فحاشی نوجوانان به پدیدهای نگرانکننده تبدیل شده است؛ طبق نتایج یک پژوهش ملی، بیش از ۶۰٪ نوجوانان در فضای مجازی یا مدرسه حداقل یکبار از الفاظ رکیک استفاده کردهاند. این رفتار نهتنها به روابط اجتماعی آنها آسیب میزند، بلکه نشانهای از فشارهای روحی و تربیتی است. چرا نوجوانان به فحاشی روی میآورند و چه چیزی پشت این کلمات تلخ پنهان شده است؟
ریشههای پنهان فحاشی نوجوانان؛ فشارهای روانی دیدهنشده
برای درک بهتر فحاشی نوجوانان، کافی است وضعیت روانی آنها را در بستر واقعی زندگی امروزی تصور کنیم. نوجوانی دورهای است که ذهن فرد، هر روز با سیلی از انتظارات، محدودیتها و چالشهای تازه روبهرو میشود. تصور کنید دانشآموزی که باید صبح تا عصر در مدرسه عملکرد درخشانی داشته باشد، تکالیف سنگین خود را به موقع انجام دهد، در کنار آن توقعات والدین را برآورده کند و همزمان با تغییرات جسمی و عاطفی خود نیز کنار بیاید.
حال اگر همین نوجوان در مسیر خانه، با اختلافنظر سادهای با یکی از همسالانش روبهرو شود یا در فضای مجازی با پیام آزاردهندهای مواجه گردد، احتمالاً دیگر ظرفیت روانی لازم برای مدیریت خشم و کنترل کلام را نخواهد داشت. این همان نقطهای است که زمینه بد دهنی نوجوان فراهم میشود.
دوران نوجوانی، با تغییرات هورمونی، فشار دروس، مقایسههای خانوادگی و نیاز به پذیرش اجتماعی در هم تنیده است. طبیعی است که نوجوانی که هنوز مهارت ابراز هیجانات و مدیریت استرس را بهدرستی نیاموخته، در شرایطی خاص به کلمات توهینآمیز متوسل شود. بنابراین اگر بهدنبال کاهش فحاشی نوجوانان هستیم، ابتدا باید این فشارهای پنهان را شناسایی و درک کنیم؛ سپس با آموزش و گفتوگو، مسیر تخلیه هیجانی سالمتری برای او فراهم کنیم. در ادامه خواهیم دید که نحوه برخورد با فحاشی نوجوانان زمانی نتیجهبخش است که این ریشههای پنهان جدی گرفته شود و به جای واکنشهای مقطعی، راهحلهای بلندمدت در نظر گرفته شود.
لازم به ذکر است که برای آشنایی بیشتر با مباحث تربیت کودک خشن و علت پرخاشگری کودکان، میتوانید به مقالات لینک شده مراجعه کنید.
صوت روانشناسی: برخورد صحیح با فحاشی کودک!
سخنران: درنا شریفی، روانشناس کودک
چگونه با نوجوان بددهن رفتار کنیم؟
گاهی وقتها نوجوانتان از فرط عصبانیت همهی کلمات بد را کنار هم میچیند. شاید بددهنیاش برایتان توهینآمیز باشد، اما پشت این فحشها؛ خشم، ترس یا درماندگی است. پس قبل از هر واکنشی، این چند نکته را بخوانید:
1_ فحشهایش را به دل نگیرید
وقتی نوجوانتان عصبانی میشود، ممکن است دهنش پر از تیر و ترکش باشد! اما یادتان باشد این تیرها برای شما ساخته نشدهاند، فقط میخواهد خشمش را بیرون بریزد. پس اولین قدم این است که قربانیِ این بمباران لفظی نشوید. توهینها را شخصی نکنید. جوابش را با فحش یا داد ندهید. اگر لازم شد، موقتاً فاصله بگیرید و کمی زمان بدهید تا آرام شود. در مقاله رفتار با نوجوان پرخاشگر، راهکارهای بیشتری هنگام برخورد با نوجوان عصبانی ارائه کردهایم.
2_ دلیل واقعی عصبانیتش را پیدا کنید
معمولاً پشت هر فحش، یک دلیل جدی پنهان شده است؛ احساس بیعدالتی، تحقیر، استرس مدرسه یا مشکلاتی که حتی خودش هم نمیتواند توضیح بدهد. بهجای تمرکز روی کلماتش، گوش کنید ببینید چه چیزی او را تا این حد آشفته کرده است.
