نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های والدین در تمام دنیاست. نوجوانی، دورانی پُر از آزمون‌ و خطاست؛ جایی که اشتباه‌ کردن بخشی طبیعی از رشد و یادگیری است. طبق گزارش یونسکو، حدود ۷۰٪ نوجوانان در سال‌های دبیرستان حداقل یک‌ بار درگیر تصمیم‌گیری نادرست می‌شوند. اما واکنش والدین و مربیان به این اشتباهات، می‌تواند مسیر آینده‌ نوجوان را شکل دهد. آیا با درک و راهنمایی همراه است یا با سرزنش و طرد؟

چرا نوجوانان اشتباه می‌کنند؟

قبل از اینکه به سراغ راهکارهای نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان برویم، بهتر است کمی عمیق‌تر به دلایل اشتباهات آن‌ها نگاه کنیم. نوجوانان در مرحله‌ای از رشد هستند که هورمون‌ها، احساسات و تغییرات جسمی و روانی با هم ترکیب می‌شوند و گاهی باعث تصمیمات ناپخته می‌گردند. در این سن، مغز هنوز تکامل نیافته و مرکز کنترل تصمیم‌گیری (لوب پیشانی) در حال رشد است. به همین دلیل بسیاری از نوجوانان بدون در نظرگرفتن عواقب، کاری را انجام می‌دهند که شاید چند ساعت بعد پشیمان شوند.

در بسیاری از مواقع، اشتباهات نوجوانان نه از سر لجبازی یا بی‌احترامی، بلکه نتیجه کنجکاوی و نیاز به تجربه کردن است. در این سنین، نوجوان به‌دنبال هویت مستقل می‌گردد؛ می‌خواهد مرزها را آزمایش کند و بفهمد چه چیزهایی مجاز است و چه چیزهایی نه. بنابراین اگر والدین در این مسیر تنها سرزنش‌گر باشند، نوجوان به‌جای درس گرفتن از اشتباه، پنهان‌کاری را یاد می‌گیرد.

لازم به ذکر است که برای آشنایی بیشتر با مباحث افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان و رفتارهای جنسی خطرناک در کودکان و نوجوانان، می‌توانید به مقالات لینک شده مراجعه کنید.

ضرورت آگاهی والدین از نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان

بسیاری از والدین در مواجهه با اشتباهات نوجوانانشان واکنش‌های شدید نشان می‌دهند: فریاد، تحقیر، تهدید یا حتی قطع ارتباط عاطفی. در حالی که بهترین روش، تمرکز بر نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان به‌صورت آرام، منطقی و بدون توهین است. نوجوانی که بفهمد والدینش حتی در زمان خطا کردن هم حامی او هستند، اعتمادبه‌نفس بیشتری خواهد داشت و احتمال تکرار اشتباهاتش کمتر می‌شود.

تحقیقات متعدد در حوزه روانشناسی خانواده نشان داده نوجوانانی که در خانواده‌های گفت‌وگومحور رشد می‌کنند، کمتر دچار مشکلات رفتاری شدید می‌شوند. در این خانواده‌ها نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان به‌جای تنبیه سختگیرانه، بیشتر به شکل گفت‌وگو، مذاکره و آموزش مهارت‌های حل مسئله است. این مدل برخورد، نوجوان را مسئولیت‌پذیر بار می‌آورد و به او یاد می‌دهد که عواقب کارهایش را بپذیرد.

«تحقیقات نشان می‌دهند که نوجوانان در زمان بروز اضطراب یا وحشت، قادر به یادگیری مؤثر یا تفکر منطقی نیستند، و آموزش‌های والدین در این حالت تأثیری ندارد.»

“Research shows that teens are unable to learn effectively or think rationally when they are in a state of panic or anxiety, and parental guidance during such times is usually ineffective.”

منبع: parentandteen

در ضمن، اگر تمایل به یادگیری عمیق‌تری درباره‌ی فرزند پروری نوجوان  و اختلال لجبازی در نوجوانان دارید، پیشنهاد می‌کنیم این مطالب لینک شده را بخوانید.

