بازی درمانی کودکان نوعی درمان روان‌شناختی است که ارتباط نزدیکی با انواع متدهای گفتاردرمانی و روان‌درمانی دارد. مهم‌ترین مزیت بازی درمانی، آموزش برخی مهارت‌ها به کودک و برقراری ارتباط با او به‌صورت غیرمستقیم است؛ یعنی به واسطه بازی، می‌توانیم مقاومت‌های احتمالی کودک در برابر آموزش، صحبت و برقراری ارتباط را دور بزنیم! بازی درمانی پاسخگوی نیازهای معمول یا به‌خصوص تمام کودکان در سنین مختلف است. در این مقاله چند نمونه بازی درمانی کودکان را بررسی می‌کنیم؛ اما بهتر است قبل از اجرای آن‌ها در خانه، با یک مشاور مشورت کنید.

بازی درمانی کودکان چیست؟

به این تعریف جامع از بازی درمانی (Play Therapy) توجه کنید:

بازی درمانی کودکان به روشی از تراپی یا روان‌درمانی گفته می‌شود که در آن، ابزار اصلی روان‌درمانگر برای برقراری ارتباط با مراجع، انواع بازی خواهد بود؛ این بازی‌ها می‌توانند شامل طیف وسیعی از فعالیت‌های متنوعی مانند اجرای نمایش، نقش‌آفرینی، نوشتن، خواندن، تماشای یک انیمیشن یا شیوه‌های کلاسیک بازی مانند بازی با اسباب‌بازی یا بازی‌های فیزیکی باشند. (منبع: Medical News Today)

بازی درمانی چطور عمل می‌کند؟

Research has found that children who engage in child-centered play therapy have increased social emotional wellness, perform better academically, develop coping strategies and creative problem-solving skills, and improve their relationships with caregivers and teachers.

تحقیقات نشان داده‌اند که کودکانی که در بازی‌درمانی متمرکز بر کودک شرکت می‌کنند، سلامت هیجانی-اجتماعی بهتری دارند، عملکرد تحصیلی‌شان بهتر است، مهارت‌های مقابله‌ای و حل مسئله خلاقانه‌شان رشد می‌کند و روابط‌شان با مراقبان و معلمان بهبود پیدا می‌کند. Gsehd.Gwu

بازی درمانی کودکان یک متد برای برقراری ارتباط و آموزش است؛ بنابراین، معمولاً شخصی تحت عنوان “بازی درمانگر” وجود ندارد و هر متخصصی در حوزه کودک (گاهی حتی والدین) می‌تواند از آن بهره ببرد؛ مانند مشاور خانواده، مشاور مدرسه، معلم و مربی، روانپزشک، روان‌شناس، مددکاران اجتماعی، پرستاران کودک و غیره. در یک جلسه بازی درمانی، درمانگر باتوجه‌به شناختی که از کودک، والدین و مشکل به‌خصوص آن‌ها دارد، یک یا چند بازی هدفمند را انتخاب یا طراحی می‌کند. در مراحل بعدی، متخصص عملکرد کودک را باتوجه‌به موارد زیر مورد بررسی قرار خواهد داد:

• مدت‌زمان بازی کودک
• تغییر رفتار کودک حین بازی
• نحوه یادگیری و درک قوانین بازی
• میزان تمایل کودک به رعایت قوانین بازی
• نحوه برقراری ارتباط کودک با عناصر بازی
• میزان تمایل کودک به بازی با والدین، درمانگر یا حتی کودکان دیگر
• میزان تمایل کودک به تغییر عناصر یا قوانین بازی برای شخصی‌سازی آن

ما یک مقاله با عنوان «اهمیت بازی با کودک» داریم که می‌توانید درباره نحوه تاثیر بازی بر کودکان در آن بیشتر بخوانید.

مدت‌زمان مناسب برای بازی درمانی

مدت‌زمان مناسب برای بازی درمانی کودکان به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ مانند سن کودک، شدت و نوع مشکل او، متدهای به‌خصوص بازی و این که جلسه فردی باشد یا گروهی. به‌طورکلی، یک جلسه بازی درمانی استاندارد بین 30 تا 45 دقیقه (نهایت 50 دقیقه تا 1 ساعت) طول می‌کشد. این جلسات بنا به صلاحدید درمانگر یک یا دو بار در هفته برگزار می‌شوند. باتوجه‌به گزارش‌های اخیر، علائم بهبودی بعد از حداکثر 20 جلسه مشاهده خواهند شد.