«نوجوانان اغلب فحاشی و بددهنی را نه از روی بیاحترامی عمدی، بلکه بهدلیل ناتوانی در بیان احساسات خود با کلمات مناسب بروز میدهند. آنها هنوز سواد احساسی کافی برای توضیح اضطراب، خشم یا فشار روانی را ندارند؛ بنابراین فحش دادن در لحظهای که احساساتشان سرریز میکند، نوعی تخلیه روانی و ابراز غیرمستقیمِ نیازهای حلنشده آنهاست. این رفتار اگرچه ناپسند است، اما اطلاعات مهمی دربارهی دنیای درونی نوجوان به والدین میدهد و نباید صرفاً بهعنوان بیادبی دیده شود. واکنش آرام و همراه با درک والدین میتواند به نوجوان کمک کند یاد بگیرد چگونه احساسات منفی خود را مدیریت و بیان کند.»
“Teens often resort to swearing and bad language not out of deliberate disrespect, but because they lack the emotional literacy to express what they are truly feeling. They may be overwhelmed by anger, stress, or confusion and don’t yet have the words to describe those emotions. In such moments, swearing becomes a way to release inner tension and signal unmet emotional needs. While inappropriate, this behavior offers valuable insight into a teen’s inner world and should not be dismissed as mere rudeness. A calm and empathetic response from parents can help teach teens how to process and communicate their emotions in healthier ways.”
ناگفته نماند که برای کسب دانش بیشتر در حوزه نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان و کنترل خشم کودک، این مقالات لینک شده توصیه میشوند.
3_ واکنش شما باید آرام باشد، نه توهینآمیز
ممکن است وسوسه شوید در جواب فحاشی نوجوانان، با همان لحن جوابش را بدهید یا او را تهدید کنید؛ اما این کار فقط شعله دعوا را بیشتر میکند. نفس عمیق بکشید، لحنتان را کنترل کنید و نشان بدهید که قرار نیست شما هم فحش بدهید. اقتدار واقعی یعنی آرام بودن در دل بحران.
4_ حد و مرزتان را شفاف کنید
بیاحترامی نباید عادی شود. وقتی نوجوان آرام شد، در یک گفتوگوی بدون تنش به او بگویید که ناراحتتان کرده و توضیح بدهید چرا رفتار فحاشی نوجوانان چه در خانواده و چه در جامعه قابلقبول نیست. او باید بفهمد که احساساتش مهم است، اما بددهنی راه حل نیست.
5_ الگوی خوبی باشید
اگر خودتان در خانه از کلمات زشت استفاده کنید، توقع نداشته باشید نوجوانتان محترمانه حرف بزند. در لحظات سخت، آرام و محترمانه صحبت کنید تا او هم کمکم یاد بگیرد عصبانیت را بدون فحش نشان بدهد.
6_ از متخصص کمک بگیرید
اگر بددهنی نوجوانتان به حدی رسید که با هیچ روشی کنترل نمیشود، یا همراه با رفتارهای پرخاشگرانه شدید، آسیب زدن به خودش یا دیگران بود، بهتر است از یک مشاور یا روانشناس کمک بگیرید. گاهی پشت این رفتارها مشکلاتی مثل اضطراب، افسردگی یا خشونت پنهان است که نیاز به حمایت تخصصی دارد.
از سوی دیگر، مطالعهی مطالب لینک شده میتواند جنبههای بیشتری از چرا بچم زود عصبی میشه و راهکار برای جلوگیری از گاز گرفتن کودک را برایتان روشن کند.
7_ به او مهارت «تخلیه سالم هیجان» را یاد بدهید
نوجوان باید یاد بگیرد خشمش را چطور بدون آسیب به خودش یا دیگران بیرون بریزد. ورزش، نوشتن، نقاشی یا حتی حرف زدن با دوستی مطمئن میتواند جایگزین خوبی برای فحاشی نوجوانان باشد. وقتی او راههای سالم ابراز هیجان را بشناسد، احتمال بد دهنی نوجوان بهمراتب کمتر میشود.
8_ فضای گفتوگوی روزانه ایجاد کنید
اگر رابطهتان فقط محدود به امر و نهی باشد، احتمال اینکه نوجوان حرف دلش را با فحش و پرخاش بیرون بریزد، بالا میرود. گفتوگوهای روزمره و بیدغدغه، زمینهای امن برای تخلیه عاطفی فراهم میکند و مانع از شدت گرفتن فحاشی نوجوانان در شرایط بحرانی میشود.
در جهت افزایش آگاهی شما دربارهی لجبازی کودکان 4 تا 5 ساله، منبع لینک شده مفید و کاربردی خواهد بود.
9_ موفقیتهایش را ببینید، نه فقط اشتباهاتش
نوجوانانی که مدام بابت خطاهایشان توبیخ میشوند، ممکن است برای دفاع از خود، از بد دهنی نوجوانانه استفاده کنند. با تحسین نقاط قوت و تأکید بر پیشرفتهای کوچک، احساس ارزشمندی را در او تقویت کنید. این کار بهطور غیرمستقیم، رفتارهای منفی مثل فحاشی نوجوانان را کاهش میدهد.
