌گرفتن رفتارهای نادرست می‌تواند مؤثر باشد.(منبع) کودکان گاهی برای جلب‌توجه والدین، رفتارهای اذیت‌کننده از خود نشان می‌دهند. اگر والدین به این رفتارها توجه نکنند و به‌جای آن، رفتارهای مثبت کودک را تشویق کنند، به‌تدریج کودک درمی‌یابد که رفتارهای منفی باعث جلب‌توجه نخواهد شد. البته، نادیده‌گرفتن باید تنها برای رفتارهایی باشد که ایمنی کودک را به خطر نمی‌اندازد و نباید برای رفتارهای جدی یا خطرناک استفاده شود.
۴_ برقراری مرزها و قوانین روشن
کودکان نیاز دارند تا بدانند چه رفتارهایی قابل قبول است و چه رفتارهایی نیست. داشتن قوانین و مرزهای مشخص در خانه، به کودک کمک می‌کند تا مرزهای خود را بداند و با آن‌ها هماهنگ شود. والدین باید این قوانین را به‌صورت واضح و قابل‌فهم برای کودک توضیح دهند و از او بخواهند که آن‌ها را رعایت کند. همچنین، زمانی که قوانین نقض می‌شوند، باید پیامدهای منطقی و مشخصی وجود داشته باشد.
۵_ پیشنهاد انتخاب و ایجاد احساس کنترل در کودک
کودکان اغلب زمانی که احساس می‌کنند هیچ کنترلی بر زندگی خود ندارند، به رفتارهای نادرست و اذیت‌کننده روی می‌آورند. برای کاهش این رفتارها، والدین می‌توانند به کودک حق انتخاب بدهند. برای مثال، به‌جای اینکه به کودک بگویید «همین حالا باید مسواک بزنی»، می‌توانید از او بپرسید «دوست داری قبل از خواب کتاب بخونیم یا مسواک بزنی؟» این نوع سؤالات به کودک احساس کنترل می‌دهد و احتمال مقاومت او را کاهش می‌دهد.
۶_ مدیریت احساسات والدین و حفظ آرامش
زمانی که کودکان رفتارهای چالش‌برانگیز از خود نشان می‌دهند، طبیعی است که والدین احساس خستگی یا عصبانیت کنند. اما واکنش‌های شدید والدین مانند فریاد زدن یا تنبیه شدید، تنها می‌تواند وضعیت را بدتر کند. والدین باید یاد بگیرند که آرامش خود را حفظ کنند و به‌جای واکنش احساسی، با روش‌های منطقی و آرام به کودک پاسخ دهند. اگر والدین بتوانند کنترل احساسات خود را حفظ کنند، به کودک نیز الگویی برای مدیریت احساساتش ارائه می‌دهند.
۷_ تعامل و گفتگو با کودک
یکی از مهم‌ترین راهکارها برای مدیریت رفتار کودک، گفتگو و تعامل مداوم با اوست. والدین باید زمان‌هایی را اختصاص دهند تا با کودک خود صحبت کنند و به احساسات و نگرانی‌های او گوش دهند. این نوع ارتباط به کودک این پیام را می‌دهد که احساساتش مهم است و والدین به او اهمیت می‌دهند. همچنین، گفت‌وگو به والدین این امکان را می‌دهد که به‌جای تمرکز بر رفتار نادرست، دلایل اصلی آن را بفهمند.
۸_ آموزش مهارت‌های حل مسئله و مدیریت احساسات
والدین می‌توانند با آموزش مهارت‌های حل مسئله و مدیریت احساسات به کودک، به او کمک کنند که در مواجهه با موقعیت‌های چالش‌برانگیز، به‌جای رفتارهای نادرست، راه‌حل‌های مناسبی پیدا کند. به‌عنوان‌مثال، وقتی کودک عصبانی است، به‌جای اینکه او را تنبیه کنید، به او بیاموزید که چطور احساسات خود را به شکل کلامی بیان کند: «اگر از چیزی ناراحتی، بهتر است به من بگویی.»
۹_ زمان‌بندی فعالیت‌ها و ایجاد روال منظم
بسیاری از رفتارهای اذیت‌کننده کودکان ناشی از بی‌نظمی و نبود روال‌های ثابت در زندگی آن‌هاست. داشتن یک برنامه منظم روزانه می‌تواند به کودک کمک کند که بهتر بفهمد چه زمانی باید چه کاری انجام دهد و چه انتظاری از او می‌رود. این نظم و چارچوب باعث کاهش استرس و اضطراب کودک شده و در نتیجه رفتارهای نادرست او نیز کاهش پیدا می‌کند.
۱۰_ صبوری و انعطاف‌پذیری
تربیت کودکان یک فرایند طولانی و پیچیده است که نیاز به صبوری و انعطاف‌پذیری دارد. والدین نباید انتظار داشته باشند که کودک به‌سرعت رفتارهای خود را تغییر دهد. ممکن است زمان زیادی طول بکشد تا رفتارهای اذیت‌کننده کودک بهبود یابد. در این مدت، والدین باید همواره به تلاش‌های کودک برای بهبود توجه کنند و صبورانه از او حمایت کنند.
بیشتر بخوانید:
پیشگیری از اذیت کردن بچه‌ها
یکی از راه‌های مؤثر در کاهش رفتارهای اذیت‌کننده کودکان، پیش‌بینی و برنامه‌ریزی است. والدین می‌توانند با تنظیم روال‌های منظم برای روزمره کودک و ایجاد چارچوب‌های روشن، از بروز بسیاری از مشکلات رفتاری پیشگیری کنند. وقتی کودکان می‌دانند چه انتظاری از آن‌ها می‌رود و چه زمانی باید چه کاری انجام دهند، کمتر دچار استرس و اضطراب می‌شوند و احتمال رفتارهای چالش‌برانگیز کاهش می‌یابد.
تعامل مستمر با کودکان و ایجاد زمان‌های مشخص برای گفت و گو و بازی با آن‌ها نیز به پیشگیری از مشکلات رفتاری کمک می‌کند. وقتی کودکان احساس کنند که والدین به آن‌ها توجه کافی دارند و به احساساتشان اهمیت می‌دهند، نیاز کمتری به جلب‌توجه از طریق رفتارهای نادرست خواهند داشت. علاوه بر این، آموزش مهارت‌های خودکنترلی به کودکان و کمک به آن‌ها در درک و مدیریت احساساتشان می‌تواند از بروز بسیاری از رفتارهای اذیت‌کننده جلوگیری کند.
کلام آخر
در نهایت، رفتارهای اذیت‌کننده کودکان بخشی طبیعی از فرایند رشد آن‌هاست که اغلب ناشی از نیاز به توجه، ناتوانی در بیان احساسات، یا عدم وجود مرزهای مشخص است. والدین می‌توانند با درک بهتر این دلایل، تقویت رفتارهای مثبت، و استفاده از راهکارهای عملی مانند نادیده‌گرفتن رفتارهای منفی و برقراری قوانین روشن، به بهبود این رفتارها کمک کنند. همچنین، آموزش مهارت‌های حل مسئله، مدیریت احساسات و ایجاد روال‌های منظم، نقش مهمی در کاهش تنش‌ها و افزایش آرامش در خانواده خواهد داشت.