راهکار عملی برای نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان

حالا که با اهمیت و ضرورت شناخت نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان آشنا شدیم، وقت آن رسیده که سراغ راهکارهای واقعی و کاربردی برویم. این راهکارها نه شعار هستند و نه توصیه‌های کلیشه‌ای؛ بلکه روش‌هایی هستند که روانشناسان، مشاوران خانواده و معلمان کارآزموده در سراسر دنیا بارها آزموده‌اند و نتیجه گرفته‌اند.

1_ آرامش والدین؛ اولین قدم

اولین و شاید مهم‌ترین اصل در نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان، حفظ آرامش والدین است. در لحظه‌ای که والدین با اشتباه نوجوان مواجه می‌شوند، معمولاً خشم و اضطراب طبیعی است. اما درست در همین لحظه است که باید یک نفس عمیق کشید و به خود یادآوری کرد که واکنش لحظه‌ای می‌تواند همه‌چیز را خراب کند.

والدینی که در همان لحظه شروع به فریاد زدن یا تهدید می‌کنند، عملاً در ذهن نوجوان این پیام را ثبت می‌کنند که «نباید حقیقت را بگویم.» در حالی که اگر والدین بتوانند چند دقیقه‌ای سکوت کنند، آرامش خود را باز یابند و بعد وارد گفت‌وگو شوند، زمینه برای یادگیری فراهم می‌شود. در واقع، نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان در این مرحله باید شبیه یک معلم صبور باشد، نه یک بازپرس عصبانی!

همچنین بد نیست بدانید که مطالب لینک شده می‌توانند دید شما را نسبت به موضوعات فحاشی نوجوانان و  رفتار با نوجوان پرخاشگر گسترش دهند.

2_ شنیدن فعال؛ اجازه بدهید نوجوان حرف بزند

یکی از اشتباهات رایج والدین این است که تصور می‌کنند همه‌چیز را می‌دانند و پیشاپیش قضاوت می‌کنند. در حالی که در نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان، باید فضایی فراهم کرد که نوجوان بتواند بدون ترس از قضاوت و تحقیر، اشتباه خود را توضیح دهد.

شنیدن فعال یعنی والدین فقط گوش نمی‌دهند؛ بلکه با پرسیدن سوال‌های باز و بدون سرزنش، نوجوان را تشویق می‌کنند که بیشتر توضیح دهد. گاهی اوقات علت یک اشتباه، سوءتفاهم یا ناآگاهی است. وقتی نوجوان می‌بیند والدینش واقعاً مشتاق شنیدن حقیقت هستند، اعتماد شکل می‌گیرد و او یاد می‌گیرد که در آینده نیز مسائلش را پنهان نکند.

برای نمونه، اگر نوجوان دیر به خانه برگشته یا نمره پایینی گرفته، به‌جای سوالات بازجویی‌وار مثل «کجا بودی؟ چرا این‌قدر بی‌مسئولیتی؟» می‌توان پرسید: «دوست دارم بدونم چی شد که این اتفاق افتاد؟» همین تغییر کوچک در لحن و سوال، پایه نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان را تغییر می‌دهد.

همچنین بد نیست بدانید که مطالب لینک شده می‌توانند دید شما را نسبت به موضوعات مهارت نه گفتن در نوجوانان و افسردگی در نوجوانان گسترش دهند.

3_ تمرکز بر راه‌حل، نه سرزنش

بخش مهم دیگری از نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان، تمرکز والدین بر پیدا کردن راه‌حل است. بسیاری از والدین فکر می‌کنند اگر نوجوان را تنبیه کنند، او دیگر اشتباه نمی‌کند؛ اما واقعیت چیز دیگری است. تنبیه اگر با آموزش همراه نباشد، فقط باعث مخفی‌کاری می‌شود.

فرض کنید نوجوانی بدون اجازه والدین پولی خرج کرده یا وسیله‌ای را خراب کرده است. اگر والدین فقط سرزنش کنند یا او را از چیزی محروم کنند، شاید به‌طور مقطعی رفتار تکرار نشود، اما در اصل ریشه مشکل حل نمی‌شود. در این موقعیت بهتر است والدین به‌ کمک نوجوان، درباره جبران خسارت یا پیدا کردن راهکار برای پیشگیری از تکرار اشتباه صحبت کنند.

مثلاً اگر نوجوانی گوشی گران‌قیمتش را گم کرده، می‌شود با او برنامه‌ریزی کرد که بخشی از پول توجیبی‌اش را برای خرید گوشی جدید پس‌انداز کند. این روش نشان می‌دهد که نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان یعنی آموزش مسئولیت‌پذیری واقعی، نه فقط تهدید و محرومیت.