10_ دلایل فرهنگی و محیطی را بررسی کنید
گاهی ریشهی فحاشی نوجوانان در محله، دوستان یا حتی مدرسه است. اگر او در محیطی رشد میکند که بددهنی عادی شده، تأثیر میپذیرد. بررسی این عوامل و گفتوگو درباره پیامدهای بد دهنی نوجوان در چنین فضاهایی، میتواند نقش پیشگیرانه مهمی داشته باشد.
و بهعنوان نکته آخر باید بگوییم که بددهنی نوجوان اغلب یک مرحله موقتی است. اگر با آرامش و اقتدار برخورد کنید، این مرحله را زودتر و راحتتر پشت سر خواهد گذاشت. یادتان باشد شما سنگر امن او هستید؛ جایی که حتی وقتی حالش خراب است، باز هم میتواند به آن پناه بیاورد.
علل فحاشی و بددهنی نوجوانان
تا اینجا روشن شد که یکی از مهمترین عوامل فحاشی نوجوانان، آشفتگی ذهنی ناشی از تغییرات گسترده جسمی و روانی است. اما دقیقاً چه دلایلی این رفتار را تشدید میکند و چرا گاهی بد دهنی نوجوان از کنترل خارج میشود؟ در اینجا مهمترین زمینههای بروز این رفتار را بررسی میکنیم.
1_ فشارهای روانی و اجتماعی گسترده
دنیای نوجوانی پر از وظایف و انتظارات متنوع است؛ از ساعات طولانی مدرسه و تکالیف دشوار گرفته تا رقابتهای درسی، مقایسههای دائمی، دغدغههای مالی کوچک مثل دریافت پول توجیبی یا حتی کارهای پارهوقت. در کنار همه اینها، تغییرات سریع هورمونی و حساسیت نسبت به نظر همسالان، فشار مضاعفی را به نوجوان تحمیل میکند. همین تنشهای مداوم، احتمال بروز فحاشی نوجوانان را بالا میبرد و ظرفیت روانی او را برای کنترل کلام و رفتار کاهش میدهد.
در ضمن، اگر تمایل به یادگیری عمیقتری دربارهی افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان و رفتارهای جنسی خطرناک در کودکان و نوجوانان دارید، پیشنهاد میکنیم این مطالب لینک شده را بخوانید.
2_ ناتوانی در درک پیامدهای رفتاری
اغلب نوجوانان نمیدانند کلمات آزاردهندهشان چه آسیبی به اطرافیان وارد میکند. آنها هنوز درک درستی از نقش والدین ندارند و نمیتوانند خود را جای بزرگترها بگذارند. همین ناآگاهی باعث میشود در لحظههای خشم یا هیجان، بدون اندیشه، سخنان تندی بر زبان بیاورند. این مسئله بخشی از فرآیند رشد ذهنی است و تا زمانی که والدین با نحوه برخورد با فحاشی نوجوانان آشنا نباشند، مدیریت آن دشوار خواهد بود.
3_ تعارض نیازهای فردی با خواستههای جمعی
نوجوان در این دوره میکوشد استقلال شخصی و هویت فردی خود را تثبیت کند. از سوی دیگر، باید خواستههای خانواده، قوانین مدرسه و هنجارهای اجتماعی را هم رعایت کند. همین تضاد میان خواستههای شخصی و الزامات محیطی، او را سردرگم و گاه پرخاشگر میکند. هرگونه واکنش اشتباه والدین میتواند این تنش را تشدید کند و فحاشی نوجوانان را به رفتار تکرارشونده بدل کند.
4_ چالش میان حریم خصوصی و شفافیت رفتاری
یکی دیگر از بسترهای شکلگیری بد دهنی نوجوان، حساسیت او نسبت به مرزهای شخصی است. نوجوان در عین نیاز به گفتوگو و رابطه سالم با خانواده، نسبت به حریم خصوصیاش بسیار حساس است. هرگونه نقض این حریم یا احساس کنترل بیش از حد، ممکن است به بروز رفتارهای توهینآمیز مثل فحاشی نوجوانان یا حتی واکنشهای شدیدتر منجر شود.
گفتنیست که برای درک بهتر مفهوم مرتبط با عزت نفس در نوجوانان، مطالعهی این مقاله لینک شده بسیار مفید خواهد بود.
5_ ضعف در کنترل تکانه و واکنشهای هیجانی
تغییرات بیولوژیکی در مغز نوجوان باعث میشود توانایی او برای مدیریت خشم و کنترل هیجانات هنوز کامل نباشد. ترکیب این ضعف با طوفان احساسات و نوسانات خلقی، میتواند زمینهساز کلمات توهینآمیز باشد. در چنین شرایطی، آموزش مهارتهای حل مسئله و مدیریت هیجان میتواند نقش مهمی در کاهش فحاشی نوجوانان ایفا کند. در مقاله خشم در نوجوانان نیز توضیح دادهایم که به علت عدم تکامل مغز در این سنین، چگونه خشم میتواند بر ذهن فرزند شما چیره شود. برای بهدست آوردن اطلاعات مفید راجع به خشم در نوجوانان، مقاله مرتبط به آن را مطالعه کنید.
