کودک طلاق آسیب‌پذیرترین فرد و البته بی‌گناه‌ترین کسی است که در کلاف سردرگم جدایی والدین گیر کرده و این جریان می‌تواند زندگی او را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. طلاق، تغییری بزرگ در زندگی کودک ایجاد می‌کند و اگر به درستی مدیریت نشود، ممکن است منجر به مشکلات روحی، رفتاری و اجتماعی شود.
بسیاری از کودکان پس از جدایی والدین دچار اضطراب، کاهش اعتمادبه‌نفس و حتی افت تحصیلی می‌شوند. اما آیا می‌توان از این آسیب‌ها جلوگیری کرد؟ خوشبختانه، والدین می‌توانند با آگاهی و اقدامات مناسب، شرایطی را فراهم کنند که فرزندشان کمترین آسیب را تجربه کند. اما تاثیر طلاق بر کودکان چیست و چطور باید اثرات منفی طلاق روی کودک را به حداقل برسانیم؟
تاثیر طلاق بر کودکان چیست؟
طلاق می‌تواند تأثیرات عمیقی بر سلامت روان و آینده کودکان داشته باشد. از آنجا که کودکان در سنین پایین وابستگی عاطفی زیادی به والدین خود دارند، جدایی پدر و مادر می‌تواند احساس ناامنی، استرس و مشکلات اجتماعی را برای کودک طلاق ایجاد کند. در ادامه، مهم‌ترین آسیب‌های طلاق بر کودکان را بررسی میکنیم.
تاثیرات کوتاه‌مدت طلاق بر کودکان
برخی از تاثیرات کوتاه‌مدت طلاق بر کودکان عبارت هستند از:
1_ اضطراب و استرس شدید
یکی از اولین و بارزترین واکنش‌های کودکان به طلاق، اضطراب و استرس است. کودکانی که با جدایی والدین روبه‌رو می‌شوند، اغلب دچار نگرانی‌های بیش‌ازحد درباره آینده خود می‌شوند. آن‌ها ممکن است مدام از خود بپرسند که چه کسی از آن‌ها مراقبت خواهد کرد، آیا هر دو والد هنوز دوستشان دارند و آیا مجبور به ترک خانه یا مدرسه خواهند شد؟ این استرس می‌تواند منجر به مشکلات جسمی مانند سردرد، مشکلات گوارشی و اختلال در خواب کودک طلاق شود.
راستی، ما یک مقاله با عنوان “اضطراب جدایی در کودکان” داریم. این اضطراب معمولاً در دوران طلاق هم در کودکان به‌وجود می‌آید. پیشنهاد می‌دهیم برای آشنایی با این نوع اضطراب، به مقاله‌ای که در مورد آن منتشر کرده‌ایم، مراجعه کنید.
2_ افت تحصیلی و کاهش تمرکز
طلاق می‌تواند تأثیر مستقیمی بر عملکرد تحصیلی کودکان داشته باشد. استرس و نگرانی‌های عاطفی ناشی از جدایی والدین، باعث می‌شود که کودکان نتوانند روی درس‌هایشان تمرکز کنند. علاوه بر این، ممکن است انگیزه خود را برای تحصیل از دست بدهند و در مدرسه دچار افت نمره شوند. تحقیقات نشان داده است که کودکانی که در خانواده‌های طلاق بزرگ می‌شوند، در مقایسه با سایر همسالان خود، بیشتر در معرض ترک تحصیل یا عملکرد ضعیف در مدرسه قرار دارند.
در چنین شرایطی گاهی کودکان از رفتن به مدرسه خودداری می‌کنند و در چنین مواردی بهتر است علت ترس کودک از مدرسه را پیدا کنید تا بتوانید راه حل مناسبی برای آن پیاده‌سازی کنید.