شایان ذکر است که اگر علاقمند به یادگیری بیشتر در زمینه خشم در نوجوانان و علت پرخاشگری کودکان هستید، این منابع لینک شده مناسب شما خواهند بود.

4_ از اشتباه، یک درس بسازید

یکی از ارزشمندترین راهکارهای برخورد با اشتباهات نوجوانان این است که هر اشتباه به یک فرصت آموزشی تبدیل شود. اشتباه وقتی به تجربه‌ای مثبت تبدیل می‌شود که نوجوان یاد بگیرد چه چیزی اشتباه بود، چرا اشتباه بود و دفعه بعد چه تصمیمی بهتر است.

برای مثال اگر نوجوانی در انتخاب دوست دچار مشکل شده یا به‌خاطر اعتماد بی‌جا آسیب دیده است، والدین نباید فقط او را سرزنش کنند یا بترسانند؛ بلکه باید کمک کنند تا نوجوان در آینده شناخت بهتری از افراد داشته باشد. این یعنی گفتگو درباره مرزها، معیارهای دوستی، اهمیت «نه گفتن» و مهارت‌های اجتماعی.

در واقع، نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان یعنی تبدیل هر شکست به یک کلاس آموزشی کوچک. والدین می‌توانند حتی تجربه‌های شخصی خودشان را مثال بزنند تا نوجوان بفهمد همه آدم‌ها ممکن است اشتباه کنند و این چیزی از ارزش او کم نمی‌کند.

در همین راستا، پیشنهاد می‌شود برای آشنایی دقیق‌تر با موضوعات پرخاشگری کودک و کنترل خشم کودک، به این نوشته‌ها لینک شده مراجعه نمایید.

5_ تشویق به مسئولیت‌پذیری

هیچ‌کس دوست ندارد بابت کار اشتباهش پاسخگو باشد؛ مخصوصاً نوجوانی که تازه در حال تجربه استقلال است. اما مسئولیت‌پذیری یک اصل کلیدی در نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان است. والدین نباید همه‌چیز را ساده کنند یا خودشان به‌جای نوجوان خسارت‌ها را جبران کنند. اجازه بدهید نوجوان پیامد رفتارهایش را ببیند.

برای نمونه، اگر نوجوانی تکالیفش را انجام نداده و نمره‌اش کم شده، بهتر است والدین به‌جای تماس با معلم یا نوشتن تکالیف، اجازه دهند او نتیجه بی‌توجهی‌اش را ببیند. اما در عین حال، باید حامی او باشند تا بداند اگر کمک بخواهد، خانواده پشتش است. این ترکیب «حمایت» و «مسئولیت‌پذیری» پایه نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان است. نوجوان باید بداند که آزادی بدون مسئولیت وجود ندارد.

برای روشن‌تر شدن موضوع، پیشنهاد می‌شود نگاهی نیز به مطالب لینک شده مرتبط با چرا بچم زود عصبی میشه و راهکار برای جلوگیری از گاز گرفتن کودک بیندازید.

6_ انتقاد بدون تحقیر

یکی از بدترین روش‌های واکنش به خطای نوجوان، انتقاد همراه با تحقیر و مقایسه است. جملاتی مثل «همه بچه‌های مردم بهتر از تو هستند»، «تو هیچ‌وقت درست نمی‌شی» یا «ازت ناامید شدم» در ذهن نوجوان حک می‌شود و اعتمادبه‌نفس او را تخریب می‌کند.

در نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان، اگر نیاز به انتقاد هست باید کاملاً مشخص و رفتاری باشد، نه شخصیتی. یعنی والدین باید بگویند: «این کاری که کردی اشتباه بود چون…»، نه اینکه بگویند: «تو آدم بی‌عرضه‌ای هستی.» این تفاوت ظریف، عزت‌نفس نوجوان را حفظ می‌کند و در عین حال او را متوجه رفتار نادرستش می‌کند. اگر می‌خواهید بدانید چرا حفظ عزت نفس نوجوان تا این حد مهم است، توصیه می‌کنیم مقاله عزت نفس در نوجوانان را مطالعه کنید.