انواع بازی درمانی در روانشناسی

در این جدول، انواع بازی درمانی در روانشناسی را معرفی می کنیم:

یک نوع بازی‌درمانی برای لجبازی کودکان هم وجود دارد که ما درباره آن در مقاله‌ای با عنوان «بازی درمانی لجبازی کودکان» صحبت کرده‌ایم. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به این مقاله مراجعه کنید.

چند نمونه بازی درمانی کودکان

در این بخش، چند نمونه بازی درمانی کودکان را بررسی می‌کنیم. توجه داشته باشید با این که برخی از این موارد آسان و ساده به نظر می‌رسند، اجرای صحیح و تفسیر نتایج آن‌ها کار هر کسی نیست و از همه مهم‌تر، هر بازی مناسب هر کودکی نخواهد بود. توصیه می‌کنیم حتماً این کار را به یک روان‌درمانگر یا متخصص بسپارید یا حداقل با آن‌ها مشورت کنید.

1_ بازی درمانی کودکان با اسباب‌بازی‌های خلاقانه

این دسته اسباب‌بازی‌ها شامل وسایلی می‌شوند که استفاده از آن‌ها به خلاقیت و انرژی ذهنی بیشتری نیاز دارد؛ مانند سینی شن، اسباب‌بازی‌های لگو، خانه سازی و غیره. حین بازی با چنین اسباب‌بازی‌هایی، کودک طیف وسیعی از احساسات پنهان و آشکار خود را در قالب چیزهایی که خلق می‌کند، بروز می‌دهد. درمانگر می‌تواند باتوجه‌به این آثار، برداشت اولیه‌ای از احساسات کودک داشته باشد و تفاسیر ابتدایی ارائه دهد. در مراحل بعدی و با درگیرکردن کودک در گفتگوهایی درمورد این آثار، درمانگر می‌تواند درستی تفاسیر و برداشت‌های خود را بسنجد.

به‌عنوان‌مثال، بازی‌هایی که در آن‌ها بلوک‌های ساختمانی و سیمان و آجر وجود دارند را در نظر بگیرید. به طور معمول، هر جعبه از این اسباب‌بازی می‌تواند 3 خانه یا بیشتر بسازد که نقشه هر کدام در بسته وجود دارد و گاهی کاراکترهای انسانی هم همراه این اسباب‌بازی هستند. هدف درمانگر از بازی با این اسباب‌بازی‌ها موارد زیر خواهد بود:

• آیا کودک داستانی برای این خانه و آدم‌های احتمالی‌اش دارد؟
• در صورت وجود کاراکترهای انسانی، کودک تمایل به استفاده از آن‌ها دارد؟
• کودک به کدام یک از بخش‌های خانه بیشتر دقت می‌کند و زمان بیشتری برایش می‌گذارد؟
• در صورت استفاده از کاراکترهای انسانی، کدام کاراکترها به یکدیگر نزدیک‌تر و کدام دورترند؟
• آیا کودک از نقشه‌های داخل جعبه استفاده می‌کند یا می‌خواهد با خلاقیت (مثبت) یا سرکشی (منفی) پیش برود؟
• از بین نقشه‌های مختلف، کودک کدام خانه را انتخاب می‌کند؟ بزرگ یا کوچک؟ دلباز یا محدود؟ آپارتمان یا ویلایی؟
• در صورت استفاده از کاراکترهای انسانی، هر کاراکتر مؤنث، مذکر یا کوچک و بزرگسال در کدام بخش‌های خانه قرار می‌گیرند؟

در خرید اسباب‌بازی برای کودکان باید به نکات مهمی توجه داشته باشید تا اسباب‌بازی خریداری شده خلاقانه باشد و در روند رشد کودک تأثیر مثبت بگذارد. ما در مقاله «خریدن اسباب بازی برای بچه ها» در این مورد صحبت می‌کنیم.