3_ مشکلات رفتاری و پرخاشگری
بعضی از کودکان طلاق برای تخلیه احساسات منفی خود، به رفتارهای پرخاشگرانه روی می‌آورند. آن‌ها ممکن است نسبت به والدین، معلمان یا حتی دوستانشان رفتار تهاجمی داشته باشند. این رفتار می‌تواند شامل لجبازی، سرپیچی از قوانین، درگیری‌های فیزیکی و حتی مشکلات انضباطی در مدرسه باشد. در برخی موارد، این کودکان ممکن است به رفتارهای پرخطر مانند مصرف مواد مخدر یا فرار از خانه روی آورند.
4_ مشکلات در برقراری روابط اجتماعی و دوستی‌ها
طلاق والدین می‌تواند باعث شود که کودک در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل شود. برخی از کودکان احساس می‌کنند که با همسالان خود متفاوت هستند و ممکن است از جمع‌های دوستانه فاصله بگیرند. در مقابل، برخی دیگر بیش‌ازحد وابسته به دوستان خود می‌شوند تا جای خالی والدینشان را پر کنند. این وابستگی می‌تواند مشکلاتی مانند وابستگی ناسالم در روابط دوستی یا حتی مشکلات عاطفی در بزرگسالی برای یک کودک طلاق ایجاد کند.
لازم به ذکر است که برای آشنایی بیشتر با مباحث نقش مادر در فرزند پروری و نقش پدر در تربیت کودک، می‌توانید به همین مقالات مراجعه کنید.
5_ وابستگی بیش‌ازحد به یکی از والدین
در برخی از موارد، پس از طلاق کودک به یکی از والدین وابستگی شدیدی پیدا می‌کند و از والد دیگر فاصله می‌گیرد. این موضوع می‌تواند باعث قطع ارتباط کودک طلاق با یکی از والدین شود و در آینده بر روابط او تأثیر منفی بگذارد. همچنین، برخی والدین ناخواسته کودک را وارد درگیری‌های خود می‌کنند و او را مجبور به انتخاب یکی از آن‌ها می‌کنند که این امر آسیب‌های عاطفی جدی به همراه دارد.
6_ مشکلات جسمی
کودکانی که در معرض طلاق والدین هستند، ممکن است برخی از مشکلات جسمی خاص مثل سردرد، مشکلات گوارشی یا اختلالات خواب را تجربه کنند. هر چند این مشکلات گذرا هستند، اما می‌توانند تاثیرات نامطلوبی بر زندگی کودکان بگذارند.
7_ تغییرات رفتاری
یک تاثیر طلاق بر کودکان، ایجاد تغییرات رفتاری است. کودکان به‌دلیل بروز خشم یا ناراحتی‌شان به رفتارهایی مثل نافرمانی، پرخاشگری یا گوشه‌گیری روی می‌آورند که هر کدام از آن‌ها در طولانی‌مدت می‌توانند تاثیر نامطلوبی روی تربیت کودک بگذارند.
8_ احساس گناه
یک تاثیر طلاق بر کودکان به‌صورت کوتاه‌مدت این است که آن‌ها تا مدتی احساس گناه دارند؛ چون فکر می‌کنند دلیل اصلی جدایی والدینشان از یکدیگر آن‌ها هستند. این کودکان بارها با نشخوار فکری، استرس و احساس گناه بیشتری را به دوش می‌کشند؛ اما هر یک از والدین می‌توانند با توضیح شرایط برای آن‌ها، تاکید کنند که کودکان هیچ دخالتی در این ماجرا نداشته‌اند.
تاثیرات بلندمدت طلاق بر کودکان
طلاق تاثیرات بلندمدتی هم روی کودکان دارد که آن‌ها را در این‌جا بررسی میکنیم:
1_ احساس گناه و سرزنش خود
بسیاری از کودکان، به‌ویژه در سنین پایین، فکر می‌کنند که طلاق والدینشان تقصیر آن‌هاست. آن‌ها ممکن است باور کنند که اگر رفتار بهتری داشتند، پدر و مادرشان از هم جدا نمی‌شدند. این احساس گناه می‌تواند بر عزت‌نفس کودک طلاق تأثیر منفی بگذارد و حتی او را دچار افسردگی کند. برخی کودکان نیز سعی می‌کنند والدینشان را دوباره به هم برگردانند و وقتی در این کار موفق نمی‌شوند، ناامید و سرخورده می‌شوند.