6_ کمالگرایی و تضاد با واقعیت
تفکر انتزاعی در نوجوانان رشد میکند و همین موضوع، توقعات ذهنی او را بالا میبرد. او بهسرعت تناقضات دنیای واقعی را میبیند و گاه در واکنش به آن، انتظاراتی آرمانگرایانه پیدا میکند. ناتوانی در پذیرش محدودیتهای واقعی، گاهی خود را در قالب اعتراضات کلامی تند و شکستن چارچوبهای رفتاری بروز میدهد. در واقع فحاشی نوجوانان در چنین شرایطی راهی برای تخلیه خشم و عصبانیتشان است که از اختلاف آرمانهای ذهنیشان با واقعیت سرچشمه میگیرد.
7_ نیاز به دیدهشدن و اثبات خود
برای برخی نوجوانان، استفاده از کلمات تند راهی برای جلب توجه است. در جمع همسالان، این رفتار ممکن است نوعی نمایش قدرت یا ابراز وجود تلقی شود. میل به تأیید دیگران و دیدهشدن در این سن، یکی از عوامل مهمی است که میتواند فحاشی نوجوانان را به ابزاری برای اعلان حضور تبدیل کند.
در ضمن اگر تمایل به یادگیری دربارهی مطالبی مثل گرایش جنسی در نوجوانان و فن بیان نوجوانان دارید، پیشنهاد میکنیم این مقالات را بخوانید.
8_ تأثیر رسانهها و فضای مجازی
رسانهها و شبکههای اجتماعی تأثیر چشمگیری بر زبان و رفتار نوجوانان دارند. وقتی یک نوجوان در معرض محتوایی قرار میگیرد که پر از توهین، تمسخر یا دعواهای مجازی است، ممکن است ناخودآگاه همان الگوها را تقلید کند. این یکی از زمینههای پنهان گسترش بد دهنی نوجوان است. بدون نظارت آگاهانه بر مصرف رسانهای، احتمال افزایش فحاشی نوجوانان بالاتر میرود. از همین رو، آگاهی خانوادهها از نحوه برخورد با فحاشی نوجوانان در بستر رسانهای، اهمیتی دوچندان دارد.
9_ الگوگیری از بزرگترها
نوجوانان، بهویژه در سنین حساس بلوغ، بهشدت تحت تأثیر رفتار بزرگترهای اطراف خود قرار دارند. اگر والدین، معلمان یا حتی شخصیتهای تلویزیونی از واژههای توهینآمیز استفاده کنند، احتمال اینکه بد دهنی نوجوان نیز تقویت شود زیاد است. در واقع، بسیاری از موارد فحاشی نوجوانان نهتنها از فشارهای بیرونی، بلکه از محیط خانوادگی نشأت میگیرد. اصلاح رفتار والدین، بخش مهمی از نحوه برخورد با فحاشی نوجوانان را تشکیل میدهد.
10_ نبود الگوهای گفتوگوی سالم
وقتی نوجوان نمیآموزد که چگونه عصبانیت یا اختلاف نظر خود را بهدرستی بیان کند، طبیعی است که به پرخاشگری و بد دهنی نوجوانانه روی بیاورد. نبود آموزش مهارتهای گفتوگو و ابراز احساسات، از جمله دلایل رایج در بروز فحاشی نوجوانان است. در این حالت، یکی از مؤثرترین راهکارها در نحوه برخورد با فحاشی نوجوانان، تمرین ارتباط سالم و استفاده از زبان احترامآمیز در فضای خانه و مدرسه است.
مقالات روبرو میتوانند به افزایش دانش شما از موضوعاتِ افسردگی در نوجوانان و مهارت نه گفتن در نوجوانان کمک کنند.
کلام آخر
نوجوانان هنوز در حال رشد مهارتهای ارتباطی و مدیریت هیجان هستند؛ بنابراین گاهی از فحاشی برای ابراز خشم یا رسیدن به خواستهها استفاده میکنند. این رفتار همیشه ناشی از بیادبی نیست، بلکه نیاز به درک و مدیریت آگاهانه دارد. با حفظ خونسردی و ارائه بازخورد مناسب، میتوانید به فرزندتان بیاموزید چگونه محترمانه گفتوگو کند و احساساتش را بدون توهین بیان کند.
لازم است اضافه کنیم که منابع روبرو اطلاعات کاملتری دربارهی موضوعاتی مثل افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان دختر و لجبازی نوجوان ارائه میدهند.
منابع:
