بهترین سن برای آموزش زبان دوم

این که بهترین سن برای آموزش زبان دوم چه زمانیست؟ دغدغه بسیاری از ما پدر و مادرهاست. به دو یا چند زبان صحبت کردن برای همه ما آرزوی فوق العاده ای است. برخی از ما با تلاش زیاد به آن رسیده ایم یا هنوز آن را در سر داریم و تلاش می‌کنیم این آرزو را برای فرزندانمان محقق کنیم. برای خود من نیز این موضوع دغدغه مهمی بوده است. دانستن این که چگونه به این هدف برسیم موضوع بسیار مهمی است که در این مقاله تصمیم دارم به طور جدی به آن بپردازم.

واقعا بهترین سن برای آموزش زبان دوم چه زمانی است؟

درباره اینکه از چه سنی باید به کودکان زبان دوم را آموزش داد نظرات متفاوتی وجود دارد که میتوان آنها را به طور کلی به سه دسته تقسیم کرد:

1_ کارشناسان دسته اول: بهترین سن برای آموزش زبان دوم بین 11 تا 13 سالگی است

دلیل عمده این باور این است که در این سن آمادگی برای یاد گرفتن ساختارهای زبانی بوجود آمده است. از طرفی کودک بر زبان اول مسلط شده و همچنین به طور کامل توانایی خواندن و نوشتن را دارد و می‌تواند با کمک گرفتن از زبان اول، زبان دوم را بیاموزد. مخالفان این نظریه معتقدند از شروع سن بلوغ که در افراد مختلف متفاوت است و حدودا از سن 10سالگی است، فعالیت نیمکره‌های مغز به طور کامل از هم جدا شده، و یادگیری زبان دوم را مشکل تر می‌سازد و امکان یادگیری زبان دوم به طور طبیعی از بین می‌رود.

و از طریق آموزش مستقیم( نوشتن تکلیف و حفظ کردن لغات و … learning ) و با صرف زمان بیشتری، این هدف محقق می‌شود. تحقیقات در دانشگاه‌ هانوفر نشان داده که پس از سال‌های نوجوانی، تغییرات مغز چالش‌های جدیدی را برای یادگیری یک زبان خارجی بوجود می‌آورد. در این سنین نحوه مکانیزم یاد گرفتن زبان، با خردسالی و کودکی، کاملا متفاوت است.

2_ کارشناسان دسته دوم: بهترین سن دوزبانه شدن کودک سنین هفت، هشت سالگی است

که از یک طرف زبان اول به طور کامل تثبیت شده است و از سوی دیگر کودک توانایی خواندن و نوشتن را دارد.

3_ کارشناسان دسته سوم: بهترین سن دوزبانه شدن کودک: حوالی دو سالگی یا حتی زودتر!

دلیل عمده این باور اینست که در این سن، بچه‌ها این قابلیت را دارند که صداهای جدیدی را که می‌شنوند خیلی خوب تولید کنند و به همین دلیل تلفظ‌های جدید را راحت‌تر یاد می‌گیرند.

همچنین تحقیقات نشان می‌دهد که افرادی که اول در زبان مادری خود به طور کامل مسلط می‎‌شوند، احتمال کمتری دارد که بتوانند در زبان دوم هم همان تسلط عالی را پیدا کنند (به اصطلاح دوزبانه شوند. بین دوزبانه بودن و روان صحبت کردن تفاوت‌هایی وجود دارد. وقتی یک زبان را مثل زبان مادری خود می‌دانیم و تمامی جزییات و ساختار زبان به طور کامل در ذهنمان ملکه شده و نیازی به فکرکردن برای انتخاب کلمات درست نداریم، یک فرد دوزبانه هستیم.)