2_ کاهش عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس
کودکانی که طلاق را تجربه می‌کنند، ممکن است احساس بی‌ارزشی کنند. آن‌ها به دلیل تغییراتی که در زندگی‌شان رخ داده است، به خود شک می‌کنند و تصور می‌کنند که دیگر مانند قبل مهم نیستند. این کاهش عزت‌نفس می‌تواند باعث شود که کودک طلاق در آینده در روابط شخصی و اجتماعی خود مشکل داشته باشد و حتی از دیگران کناره‌گیری کند.
ما 2 مقاله با عنوان «عزت نفس در کودک» و «اعتماد به نفس در کودک» داریم. اگر می‌خواهید حتی بعد از طلاق فرزندان‌تان احساس خودارزشمندی و خودباوری بالایی داشته باشند، پیشنهاد می‌دهیم که این مقالات را بخوانید.
3_ افسردگی و احساس تنهایی
احساس غم و اندوه در کودکان طلاق بسیار رایج است، اما اگر این احساسات طولانی‌مدت شوند، ممکن است به افسردگی منجر شوند. کودکانی که طلاق والدین خود را تجربه می‌کنند، اغلب احساس تنهایی و رهاشدگی دارند. آن‌ها ممکن است کمتر تمایل به شرکت در فعالیت‌های اجتماعی داشته باشند و به تدریج منزوی شوند. این موضوع می‌تواند باعث مشکلات روانی جدی‌تری در آینده شود.
4_ ترس از تعهد و ازدواج در آینده
برخی از کودکانی که تجربه طلاق والدین را دارند، در بزرگسالی از تشکیل رابطه عاطفی جدی و ازدواج هراس دارند. آن‌ها ممکن است از شکست در رابطه بترسند و به همین دلیل از تعهد دوری کنند. بر اساس مطالعات انجام‌شده، احتمال طلاق در افرادی که والدینشان جدا شده‌اند، بیشتر از افرادی است که در خانواده‌های باثبات رشد کرده‌اند. این نشان می‌دهد که طلاق می‌تواند الگوی رفتاری فرزندان را تحت تأثیر قرار دهد و نگرش آن‌ها را نسبت به روابط تغییر دهد.
5_ مشکلات اقتصادی و تغییرات سبک زندگی
در بسیاری از موارد، طلاق باعث تغییر وضعیت مالی خانواده می‌شود. کودکانی که قبلاً از شرایط مالی مناسبی برخوردار بودند، ممکن است پس از جدایی والدین با کاهش امکانات و رفاه مواجه شوند. این مسئله می‌تواند بر احساس امنیت و رضایت کودک طلاق از کلیت زندگی تأثیر بگذارد. همچنین، برخی کودکان ممکن است مجبور شوند بین دو خانه رفت‌وآمد کنند که این امر می‌تواند آن‌ها را از ثبات و آرامش دور کند.
ما یک مقاله با عنوان «کنترل خشم کودک» داریم. شما می‌توانید به‌عنوان اعضای دیگر خانواده، در شرایط بحرانی مثل طلاق، با استفاده از راهکارهای این مقاله، خشم کودکان را بهتر کنترل کنید.
6_ احساس ناامنی
این کودکان دیگر مانند گذشته احساس امنیت را تجربه نمی‌کنند و نسبت به آینده نگرانی زیادی دارند. این حس حتی روی روابط‌شان با دیگران هم تاثیرات نامطلوبی می‌گذارد! چون با ترس از دست دادن ممکن است محدودیت‌هایی برای شریک عاطفی یا دوستان خود ایجاد کنند.
7_ تمایل به ازدواج زودهنگام
یک تاثیر طلاق بر کودکان به‌صورت طولانی‌مدت این است که شاید بخواهند هر چه سریع‌تر ازدواج کنند تا احساس تنهایی ناشی از طلاق والدین را از بین ببرند و محبت و حمایتی را که از دست داده‌اند، از طریق ازدواج دوباره به‌دست بیاورند.
8_ افزایش خطر احتمال طلاق
به این آمار دقت کنید:
Certain studies have shown that daughters of divorced parents have a 60 percent higher divorce rate in marriages than children of non-divorced parents while sons have a 35 percent higher rate.
مطالعات خاصی نشان داده‌اند که دختران والدین مطلقه، ۶۰ درصد بیشتر از فرزندان والدین غیرمطلقه در ازدواج‌ها طلاق می‌گیرند، در حالی که این نرخ برای پسران ۳۵ درصد بیشتر است. Wilkinson & Finkbeiner
این آمار نشان می‌دهد که احتمال اینکه فرزندان طلاق در آینده طلاق بگیرند، بیشتر از افراد معمولی است. این شاید به‌واسطه الگوبرداری از روابط والدین یا نگرش‌های منفی نسبت به ازدواج یا جنس مختلف باشد.
عواملی که واکنش کودک نسبت به طلاق را تعیین می‌کند
در این جدول، مهم‌ترین عوامل که واکنش کودک نسبت به طلاق را تعیین می‌کنند، بررسی میکنیم:
| عوامل | توضیحات |
| سن و مرحله رشد | کودکان در سنین مختلف، واکنش‌های متفاوتی نسبت به طلاق از خود نشان می‌دهند؛ مثلاً کودکان پیش‌دبستانی و نوپا تغییرات رفتاری دارند و نوجوانان کناره‌گیر و عصبی‌تر می‌شوند. |
| جنسیت کودک | پسران و دختران ممکن است به‌شیوه‌های متفاوتی واکنش نشان دهند؛ مثلاً پسران دچار افسردگی و دختران دچار مشکلات رفتاری می‌شوند. |
| کیفیت رابطه با والدین | ارتباط مستمر با والدین باعث آسیب کمتر بعد از طلاق می‌شود؛ بنابراین، والدین باید حتی بعد از طلاق از کودک حمایت عاطفی کنند. |
| حمایت عاطفی | وجود حمایت از طرف دیگران مثل خانواده (پدربزرگ، مادربزرگ و …) تاثیرات منفی طلاق را کاهش می‌دهد. |
| میزان درگیری والدین | اگر درگیری‌های والدین حتی بعد از طلاق وجود داشته باشند، این تاثیر منفی روی کودکان می‌گذارد. |
| شرایط اقتصادی و اجتماعی | دسترسی به منابع مالی و حمایت‌های اجتماعی باعث می‌شود که وضعیت کودک بهبود پیدا کند. |
| تعداد فرزندان | در صورت وجود خواهر و برادر، حمایت عاطفی بین اعضای خانواده بیشتر می‌شود؛ بنابراین، کمتر تحت تاثیر طلاق قرار می‌گیرید. |
راهکارهای مقابله با مشکلات طلاق برای کودکان
حالا که آسیب‌های طلاق بر کودکان را بررسی کردیم، باید به این سؤال پاسخ دهیم که والدین چگونه می‌توانند از شدت این آسیب‌ها بکاهند؟ طلاق، اگرچه یک اتفاق ناگوار برای کودکان محسوب می‌شود، اما با اتخاذ روش‌های صحیح می‌توان تأثیرات منفی آن را کاهش داد. در ادامه، راهکارهای مؤثری برای کمک به کودکان در مقابله با مشکلات طلاق ارائه شده است.