2_ بازی درمانی کودکان با بازی‌های ویدئویی

برخلاف باور عموم، بازی‌های ویدئویی نیز نقش مهمی در جلسات بازی درمانی بر عهده دارند؛ حتی اگر کودک شما به‌طورکلی علاقه‌ای به آن‌ها نداشته باشد. طبق مطالعاتی که در سال 2008 انجام شد (و تا به امروز مورد تأیید است)، بازی‌های ویدئویی چند حس را درآن‌واحد درگیر می‌کنند و درک داستان و قوانین به‌خصوص آن‌ها و حرکات و کدهای هر بازی کار ساده‌ای نیست. به همین علت، استفاده از این بازی‌ها در جلسات بازی درمانی به سؤالات زیر پاسخ خواهد داد:

• عملکرد کودک در مأموریت‌های گروهی بازی بهتر است یا فردی؟
• در صورت دشوار بودن بازی، کودک تسلیم می‌شود یا تلاشش را بیشتر می‌کند؟
• توانایی کودک در به‌خاطر سپردن قوانین، کاربرد هر دکمه و هر آیتم چقدر است؟
• توانایی کودک در برقراری ارتباط با دنیای مجازی (غیرملموس و غیرقابل‌لمس) تا چه حد است؟
• باتوجه‌به این که کودک به عناصر بازی دسترسی ندارد، واکنش‌های او در برابر برد یا باخت چگونه است؟
• آیا کودک می‌تواند در یک مرحله نسبتاً دشوار بازی، قوانین مختلف و کاربرد هر دکمه را به‌راحتی به‌خاطر بیاورد؟
• آیا کودک با استراتژی بازی می‌کند یا صرفاً روی دکمه‌ها می‌زند و با شانس پیش می‌رود؟ آیا این روند ادامه‌دار است؟

البته تفسیر نتایج این نمونه از بازی درمانی ارتباط مستقیمی با نوع بازی، میزان دشواری آن، تجربه قبلی کودک دررابطه‌با بازی‌های ویدئویی و علاقه کلی او خواهد داشت.

ما یک مقاله با عنوان «تاثیر بازی های رایانه ای بر کودکان» داریم که در آن درباره تأثیرات بازی‌های ویدیویی بیشتر صحبت می‌کنیم.

3_ بازی درمانی کودکان با اجرای نمایش

اجرای نمایش یا Role-playing به فرایندی گفته می‌شود که در آن کودک مانند یک بازیگر تئاتر، نقش به خصوصی را اجرا می‌کند. این اجرا می‌تواند به‌صورت فردی، گروهی یا دوبه‌دو و با همکاری درمانگر، والدین یا سایر کودکان (در بازی‌درمانی‌های گروهی) باشد. یکی از مهم‌ترین مزایا و کاربردهای این روش، کمک به کودک در از سر گذراندن یک تجربه ناخوشایند خواهد بود.

در بازی درمانی نمایشی، به‌جای این که واقعه ناراحت‌کننده را دوباره زنده کنیم یا کودک را مستقیماً بابت کارش سرزنش کنیم (کاری که کودک درک درستی از شدت بد بودن آن ندارد)، به او اجازه می‌دهیم به‌صورت نمادین و از طریق شخصیت‌های داستان با آن روبه‌رو شود.

به‌عنوان‌مثال، شرایطی را در نظر بگیرید که کودک از دست هم‌کلاسی‌اش ناراحت شده؛ زیرا او را به تولدش دعوت نکرده است. از طرفی، شما می‌دانید که علت دعوت‌نشدن او، هل‌دادن آن هم‌کلاسی در زنگ ورزش و خندیدن به او در مقابل همه است. صحبت مستقیم با کودک معمولا بی‌فایده است؛ زیرا کودک ناراحت دنبال ریشه‌یابی رفتار خوب و بد خودش و دیگران نیست و تنها تأیید می‌خواهد. در این شرایط، بهترین کار اجرای نمایشی با این مضمون است:

کودک نقش کسی را بازی می‌کند که کمی خجالتی و گوشه‌گیر، اما باهوش و توانمند است و نقاشی‌های بسیار خوبی می‌کشد. در یکی از روزهای مدرسه و در زنگ هنر، بالاخره عزمش را جمع می‌کند و یکی از نقاشی‌هایش را به معلم نشان می‌دهد.

کودک باید تا همین‌جا از سناریو اطلاع داشته باشد و ادامه داستان، به‌صورت بداهه پیش برود:

معلم از نقاشی خوشش می‌آید، آن را به سایر هم‌کلاسی‌ها نشان می‌دهد و همه واکنش خوبی نسبت به آن دارند. درحالی‌که کودک از این توجه و تحسین لذت می‌برد، ناگهان یک ضدقهرمان (یکی از هم‌کلاسی‌های محبوب و مورد تایید بقیه) وارد می‌شود و نقاشی را مسخره می‌کند. با دنباله‌روی از او، سایر هم‌کلاسی‌ها نیز کار مشابهی انجام می‌دهند. معلم از کودک دفاع می‌کند؛ اما این حس بد با کودک مانده و بعد از تمام‌شدن زنگ هنر و رفتن این معلم، باید با همین هم‌کلاسی‌ها سروکله بزند.

بعدازاین مسئله، از کودک بخواهید به‌عنوان کاراکتر داستان، پایانی برای آن اجرا کند. کودک ممکن است بخواهد با آن هم‌کلاسی دعوا کند، قهر کند، گریه کند یا اصلاً تصمیم بگیرد به نظرات دیگران اهمیت ندهد. سپس وانمود کنید بعد از چند روز، معلم هنر دوباره از کاراکتر خواسته نقاشی جدیدش را به کلاس نشان دهد. از کودک بخواهید در اجرایش نشان دهد که

• آیا او می‌خواهد نقاشی را به همه نشان دهد؟
• چه احساسی دارد؟
• چه در دلش می‌گذرد؟

فارغ از نوع پایان، کودک حس خوبی نسبت به آن هم‌کلاسی بدجنس که چنین مشکلی ایجاد کرده است، نخواهد داشت. نمایش به کودک می‌فهماند که چنین رفتارهایی چه تأثیری روی احساسات و اعمال دیگران خواهند گذاشت؛ حتی اگر در لحظه چیزی به روی خود نیاورند!

4_ بازی درمانی کودکان به کمک داستان

مشابه بخش اجرای نمایش، خواندن یا شنیدن یک داستان نیز به کودک کمک می‌کند خود را جای دیگران قرار دهد و دنیا را از دید آن‌ها ببیند. از طرفی، کودک می‌تواند در قالب یک داستان، تصمیمات درست و غلط، عواقب کارها، نحوه کنارآمدن با مسائل و سایر مواردی ازاین‌دست را ببیند و در تمام مراحل با کاراکتر همراه شود. برای اثرگذاری بیشتر این مورد، درمانگر کودک را درگیر جریان داستان می‌کند؛ به‌عنوان‌مثال در برخی قسمت‌های تأثیرگذار داستان (مثلاً جایی که کاراکتر یک تصمیم مهم می‌گیرد) کمی مکث می‌کند، نظرش را می‌گوید و منتظر واکنش کودک می‌ماند:

• عجب کار شجاعانه‌ای کرد!
• باورم نمی‌شود فلان کاراکتر چنین حرفی زد!
• به نظرم می‌توانست از روش دیگری به هدفش برسد.
• نمی‌دانم چه حسی به این کارش دارم؛ شاید اگر من بودم کمی بیشتر احتیاط می‌کردم.

در برخی موارد و در صورت همکاری کودک، درمانگر از او می‌خواهد داستان را باتوجه‌به ترجیحات خودش بازگویی کند یا پایان آن را تغییر دهد. به‌عنوان‌مثال، بعد از گفتن مورد سوم لیست بالا و در صورت تأیید حرفش توسط کودک، از او بپرسد اگر او بود چه‌کار می‌کرد و به نظرش چه اتفاقاتی ممکن بود بیفتد؟

در سایر موارد، درمانگر از کودک می‌خواهد خودش داستانی بگوید یا با کمک یکدیگر، داستانی بنویسند. این روش معمولاً زمانی استفاده می‌شود که درمانگر بخواهد بداند چه در سر کودک می‌گذرد؛ زیرا عناصر داستان‌های پرداخته ذهن کودک معمولاً ارتباط مستقیمی با زندگی روزمره‌اش و رویا‌ها و خواسته‌های او دارند.

5_ بازی درمانی کودکان با تکنیک چوب جادویی

در این بازی، درمانگر سمت‌وسوی بازی را به سمت ایجاد یک دنیای تخیلی می‌برد که در آن، هر چیزی ممکن است. باتوجه‌به صلاحدید درمانگر و شرایط کودک، این دنیا قوانین مختلفی خواهد داشت و کودک به شیوه‌های متنوعی با آن درگیر خواهد شد؛ اما بخش اصلی این دنیای فانتزی، یک چوب جادویی است که کودک باید آن را از طریق ماموریت‌هایی به دست بیاورد. این چوب می‌تواند سه آرزوی مهم را بدون هیچ محدودیتی برآورده کند.

طبق بررسی‌ها، حداقل یک آرزو از بین این 3 نشان‌دهنده مشکل یا کمبودی در زندگی کودک خواهد بود. حتی اگر این آرزوها کاملاً خیالی و مربوط به دنیای جادویی باشند، باز هم باید دید محتوای آن‌ها دقیقاً چه تغییری در دنیای بازی ایجاد می‌کند؛ زیرا احتمالاً کودک به دنبال تغییری از همان جنس در زندگی واقعی خود است. علاوه بر این، میزان تمایل و تلاش کودک برای به‌دست‌آوردن چوب جادو نیز مهم است؛ زیرا نشان می‌دهد ذهنیت کودک در رابطه‌ با مشکلات دقیقاً چیست: به دنبال راهی برای حلشان می‌گردد یا ترجیح می‌دهد یک گوشه رهایشان کند و به چیزهای دیگری بپردازد؟

6_ بازی درمانی به کمک کارت بازی

در این متد، تعدادی کارت در مقابل کودک قرار می‌گیرند که هر کدام بیانگر شرایط یا احساسات به خصوصی هستند. به‌عنوان‌مثال، روی یکی کلمه “عصبانیت” نوشته شده است یا موقعیتی ناراحت‌کننده را شرح داده است. کودک باید به طور شانسی، یک کارت را انتخاب کند و مانند بازی پانتومیم، با اجرای نمایش، گفتن برخی عبارات یا انجام برخی حرکات، به درمانگر کمک کند تا آن احساس را حدس بزند. در جریان این بازی، درمانگر متوجه می‌شود هر حس، چه معنایی برای کودک دارد و چطور برایش تعریف می‌شود.

به‌عنوان‌مثال، اجرای حرکاتی مانند دادزدن، پرت‌کردن وسایل، ضربه‌زدن و غیره نشانه‌های سالمی برای توصیف احساس عصبانیت نیستند. از طرفی، اگر کودک چنین حرکاتی را برای حس کلافگی و درماندگی نشان دهد مشخص می‌شود عصبانیت ناسالم و سرکوب شده او تمام احساساتش را تحت‌تأثیر قرار داده‌اند. این بازی به شیوه معکوس نیز اجرا می‌شود و گاهی درمانگر مسئولیت اجرا را بر عهده می‌گیرد و اجازه می‌دهد کودک حدس بزند.

(پیشنهاد می‌کنیم این مقالات را نیز بخوانید: دلیل پرت کردن اشیا توسط کودک چیست؟، دلایل کوبیدن سر به زمین در کودک، با ناله کردن کودکان چه کار کنیم؟)

7_ بازی درمانی کودکان با کمک ابرقهرمان‌ها!

این متد به دو صورت اجرا می‌شود. در نوع اول، درمانگر درمورد ابرقهرمان‌هایی مانند بتمن، اسپایدرمن، هالک یا هر کاراکتر تأثیرگذار و مشهور دیگر صحبت می‌کند و از کودک می‌خواهد ابرقهرمان موردعلاقه‌اش را به او معرفی کند. در نوع دوم، به‌جای انتخاب یک ابرقهرمان، درمانگر از کودک می‌خواهد با الهام از خود، یک ابرقهرمان بسازد و برای او نام و قدرت‌های ماورایی مختلفی انتخاب کند. در هر دو نوع، کودک باید بتواند 3 تا 5 دلیل برای انتخاب آن ابرقهرمان یا قدرت‌های به‌خصوص او بیاورد.

در مراحل بعدی، درمانگر از کودک می‌خواهد خودش را جای آن ابرقهرمان بگذارد؛ این کار یا به‌صورت نمایش انجام می‌شود یا به‌صورت نقاشی‌های کمیک و ادامه‌دار. باید دید کودک چه ابرقهرمانی را انتخاب یا تولید می‌کند و اگر جای او بود، دقیقاً چه کاری انجام می‌داد؟ به‌عنوان‌مثال، علت علاقه کودک به سوپرمن، توانایی او در پرواز و رفتن به جاهای مختلف است. جدا از حس ماجراجویی معمول کودکان در آن سن، شاید این مسئله نشانه تمایل کودک به خروج از خانه و دوری از خانواده آزاردهنده‌اش باشد.

8_ بازی درمانی کودکان به کمک هنر

در این روش، درمانگر ابزار هنری برای نقاشی، مجسمه‌سازی و غیره را فراهم می‌کند یا از کودک می‌خواهد هر چه دلش خواست بکشد، یا موضوعی مشخص برایش تعیین می‌کند. در نوع اول، نقاشی کودک نشان‌دهنده چیزی است که در ذهنش می‌گذرد و در نوع دوم، نقاشی او نشان‌دهنده حس و عقیده‌ای است که نسبت به آن موضوع دارد. به‌عنوان‌مثال، درمانگر موضوع مدرسه را برای کودک تعیین می‌کند و چنین نشانه‌هایی را در نقاشی او می‌بیند:

• کاراکترهای اخمو، ناراحت و بدجنس
• استفاده از رنگ‌های تیره در لباس‌ها، دکور مدرسه و غیره
• کشیدن والدین در مدرسه در نقش کمک‌کننده یا سرزنش‌کننده
• نادیده‌گرفتن تمام تزیینات معمول مدرسه و کشیدن یک کلاس خالی و بی‌روح
• رسم مکرر یک کاراکتر ثابت (معلم، ناظم و غیره) و تأکید روی ویژگی‌های منفی ظاهری یا رفتاری او

تمام این موارد نشان می‌دهند کودک به هر دلیلی، حس خوبی به مدرسه‌اش ندارد.

9_ بازی درمانی به کمک تکنیک خالق

در این تکنیک، درمانگر از کودک می‌خواهد یک ‌دنیای خیالی خلق کند؛ همان‌طور که جی کی رولینگ دنیای هری پاتر را خلق کرد. هدف از اجرای این تکنیک، پی‌بردن به ساختار ذهن کودک است؛ زیرا می‌خواهیم ببینیم چه چیزهایی برای کودک ارزش و ضدارزش هستند؟ در مراحل بعدی، باید بررسی کنیم کودک چه محدودیت‌هایی برای دنیایش قائل می‌شود؟ به‌عنوان‌مثال، هیچ جادویی در دنیای هری پاتر نمی‌توانست فرد مرده را زنده کند؛ زیرا رولینگ می‌خواست مخاطبش راه‌ کنارآمدن با شرایط فعلی را پیدا کند، نه اینکه مدام به دنبال راهی برای تغییر گذشته باشد.

درمانگر باید بررسی کند رویکرد کودک نسبت به چنین موضوعات اساسی در دنیای خیالی‌اش چیست. مزیت استفاده از این روش، کمک به خلاقیت کودک، ایجاد فضایی امن برای بروز احساسات خود و سنجش مهارت‌های حل مسئله او در مواجهه با چالش‌های خلق دنیای جدید است. به‌عنوان‌مثال، اگر کودک از گربه‌ها بدش می‌آید و می‌خواهد دنیایی بدون گربه خلق کند، باید بتواند راهی برای افزایش تعداد موش‌ها هم بیابد!

10_ بازی درمانی کودکان به همراه موسیقی و رقص

در این روش، درمانگر یک موسیقی مناسب را پخش می‌کند و از کودک می‌خواهد با رقص و انجام برخی حرکات با آن همراه شود؛ شاید حتی خود درمانگر هم بلند شود و برقصد! هنگام رقص و حرکت، باید به چند نشانه در رفتار کودک توجه داشته باشیم:

• آیا بلافاصله می‌رقصد یا برای حرکت‌دادن بدنش مقاومت می‌کند؟
• مقاومت او ناشی از عدم علاقه به رقص است، یا به طور واضحی در حال سرکوب میل خود به حرکت است؟
• آیا هنگام رقصیدن، کودک بخش مشخصی از بدنش را بی‌حرکت می‌گذارد؟ به‌عنوان‌مثال، تنها پایش را حرکت می‌دهد و حرکات دستانش به طور واضحی محدود هستند؟

مورد اول نشانه استرس و اضطراب است؛ زیرا کودک مضطرب یا با استفاده از رقص خودش را خالی می‌کند، یا از شدت استرس و ترس از قضاوت، تکان نمی‌خورد. مورد دوم نشانه افسردگی است؛ زیرا کودک افسرده میل درونی به عدم تحرک و خزیدن به گوشه‌ای دارد، حتی اگر واقعاً دلش بخواهد این‌طور نباشد! مورد آخر احتمالاً نشانه اضطراب است؛ زیرا علامت بارز افراد مضطرب را نشان می‌دهد که همگی علاقه شدیدی به قوز کردن، دست‌به‌سینه بودن و قلاب کردن دست‌ها در قسمت جلوی بدن خود دارند.