پس در خردسالی توانایی تطبیق یافتن با لهجه و تلفظ جدید بیشتر است و قواعد به طور خود به خود فراگرفته می‌شود و فرد برای ارتباط برقرار کردن با استفاده از زبان دوم نیاز به فکر کردن ندارد و در نوجوانی هم آمادگی برای یاد گرفتن ساختارهای زبانی بوجود آمده است؛

بررسی هر یک از نظریه‌ها

وقتی تصمیم گرفتم آموزش زبان را برای فرزندم شروع کنم با هر سه نظریه به طور جدی مواجه شدم. هر کدام از کارشناسان، دلایل خاص خود را داشتند. با نشستن پای صحبت‌های این افراد متوجه شدم دلیل اصلی این تفاوت به دو موضوع مهم وابسته است:

1. نحوه آموزش زبان دوم
2. شرایط کودک در زمان یادگیری

نحوه آموزش زبان دوم به کودک نتیجه تحقیقات من

به طور کلی روش‌های گوناگون یادگیری زبان را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:

1_ به صورت مصنوعی (learning)

که در آن آموزش به طور مستقیم و با آموزش قواعد و به خاطر سپردن لغات و …مثلا در موسسات و فضاهای آموزشی صورت می‌پذیرد.

برای یادگیری زبان به این شیوه که در کشور ما بسیار رایج است، زمان مناسب همان زمان هفت هشت سالگی است که کودک به طور کامل بر زبان اول مسلط شده و توانایی خواندن و نوشتن به زبان مادری خود را دارد. چون در این زمان با توجه به ساختار مغز، کودک نیاز به تمرین و تکرار دارد و برای یادگیری لازم است لغات را حفظ کند و معنی آنها را به خاطر بسپارد و مهارت‌های writing ،reading  را تمرین کند که این موضوع تنها با تسلط بر زبان مادری و دانستن مهارت خواندن و نوشتن امکان پذیر است. در اصل در این روش، زبان مادری به خدمت زبان دوم در می‌آید تا یادگیری صورت بگیرد.

2_ به صورت طبیعی (فراگیری: acquisition)

که در آن آموزش به طور کاملا غیر مستقیم صورت گرفته و فرد با قرار گرفتن در معرض زبان دوم و در تعامل با افراد مسلط به زبان دوم (مثلا با مهاجرت به کشوری دیگر) ، به طور کاملا طبیعی، زبان را می‌آموزد. ناگفته پیداست کسی که کودک در تعامل با او زبان دوم را می‌آموزد، نقش اساسی در انتقال گرامر و لهجه صحیح به کودک دارد. به همین دلیل انتخاب شخصی با مهارت کافی در زبان دوم از اهمیت به سزایی برخوردار است. چون کودک به زودی دقیقا مثل او صحبت خواهد کرد.در این روش کودک به صورت کاملا ناخودآگاه زبان دوم را فرا می‌گیرد. یعنی همان طور که برای یادگیری زبان مادری نیاز به آموختن مستقیم گرامر و لهجه ندارد، در اینجا نیز خودش بدون هیچ زحمتی به طور طبیعی گرامر و لهجه را یاد گرفته و در جای مناسب از آن‌ها استفاده می‌کند.

در این روش که در سنین بسیار پایین و زیر 6 سال امکان پذیر است لازم است کودک یا به کشور دیگری مهاجرت کرده باشد که در این صورت اگر به مهد کودک فرستاده شود و در تعامل با کودکان با زبان جدید قرار گیرد، در مدت زمان بسیار کوتاهی زبان دوم را خواهد آموخت و مانندِ یک به اصطلاح native (بومی) زبان دوم را صحبت خواهد کرد.

دو پیشنهاد برای یادگیری زبان دوم کودکان در ایران

با توجه به اینکه در ایران اغلب افراد به زبان فارسی صحبت می‌کنند و کودک در معرض این زبان است:

1_ مهد کودکی دو زبانه پیدا کنید که در آن همه معلم ها به زبان انگلیسی کاملا مسلط باشند. و همچنین مانند اینکه زبان فارسی را نمی‌دانند، همه تعاملات از جمله بازی، درست کردن کاردستی ، شعر خوانی و هر کار دیگری را به زبان دوم با فرزندتان برقرار کنند. در این شرایط خیلی مهم است که کودک محیط مهدکودک و مربی اش را دوست داشته باشد. و برای ارتباط با او راهی به جز استفاده از زبان دوم نداشته باشد. در این صورت کودک تلاش می‌کند، منظورش را به زبان دوم بیان کند. لطفا در این انتخاب کمی وسواس به خرج دهید و بیشتر از تبلیغات مهدکودک‌های دوزبانه به عملکرد آنها و بازدهی آنها توجه کنید. به نظر من این تنها به یک روش امکان پذیر است و آن هم اینکه قبل از ثبت نام کودک خود ، خودتان به آنجا بروید، در آنجا بیشینید و نحوه تعامل مربیان و کادر مهدکودک را با کودکان دیگر ببینید.

2_ روش دوم ( که البته من بیشتر آن را توصیه می‌کنم) اینست که برای فرزندتان یک معلم خصوصی بگیرید که ساعاتی را در هفته و البته به زبان انگلیسی با او بگذراند و به هیچ عنوان از زبان فارسی استفاده نکند. به گونه ای که فرزند شما احساس کند مربی اش یک خارجی است که چاره ای جز برقراری ارتباط به زبان دیگر، با او ندارد. در این روش معلم و کودک با هم به فروشگاه می‌روند، نان می‌خرند، به کتاب فروشی می‌روند و تمام تعاملات به زبان دوم انجام می‌شود.

مطمئنا کودک تنها با کسی می‌تواند چنین تعاملاتی برقرار کند که او را دوست داشته باشد. مطمئنا در این روش نیز برقراری ارتباط عاطفی بین مربی و کودک بسیار مهم و البته ضروری است.

سوال رایج: هزینه‌ها زیاد است! آیا والدین می‌توانند خودشان با کودک، به زبان دوم ارتباط برقرار کنند؟

این مسئله امکان پذیر است. اما باید به این موضوع توجه داشته باشید که کودک لهجه و گرامر را به طور ناخودآگاه از فردی که با او به زبان دوم تعامل برقرار می‌کند، فرا می‌گیرد. پس تنها در صورتی که والدین، خود به زبان دوم به اندازه کافی مسلط باشند می‌توانند از این روش استفاده کنند.

از طرفی اگر برای آموختن زبان دوم به فرزندتان جدی هستید، لازم است بدانید ممکن است گاهی با عدم همکاری و حتی عدم تمایل فرزندتان به یادگیری زبان دوم از والدین، مواجه شوید. به همین دلیل کارشناسان توصیه می‌کنند والدین می‌توانند در حضور کودک، با زبان دوم صحبت کنند تا با تحریک کنجکاوی کودک، در رسیدن به هدف خود موفق تر شوند یا مکان‌هایی که مورد علاقه کودک است را مشخص کنند و در یکی از آن مکان‌ها، مثلا فقط در مترو یا در پارک یا در هنگام خرید ، فقط با زبان دوم با فرزندشان صحبت کنند.

در حقیقت باید تلاش کرد راهی را پیدا کرد که نه تنها کودک به یادگیری زبان دوم علاقه نشان دهد، بلکه در عین حال راهی به جز برقراری ارتباط با زبان دوم نداشته باشد.

کودکی که به روش طبیعی و غیرمستقیم زبان دوم را می‌آموزد مهارت‌های نوشتاری را از چه زمان خواهد آموخت؟

کودکی که به روش طبیعی و غیرمستقیم زبان دوم را می‌آموزد، طبیعتا مهارت شنیداری و گفتاری خیلی خوبی پیدا می‌کند و مانند زبان مادری برای یادگیری مهارت نوشتاری لازم است از سنین دبستان، یعنی حدود 7سالگی اقدام کنیم.

کلاس خصوصی تک نفره، چند نفره یا آموزشگاه زبان؟

در زمان نگارش این مقاله، فرزند من شش سال دارد و به دلایل شخصی، برایم مقدور نبود که از سنین پایین تر یادگیری زبان دوم را برای او شروع کنم.