1_ ایجاد احساس امنیت و اطمینان در کودک
یکی از بزرگترین دغدغه‌های کودکان بعد از طلاق، از بین رفتن احساس امنیت است. آن‌ها ممکن است نگران آینده خود باشند و احساس کنند که دیگر حمایت و پشتیبانی کافی را ندارند. والدین باید به فرزندانشان اطمینان دهند که جدایی آن‌ها به معنای از بین رفتن عشق و توجهشان نسبت به کودک نیست. این اطمینان می‌تواند با ابراز محبت کلامی، حفظ ثبات در برنامه‌های روزمره و نشان دادن تعهد به مراقبت از کودک طلاق ایجاد شود.
2_ پرهیز از درگیری‌های والدین در حضور کودک
یکی از مخرب‌ترین عوامل در زندگی کودکان طلاق، مشاهده درگیری‌های والدین است. مشاهده مشاجرات و دعواهای مکرر میان والدین می‌تواند منجر به استرس، اضطراب و مشکلات رفتاری در کودکان شود. والدین باید تلاش کنند که اختلافات خود را دور از چشم فرزندان حل کنند و آن‌ها را درگیر مسائل شخصی خود نکنند. هرچه کودک کمتر در معرض تنش‌های والدین باشد، راحت‌تر می‌تواند با شرایط جدید کنار بیاید.
3_ حفظ ارتباط مثبت و منظم با هر دو والدین
کودکانی که پس از طلاق از یکی از والدین خود دور می‌شوند، احساس رهاشدگی و غم شدیدی را تجربه می‌کنند. مهم است که والدین تلاش کنند تا فرزندشان بتواند به طور منظم با هر دو نفر در ارتباط باشد. حتی اگر والدین دیگر در شهر یا کشور دیگری زندگی می‌کند، تماس‌های تلفنی، ویدئو کال و ارسال پیام‌های محبت‌آمیز می‌تواند این فاصله را کاهش دهد و از تأثیرات منفی پیامد جدایی برای کودک طلاق بکاهد.
4_ ایجاد یک برنامه منظم برای زندگی کودک
یکی از عواملی که می‌تواند به کودکان کمک کند تا سریع‌تر با تغییرات ناشی از طلاق کنار بیایند، داشتن یک برنامه منظم و پایدار است. کودکان به ثبات و پیش‌بینی‌پذیری در زندگی نیاز دارند و تغییرات ناگهانی می‌تواند استرس آن‌ها را افزایش دهد. والدین باید یک برنامه مشخص برای زمان خواب، غذا، تحصیل و تفریحات کودک طلاق تنظیم کنند تا او احساس امنیت و آرامش بیشتری داشته باشد.
5_ صحبت با کودک درباره طلاق، صادقانه و مناسب سن کودک
برخی والدین تصور می‌کنند که اگر درباره طلاق صحبت نکنند، کودک آن را فراموش خواهد کرد. اما برعکس، کودکان معمولاً با سؤالات و نگرانی‌های زیادی در این زمینه روبه‌رو هستند. والدین باید به شیوه‌ای صادقانه، اما متناسب با سن کودک طلاق، دلایل جدایی را توضیح دهند. مهم است که کودک بداند که طلاق تقصیر او نیست و والدین همچنان دوستش دارند. پاسخ دادن به سؤالات کودک با صداقت و آرامش می‌تواند از سردرگمی او جلوگیری کند.
6_ تقویت عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس کودک
یکی از مهم‌ترین کاهش تاثیر طلاق بر کودکان، تربیت کودک مستقل و با اعتماد به نفس است. کودکان طلاق ممکن است احساس بی‌ارزشی کنند و تصور کنند که دیگر مانند قبل مهم نیستند. والدین می‌توانند با تشویق کودک، نشان دادن علاقه به علایق و استعدادهای او، و ایجاد محیطی پر از حمایت و محبت، به افزایش اعتمادبه‌نفس او کمک کنند.