این تفاسیر قطعی و لزوماً درست نیستند و صرفاً به‌عنوان‌مثال بیان شده‌اند.

شما در مقاله «بازی با کودک در خانه» می‌توانید ده‌ها ایده مختلف برای بازی با فرزندتان را بخوانید که هر کدام بازی‌های جذاب و سرگرم‌کننده‌ای هستند و اغلب به تربیت بهتر کودک کمک می‌کنند.

راستی، ما یک مقاله با عنوان «بازی با نوزاد» هم داریم! بنابراین، اگر نوزادی دارید که می‌خواهید با او بهتر وقت بگذرانید و در روند رشد او تأثیر مثبت بگذارید، سری به این مقاله بزنید.

بازی‌درمانی اضطراب کودکان

اگر کودک‌تان اضطراب زیادی دارد و به‌دنبال راه‌حلی برای کاهش اضطراب او هستید، از این بازی‌ها استفاده کنید:

1. بازی با عروسک‌ها: کودک با عروسک‌ها نقش‌های مختلفی را بازی کرده و استرس و اضطرابش را مدیریت می‌کند.
2. بازی حباب‌سازی: کودک با فوت کردن حباب‌های صابونی می‌تواند تمرکز و آرامش ذهنی‌اش را افزایش دهد.
3. بازی ماسک احساسات: کودک ماسک‌هایی از احساسات مختلف مثل خشم، ناراحتی، استرس یا شادی می‌سازد. حالا هر یک از آن‌ها را متناسب با احساسات خود به چهره‌اش می‌زند و درباره احساساتش صحبت می‌کند.

بازی‌درمانی برای کودکان خجالتی

برخی بازی‌ها برای درمان خجالت در کودک وجود دارند که آن‌ها را در این‌جا معرفی می‌کنیم:

1. بازی تقلید حرکات: کودک باید حرکات مربی یا والدین را تکرار کند. این بازی به ارتباط چشمی و بهبود تعاملات کودک کمک می‌کند.
2. بازی حلقه دوستی: کودکان باید دور هم بایستند یا بنشینند. حالا هر کدام باید ویژگی مثبتی از نفر کناری خود را بگویند. این بازی به تقویت اعتماد به نفس و بهبود تعاملات اجتماعی کودکان کمک می‌کند.
3. بازی ستاره‌های درخشان: کودک در ازای تلاش اجتماعی موفق، یک ستاره درخشان از طرف والدین می‌گیرد. با رسیدن این ستاره‌ها به تعدادی خاص، والدین برای او هدیه‌ای می‌خرند.

ما یک مقاله با عنوان «بازی افزایش اعتماد به نفس کودک» هم داریم که می‌توانید برای انجام بازی‌های بیشتر جهت درمان خجولی یا احساس ناتوانی در کودک، به این مقاله مراجعه کنید.

فواید بازی درمانی کودکان

رویکرد بازی درمانی کودکان مبتنی بر این باور است که بازی، زبان کودک و راه برقراری ارتباط با او محسوب می‌شود؛ ضمن آن که بازی وسیله تعامل کودک با دنیای اطراف و ابزاری برای ابراز وجود خود نیز هست! با درنظرگرفتن این اصل، متخصصان معتقدند حین بازی، کودکان زوایای پنهانی از افکار، باورها و دیدگاه‌های خود را به‌صورت ناخودآگاه بروز می‌دهند؛ یعنی به‌صورت مستقیم یا نمادین، احساسات خود را به نمایش گذاشته و اصطلاحاً، گاردشان را پایین می‌آورند.

این به درمانگر اجازه می‌دهد بینشی در مورد وضعیت ذهنی، روانی و عاطفی کودک به دست بیاورد. از طرفی، کودک در چنین شرایطی تمایل بیشتری به صحبت درمورد مسائلی خواهد داشت که معمولاً از بیان آن‌ها طفره می‌رود. به همین ترتیب، بازی درمانی کودکان روشی عالی برای آموزش به کودکان، بهبود ارتباط کودک با دنیای اطراف و غیره محسوب می‌شود؛ یعنی این متد حتی در شرایطی که کودک دچار اختلال به خصوصی نباشد نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد.

