گفتگو درباره جنگ با کودکان! جنگ و درگیری‌های مسلحانه در دهه‌های اخیر، بیش از هر زمان دیگری کودکان را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار داده است. طبق گزارش یونیسف (UNICEF)، بیش از ۴۵۰ میلیون کودک در سراسر جهان، در مناطقی زندگی می‌کنند که درگیر جنگ یا بی‌ثباتی نظامی است و این کودکان در معرض خطرات شدید جسمی و روانی قرار دارند.

مطالعات روان‌شناسی کودک نشان داده‌اند که حتی مشاهده یا شنیدن اخبار مربوط به جنگ، می‌تواند باعث بروز اضطراب، افسردگی، کابوس و مشکلات رفتاری در کودکان شود؛ به طوری که به‌گزارش “انجمن روانپزشکی کودک و نوجوان آمریکا”، حدود ۳۰ درصد از کودکانی که اخبار واقعی جنگ را دنبال می‌کنند، نشانه‌هایی از اضطراب و نگرانی نشان می‌دهند (AACAP, 2022).

در چنین شرایطی، برخورد هوشمندانه و علمی والدین و مربیان با موضوع جنگ و نحوه گفتگو با کودکان اهمیت مضاعفی پیدا می‌کند. راهکارهای مبتنی بر شواهد علمی می‌تواند هم به سلامت روان کودکان کمک کند و هم تاب‌آوری آن‌ها را در برابر بحران‌ها افزایش بدهد.

صوت: رفتار با کودکان در زمان جنگ، درنا شریفی روانشناس کودک

چطور درباره جنگ با بچم صحبت کنم؟!

در ادامه مهم‌ترین راهکارها برای صحبت با کودکان در زمان جنگ را بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید.

۱_ گفتگوی صادقانه و متناسب با سن کودک

صادق بودن با کودک درباره رویدادهایی مثل جنگ بسیار مهم است، اما باید اطلاعاتی ارائه شود که متناسب با سن و سطح درک کودک باشد. کودکان کوچک‌تر نیازی به دانستن جزئیات ترسناک و شوکه‌کننده ندارند، ولی دروغ هم نباید گفت. مثلاً می‌توانید با زبان ساده به کودک توضیح دهید که “در بعضی کشورها، مردم با هم توافق ندارند و متاسفانه گاهی جنگ رخ می‌دهد، اما بسیاری از آدم‌ها، مثل پزشکان و امدادگران، تلاش می‌کنند به دیگران کمک کنند و امنیت ایجاد کنند.” اینکار به کودک کمک می‌کند واقعیت را درک کند، ولی دچار اضطراب نشود.

در جهت افزایش آگاهی شما درباره‌ی خطاهای فرزند پروری و نقش مادر در فرزند پروری، منابع لینک شده مفید و کاربردی خواهند بود.

توجه داشته باشید که کودکان بزرگ‌تر اغلب اطلاعاتی از منابع دیگر (مانند تلویزیون یا دوستان) دریافت می‌کنند. بنابراین بهتر است خود شما به عنوان “منبع اصلی” گفتگو باشید. صبرت داشته باشید و به سوالات بچه‌ها با حوصله پاسخ دهید و اگر جواب سوالی را نمی‌دانید، بهتر است به آرامی بیان کنید که “من هم دقیقاً نمی‌دانم، اما باهم می‌توانیم بیشتر درباره‌اش اطلاعات پیدا کنیم.”

منبع:

• American Psychological Association (APA). “How to talk to children about difficult news.”
• UNICEF. “How to talk to your children about conflict and war.”

۲_ اجازه دهید احساسات کودک بیان شود

اجازه دهید کودک درباره احساسات و نگرانی‌هایش حرف بزند و با حوصله به او گوش کنید. کودکان باید بدانند که هر احساسی ـ اعم از ترس، ناراحتی یا حتی خشم ـ طبیعی است. شنیدن و درک احساسات آنها ذره‌ای از ترس‌ها یا احساس گناه احتمالی را کاهش می‌دهد. شما می‌توانید به کودک بگویید: “نگرانی تو را درک می‌کنم. این طبیعی است که گاهی چیزهایی ما را ناراحت کند.”

این تکنیک در ادبیات روانشناسی “validating feelings” نام دارد و به کودک احساس امنیت و حمایت می‌دهد؛ حتی اگر نتوان همه نگرانی‌ها را برطرف کرد. همچنین لازم است والدین الگوی مناسبی برای ابراز احساسات خود باشند تا کودک بفهمد بزرگ‌ترها هم ممکن است ناراحت یا مضطرب شوند و این احساسات را مدیریت می‌کنند.

منبع:

• National Association of School Psychologists (NASP). “Talking to Children About Violence: Tips for Parents and Teachers.” Link
• Massachusetts General Hospital. “Helping children cope with frightening news.” Link

برای تکمیل این موضوع، مرور مطالب لینک شده در زمینه‌ی تربیت کودک خشن و کنترل خشم کودک توصیه می‌شود.