پس در گام بعد این سوال برایم پیش آمد که آیا برای فرزندم معلم خصوصی بگیرم یا او را به آموزشگاه بفرستم. تحقیقات و از همه مهمتر گفت و گو با والدین مختلف مرا به این نتیجه رساند که تصمیم گیری درباره این موضوع، کاملا به نوع شخصیت و روحیات فرزندمان بستگی دارد. برخی کودکان به تنهایی در کلاس حوصله شان سر می‌رود و در تعامل با همسالان خود ، مطالب را خیلی بهتر می‌آموزند.

اما برخی دیگر، با بزرگسالان به راحتی ارتباط برقرار کرده و تعامل مستقیم و تک نفره با مربی را بیشتر می‌پسندند. از طرفی ویژگی‌های مربی نیز از اهمیت به سزایی برخوردار است که در ادامه به آن می‌پردازم.

از طرفی نحوه یادگیری کودکان متفاوت است ، برخی با نوشتن می‌آموزند و برخی اصلا نیازی به نوشتن ندارند.برخی شنیداری هستند و برخی دیداری. یعنی از طریق کانال شنوایی خود بهتر می‌اموزند و برخی با دیدن بهتر می‌آموزند.

تجربه شخصی

راستش خودم نتیجه ثمربخشی از کلاس‌های عمومی زبان انگلیسی در آموزشگاه‌ها نداشته ام. در زمانی که حدودا 12 ساله بودم شروع به آموختن زبان در یک آموزشگاه کردم ولی الان که به آن روزها نگاه می‌کنم چند انتقاد به این نحوه آموزش به نظرم می‌رسد.همان طور که از تیتر پیداست، این انتقادها تنها تجربه شخصی بنده هستند و ممکن است شما خواننده عزیز با آن موافق نباشید.

1. تیچر (معلم زبان که در موسسات و کلاسهای زبان اینگونه مورد خطاب قرار می‌گیرد) هر ترم عوض می‌شد. در نتیجه مربی‌ها ، دانش اموزان را نمی‌شناسند و نمی‌توانند با توجه به توجه به نحوه یادگیری آنها مطالب را ارائه دهند.
2. بعضی از مدرسان به گاهی به زبان فارسی در کلاس حرف می‌زنند و به دانش آموز این امکان را می‌دهند که با زبان فارسی منظور خود را بیان کند. یعنی دانش آموز در شرایطی نیست که مجبور باشد به زبان انگلیسی منظور خود را بیان کند.
3. هر ترم تعویض مربی ، باعث می‌شود شما هیچ اختیاری در انتخاب ملاک‌های لازم برای یک مربی را نداشته باشید.

احتمالا دیده اید بیشتر کودکانی که به موسسات زبان می‌روند اسم میوه‌ها یا اعداد و حیوانات را می‌دانند و یک احوالپرسی ساده و رایج که در کتاب‌های زبان مدرسه ای آن را نوشته را از حفظ اند. این موضوع خیلی از والدین را خوشحال می‌کند در حالی که این‌ها اصلا به معنای یادگیری زبان دوم نیست. زمانی یادگیری اتفاق افتاده است که فرزند ما بتواند به راحتی به این زبان ارتباط برقرار کند. هم چنین منظور طرف مقابل را درک کند و البته بتواند منظور خود را به طور شفاف به زبان دوم بیان کند.

فردی که می‌خواهد به کودک زبان دوم را آموزش دهد، چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟

در اینجا سه ویژگی ضروری برای یک معلم زبان را با هم بررسی می‌کنیم:

1_ ارتباط عاطفی

نقش معلم در یادگیری زبان دوم به کودکان، یکی از مهمترین مسائلی است که والدین در این مسیر باید به آن توجه کنند. این امر با کمتر بودن سن کودک اهمیت بسیار بیشتری پیدا می‌کند. زیرا کودک دلیل و انگیزه ای برای ارتباط با فردی که به او علاقه مند نیست، ندارد. پس همکاری لازم را نخواهد داشت.