سایر مزایای بازی درمانی کودکان به شرح زیر هستند:

• افزایش اعتمادبه‌نفس قابل‌توجه در رفتار و گفتار
• بهبود مهارت‌های شناختی و اجتماعی؛ به‌خصوص در کودکان اوتیستیک
• افزایش تمایل به صحبت درمورد مسائل ناراحت‌کننده به‌جای سرکوب آن‌ها
• آموزش مؤثر (مستقیم یا غیرمستقیم) برخی مهارت‌ها، اصول یا قوانین به کودکان
• مدیریت، کاهش و بهبود علائم تروما، فوبیا و اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب، ADHD و غیره
• فراهم‌کردن یک خروجی غیرکلامی برای کودک و تسهیل بروز و مدیریت احساسات خود به روش مؤثر
• کاهش رفتارهای پرخاش‌گرایانه و مقاومت دائمی در برابر نظرات والدین و قوانین وضع شده توسط آن‌ها

بهترین سن بازی درمانی کودکان

بازی درمانی یک متد کلی برای بهبود شرایط روحی و اصلاح اختلالات رفتاری محسوب می‌شود و لزوماً مختص کودکان نیست؛ بنابراین، روان‌درمانگران از این روش برای درمان یا برقراری ارتباط مؤثر با بزرگسالان و نوجوانان نیز استفاده می‌کنند. جالب است بدانید بازی درمانی برای کودکان زیر 3 سال و حتی نوزادان نیز مؤثر واقع می‌شود و حتی در کتاب‌های خودآموز والدین نیز تحت عنوان “روش‌هایی برای آرام‌کردن کودک” یا “برقراری ارتباط با کودک” به آن‌ اشاره شده است. بااین‌حال و به‌طورکلی، متخصصان معتقدند بازی درمانی بیشترین و بهترین تأثیر را در سنین 3 تا 12 سال خواهد داشت.

این مقاله نیز می‌تواند برایتان مفید باشد: تقویت مهارت دست ورزی کودکان)

بازی‌درمانی برای درمان چه اختلالاتی مفید است؟

انواع بازی‌درمانی می‌توانند به درمان این اختلالات کمک کنند:

• اضطراب و استرس: کمک به کودک برای بیان احساسات و پیدا کردن آرامش
• مشکلات رفتاری: تقویت مهارت‌های خودکنترلی و رفتار مثبت در کودک
• اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD): تقویت تمرکز و کنترل حرکات
• مشکلات ارتباطی: افزایش تعاملات اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی
• اختلالات هیجانی مثل افسردگی: کمک به کودک در درک بهتر احساسات و بیان آن‌ها
• ترس و فوبیا: کمک به کودک برای بررسی ترس‌ها به صورت نمادین و کنترل بهتر آن‌ها
• تروما و استرس بعد از سانحه (PTSD): کمک به کودک برای پردازش تجربه‌های دردناک در فضایی ایمن
• مشکلات یادگیری و تمرکز: تقویت مهارت‌های شناختی و بهبود توجه
• مشکلات در تنظیم هیجانات: کمک به کودک در شناخت هیجانات و مدیریت بهتر آن‌ها
• اختلال سلوک (CD): کمک به کودک برای بیان احساسات به‌شکل غیر پرخاشگرانه، آموزش مهارت‌های حل مسئله و کنترل رفتار و جایگزین کردن الگوهای رفتاری مثبت
• اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD): تقویت مهارت‌های ارتباطی کودک، افزایش همکاری و کاهش رفتارهای مقابله‌ای در او و تشویق به یادگیری رفتارهای سازنده
• کودکان اوتیستیک: کمک به کودکان اوتیستیک برای بیان احساسات خود و مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی

کلام آخر

بازی درمانی کودکان یک شیوه درمانی شناخته شده و مؤثر برای تمام کودکان با نیازهای مختلف است که فضایی امن و حمایتی برای ابراز خود، کشف احساسات، یادگیری مهارت، تعامل با دنیای اطراف و پرورش مکانیسم‌های مقابله‌ای سالم ایجاد می‌کند. چند نمونه بازی درمانی بررسی شده در این مقاله تنها گوشه‌ای از این رویکرد گسترده هستند و یک متخصص می‌تواند باتوجه‌به نیاز، شرایط و ترجیحات هر کودک، بازی مختص او را طراحی کند.

منابع

• WebMD
• Medical News Today
• Grace Counseling
• Very Well Mind
• UNT
• Healthline
• Psychology Today
• Core Wellness