۳_ کنترل میزان دسترسی کودک به اخبار و تصاویر جنگ

مطالعات متعدد نشان داده که تماشای بیش از حد اخبار منفی و تصاویر خشونت‌آمیز، به‌ویژه برای کودکان، می‌تواند باعث اضطراب، کابوس و حتی علامت‌های استرس پس از سانحه (PTSD) شود. لازم است والدین زمان، حجم و نوع اطلاعاتی که به کودک منتقل می‌شود را با دقت کنترل کنند. اگر کودک چیزی از اخبار شنید یا دید، همراه او در موردش حرف بزنید تا برداشت‌های غلط اصلاح شود.

برای کاهش آسیب، توصیه می‌شود تلویزیون یا گوشی هنگام پخش اخبار منفی، حتی‌الامکان خاموش باشد. اگر کودک در معرض خبر یا تصویری ناراحت‌کننده قرار گرفت، بهتر است والد حضور داشته باشد و با توجه به سن فرزند، او را از واقعی یا غیرواقعی بودن تصاویر و معنای آن مطلع کند.

منبع:

• Center for the Study of Traumatic Stress. Helping Children Cope with Media Coverage of War
• American Academy of Pediatrics. How to Talk to Children About Tragedies in the News.

۴_ حفظ روال عادی و ایجاد حس امنیت در خانه

واکنش کودکان به بحران‌ها زمانی تعدیل می‌شود که نظم و روال عادی زندگی حفظ شود؛ یعنی برنامه خواب، بازی و غذا مثل قبل باشد. این کار تصور کودک درباره تداوم زندگی و قابل پیش‌بینی بودن آینده را تقویت می‌کند و جلوی تشدید نگرانی را تا حد زیادی می‌گیرد.

ایجاد حس امنیت، حتی اگر محیط بیرونی پراسترس باشد، یکی از قوی‌ترین عوامل محافظت‌کننده برای سلامت روان کودک است. فعالیت‌های ساده خانوادگی مثل بازی، قدم‌زدن یا کتاب‌خوانی علاوه بر تقویت ارتباط عاطفی، به کودک تاکید می‌کند که خانواده همچنان محل امن اوست.

منبع:

• Zero to Three. Helping Young Children Cope with Trauma.
• UNICEF. Supporting your child during conflict and crisis.

۵_ تصحیح سوءتفاهم‌ها و باورهای اشتباه کودک درباره جنگ

کودکان اغلب اطلاعات ناقص یا اشتباه از جنگ دریافت می‌کنند (مثلاً اینکه همه افراد دائماً در خطر هستند یا هیچ بزرگتری نمی‌تواند آنها را نجات دهد). لازم است والدین هربار که متوجه باور نادرست یا سوال عجیبی شدند، با آرامش و منطق و اصطلاحات قابل فهم کودکانه، اطلاعات درست را جایگزین کنند. این کار از ایجاد اضطراب، ترس و حتی احساس گناه در کودک جلوگیری می‌کند (مثلاً کودکان گاهی فکر می‌کنند اتفاقات بد “تقصیر آنهاست”).

این که کودک احساس کند همیشه فردی هست که بتواند جواب سوال‌هایش را بدهد، اعتماد به نفس و امنیت درونی ایجاد می‌کند.

منبع:

• UNICEF. Understanding children’s emotional reactions to conflict.
• APA. How to talk to children about difficult news.

۶_ آموزش مهارت‌های تنظیم احساسات و تکنیک‌های آرام‌سازی

ابزارهایی مثل تنفس آرام و عمیق، نام بردن احساسات، نقاشی یا نوشتن درباره آنچه کودک احساس می‌کند، یا همینطور تمرینات ذهن‌آگاهی (mindfulness) می‌توانند تأثیر بسزایی در بازگرداندن آرامش داشتن کودک داشته باشند. می‌توانید هنگام نگرانی یا ترس، با کودک نفس عمیق بکشید، از او بخواهید ترس‌ها یا افکارش را روی کاغذ بکشد، یا بازی‌هایی که باعث آرامش او می‌شود، انجام دهید.

این مهارت‌ها متناسب با سن کودک آموزش داده شود؛ برای بچه‌های کوچک قصه‌گویی و نقاشی، برای بزرگ‌ترها ورزش و ذهن‌آگاهی بیشتر کمک‌کننده است.

منبع:

• Child Mind Institute. “How to Help Children Manage Fears After a Traumatic Event.
• Michigan Medicine. “Helping Children Cope: Stress Management Skills for Children.

۷_ عادی‌سازی واکنش‌های اضطرابی کودک

عادی‌سازی یعنی به کودک بفهمانیم احساس ترس، عصبانیت یا غم بعد از شنیدن خبرهای مربوط به جنگ طبیعی است و بیشتر بچه‌ها چنین احساسی دارند. شما می‌توانید بگویید، “طبیعی است این خبرها تو را بترساند. خیلی‌ها وقتی خبر ناراحت‌کننده می‌شنوند، همینطور می‌شوند.” این رویکرد باعث احساس آرامش و تنها نبودن در کودک می‌شود.

در رفتار و لحن خود سعی کنید نگرانی کودک را بی‌ارزش نکنید. به نگرانی او احترام بگذارید. اگر کودک نیاز به کمک‌های تخصصی‌تر داشت (مانند علائم شدید نگرانی یا کابوس و افت عملکرد)، به روانشناس کودک مراجعه کنید.

منبع:

• National Child Traumatic Stress Network (NCTSN). “Parent Guidelines for Helping Youth after the Recent Shooting.
• APA. “Children and trauma: Update for mental health professionals.

۸_ تقویت احساس امید و تأکید بر وجود افراد کمک‌کننده

کودکان نیاز دارند بدانند افرادی وجود دارند که در سخت‌ترین شرایط هم کمک‌کننده‌اند: پزشکان، پرستاران، آتش‌نشان‌ها، نیروهای امداد و صلح‌بانان نمونه‌هایی از این افراد هستند. با مثال‌های واقعی به کودک نشان دهید که حتی در جنگ نیز افراد زیادی هستند که برای نجات دیگران تلاش می‌کنند. این روش حس امید را تقویت می‌کند و نشانه‌ای از وجود خیر و امنیت در جهان به کودک می‌دهد. نمایش اخبار یا قصه‌هایی از ایثار و فداکاری، یا تشویق کودک به کمک‌های کوچک (مثلاً کمک به جمع‌آوری کمک‌های بشردوستانه)، این حس امید را دوچندان می‌کند.

منبع:

• Save the Children. Helping Children Deal with Traumatic Events and Disasters.
• UNICEF. “How to talk to children about conflict and war.

۹_ مراقبت از سلامت روان و جسم خود والدین

کودکان برای یادگیری نحوه مواجهه با اضطراب و بحران، به بزرگ‌ترها نگاه می‌کنند. پنهان‌کردن کامل نگرانی‌ها امکان‌پذیر نیست اما کنترل آن بسیار مهم است. والدینی که خود دچار استرس شدید هستند، این تنش را ناآگاهانه به کودک منتقل می‌کنند. پس مراقبت از سلامت روان والدین (مانند مشاوره، ورزش، تغذیه مناسب، خواب کافی) نه تنها برای خودشان که برای کودکان هم حیاتی است.

در عین حال، اگر والد یا مراقب احساس می‌کند قادر به مدیریت اضطراب خود نیست، بهتر است از متخصصان کمک بگیرد. مدل‌سازی رفتارهای سالم در مقابل کودکان باعث یادگیری مستقیم آن‌ها هم می‌شود.

در ضمن استرس و اضظراب ناشی از این موضوع ممکن است گاهی باعث عکس العملی مثل ناخن جویدن کودکان شود به این منظور حتما همین مقاله را بررسی کنید.

منبع:

• Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Coping with Stress.
• World Health Organization (WHO). Helping children cope with stress during the 2019-nCoV outbreak.

۱۰_ آماده بودن برای بازگشت به گفتگو در هر زمان

گفت‌وگو درباره جنگ باید فرایندی طولانی و باز باشد، نه یک بار و برای همیشه. کودکان ممکن است هفته‌ها بعد دوباره درباره موضوع سوال و نگرانی جدید پیدا کنند، مخصوصاً وقتی تغییری در اخبار یا محیط اطراف رخ دهد. والدین باید آماده باشند بدون قضاوت یا عصبانیت به ادامه گفتگو برگردند.

ممکن است کودک افکار یا احساساتش را در روزها یا هفته‌های بعد از حادثه تازه بیان کند. علاقه به بازی یا نقاشی درباره جنگ نیز لازم است مورد توجه و همدلی قرار گیرد و زمینه‌ای برای گفتگو باشد.

منبع:

• UNICEF. How to talk to your children about conflict and war.
• NASP. Talking to Children About Violence: Tips for Parents and Teachers.

از سوی دیگر، مطالعه‌ی مطالب لینک شده می‌تواند جنبه‌های بیشتری از عوارض کتک زدن بچه و بچه هام خیلی اذیت میکنن چیکار کنم؟ را برایتان روشن کند.

۱۱_ جستجوی کمک تخصصی در موارد اضطراب یا علائم شدید

اگر کودک نشانه‌های شدید اضطراب (مانند ترس دائمی، بی‌خوابی، کابوس‌های مکرر، افت شدید تحصیلی یا کناره‌گیری اجتماعی) نشان داد، باید از متخصصین سلامت روان کودک (مانند روانشناس کودک یا روانپزشک اطفال) کمک گرفته شود. مداخلات حرفه‌ای می‌توانند از بروز مشکلات جدی‌تر در آینده پیشگیری کنند.

انتظار نداشته باشید که همه مشکلات صرفاً با گفتگو حل شوند. افرادی که دچار ترومای شدید شده‌اند یا کسانی که خانواده‌شان مستقیماً درگیر جنگ هستند، حمایت تخصصی بیشتری لازم دارند.

منبع:

• Mayo Clinic. “Children and trauma: Tips for parents.
• Child Mind Institute. “Signs a Child Might Need Professional Help.

کلام آخر