پس در انتخاب مربی در همه زمینه‌ها، و به خصوص یادگیری زبان دوم به هیچ عنوان عجله نکنید. پروسه یادگیری زبان دوم طولانی است و قرار است فرزندتان ساعات زیادی را با معلمش بگذراند. برای آنکه از پول و وقت خود بیشترین استفاده را بکنید بد نیست در ابتدای کار در این باره وسواس به خرج دهید.

در ابتدای کار بیشتر از آنکه بر نتیجه تمرکز کنید، لازم است معلمی را انتخاب کنید که بر ایجاد ارتباط عاطفی (البته به زبان دوم) با فرزندتان تمرکز داشته باشد.

2_ گرامر

همان طور که گفتیم کودکان زیر6 سال به طور طبیعی و ناخودآگاه و کودکان بزرگتر به طور مستقیم، گرامر و قواعد زبان دوم را از مربی یا کسی که از او زبان دوم را یاد می‌گیرند، می‌آموزند، پس تسلط فرد مورد نظر بر گرامر بسیار مهم و ضروری است.

3_ لهجه

مطمئنا افراد بسیار زیادی را با مدارک علمی بالا دیده اید که در کشورهای مختلف زندگی کرده اند اما هنوز زبان فارسی را با لهجه ای که در زمان کودکی فراگرفته اند، صحبت می‌کنند.

از بین بردن یا اصلاح لهجه کار بسیار دشواری است. چه بسا در سنین زیر دبستان یعنی کمتر از 6 سال کودک فرصت یادگیری زبانهای دیگر، مانند یک بومی همان کشور یا اصطلاحا native را دارد، پس لازم است به این نکته نیز توجه کافی داشته باشیم تا فرزندمان، زبان دوم را به شیوه صحیحی بیاموزد و با بزرگ تر شدنش، از صحبت کردن خود لذت ببرد.

آیا در معرض انیمیشن زبان اصلی قرار گرفتن برای کودک خوبه؟

کودکان به جلوه‌های بصری نظیر رنگ‌ها، تصاویر متحرک یا نقش‌ها واکنش نشان می‌دهند؛ برای همین بسیاری از روان‌شناس‌های کودک تأکید دارند که انیمیشن‌ها راه‌حلی ساده برای آموزش مفاهیم مختلف به آنها هستند. اگر قصد آموزش زبان دوم به کودک خود را دارید، پیشنهاد می‌دهیم که گاهی انیمیشن‌هایی به زبان اصلی برای آنها پخش کنید. این روش به‌صورت غیرمستقیم باعث تقویت مهارت‌های زبان کودک می‌شود.

من چه روشی را برای آموزش زبان دوم به پسر شش ساله ام انتخاب کردم؟

شخصا برای این کار برمامه ریزی کردم و معلم خصوصی را انتخاب کردم. در موسسات هر ترم، مربی تغییر می‌کند و یافتن این سه ویژگی مهم در همه آنها انتظار معقولی به نظر نمی‌رسد.

خوشبختانه معلمی  با ویژگی‌های مورد نظرم پیدا کردم. این معلم متد کاملا متفاوتی دارد. بر نتیجه تمرکز ندارد و به دنبال برقراری ارتباط شیرین با فرزندم است. طی صحبت‌هایی که با هم داشتیم، قرار است پسرم و معلمش با هم کیک بپزند، به فروشگاه بروند و خرید کنند و…تا طی این فرآیند فرزندم به یادگیری زبان دوم علاقمند شود. البته همه این کارها به زبان انگلیسی خواهد بود.

در ظاهر به نظر می‌رسد هزینه مربی خصوصی با این ویژگی‌ها بسیار سنگین است. اما این تصمیم کاملا به شرایط شما و فرزندتان و اهدافی که در نظر دارید، بستگی دارد.

نتیجه‌گیری

در هر سن توانایی فرد برای یادگیری متفاوت است. در نتیجه نمی‌توان پاسخ صد در صد دقیقی به این سوال« واقعا بهترین سن برای آموزش زبان دوم چه زمانی است؟» داد. اما مطمئنا می‌توانیم با آگاهی از ظرفیت یادگیری در هر سن، بهترین تصمیم را درباره فرزندمان بگیریم.