7_ کمک گرفتن از مشاور یا روان‌شناس کودک
برخی از کودکان برای کنار آمدن با طلاق نیاز به کمک حرفه‌ای دارند. مراجعه به یک مشاور کودک می‌تواند به فرزند کمک کند تا احساسات خود را بهتر درک کند و روش‌های مناسبی برای مدیریت آن‌ها یاد بگیرد. مطالعات نشان داده‌اند که مشاوره می‌تواند تأثیر چشمگیری در کاهش اضطراب، افسردگی و مشکلات رفتاری کودک طلاق داشته باشد.
8_ تشویق کودک به بیان احساسات خود
کودکانی که احساسات خود را سرکوب می‌کنند، معمولاً بیشتر از دیگران دچار مشکلات روحی و روانی می‌شوند. والدین باید فضایی ایجاد کنند که کودک بتواند احساسات خود را به راحتی بیان کند. استفاده از ابزارهایی مانند نقاشی، نوشتن خاطرات یا حتی صحبت‌های روزمره می‌تواند به کودک کمک کند تا احساسات خود را بهتر پردازش کند و اضطراب کمتری داشته باشد.
9_ ایجاد محیطی آرام و بدون تنش در خانه
کودک طلاق نیاز دارد که محیط خانه برایش آرام و بدون تنش باشد. والدین باید تلاش کنند که فضای خانه را برای فرزند خود دلپذیر کرده و از ایجاد استرس‌های اضافی پرهیز کنند. ایجاد لحظات شاد، انجام فعالیت‌های سرگرم‌کننده و نشان دادن عشق و حمایت، می‌تواند تأثیر زیادی در کاهش استرس کودک طلاق داشته باشد.
10_ الگوی مناسبی برای روابط سالم باشید
کودکان از رفتارهای والدین خود الگوبرداری می‌کنند. اگر والدین پس از طلاق با احترام با یکدیگر رفتار کنند و روابط سالمی را حفظ کنند، کودک طلاق نیز یاد می‌گیرد که چگونه در آینده روابط خود را مدیریت کند. والدین باید تلاش کنند که حتی در صورت اختلاف، احترام متقابل را حفظ کنند و کودک را از درگیری‌های خود دور نگه دارند. شاید یکی از علت‌های ترس کودک از پدر و مادر دیدن این نوع درگیری‌ها باشد.
Children tend to do best when they have contact with all parents. And they have the right to maintain contact with them, unless it’s not in their best interest.”
ترجمه: “کودکان معمولاً زمانی که با هر دو والدین در ارتباط باشند، در بهترین وضعیت قرار دارند. آن‌ها حق دارند این ارتباط را حفظ کنند، مگر اینکه این کار به نفعشان نباشد. وب‌سایت nspcc
بنابراین، کودکانی که پس از طلاق رابطه قوی و مثبتی با هر دو والد خود دارند، از نظر روحی سالم‌تر هستند و کمتر دچار افسردگی و اضطراب می‌شوند. این نشان می‌دهد که یکی از مهم‌ترین عوامل در کاهش آسیب‌های طلاق، حفظ ارتباط عاطفی پایدار بین کودک و هر دو والد است.
کلام آخر
کودک طلاق بیش از هر کسی تحت تأثیر جدایی والدین قرار می‌گیرد و ممکن است با مشکلات روحی، رفتاری و اجتماعی متعددی روبه‌رو شود. اضطراب، کاهش عزت‌نفس، افت تحصیلی و مشکلات در برقراری روابط عاطفی از جمله آسیب‌های طلاق بر کودکان است.
بااین‌حال، والدین می‌توانند با حفظ ثبات در زندگی کودک، ایجاد احساس امنیت، پرهیز از درگیری‌های مداوم و تشویق او به بیان احساسات، از شدت این آسیب‌ها بکاهند. همچنین، مراجعه به مشاور و حمایت عاطفی مداوم، تأثیر بسزایی در کاهش تاثیر طلاق بر کودکان دارد. در نهایت، مهم‌ترین نکته این است که طلاق نباید به عاملی برای تخریب آینده کودک تبدیل شود، بلکه باید با اتخاذ تصمیمات درست، محیطی سالم و پایدار برای رشد او فراهم گردد.