7_ الگوی مناسب بودن

در نهایت، مهم‌ترین اصل نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان این است که خود والدین یا معلمان، الگوی خوبی باشند. نوجوانان رفتار والدین را بهتر از نصیحت‌هایشان می‌بینند و یاد می‌گیرند. اگر والدین بتوانند اشتباهات خود را بپذیرند، بابت خطاهایشان عذرخواهی کنند و نشان دهند چطور از آن‌ها درس می‌گیرند، نوجوان هم این مسیر را یاد می‌گیرد.

برای مثال اگر والدینی سر موضوعی عصبانی شده و بی‌دلیل بر سر نوجوانش فریاد زده‌، عذرخواهی صادقانه می‌تواند یک الگوی واقعی باشد. نوجوان می‌بیند که بزرگ‌ترها هم اشتباه می‌کنند اما مسئولیت‌پذیری یعنی چه. این دقیقاً روح اصلی نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان است.

ناگفته نماند که برای کسب دانش بیشتر در حوزه لجبازی کودکان 4 تا 5 ساله، این مقاله لینک شده توصیه می‌شود.

8_ گفتگو به‌جای موعظه

نوجوانان اغلب از نصیحت‌های طولانی و تکراری خسته می‌شوند. به‌جای آن‌که والدین وارد حالت «موعظه‌گر» شوند، بهتر است گفتگوهای دوطرفه شکل بگیرد؛ یعنی هم والدین نظرات خود را بیان کنند و هم نظرات و احساسات نوجوان را بشنوند. این شیوه مشارکتی باعث می‌شود نوجوان احساس کند حرفش ارزش دارد و تعامل، محترمانه‌تر و سازنده‌تر خواهد بود.

9_ تعیین حد و مرزهای روشن

در کنار همدلی و شنیدن، نوجوانان به ساختار و قانون نیاز دارند. یکی از راهکارهای مؤثر، تعیین حد و مرزهای واضح رفتاری است؛ مثلاً روشن‌کردن این‌که تأخیر در بازگشت به خانه پیامد مشخصی دارد. این مرزها باید به‌صورت شفاف، قبل از وقوع خطاها توضیح داده شوند تا نوجوان بداند چه چیزی قابل قبول است و چه چیزی نه.

10_ تقویت نقاط قوت نوجوان

بعد از هر اشتباه، تمرکز صرف بر خطا می‌تواند تصویر نوجوان از خودش را مخدوش کند. والدین باید نقاط قوت نوجوان را نیز برجسته کنند و به او یادآوری کنند که این اشتباه تمام هویت او نیست. مثلاً اگر نوجوان دروغ گفته، اما در موقعیت‌های دیگر مسئولیت‌پذیر بوده، باید آن رفتار مثبت هم دیده شود تا تعادل روانی و عزت‌نفس او حفظ شود.

11_ استفاده از کمک متخصص در موارد بحرانی

اگر اشتباهات نوجوان تکرار می‌شود و والدین احساس ناتوانی می‌کنند، کمک‌گرفتن از مشاور یا روان‌شناس نوجوان نه نشانه ضعف، بلکه نشانه بلوغ والدین است. گاهی یک جلسه گفت‌وگو با یک متخصص می‌تواند بسیار مؤثرتر از ماه‌ها نصیحت باشد و مسیر تربیتی خانواده را روشن‌تر کند.

12_ پرهیز از بزرگ‌نمایی اشتباهات

برخی والدین اشتباهات نوجوان را چنان بزرگ جلوه می‌دهند که انگار فاجعه‌ای رخ داده است. این برخورد می‌تواند باعث اضطراب، احساس گناه شدید و کاهش اعتمادبه‌نفس نوجوان شود. بهتر است اشتباه را در همان اندازه واقعی‌اش ببینیم، بدون اغراق یا تهدیدهای بی‌پشتوانه. این کار به نوجوان کمک می‌کند که با ذهنی آرام‌تر به اصلاح رفتار خود فکر کند.

13_ فراهم کردن فرصت جبران

به‌جای تمرکز صرف بر تنبیه، به نوجوان فرصت جبران داده شود. وقتی فرد بتواند اشتباهش را اصلاح کند، احساس مفید بودن و مسئولیت‌پذیری بیشتری خواهد داشت. مثلاً اگر نوجوان دروغ گفته، می‌توان از او خواست اعتماد از‌دست‌رفته را با صداقت و عمل درست در فرصت‌های بعدی بازسازی کند.

14_ آموزش مهارت‌های تصمیم‌گیری

بسیاری از اشتباهات نوجوانان به‌خاطر ضعف در تصمیم‌گیری و نداشتن درک کافی از پیامدهاست. والدین می‌توانند با آموزش مهارت‌هایی مانند ارزیابی موقعیت، بررسی گزینه‌ها، سنجیدن پیامدها و انتخاب آگاهانه، نوجوان را برای مواجهه با موقعیت‌های دشوار آینده آماده کنند. این آموزش می‌تواند در قالب گفتگوهای روزمره، مثال‌های واقعی یا بازی‌های فکری انجام شود.

نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان، فرصتی برای ساختن آینده

حالا که قدم‌به‌قدم  راهکار مؤثر برای نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان را مرور کردیم، وقت آن رسیده که این نکات را در یک تصویر بزرگ کنار هم بگذاریم. آنچه واضح است این است که نوجوانان هرچقدر هم که آگاه و مسئولیت‌پذیر باشند، باز هم در مسیر رشد خود اشتباه خواهند کرد. این قانون طبیعت است؛ چون رشد بدون آزمون‌و‌خطا ممکن نیست.

در این مسیر، والدین نقش کلیدی دارند. والدینی که یاد می‌گیرند نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان را از مسیر خشم و تحقیر به سمت آموزش، همدلی و گفت‌وگو ببرند، عملاً فرزندی تربیت می‌کنند که در آینده مسئولیت‌پذیرتر و خودآگاه‌تر خواهد بود. نوجوانی که در خانه تجربه احترام و درک را دیده باشد، در جامعه هم انسانی محترم‌ خواهد بود.

خیلی از والدین ممکن است بگویند: «اگر سختگیری نکنیم، نوجوان گستاخ می‌شود.» اما روانشناسی خانواده ثابت کرده که اقتدار سالم با تحقیر و تنبیه خشن تفاوت دارد. اقتدار واقعی یعنی والدین مرزها را مشخص می‌کنند، پیامدها را توضیح می‌دهند و در عین حال فرصت جبران و یادگیری می‌دهند.

نکات کلیدی برای نحوه برخورد با نوجوانان

برخورد مؤثر با نوجوانان نیازمند درک عمیق از ویژگی‌های روانی و اجتماعی این دوره حساس است. در ادامه، به بررسی نکات کلیدی می‌پردازیم که به والدین کمک می‌کند رابطه‌ای سالم، حمایتی و مؤثر با فرزند نوجوان خود برقرار کنند.

• همیشه شنوا باشید. حتی اگر حقیقت تلخ باشد، ارزش شنیدن دارد. نوجوانی که بدون ترس حقیقت را بگوید، کمتر دروغ می‌گوید.
• یاد بگیرید خونسردی را تمرین کنید. در لحظه عصبانیت تصمیم نگیرید. تنبیه‌های هیجانی معمولاً نتیجه معکوس دارند.
• به جای تنبیه خالص، آموزش دهید. هر اشتباه را به فرصتی برای گفت‌وگو و تحلیل تبدیل کنید.
• الگوی عملی باشید. نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان فقط با گفتن یاد داده نمی‌شود؛ با رفتار والدین است که نوجوانان یاد می‌گیرند.

کلام آخر

در پایان باید گفت که اشتباهات نوجوانان بخشی طبیعی و حتی ضروری از مسیر رشد آن‌هاست. والدین و معلمانی که با آگاهی از نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان، در کنار آن‌ها می‌ایستند و به جای سرزنش بی‌پایان، مهارت‌های زندگی و مسئولیت‌پذیری را آموزش می‌دهند، نه‌تنها به نوجوان کمک می‌کنند که فرد بهتری شود، بلکه جامعه‌ای سالم‌تر می‌سازند. هیچ‌کس کامل نیست؛ مهم این است که در خانواده فضایی ایجاد شود که نوجوان بتواند اشتباه کند، درس بگیرد و دوباره بلند شود. این یعنی امنیت، این یعنی اعتماد و این یعنی سرمایه‌گذاری واقعی برای آینده.

منابع:

• parentandteen
• mother
• parentingtodaysteens